1-3. Baikara titiraki ake a tatabeki aomata ibukin te mate, ao tera aia kaeka iai Aaro aika kakaokoro?

AIKAI titiraki aika rangi ni kakawaki irouia aomata i nanon nga ma nga te ririki n nako. A kakawaki titiraki aikai. Ma kaekaaia a kaineti nakoira n tatabemanira nako n aki ongeia bwa antai ngaira ke ti maeka ia.

² N te mwakoro are imwain aei ao ti maroroakina iai aron ana karea ni kaboomwi Iesu Kristo ni kauka te kawai nakon te maiu are aki toki. Ti reiakinna naba bwa e taetae ni burabetiia te tai teuana te Baibara, ike “e nang akea riki te mate.” (Te Kaotioti 21:4) Ma ngkai ni karokoa te tai anne, ti bane moa ni mamate. E taku te Uea ae wanawana ae Toromon: “A ataia akana maiu ae a na boni mate.” (Te Minita 9:5) Ti tangiria bwa e na ananau maiura. Ma ti bon tabennanoia naba bwa tera ae na riki nakoira ngkana ti mate.

³ Ti nanokawaki ngkana a mate raora aika tangiraki iroura ao ti kona ni kangai: Tera ngkanne ae e a riki nakoia? Te koaua bwa a kammarakaki? A norira ngkai? Ti kona ni buokiia? Ti na manga noriia? A kakaokoro aia kaeka Aaro n te aonnaba aei ni kaineti ma titiraki aikai. A reirei Aaro tabeua bwa ngkana ko maiuakina ae raoiroi ao ko na nako karawa, ma ngkana ko maiuakina ae buakaka ao ko na kabuekaki n te tabo ni kammaraki. Aia reirei Aaro ake tabeua riki, a kantaningaia bwa ngkana a mate aomata ao a reita nako maiuia n te tabo teuana (bwa taamnei), are a na mena i rarikia aia bakatibu. Ake tabeua, a taku bwa  maate a nako moa n te tabo teuana are a motikaki taekaia iai, ao imwina a a manga bungiaki nakon te aeka n rabwata teuana.

4. Tera te iango ni kaineti ma te mate are a katiteuanaaki iai Aaro aika bati?

⁴ N aia reirei Aaro aikai a bane ni katiteuanaaki i aan te iango are iai te bwai teuana i nanora ae maiu nako naba imwini maten rabwatara. Angiin Aaro n taai aika a nako ao ngkai, a kakoauaa bwa rinanon te anga teuana ke teuana, a a boni maiu naba aomata ma aia konabwai n noraaba, n ongo ao n iango. Ma e na kangaa ni kona n riki anne? Bwa a bane ara namakin n ikotaki ma ara iango n toma ma mwakurini kaburorora. Ngkana e mate te aomata ao e toki naba mwakurini kaburorona. Imwini maten ara kaburoro a aki teimatoa ni maiu ara ururing, nanora, ao ara namakin n aron te aroboi, te noraaba, ao te kakauongo.

5, 6. Tera ana reirei te Baibara ni kaineti ma aroia maate?

⁵ Bon tiaki te miterio te bwai ae riki n te mate iroun Iehova are ngaia teuare te tia Karika te kaburoro. E ataa te koaua ibukin aroia maate ao e kabwarabwaraaki raoi taekan anne n ana Taeka ae te Baibara. E kangai kabwarabwaraana ae mataata: Ngkana e a mate te aomata ao e a toki naba ikanne maiuna. Boni kaaibibitan raoi te maiu te mate. A aki kona n noraaba maate ke n ongo ke n iango. Bon akea te bwai teuana i nanora ae aki kona n noraki, ae e na maiu nako naba ngkana e mate te rabwata. Akea te bwai ae mena i nanora n aron te taamnei ae aki mamate. *

⁶ E korea ae kangai Toromon imwin ana taeka are kaotia bwa a bon ataia aika maiu bwa a na boni mate: “Ma a bon aki ataa te bwai teuana akana mate.” Imwina e a kamataataa riki te koaua anne n taekinna bwa a aikoa kona n tangira ke n riribai maate ao “bon akea te mwakuri ke te babaire ke te atatai ke te wanawana i nanon te Ruanimate.” (Wareka Te Minita 9:5, 6, 10.) N aron  naba anne e taekinaki n Taian Areru 146:4 bwa ngkana e mate te aomata ao e a “maunanako ana iango.” Ti na boni mate ao ti aki kona ni maiu nako naba imwini maten rabwatara. Te maiu ae ti kukurei iai ngkai kaanga ai aron uran te nenea. Ngkana e tiringaki uran te nenea ao akea te tabo ae e na tiku iai te ura anne. Ai bon akea.

7. E kangaa Iesu ni kamataataa aron te mate?

⁷ E taekina naba aroia ake a a tia ni mate Iesu Kristo. E karaoa anne ni kaineti ma Rataro ae te mwaane ae e rangi ni kinaa, are e a tibwa mate. E tuangia taan rimwina ni kangai Iesu: “E a matu raoraora are Rataro.” A aki ota raoi taan rimwina bwa a taku bwa e nanonna Iesu bwa e matu Rataro n rawea motirawana, bwa e aonga ni manga marurung imwin te aoraki. Ma tiaki anne ae e nanonna Iesu. E kabwarabwaraa ni kangai Iesu: “E a boni mate Rataro.” (Wareka Ioane 11:11-14.) Noria bwa e kabotaua ikai te mate Iesu ma te motirawa ke te matu. E bon aki mena i karawa Rataro ke i moone are urarake. E aki kaitiboo ma anera ke ana bakatibu. E aki naba manga bungiaki bwa te aomata temanna. E a motirawa n te mate, ae titeboo ma e mwanio nako ni matu n aki mii. Kiibu tabeua a kaikonaka naba te mate ma te matu. N te katoto, ngke e karebanaaki te tia rimwini Kristo ae Tetebano ni karokoa matena, ao e taekinaki n te Baibara bwa “e a matunako.” (Mwakuri 7:60) N aron naba anne, e korea taekaia aomata tabemwaang te abotoro Bauro n ana bong bwa a “matunako n te mate.”—1 I-Korinto 15:6.

8. Ti kangaa n ataia bwa tiaki ana kantaninga te Atua bwa a na mate aomata?

⁸ Te koaua bwa bon ana moani kantaninga te Atua bwa a na mate aomata? Tiaki! E karikiia aomata Iehova bwa a na maiu  n aki toki n te aonnaba. N aron ae ti reiakinna ni moan riki te boki aei, ao e kamaekaa te moan taanga te Atua n te bwaretaiti ae tikauarerei. E kakabwaiaia n angania te marurung ae kororaoi bwa e tii tangiria Iehova bwa a na kabwaia. Iai te karo ae tatangira ae tangira natina bwa e na rinanoni kammarakin te kara ao te mate? Akea! E tangiriia natina Iehova ao e tangiria bwa a na kukurei n aki toki n te aonnaba. E taekinaki ae kangai n te Baibara ibukia aomata: “E karina naba [Iehova] i nanoia te iango ni kaineti ma te maiu n aki toki.” (Te Minita 3:11) E karikira te Atua ma  tangiran te maiu n aki toki. Ao e a tia naba ni katauraoa te kawai ibukini karekean anne.

9. Tera te tua are e kateia Iehova nakon Atam ao bukin tera ngkai e aki kangaanga irakin nanona?

⁹ Bukin tera ngkanne ngkai a mate aomata? Ibukini kaekaan anne ti riai moa n iangoa te bwai are riki ngke tii temanna te mwaane ma te aine i aon te aba. E taekinaki ae kangai n te Baibara: “Ao e karikirakei kaai nako mai aontano aika kan taraakia Iehova ae te Atua, ao kaai aika raoiroi ibukin te amwarake.” (Karikani Bwaai 2:9) Ma e kangai te tua are e tuangaki Atam iroun Iehova: “Ko kona n amwarake ni kanuaiko mani kain nako te onnaroka. Ma ko na tai amwarake man te kai n ataa te raoiroi ao te buakaka, bwa n te bong are ko amwarake mai iai ao ko na boni mate.” (Karikani Bwaai 2:16, 17) E aki kangaanga irakin nanon te tua aei, bwa a rangi ni bati riki kaai ake a kona n amwarake mai iai Atam ma Nei Ewa. Ma te tua aei e angania aia tai ni kaota aia kakaitau nakon te Atua ae e a tia n angania bwaai ni kabane, n ikotaki ma te maiu ae kororaoi. E na oti naba n aia ongeaba bwa a karinea ana babaire Tamaia are i karawa ao a tangira ana kairiri ae tatangira.

10, 11. (a) A kangaa n aki ongeaba te moan taanga iroun te Atua? (b) E aera ngkai e rangi ni kakaiaki aia aki ongeaba Atam ma Nei Ewa?

¹⁰ E kananokawaki bwa a rineia te moan taanga aei bwa a na aki ongeaba iroun Iehova. E titirakina Nei Ewa Tatan rinanon te naeta ni kangai: “Te koaua ae e taku te Atua bwa kam na tai amwarake mani kain nako te onnaroka aei?” E kaeka Ewa ni kangai: “Ti kona n amwarake man uaani kain te onnaroka aei. Ma e taku te Atua ibukin uaan te kai are i nukan te onnaroka, ‘Kam na tai amwarake man te kai anne ao tai ringnga naba, bwa kam kaawa ni mate.’”—Karikani Bwaai 3:1-3.

¹¹ E taku Tatan: “Kam na bon aki mate. Bwa e ataia te Atua bwa n te bong are kam amwarake mai iai, ao a na kaureaki matami ao kam na riki bwa ai aron te Atua n ataa te raoiroi ao te buakaka.” (Karikani Bwaai 3:4, 5) E tangiria Tatan bwa e na kakoauaa Nei  Ewa are e na kakabwaiaaki ngkana e kana te uaanikai are tabuaki arei. Nanon ana taeka Tatan, e kona neiei ni baireia i bon irouna bwa tera ae raoiroi ibukina ao ae buakaka, ae nanona e kona ni karaoa te bwai are e tangiria. E taekinna naba Tatan bwa e kewe ana taeka Iehova are kaineti ma mwini kanakin te uaanikai arei. E kakoauaa Tatan Nei Ewa ngaia are e a kinika te uaanikai arei ao e kanna. Imwina e manga angani buuna ao e kanna naba. A aki roo nanoia ni kaineti ma are a karaoia. A bon ataia raoi bwa a karaoa te bwai are e tuangia te Atua bwa a na aki karaoia. A aikoa ongeaba n te tua are bebete ma ni manena arei ngke a kana te uaanikai. A kaota te aki karinerine nakon Tamaia are i karawa ma ana kairiri. A boni bure iai bwa akea bukin aia aki karinerine are a karaoia nakon te tia Karikiriki!

12. Tera ae e na buokira ni kamataataira n ana namakin Iehova ngke a karitei nakoina Atam ma Nei Ewa?

 ¹² E kangai kabwarabwaraana: Tera am iango ngkana ko kaikawaa mani mwamwannanoa natim ao e a manga aki ongeaba iroum imwina riki n te aro are e kaotia bwa e aki karineko ke e aki tangiriko? E na rangi ni maraki nanom iai! Iangoa ngkanne marakin Iehova ngke a karitei nakoina Atam ma Nei Ewa.

13. Tera are e taekinna Iehova bwa e na riki nakon Atam ngkana e mate, ao tera ae nanonaki iai?

¹³ Akea bukina ae e riai iai Iehova ni kateimatoai maiuia n aki toki Atam ma Nei Ewa imwin aia aki ongeaba. A mate n aron are e a tia n taekinna. Are nanona ai bon akea ngaiia. A aki kamwaingaki bwa a na maiu (bwa taamnei) n te tabo teuana. Ti ataa aei ibukina bwa e kangai Iehova nakon Atam ngke e taekina tuuaana imwin ana aki ongeaba: “[Ko na okira] te tano bwa ko bon anaaki mai iai. Bwa bon te tano ngkoe ao ko na manga okira te tano.” (Karikani Bwaai 3:19) E a tia ni karaoa Atam te Atua man te tano. (Karikani Bwaai 2:7) Imwain anne bon akea Atam. Mangaia are ngke e taekinna Iehova bwa e na okira te tano Atam, e nanonna ngkanne bwa e na manga okira te aro are akea te maiu iai. E na manga katotonga te tano Atam n aki maiu, are e moani karaoaki mai iai.

14. E aera ngkai ti mate?

¹⁴ A na boni maiu Atam ma Ewa n te bong aei, ma aikoa bwa a mate ibukina bwa a rineia bwa a na aki ongeaba iroun te Atua ao a bure iai. Anne bukini matera bwa ti ewekaki n ana bure Atam ao matena naba are a ituaki iai kanoana nako. (Wareka I-Rom 5:12.) Te aeka ni bure anne ai aron te aoraki ae kakamaaku ae a ewekaki iai aomata mairouia aia bakatibu ni bungiakia, ao akea ae kona ni birinako mai iai. Mwina nakoim bon te mate ae te rekenikai. Te mate bon te kairiribai tiaki te rao ni koaua. (1 I-Korinto 15:26) Ai kakaitaura ngaira ngkai e a tia ni katauraoa te kaboomwi Iehova bwa ti aonga ni kamaiuaki man te kairiribai ae rangi ni kamwara aei!

15. E aera ngkai e karaunano ataakin te koaua ibukin te mate?

¹⁵ E karaunano ana reirei te Baibara ni kaineti ma taekaia maate. N aron ae ti a tia n noria, a aki kammarakaki maate ke n rawawata nanoia. Akea bukina ae ti na maakuia iai, bwa a aki kona ni kaikoakira. A aki kainnanoa ara ibuobuoki, ao a aki kona ni buokira naba. Ti aki kona n taetae ma ngaiia, ao a aki kona n taetae naba ma ngaira. A bati mataniwi n Aaro ake a kewenia aomata n taku bwa a kona ni buokiia te koraki ake a a tia ni mate, ao aomata ake a onimakinia taani kairiri akanne a angania te mwane. Ma ti kona ni kamanoaki mani mwamwanaakira irouia taan angareirei aika kewe ngkana ti a ataa te koaua ibukin te mate.

16. Antai ae kairaraangi aia reirei Aaro aika bati, ao n te aro raa?

¹⁶ E boraoi aia koaua angia Aaro ma ana reirei te Baibara ibukia maate? Angia a aki. Bukin tera? Ibukina bwa e a tia ni kairaraangaki aia reirei iroun Tatan. E kabonganaia Aaro aika kewe bwa a na kairiia aomata bwa a na onimakina ae ngkana e mate rabwataia n aomata ao a na teimatoa ni maiu n te tabo teuana (bwa taamnei). Aio te kewe ae reitia Tatan ma keewe riki tabeua bwa a aonga n tannako iai aomata mairoun Iehova ae te Atua. N te aro raa?

17. E aera ngkai e aki karineaki Iehova n te reirei are te kammarakaki n aki toki?

¹⁷ N aron are taekinaki mai mwaina, tabeua Aaro a reirei bwa ngkana e maiubuaka te aomata, ao e na nakon te tabo ae ura te ai iai ngkana e mate bwa e na kammarakaki n aki toki. E aki karinea te Atua te reirei aei. Iehova bon te Atua ae nibwan te tangira, ao e na bon aki karawawataia aomata n te aro aei. (Wareka 1 Ioane 4:8.) Tera am iango iroun te aomata ae katuuaaea te tei ae aki ongeaba n taua baina nako nanon te ai? Ko na karinea te mwaane anne? Ko na kan ikikina ma ngaia? Ko na bon aki! Ko na bae n iangoia bwa e rangi n iowawa. Ma e ngae n anne, e tangiria Tatan bwa ti na kakoauaa ae e kammarakiia aomata Iehova n te ai n aki toki, i nanon ririki aika birion ma birion!

18. Tera aia kewe Aaro are e a boto mai iai taromauriaia maate?

 ¹⁸ E kairiia Aaro tabeua Tatan bwa a na reirei bwa aongkoa aomata ake a mate, a na manga riki bwa taamnei aika riai ni karineaki irouia aomata aika maiu. Ni kaineti ma te reirei aei, a kona n riki taamneia maate, bwa raao ni koaua aika rangi ni mwaaka ke taiani kairiribai aika kakamaaku. A bati aomata aika kakoauaa te kewe aei. A maakuia maate ao a karineia ma n taromauria. E rangi n okoro ana reirei te Baibara bwa e taekinaki iai bwa a matu maate. E taekina naba ae ti riai n taromauria Iehova n tii ngaia, ae te Atua ni koaua are e boni Karikira ao e Katauraoi bwaai nako ibukira.—Te Kaotioti 4:11.

19. E buokira ataakin te koaua ibukin te mate bwa ti na mataata riki n ana reirei te Baibara raa?

¹⁹ E kamanoko ataakini te koaua ibukia maate bwa ko na aki mwamwanaaki n aia kewe Aaro. E buokiko naba bwa ko na mataata riki n ana reirei te Baibara ake tabeua. N te katoto, ngkana ko a mataata raoi bwa a aki reitaanako maiuia aomata n te tabo teuana (bwa taamnei) ao ngkana a mate e na bae ni mataata riki iroum nanon te berita ibukin te maiu are aki toki n te aonnaba ae te bwaretaiti.

20. Tera te titiraki ae e na rinanoaki n te mwakoro ae imwina?

²⁰ E tabeka te titiraki ngkoa te aomata ae raoiroi ae Iobi ni kangai: “Ngkana e mate te aomata, e na manga maiu?” (Iobi 14:14) E kona ni manga maiu te aomata ae matu n te mate? E rangi ni karaunano ana reirei te Baibara i aon aei, ao e na kaotaki anne n te mwakoro are imwina.