1, 2. (a) Dahme kahrehda esehte eden aramas ndand emen sohte wehwehki me ke uhdahn ese ih? (b) Soangen sawehwe dah me mie duwen Sises?

MIE aramas ndand tohto nan sampah. Ekei kin ndand nan pein arail kisin kousoan akan, ekei nan arail kahnimw de nan arail wehi. A ekei kin ndand nan sampah pwon. Ahpw, esehte eden aramas ndand emen sohte kin wehwehki me ke uhdahn ese ih. E sohte wehwehki me ke ese oaritikpen eh mour, iangahki wasa e kohsang ie oh soangen aramas dah ih ni mehlel.

² Aramas tohto nan sampah rongehr mehkot duwen Sises Krais, mendahte mpen sounpar 2,000 samwalahro me e ketiket pohn sampah. Ahpw, aramas tohto kin pingkihda duwen ihs me Sises Krais. Ekei aramas kin nda me Sises ihte ih aramas mwahu men. Ekei aramas kin nda me ihte me e ketin wia, e wia soukohp men. A pil ekei aramas kin kamehlele me Sises iei ih me Koht, oh aramas akan en kaudokiong ih. Ahpw ia duwe, konehng aramas en kaudokiong Sises?

3. Dahme kahrehda e kesempwal ong uhk en ese duwen Siohwa Koht oh Sises Krais?

³ E kesempwal ken ese dahme mehlel duwen Sises. Dahme kahrehda? Pwehki Paipel mahsanih: “Oh iet mour [“mour soutuk,” NW]: aramas akan en eseikomwihla,  me komwihte Koht mehlel, oh pil esehla Sises Krais me komw ketin poaronedohr.” (Sohn 17:3) Ei, en uhdahn esehla dahme mehlel duwen Siohwa Koht oh duwen Sises Krais kak kahrehda mour soutuk nan paradais nin sampah. (Sohn 14:6) Pil patehng met, Sises ketikihda mehn kahlemeng me keieu mwahu ong ia duwen atail pahn momour oh atail wiewia ong aramas teikan. (Sohn 13:34, 35) Nan irelaud 1 en pwuhk wet, kitail koasoiapene dahme mehlel duwen Koht. Met kitail pahn uhd tehkpene duwen dahme Paipel uhdahn padahngki duwen Sises Krais.

4. Ia wehwehn lengileng de daidel “Mesaia” oh “Krais”?

⁴ Mahsieo, mwohn Sises eh ketin ipwidi, Paipel kohpadahr duwen ih me Koht pahn ketin poaronehdo pwehn wia Mesaia de Krais. Lengileng de daidel pwukat “Mesaia” (sang ni lokaiahn Ipru) oh “Krais” (sang ni lokaiahn Krihk) wehwe duwepenehte oh kin wehwehki “Me Keidi Men.” Menet me Paipel kohpadahr duwe pahn keidi, me wehwehki, me e pahn idihdida sang rehn Koht pwehn ale pwukoa tohrohr ehu. Nan irelaud kan en mwuri nan pwuhk wet, kitail pahn sukuhlki duwen pwukoa kesempwal me Mesaia sapwellimaniki ong pweidahn sapwellimen Koht inou kan. Kitail pil pahn sukuhlki duwen kapai kan me Sises kak ketikihdohng kitail nan ahnsou wet. Ahpw mwohn Sises eh ketin ipwidi, me tohto kin medemedewe, ‘Ihs me pahn wia Mesaia?’

5. Dahme sapwellimen Sises tohnpadahk kan uhdahn kamehlele duwen ih?

⁵ Tohnpadahk kan en Sises mehn Nasaret uhdahn kamehlele me ih me Mesaiao me Paipel kohpadahr. (Sohn 1:41) Emen sapwellime tohnpadahk me ede Saimon Piter patohwanohng Sises: “Komwi me Mesaiao.” (Madiu 16:16) Eri ia duwen irail tohnpadahk kan oh pil kitail kak ese me Sises iei uhdahn Mesaiao me inoupe mie?

6. Menlau karasahda ia duwen Siohwa eh ketin sewese irail me lelepek kan en kak ese ihs me Mesaia.

⁶ Sapwellimen Koht soukohp akan me momour mwohn Sises kohpadahr oaritik tohto duwen Mesaia. Ire pisetik pwukat pahn sewese meteikan en kak ese ihs ih. Karasepe: Ia duwen ma emen ndaiong uhk ken kohla nan wasahn sompihr ehu me diren aramas ie pwe ken ale aramas emen me ke saikinte kilang. E sou pahn sawas ma e kihong uhk ekei oaritik kan duwen aramaso? Ni ahlohte, Siohwa kin ketin doadoahngki soukohp kan en Paipel  pwehn ketikihda kawehwe pisetik kan ong duwen dahme Mesaia pahn wia oh dahme pahn lelohng ih. Pweidahn kokohp tohto pwukat pahn sewese irail me lelepek kan en kak ese ihs me Mesaia.

7. Mehnia kokohp riau me pweidahr nan mouren Sises?

⁷ Tehk karasepe riau. Keieu, pohnangin sounpar 700 mwowe, soukohp Maika kohpadahr me Mesaia me inoupe mie pahn ipwidi nan Pedleem, kisin kousoan ehu nan sapwen Sudia. (Maika 5:2) Ia wasa me Sises ketin ipwidi ie? Nan kisin kousoano! (Madiu 2:1, 3-9) Keriau, sounpar epwiki kei mwowe, kokohp me ntingdi nan pwuhken Daniel 9:25 kasalehda mehnia pahr me Mesaia pahn pwarada, me iei nan pahr 29. * Pweidahn kokohp pwukat oh pil kokohp teikan kin kadehde me Sises iei ih me Mesaia, me inoupe mie.

8, 9. Dahme kadehdehda me Sises iei ih me Mesaia, ni ahnsou me e ketin papidaislao?

⁸ Kalaudepen mehn kadehde me Sises iei ih me Mesaia sansalda mwahu kereniong ni imwin pahr 29. Iei pahret me Sises ketila rehn Sohn Sounpapidais pwe en papidaisla nan Pillap en Sordan. Siohwa ketin inoukihong Sohn kilel ehu pwe en kak ese ihs me Mesaia. Sohn kilangada kilel wet ni ahnsou me Sises ketin papidaisla. Paipel mahsanih: “I kilangehr [“sapwellimen Koht manaman,” NW] eh ketidihdo sang nanleng, ni mwomwen mwuroi men; e pihrdi oh ketiket powe. . . . Koht me ketin kadariehdo pwe I en kin papidaiski pihl, e pil mahsanihong ie, ‘Mehmen me ke pahn kilang [“ei manaman,” NW] eh pihrdi oh ketiket powe, iei ih me kin papidaiski [“ei manaman,” NW].’ I kilangehr oh I pil kadehdeier me iei ih Sapwellimen Koht.” (Sohn 1:32-34; Madiu 3:16, 17) Mwurin Sohn  eh kilang dahme wiawio, e uhdahn kamehlele me Koht me ketin poaronehdo Sises. Sangete ni ahnsou me sapwellimen Koht manamano mwerediong pohn Sises, e ketin wiahla Mesaia de Krais me idihdidahro en wia Kaun oh Nanmwarki.​—Aiseia 55:4.

⁹ Pweidahn kokohp en Paipel oh me pein Siohwa Koht ketin kasalehdahr kadehde me Sises iei ih me Mesaia me inoupe mie. Ahpw Paipel pil sapeng peidek kesempwal riau me pid duwen Sises: Ia wasa me e ketidohsang ie? Soangen aramas dah ih?

10. Dahme Paipel kin padahngki me pid mour en Sises mwohn eh ketidihdo sampah?

¹⁰ Paipel mahsanih me Sises ketiketier nanleng mwohn eh ketidihdo sampah. Maika kohpadahr me Mesaia pahn ipwidi nan Pedleem oh pil mahsanih me E “tepido sang kawao.” (Maika 5:2) Pak tohto pein Sises mahsanih me e ketier nanleng mwohn eh ketin ipwidi oh wie aramasala. (Wadek Sohn 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5) Ni eh ketin wia ngehn emen nanleng, Sises sapwellimanki nanpwungmwahu tohrohr ehu rehn Siohwa.

11. Ia duwen Paipel eh kasalehda me Sises iei sapwellimen Siohwa Ohl me e ketin keieu kesempwalki?

¹¹ Sises iei sapwellimen Siohwa Ohl me e ketin keieu kesempwalki pwehki kahrepe mwahu. E mwarenki “mesenih oh lapalap sang soahng kan koaros me kepikipikda” pwehki iei ih me wia sapwellimen Koht tepin kepikipik. * (Kolose 1:15) Pil mie mehkot tohrohr me kahrehiong sapwellime Ohl eh nohn kesempwal. Ih me sapwellime  “Iehros.” (Sohn 3:16) Met wehwehki me iei ihte kelehpw me Koht pein ketin kapikada. Sises kelehpw me Koht ketin doadoahngki ni ahnsou me E ketin kapikada soahng teikan koaros. (Kolose 1:16) Sises pil mwarenki “Mahseno.” (Sohn 1:14) Met padahkihong kitail me e ketin wia sounkair en Koht. E kin ketin wa mahsen oh kaweid akan ong sapwellimen Koht seri teikan, me iei tohnleng akan oh aramas akan.

12. Dahme kitail esehki me Meseniho oh Koht sohte duwepenehte?

¹² Ia duwe, Meseniho oh Koht duwehpene nin duwen me ekei aramas kin kamehlele? Kaidehn ihme Paipel kin padahngki. Parakrap en mwoweo kasalehda me Koht me ketin kapikada sapwellime Ohlo. Eri e sansal me Meseniho mie tapi, ah Siohwa Koht sohte tapi oh pil sohte imwi. (Melkahka 90:2) Iehroso sohte pak ehu me e ketin song en pahrekiong Semeo. Paipel kin padahngki ni sansal me Sahmo lapalapasang sapwellime Ohlo. (Wadek Sohn 14:28; 1 Korint 11:3) Siohwa kelehpw me “Koht, Wasa Lapalap.” (Senesis 17:1) Kahrehda sohte me pahrekiong. *

13. Ia wehwehn Paipel eh mahsanih me sapwellime Ohlo me “kasalepen Koht me soh sansal”?

¹³ Siohwa oh sapwellime Meseniho ketin perenki ara kin ketin ehupene erein sounpar lik (billion) kei, mwowe douluhl sang ni ahnsou me lahng oh usu kan oh sampah ar tepin kepikipikda. Ia uwen limpoak laud me ira sapwellimanikipene! (Sohn 3:35; 14:31) Ohl kompoak menet inenen duwehla Semeo. Iei me Paipel mahsaniheki me Ohl menet ketin wia “kasalepen Koht me soh sansal.” (Kolose 1:15) Ei, duwehte seri men me kin sohla weksang eh pahpa, sapwellimen Koht Ohlo kin ketin kasalehda irair en Semeo.

14. Ia duwen sapwellimen Siohwa Iehroso eh ketin ipwidi oh wia aramasala?

 ¹⁴ Sapwellimen Siohwa Iehroso peik ni eh ketikihdi sapwellime mour en lahng oh ketidihdo sampah pwehn wia aramasala. Ahpw mwein ke pahn medewe, ‘Ia duwen ngehn emen eh pahn kak ipwidi oh wiahla aramas?’ Siohwa ketin wiahda manaman ehu. E ketin kasauadahsang mour en sapwellime Meseniho sang nanleng oh uhd ketikihdiong nan kapehden serepein en Suhs meipwon emen me ede Mery. Sohte pahpa sang nan sampah me iang pidada nan mwekid wet. Mery eri neitikiehdi seri ohl emen me unsek oh kihong ede Sises.​—Luk 1:30-35.

15. Dahme kahrehda kitail kak ndahki me pwehki Sises kitail kin esehla mwahu duwen Siohwa?

¹⁵ Dahme Sises mahsanih oh wia ni eh ketiket sampah kin sewesei kitail en esehla mwahu duwen ih. Patehng met, pwehki Sises kitail kin esehla mwahu duwen Siohwa. Dahme kitail kak ndahki met? Tamanda me Ohl menet kin ni unsek wia kasalepen Semeo. Iei me kahrehda Sises mahsanihkihong emen sapwellime tohnpadahk: “Mehmen me kilangieier pil kilangehr Sahm.” (Sohn 14:9) Pwuhken Rongamwahu pahieu ko me iei Madiu, Mark, Luk, oh Sohn kin padahkihong kitail laud duwen sapwellimen Sises Krais mour oh wiewia kan oh duwen sapwellime irair akan.

16. Dahme sapwellimen Sises padahk kin keieu pid duwe? Ia wasa sapwellime padahk kan kin kohsang ie?

¹⁶ Aramas tohto ese me Sises “Sounpadahk” men. (Sohn 1:38; 13:13) Dahme e kin ketin padahngki? Sapwellime padahk kin keieu pid duwen “Rongamwahu en Wehin Koht.” Wehin Koht iei koperment en lahng me pahn uhd kaunda sampah pwon oh pahn wahdo kapai soutuk ong aramas peik kan. (Madiu 4:23) Sapwellimen ihs rohng  met? Pein Sises mahsanih: “Kaidehn pein ei padahk me I kin kihda, ahpw sapwellimen Koht me ketin kadariehdo,” iei Siohwa. (Sohn 7:16) Sises mwahngih me Semeo kupwurki tohnsampah kan en rong duwen rongamwahu en Wehio. Nan Irelaud 8, kitail pahn sukuhlki duwen Wehin Koht oh dahme wehio pahn ketikihdo.

17. Ia wasa me Sises kin ketin wia sapwellime padahk ie? Dahme kahrehda e kin ketin nantihlahte pwehn padahk ong aramas akan?

¹⁷ Ia wasa me Sises kin ketin wia sapwellime padahk ie? Wasa koaros me e ketin diar aramas ie me duwehte likin kahnimw kan oh nan kahnimw kan, oh nan kousoan tikitik kan, nan wasahn netinet kan, oh nan imwen aramas akan. Sises sohte kin ketin kasik aramas en patohdohng reh. E kin ketila rehrail. (Mark 6:56; Luk 19:5, 6) Dahme kahrehda Sises kin ketin nantihlahte oh kin ketikihongki sapwellime ahnsou laud ong kalokalohk oh padapadahkseli? Pwehki ih me Koht ketin kupwurki ih en wia. Ahnsou koaros, Sises kin ketin wia kupwuren Semeo.  (Sohn 8:28, 29) Ahpw pil mie ehu kahrepe tohrohr me kahrehda e kin ketin kalokalohk. E kin ketin poakehla pokon en aramas akan me kin patohdohng reh. (Wadek Madiu 9:35, 36.) Arail kaunen lamalam kan sohte kin nsenohkin irail, ahpw iei kaun pwukat me uhdahn pahn kin padahkihong irail dahme mehlel duwen Koht oh sapwellime koasoandi kan. Sises mwahngih ia uwen aramas akan arail anahne rong duwen rongamwahu en Wehio.

18. Mehnia sapwellimen Sises irair kan me ke keieu mwahuki?

¹⁸ Sises iei emen me diren limpoak oh kin ketin nsenohki meteikan. Aramas kin diarada me e mengei en karanih ih oh e kin kadek. Seri kan pil kin nsenamwahu reh. (Mark 10:13-16) Sises sohte kin ketin lipilipilki aramas. E kin ketin kalahdeki mwersuwed oh koasoandi sapahrek. (Madiu 21:12, 13) Ni mwehin Sises, aramas akan sohte kin kalapw kasalehda arail wauneki lih akan oh ahn lih akan pwuhng kin tikitik. Ahpw Sises ketin kasalehda eh waunekin irail. (Sohn 4:9, 27) Sises me karakarahk mehlel. Ehu pak, e  ketin widen nehn sapwellime wahnpoaron kan, doadoahk ehu me ladu tikitik kan me kin wia.

19. Mehnia karasepe me kasalehda me Sises kin ketin nsenohki anahn en aramas teikan?

¹⁹ Sises kin ketin nsenohki anahn en aramas teikan. Met kin sansal mwahu ni ahnsou me e ketin doadoahngki sapwellimen Koht manaman oh kamwahwihala me soumwahu kan. (Madiu 14:14) Karasepe, ohl emen me ahneki soumwahu tokutok pwarodohng Sises oh patohwan: “Ma komw ketin kupwurki, komw kak ketin kamwakeleiehda.” Sises kak ketin wehwehki duwen medek oh apwal me ohl menet ahneki. Ih eri ketin poakehla oh kapahwei lime kan oh ketin sair ohlo oh mahsanih: “Iei, I mwahuki. Nna, mwakelekelda.” Ohl soumwahwo eri mwahula! (Mark 1:40-42) Ke kak medewehla ia en ohlo eh pepehm?

20, 21. Ia duwen Sises eh ketikihda mehn kahlemeng mwahu duwen lelepek oh peikiong Koht?

²⁰ Sises ketikihda mehn kahlemeng me keieu mwahu duwen lelepek oh peikiong Koht. E kin ketin kolokol lelepek ong Seme nanleng nan soangsoangen irair, uhwong oh lokolok koaros. Sises kin ketin tengedi oh pelianda ahn Sehdan kasongosong kan. (Madiu 4:1-11) Ehu ahnsou, ekei sapwellimen Sises peneinei kan sohte pwoson ih oh nda me e ketin “iahkalahr.” (Mark 3:21) Sises sohte ketin mweidohng irail en kaluwetehla ih, ahpw e ketin wonoweite wia sapwellimen Koht doadoahk. Mendahki aramas kapailoke oh kaloke Sises, e ketin kolokolete sapwellime kanengamah oh e sohte ketin song en dupukohng irail.​—1 Piter 2:21-23.

²¹ Sises ketin lelepek lel mehla. Sapwellime imwintihti kan kemehla ih ni elen lemei oh kamedek. (Wadek Pilipai 2:8.) Medewehla uwen lokolok me e ketin lelohng ni  kaimwiseklahn rahn en sapwellime mour nin duwen aramas emen. Imwintihti kan poarokedi ih oh sounkadehde likamw akan karaun likamwih. Sounkopwung suwed akan likamwkihda me e ketin dipada. Pokon en aramas mwersuwed akan kapailoke ih oh sounpei kan kaloke ih. Ni eh poasdahng pohn tuhkehn kalokoloko, e ketin wia kaimwiseklahn sapwellime esingek, oh kapitie laudida mahsanih: “E imwiseklahr!” (Sohn 19:30) Ahpw, ni kesiluh en rahn mwurin sapwellimen Sises pwoula, Semeo nanleng ketin kaiasada ih ong mour nin duwen ngehn emen. (1 Piter 3:18) Wihk kei mwurin mwo, e ketin sapahllahng nanleng. Wasao, e “ketidiong ni palimaun en Koht” oh ketin awiawih pwehn ale manaman en nanmwarki.​—Ipru 10:12, 13.

22. Dahme Sises ketin wiahda sang ni eh ketin lelepek lao lel mehla?

²² Dahme Sises ketin wiahda sang ni eh ketin lelepek lao lel mehla? Pwoulahn Sises kin kihong kitail koapworopwor en ale mour soutuk nan paradais nin sampah. Iei met kupwuren Siohwa sang nin tapio. Ia duwen pwoulahn Sises eh kak kahrehiong met en wiawi? Kitail pahn koasoiapene nan irelaud en mwurin met.