1, 2. (a) Thangwe ranyi kundodziwa munthu omwe ngwa mbiri bzikulewa lini kuti mumbamudziwa bwino? (b) Kodi wanthu ana nzeru zakusiyana-siyana ziponi pakulewa bza Jezu?

PA DZIKO la pansi pano pana wanthu wazinji womwe ana mbiri. Winango ambadziwika kwene-kwene ku mbuto yomwe ambakhala, mu mzinda, ayai ku dziko lawo. Winango ambadziwika pa dziko lense lapansi. Tsono kundodziwa dzina la munthu wa mbiri bzinkulewa lini kuti munthuyo mumbamudziwa bwino. Bzimwebzi bzikuthandauza lini kuti mun’dziwa bza moyo wace na momwe iye aliri.

² Kuzungulira dziko lense lapansi wanthu adabva kale nkhani za kulewa bza Jezu Kristu, napo papita magole pafupi-fupi 2.000 kucokera pomwe iye akhali pansi pano. Tsono azinji ambadziwa lini bwino kuti iye akhali mbani maka-maka. Winango ambandolewa kuti iye akhali munthu wabwino. Winango ambalewa kuti akhali mpolofeta basi. Mpaka winango ambakhulupira kuti Jezu ni Mulungu ndipo an’funika kunamatidwa. Kodi iye ngwakufunikiradi kunamatidwa?

3. Thangwe ranyi mpsakufunika kuna imwepo kudziwa Yahova Mulungu na Jezu Kristu?

³ Mpsakufunika kwene-kwene kwa imwepo kudziwa cadidi pakulewa bza Jezu. Thangwe ranyi? Thangwe Bibliya limbati: ‘Pakuti moyo wakusaya kumala an’dzaugumana akafika pakukudziwani bwino imwe Mulungu yekha wacadidi na ule omwe mudamutuma Jezu Kristu.’ (Juwau 17:3) Inde, tikafika pakumudziwa bwino Yahova Mulungu na Jezu Kristu bzingaticitise kuti tidzatambire moyo wakusaya kumala m’paraizo pa dziko la pansi. (Juwau 14:6) Kuthumizira bzimwebzi, Jezu adatipasa  ciratizo cabwino ca momwe tingakhalire na anzathu na momwe tingacitire bzinthu na winango. (Juwau 13:34, 35) Mu msolo wakuyamba m’bukhu lino, tidapfunza cadidi cakulewa bza Mulungu. Tsapano bwerani tipfunze bzomwe Bibliya limbapfunzisa maka-maka pakulewa bza Jezu Kristu.

4. Kodi madzina ya ulemu yakuti “Mesiya” na “Kristu” yambathandauza ciyani?

⁴ Kwa magole mazinji Jezu akanati kubadwa, Bibliya likhadaleweratu bza kubwera kwa ule omwe Mulungu angadadzamutumiza ninga Mesiya, ayai Kristu. Madzina ya ulemu yakuti “Mesiya” (kucokera ku fala Laciheberi) na “Kristu” (kucokera ku fala Lacigirego) yenseneya yambathandauza “Wakudzozedwa.” Mesiya umweyu angadadzadzozedwa, kuthandauza kuti Mulungu angadadzamupasa  basa lakupambulika. M’misolo yakutsogoloku m’bukhu lino, tin’dzapfunza bzizinji bza basa la Mesiya wakufunika umweyu pakukwanisa mapiciro ya Mulungu. Tin’dzapfunza pomwe bzisimbo bzomwe Jezu angatibweresere napo nsiku zino. Jezu akanati kubadwa, mpsakudziwikiratu kuti azinji akhabzibvunza kuti: ‘Kodi mbani an’dzakhala Mesiya?’

5. Kodi anyakupfunza wa Jezu akhali wakutsimikiza ciyani pakulewa bza iye?

⁵ M’magole dzana yakuyamba E.C., anyakupfunza wa Jezu wa ku Nazareti akhana cikhulupiro cense cakuti iye akhali Mesiya wakupiciridwa. (Juwau 1:41) M’bodzi wa anyakupfunza wace, mwamuna omwe akhacemeredwa Simau Pedru, mwapadeca adauza Jezu kuti: ‘Imwepo ndimwe Kristu.’ (Mateu 16:16) Kodi anyakupfunza wale angadatsimikiza tani, ndipo ifepano tingatsimikizembo tani, kuti Jezu akhalidi Mesiya wakupiciridwa?

6. Ndendemezerani bzomwe Yahova adacita kuti athandize wanthu wakukhulupirika kuzindikira Mesiya.

⁶ Wapolofeta wa Mulungu womwe akhana moyo Jezu akanati kubadwa akhadaleweratu cibodzi na cibodzi pakulewa bza Mesiya. Bzomwe iwo adalewa bzidathandiza winango kumuzindikira iye. Tingandendemezere bzimwebzi tenepa: Imwepo mwatumidwa kuti mukatambire munthu omwe munimudziwa lini ku mbuto komwe kumbagumanika wanthu azinji ninga, ku mbuto yakupakirira kandere-ndere, mbuto yakuimira xitima, ayai ku mbuto yakupakirira ndeke. Kodi bzingadakhala lini bzakuthandiza munthu winango acikuuzani momwe munthuyo aliri? Mpsibodzi-bodzimbo, mwa kuphatisa basa wapolofeta wa m’Bibliya, Yahova adaleweratu bzomwe Mesiya angadadzacita na bzomwe bzingadadzamucitikira. Kukwanisika kwa mapolofesiya mazinjiya kungadadzathandiza wanthu wakukhulupirika kumuzindikira bwino.

7. Kodi ni mapolofesiya mawiri yaponi yomwe yadakwanisika mwa Jezu?

⁷ Mbatiwoneni bziratizo bziwiri. Cakutoma, kwa magole yakupitirira 700, mpolofeta Mika adaleweratu kuti Mesiya angadadzabadwira ku Beremu, mzinda ung’ono wa m’dziko la Juda. (Mikeya 5:2) Kodi Jezu adabadwira kuponi? Inde, mu mzinda  umweyo! (Mateu 2:1, 3-9) Caciwiri, magole mazinji bzimwebzi bzikanati kucitika, polofesiya yakunembedwa pa Danyeri 9:25 idaleweratu gole lomwe Mesiya angadadzawonekera​—29 E.C. * Kukwanisika kwa mapolofesiya yamweya na manango, bzinkulatiziratu kuti Jezu ndiye akhali Mesiya wakupiciridwa.

8, 9. Ni umboni buponi bomwe budawonekera pa batismo ya Jezu bomwe bun’kulatiza mwa padeca kuti iye akhali Mesiya?

⁸ Cizindikiro cinango cakulatiza kuti Jezu ni Mesiya cidawonekera padeca kumamaliziro kwa gole la 29 E.C. Ni gole limweri pomwe Jezu adayenda kwa Juwau Batista kuti akabatizidwe mu mkulo wa Joridano. Yahova akhadapicira kale kwa Juwau kuti angadadzamupasa cizindikiro cakuti iye amudziwe Mesiya. Juwau adaciwona cizindikiroco pomwe Jezu akhabatizidwa. Bibliya limbatiuza bzomwe bzidacitika: ‘Atamala kubatizidwa, nthawe imweyo Jezu adabula m’madzi; ndipo onani! Kudzulu kudafunguka, ndipo iye adawona mzimu wa Mulungu wakuwoneka ninga nkhangaiwa unkupolika kudzam’mbutha. Ndipo padabveka fala lakucokera kudzulu, liciti: ‘Uyu ndiye mwanangu, wakufunidwa, womwe ndimbakondwa naye.’’ (Mateu 3:16, 17) Atamala kuwona na kubva bzomwe bzidacitikabzo, Juwau alibe kupenukira kuti Jezu akhadatumidwadi na Mulungu. (Juwau 1:32-34) Pomwe mzimu wa Mulungu, ayai mphanvu ya kuphata basa, idathululidwa pa iye nsiku imweire, Jezu adakhala Mesiya, ayai Kristu, ndipo adaikhidwa kukhala Mtsogoleri na Mambo.​—Zaiya 55:4.

⁹ Kukwanisika kwa mapolofesiya ya m’Bibliya na umboni bwa kuperekedwa na Yahova Mulungu caiyeyo bzinkulatiziratu padeca kuti Jezu akhali Mesiya wakupiciridwa. Tsono Bibliya limbatawira mibvunzo minango miwiri yakufunika kwene-kwene ya kulewa bza Jezu: Kodi iye adacokera kuponi, ndipo ni munthu wa mtundu wanyi?

10. Kodi Bibliya limbapfunzisa ciyani bza moyo wa Jezu akanati kubwera pa dziko la pansi?

¹⁰ Bibliya limbapfunzisa kuti Jezu akhakhala kudzulu pomwe  akhanati kubwera pa dziko la pansi. Mika akhadaleweratu kuti Mesiya angadadzabadwira ku Beremu ndipo adalewa pomwe kuti ciyambi cace ‘n’ca nthawe zakale-kale.’ (Mikeya 5:2) Nthawe zizinji, Jezu akhalewa yekha kuti akhalipo kale kudzulu akanati kubadwa ninga munthu. (Werengani Juwau 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5) Ninga cakulengedwa cauzimu kudzulu, Jezu akhali pa uxamwali bwakupambulika na Yahova.

11. Kodi Bibliya limbalatiza tani kuti Jezu ni Mwana wakufunika kwene-kwene wa Yahova?

¹¹ Jezu ni mwana wakufunika kwene-kwene wa Yahova ndipo na thangwe lakubveka. Iye ambacemeredwa mwana ‘wakuyamba kubadwa pa cirengedwe cense,’ iye ndiye cakulengedwa cakuyamba ca Mulungu. * (Wakoloso 1:15) Pana cinthu cinango comwe cimbacitisa mwana umweyu kukhala wakupambulika. Iye ni mwana ‘wakubadwa-yekha.’ (Juwau 3:16) Bzimwebzi bzikuthandauza kuti Jezu ndiye yekha omwe adacita kulengedweratu na Mulungu. Jezu ni yekha pomwe omwe Mulungu adamuphatisa basa pomwe Iye adalenga bzinthu bzinango bzense. (Wakoloso 1:16) Ndipo iye ambacemeredwambo ‘Fala.’ (Juwau 1:14) Bzimwebzi bzinkutiuza kuti iye akhalewalewa m’mbuto mwa Mulungu, ndipo mpsakudziwikiratu kuti iye akhapereka mafala na malango kwa wana winango wa Baba wace, wana wauzimu na wanthu.

12. Kodi timbadziwa tani kuti Mwana wakuyamba kubadwa alibe kundendemerana na Mulungu?

¹² Kodi Mwana wakuyamba kubadwa adandendemerana na Mulungu, ninga momwe wanthu azinji ambakhulupirira? Tsono ndibzo lini bzomwe Bibliya limbapfunzisa. Ninga momwe tawonera mu ndime yapitayi, Mwanayo adacita kulengedwa. Bzimwebzi bzikulatiza kuti iye ana ciyambi, tsono Yahova Mulungu alibe ciyambi ne cimaliziro. (Psalymo 90:2) Mwana wakubadwa-yekha cipo adayeza kale kufuna kundendemerana na  Baba wace. Bibliya limbapfunzisa mwakubveka bwino kuti Baba ni mkulu kuposa Mwana. (Werengani Juwau 14:28; 1 Wakolinto 11:3) Yahova ndiye yekha omwe ni ‘Mulungu wa Mphanvu zensene.’ (Ciyambo 17:1) Tenepo, palibe womwe angandendemerane naye. *

13. Kodi Bibliya limbathandauza ciyani likambalewa kuti Mwana ali ninga ‘cithunzi-thunzi ca Mulungu wakusaya kuwonekayo’?

¹³ Yahova na Mwana wace wakuyamba kubadwa adapfatsa kukhalira pabodzi magole bzulu na bzulu​—nyenyezi na dziko la pansi bzikanati kulengedwa. Iwo akhafunana kwene-kwene! (Juwau 3:35; 14:31) Mwana wakufunidwa umweyu akhacita bzinthu ninga Baba wace. Thangwe race Bibliya limbalewa kuti Mwanayo ali ninga ‘cithunzi-thunzi ca Mulungu wakusaya kuwonekayo.’ (Wakoloso 1:15) Inde, ninga momwe mwana ambatengera bzinthu mu njira zakusiyana-siyana kucokera kwa baba wace, Mwana wakudzulu umweyu adatengera makhalidwe na kacitidwe ka bzinthu kucokera kwa Baba wace.

14. Kodi Yahova adacita tani kuti Mwana wakubadwa-yekha abadwe ninga munthu?

¹⁴ Mwana wakubadwa-yekha wa Yahova adabvuma kucoka kudzulu acibwera pa dziko la pansi kudzakhala ninga munthu. Tsono pinango mungabzibvunze kuti, ‘bzidakwanisika tani kuti cakulengedwa cauzimu cibadwe ninga munthu?’ Kuti bzimwebzi bzikwanisike, Yahova adacita cakudabwisa. Iye adacosa moyo wa Mwana wace wakuyamba kubadwa kucokera kudzulu aciwuikha m’mimba mwa dende Lacijuda lomwe dzina lace likhali Mariya. Palibe mwamuna ali-wense omwe adagona na Mariyayo. Tenepo Mariya adabereka mwana wakulungama omwe adamupasa dzina lakuti Jezu.​—Luka 1:30-35.

15. Thangwe ranyi tingalewe kuti mwa Jezu timbafika pakudziwa bwino Yahova?

¹⁵ Bzomwe Jezu adalewa na kucita pa nthawe yomwe akhali pa dziko la pansi bzimbatithandiza kumudziwa bwino. Kuthumizira  pamwepo, mwa Jezu timbafika pakudziwa bwino Yahova. Thangwe ranyi bziri tenepoyo? Kumbukirani kuti Mwanayo adatengera ndendende makhalidwe ya Baba wace. Thangwe race Jezu adauza m’bodzi mwa anyakupfunza wace kuti: ‘Ule womwe an’ndiwona ine ambakhala ankuwonambo Baba.’ (Juwau 14:9) Mabukhu manai m’Bibliya yakudziwika ninga Bzipsa bzabwino​—Mateu, Marko, Luka, na Juwau—​yambatiuza bza moyo, basa, na makhalidwe ya Jezu Kristu.

16. Kodi mafala yakufunika kwene-kwene ya Jezu yakhali yaponi, ndipo bzipfunziso bzace bzikhacokera kuponi?

¹⁶ Jezu adadziwika bwino ninga ‘Mpfunzisi.’ (Juwau 1:38; 13:13) Kodi iye akhapfunzisa ciyani? Mafala yace yakhali ‘bzipsa bzabwino bza Umambo’​—kuthandauza Umambo bwa Mulungu, lomwe ni boma lakudzulu lomwe lin’dzatonga dziko lense licidzabweresa bzisimbo bzakusaya kumala kwa wanthu wakubvera. (Mateu 4:23) Kodi mafala yomwe iye akhapfunzisa yakhali ya yani? Jezu caiyeyo adati: ‘Bzomwe ndimbapfunzisa mpsangu lini, koma mpsa ule womwe adandituma,’ omwe ni Yahova. (Juwau 7:16) Jezu akhadziwa kuti Baba wace an’funa kuti wanthu abve bzipsa bzabwino bza Umambo. Mu Msolo 8, tin’dzapfunza bzizinji bza Umambo bwa Mulungu na bzomwe bun’dzacita.

17. Kodi Jezu akhapfunzisa kuponi, ndipo thangwe ranyi akhacita nyongo ya kupfunzisa winango?

¹⁷ Kodi Jezu akhapfunzisa kuponi? Kuli-kwense komwe akhagumana wanthu​—ninga m’mizinda, m’midzi, misika, na m’nyumba za wanthu. Jezu akhadikhirira lini kuti wanthu abwere kuna iye. Iye ndiye akhambayendera wanthuwo. (Marko 6:56; Luka 19:5, 6) Thangwe ranyi Jezu akhacita nyongo na kumala nthawe ikulu ankupalizira na kupfunzisa? Thangwe ndakuti ndibzo bzomwe Mulungu akhafuna kuti iye acite. Jezu nthawe zense akhacita bzomwe Baba wace akhafuna. (Juwau 8:28, 29) Tsono pakhana thangwe linango lomwe likhamucitisa kuti ambapalizire. Iye akhana nsisi na mathimu ya wanthu womwe akhambabwera kuna iye. (Werengani Mateu 9:35, 36.) Iwo akhandolekereredwa na atsogoleri wa bzipembedzo bzawo, womwe akhafunika kuwapfunzisa cadidi pakulewa bza  Mulungu na cakulinga cace. Jezu akhadziwa kuti wanthuwo akhafunika kubva mafala ya Umambo.

18. Kodi ni makhalidwe yaponi ya Jezu yomwe imwepo mumbakomedwa nayo?

¹⁸ Jezu akhali munthu walufoyi ndipo akhakumbukira na mtima wense wanthu winango. Wanthu winango akhamuwona kuti ngwakufikirika na wakudeka mtima. Napo wana akhakhala naye mwakutsudzuka. (Marko 10:13-16) Jezu akhalibe tsankhulo. Jezu akhawenga cinyengo na bzinthu bzakusaya cirungamo. (Mateu 21:12, 13) Pa nthawe yomwe akazi akhapasidwa lini ulemu ndipo akhana ugo bwakucepa, iye akhambawalemekeza. (Juwau 4:9, 27) Jezu akhali wakubzicepswa mwacadidi. Nthawe inango, iye adasambisa nzayo za anyakupfunza wace, basa lomwe pa nthaweyo kawiri-kawiri likhacitidwa na nyabasa.

19. N’ciratizo ciponi comwe cimbawonesa kuti Jezu akhazindikira bzomwe winango akhafunikira?

¹⁹ Jezu akhazindikira bzakufuna bza wanthu winango. Bzimwebzi bzidawonekera padeca, pomwe iye adaciza wanthu mwakudabwisa na thandizo la mphanvu ya mzimu wa Mulungu.  (Mateu 14:14) Mwa ciratizo, munthu winango wamapere adabwera kwa Jezu acilewa kuti: ‘Penu mungafune, mungandipoze.’ Jezu adabva nsisi na kubonera kwa munthu ule. Nsisi zidamucitisa kufuthula boko lace ndipo adamukhuya munthu ule aciti: ‘Ndin’funa! Pola.’ Ndipo nyakuduwalayo adapola! (Marko 1:40-42) Ndokumbukirani momwe munthuyo adabvera mu mtima!

20, 21. Kodi Jezu adalatiza tani kukhala wakukhulupirika pa kubvera Mulungu?

²⁰ Jezu adapereka ciratizo cikulu kwene-kwene ca kukhala wakukhulupirika pa kubvera Mulungu. Iye adapitiriza kukhala wakukhulupirika kwa Baba wace wakudzulu pa bzakucitika bzakusiyana-siyana ndipo adatsutsidwa na kuboneresedwa m’njira zizinji. Jezu adalimbana na mayezo ya Sathani ndipo adayakunda. (Mateu 4:1-11) Nthawe inango, azibale wace caiwo alibe kumukhulupira, mpaka adafika pakumulewa kuti ‘wacita misala.’ (Marko 3:21) Tsono Jezu alibe kubvera nzeru zawo; koma iye adapitiriza kucita basa la Mulungu. Napo  akhanyozedwa na kutukwanidwa, Jezu adapitiriza kubziphata, ndipo alibe kufuna kubwezera kwa womwe akhamutsutsa.​—1 Pedru 2:21-23.

²¹ Jezu adapitiriza kukhala wakukhulupirika mpaka infa—infa yakuwawa na yakuboneresedwa na anyamadulanthaka wace. (Werengani Wafiripo 2:8.) Bwerani tiwone momwe iye adabonerera mu nsiku zakumalizira za moyo wace ninga munthu. Iye adamangidwa, acipasidwa mulandu na mboni zakunama, adatongedwa mulandu na anyakutonga wacinyengo, adasekedwa na thimu la wanthu, ndipo adazunzidwa na acikunda. Adakhomereredwa pa muti, ndipo adapuma kwakumalizira aciti: ‘Bzakwanisika!’ (Juwau 19:30) Na tenepo, pa nsiku yacitatu Jezu atafa, Baba wace wakudzulu adamulamusa acikhala pomwe na moyo wauzimu. (1 Pedru 3:18) Midzinga ming’onong’ono pambuyo pace, iye adabwerera kudzulu. Kumweko iye ‘adakhala ku dzanja ladidi la Mulungu’ acidikhirira kutambira mphanvu ya umambo.​—Wahebereu 10:12, 13.

22. Kodi kukhulupirika kwa Jezu mpaka infa kudacitisa kuti ciyani cikwanisike?

²² Kodi Jezu adakwanisa kucita ciyani thangwe ra kupitiriza kukhala wakukhulupirika mpaka infa? Infa ya Jezu imbafungula mpata wakuti tidzatambire moyo wakusaya kumala m’paraizo pa dziko la pansi, mwakubverana na cakulinga ca Yahova cakuyambirira. Mu msolo omwe un’kubwerayu tin’dzapfunza momwe infa ya Jezu idacitisira kuti bzimwebzi bzikwanisike.