1-3. Andũ makũlasya makũlyo meva ĩũlũ wa kĩkw’ũ, na ndĩni syĩkĩvathũkany’o imasũngĩaa ata?

ANDŨ nĩmeethĩĩtwe mayĩsilya ĩũlũ wa makũlyo asu kwa myaka mingĩ. Nĩ makũlyo ma vata. Ithyonthe nĩtwaĩle kwĩsilya ĩũlũ wa mosũngĩo ma makũlyo asu.

² Kĩlungunĩ kya 5, tũneemanyĩisye ũndũ nthembo ya wovosyo ya Yesũ Klĩsto yatũvingũĩie nzĩa ya thayũ ũtathela. Na nĩtũneemanyĩisye kana Mbivilia nĩyathanĩte ĩvinda ‘kĩkw’ũ kĩtakethĩwa vo ĩngĩ.’ (Ũvuan’yo 21:4) Ĩndĩ ũmũnthĩ ithyonthe nĩtũkusaa. Mũsumbĩ mũĩ Solomoni aisye: “Ala me thayũ mesĩ makakw’a.” (Mũtavan’ya 9:5) Nĩtũtataa ũndũ vatonyeka twĩkale thayũ ĩvinda ĩasa. Ĩndĩ notwĩkũlasya kũkeethĩwa ata kwitũ yĩla twĩkw’a.

³ Yĩla endwa maitũ makw’a, nĩtũmetaa. Na no twĩkũlye atĩĩ: ‘Kũneekĩkie ata kwoo? Nĩmeũthĩna? Nĩmatwene? No tũmatethye? Tũkamona ĩngĩ? ’ Ndĩni mbingĩ isũngĩaa makũlyo asu kwa nzĩa syĩkĩvathũkany’o. Imwe imanyĩasya kana twekala mwĩkalĩle mũseo tũkathi ĩtunĩ, ĩndĩ twekala mwĩkalĩle mũthũku tũkathi ĩianĩ ya mwaki. Ndĩni ingĩ imanyĩasya kana andũ makw’a maendaa kũvulana na maveva ma aa-ũmae moo. O na ingĩ imanyĩasya akw’ũ maendaa kũsilĩlwa na ĩndĩ maisyawa ĩngĩ mena mwĩĩ ũngĩ.

4. Ndĩni mbingĩ imanyĩasya ũndũ ũmwe wĩva ĩũlũ wa kĩkw’ũ?

 ⁴ Ndĩni isu imanyĩasya ũndũ ũmwe​​—⁠kana yĩla mwĩĩ wakw’a, ve kĩndũ kĩtakusaa. Vakuvĩ ndĩni syonthe imanyĩasya kana yĩla twakw’a tũendeeaa kwĩthĩwa thayũ tene na tene tũtonya kwona, kwĩw’a, na kũsũanĩa. Ĩndĩ ũu nũtonyeka? Twĩw’aa, tũkona na tũkesilya nũndũ w’ongo witũ nũũthũkũma. Twakw’a w’ongo witũ nũkusaa. W’ongo witũ ũteũthũkũma tũitonya kũlilikana, kwĩw’a, kana kwona kĩndũ.

5, 6. Mbivilia ĩmanyĩasya kyaũ ĩũlũ wa ũndũ akw’ũ mailyĩ?

⁵ Ũndũ kwĩkĩkaa twakw’a ti ũndũ Yeova ũtamanya, nũndũ nĩwe Mũmbi wa w’ongo. Nĩwĩsĩ ũla w’o ĩũlũ wa akw’ũ, na Ndeto yake Mbivilia nĩeleetye ũndũ mailyĩ. Ĩmanyĩasya nesa atĩĩ: Yĩla mũndũ wakw’a, ndethĩawa vo ĩngĩ. Kĩkw’ũ nĩ kwĩthĩwa ũte thayũ. Ala akw’ũ maitonya kwona kana kwĩw’a kana kũsũanĩa. Vaiĩ kĩndũ o na kĩmwe nthĩnĩ witũ kĩtakusaa yĩla mwĩĩ wakw’a. Ithyĩ tũi na thayũ ũtatonya kũkw’a. *

⁶ Solomoni amina kũweta kana ala me thayũ mesĩ makakw’a, aandĩkie ũũ: ‘Ala akw’ũ matyĩsĩ ũndũ o na wĩva.’ Na ĩndĩ aendeea kũelesya ũw’o ũsu ayasya kana akw’ũ maitonya kwenda, kana kũmena, na “kũti wĩa kana ũsũanĩo, kana ũmanyi, kana ũĩ, Seoli [mbũanĩ].” (Mũtavan’ya 9:​5, 6, 10) O na Savuli 146:4 yaasya yĩla mũndũ wakw’a “mosũanĩo make nĩmaaa.” Nĩtũtonya kũkw’a. Na twakw’a tũyĩthĩawa thayũ. Thayũ witũ nĩ ta ũmũĩ wa kendoo. Ũmũĩ ũsu wavow’a, ndũendaa vandũ. Wĩkaa o kũvoa.

7. Yesũ aeleisye kĩkw’ũ ata?

⁷ Yesũ Klĩsto nĩwaneenie ĩũlũ wa ũndũ akw’ũ mailyĩ. Nĩweekie ũu ĩũlũ wa Lasalo mũndũ wamwĩsĩ nesa, na wakwĩte. Yesũ atavisye amanyĩw’a make atĩĩ: “Lasalo ũla mũnyanyae waitũ nũkomete.” Amanyĩw’a asu masũanĩaa Yesũ easya Lasalo nũkomete nũndũ aĩ mũwau. Ĩndĩ ũu ndwaĩ w’o. Yesũ ameie: “Lasalo nĩ mũkw’ũ.” (Yoana 11:​11-​14) Yesũ aelekanily’e kĩkw’ũ na kũthũmũa na too. Lasalo ndaĩ ĩtunĩ kana ĩianĩ ya mwaki. Ndaĩ na alaĩka kana maveva ma aa-ũmae make ala makw’ĩte. Lasalo ndaendee asyawe ĩngĩ ta mũndũ ũngĩ. Athũmũĩte nthĩnĩ wa kĩkw’ũ o ũndũ ũmwe na too mũito. Maandĩko angĩ maelekanasya kĩkw’ũ na kũkoma too. Kwa ngelekany’o, yĩla mũtũmwa Sitivini wakimangiwe ooawa, Mbivilia yaasya ‘nĩwakomie.’ (Meko ma Atũmwa 7:​60) Nake mũtũmwa Vaulo nĩwaandĩkie ĩũlũ wa andũ amwe ma ĩvinda yake ala waisye “nĩmakomete” kĩkw’ũnĩ.​​—⁠1  Akolintho 15:6.

8. Twĩsĩ ata kana kĩyaĩ kĩeleelo kya Ngai andũ makusae?

⁸ Kyaĩ kĩeleelo kya Ngai andũ makusae? Aiee! Yeova oombĩte mũndũ ekalae tene na tene kũũ nthĩ. O tondũ tũneemanyĩisye ĩvukunĩ yĩĩ, Ngai aiie andũ elĩ ma mbee valatisonĩ. Nĩwamanengete ũima mwĩanĩu wa mwĩĩ. Yeova amendeaa ũseo. Mũsyai wĩ wendo nĩ wenda syana syake ikwatwe nĩ woo wa kũkũa na kũkw’a? Aiee! Yeova nĩwendete syana syake na endaa syĩthĩwe na ũtanu ũtathela kũũ nthĩ. Mbivilia yaasya ũũ ĩũlũ wa andũ: “Nĩweekĩie  ĩvinda ya tene na tene ngoonĩ syoo.” (Mũtavan’ya 3:​11, NW ) Ngai atũmbie twĩ na wendi wa kwĩkala tene na tene. Nũvingũĩte nzĩa ya kwĩanĩsya wendi ũsu.

9. Yeova avatĩte Atamu kyaũ, na nĩkĩ mwĩao ũsu ndwaĩ vinya kũwĩw’a?

⁹ Andũ makusaa nĩkĩ? Nĩ kana tũmanye, no nginya  tũsũanĩe ĩũlũ wa ũndũ kweekĩkie yĩla kwaĩ mũndũũme ũmwe na mũndũ mũka o ũmwe kũũ nthĩ. Mbivilia yaasya ũũ: “Yeova Ngai amesya mũthanganĩ kĩla mũtĩ wendeeasya kwoneka, na mũseo wa kũya.” (Mwambĩlĩlyo 2:9) Ĩndĩ mo mavatĩtwe mũtĩ o ũmwe. Yeova eeie Atamu atĩĩ: “Wa kĩla mũtĩ wa mũũndanĩ nũtonya ũya o ũndũ ũkwenda: ĩndĩ wa mũtĩ wa kũmanyĩthya ũseo na ũthũku, ndũkaye: nĩkwĩthĩwa mũthenya ũla ũkaya waw’o ndũkatĩa ũkw’a.” (Mwambĩlĩlyo 2:​16, 17) Mwĩao ũsu ndwaĩ vinya kũwĩw’a, nũndũ mĩtĩ ĩla Atamu na Eva manengetwe ya ũya yaĩ mingĩ. Yu maĩ na mwanya mũseo wa kwonany’a kana nĩmeũtũnga mũvea kwa Ũla wamanengete syĩndũ syonthe o vamwe na thayũ mwĩanĩu. Kwĩw’a kwoo kwesaa kwonany’a nĩmanengete ũnene wa ĩthe woo wa ĩtunĩ ndaĩa na kana nĩmendaa ũtongosya wake wa wendo.

10, 11. (a) Andũ elĩ ma mbee maleile kũmwĩw’a Ngai ata? (b) Nĩkĩ kũlea kwĩw’a kwa Atamu na Eva waĩ ũndũ mũito mũno?

¹⁰ Nĩ ũndũ wa kyeva nũndũ Atamu na Eva nĩmanyuvie kũlea kũmwĩw’a Yeova. Aineena kwĩsĩla nzokanĩ, Satani akũlilye Eva ũũ: “Nĩ w’o, Ngai nĩwaisye, Mũtikaye ma mĩtĩ yonthe ya mũũndanĩ? ” Eva amũsũngĩa amwĩa: “Mosyao ma mĩtĩ ya mũũndanĩ nĩtũtonya ũya: ĩndĩ ũsyao wa mũtĩ ũla wĩ katĩ wa mũũnda, Ngai nĩwaisye, Mũikaye waw’o, o na mũikakiite, mũikese ũkw’a.”​​—⁠Mwambĩlĩlyo 3:​1-3.

¹¹ Satani aisye atĩĩ: “Mũikakw’a nongi: nũndũ Ngai nĩwĩsĩ kana mũthenya ũla mũkaya waw’o, nĩvo mũkasalukw’a metho, nenyu mũkeethĩwa ta Ngai, mũkĩmanya ũseo na ũthũku.” (Mwambĩlĩlyo 3:​4, 5) Satani endaa Eva aĩkĩĩe kana akoona nesa aya matunda ma mũtĩ ũla mũvatane. Kwĩanana na Satani, Eva aĩ atonya kwĩtw’ĩĩa ũseo na ũthũku na aĩ atonya kwĩka ũndũ ũkwenda. Na ĩngĩ  Satani oonanisye kana Yeova nĩwakenganĩte ĩũlũ wa ũndũ kwĩĩthĩwa maya ũsyao wa mũtĩ ũsu. Eva nĩwamũĩkĩĩie Satani. Na ĩndĩ atw’a ũsyao wa mũtĩ ũsu na aya. Na asyoka anenga mũũme o nake aya. Mayaaĩka ũu matesĩ. Nĩmeesĩ nesa kana meĩka ũndũ ũla Ngai wameĩte maĩkeke. Kũya ĩtunda yĩu kwoonanisye kũlea kwĩw’a kwa ngũlũ mwĩao mũvũthũ na mũseo. Moonisye Ĩthe woo wa ĩtunĩ na ũnene wake kĩvũthya. Kĩvũthya kya mũthemba ũsu kwa Mũmbi woo wĩ wendo kĩyaĩkĩtĩkĩlĩka o na vanini!

12. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya kũelewa ũndũ Yeova weewie yĩla Atamu na Eva manyuvie kũlea kũmwĩw’a?

¹² Kwa ngelekany’o: We wĩw’a ata ũkaea mwana waku  na kũmũsũvĩa nake ailea ũkwĩw’a kwa nzĩa ĩkwonany’a ndaũnengete ndaĩa na ndakwendete? Ũu nĩũkwĩw’ĩthya woo mũno. Kwasũanĩa woo ũla Yeova weewie yĩla Atamu na Eva manyuvie kũlea kũmwĩw’a.

13. Yeova aisye kũkeekĩka ata kwa Atamu akw’a, na ũu wonanasya ata?

¹³ Yeova ndaĩ na kĩtumi kya kũmaeka Atamu na Eva mekale tene na tene nũndũ mayaĩ ewi. Atamu na Eva nĩmakwie o tondũ waĩtye. Na mayaaĩthĩwa vo ĩngĩ. Mayaatw’ĩka syũmbe sya veva. Ũu nĩ kwĩanana na ũndũ Yeova weeie Atamu yĩla waneenie nake ĩũlũ wa kũlea kũmwĩw’a. Ngai aisye: “Ũkasyoka mũthanganĩ; nũndũ nĩvo waumiw’e: nũndũ wĩ kĩtoo, na nũkasyoka kĩtoonĩ.” (Mwambĩlĩlyo 3:​19) Ngai oombie Atamu na kĩtoo kya nthĩ. (Mwambĩlĩlyo 2:7) Atamu ndaĩ vo atanombwa. Kwoou yĩla Yeova waisye Atamu akasyoka kĩtoonĩ, oonanasya kana Atamu akeethĩwa atevo ĩngĩ. Atamu esaa kwĩthĩwa ate thayũ o ta kĩtoo kĩla woombĩtwe nakyo.

14. Tũkusaa nĩkĩ?

¹⁴ Kethĩwa Atamu na Eva mayaanyuva kũlea kũmwĩw’a Ngai na kwĩka naĩ, methĩwa me o thayũ ũmũnthĩ, ĩndĩ nĩmakwie. Naĩ ya Atamu na kĩkw’ũ nĩsyatiĩiwe ũsyao wake w’onthe na nĩkyo kĩtũmi tũkusaa. (Alomi 5:​12) Naĩ ĩsu nĩ ta ũwau mũthũku wa ũtiĩwa ũtasiĩĩka. Ũsyao wa naĩ ĩsu nĩ kĩkw’ũ, na kyu nĩ kĩumo. Naĩ nĩ mũmaitha ti mũnyanya. (1 Akolintho 15:26) Nĩtwaĩle kũtũnga mũvea mũno nĩkwĩthĩwa Yeova nĩwanenganie wovosyo atũtangĩĩe kumana na mũmaitha ũsu wa ũtelemya.

15. Nĩkĩ nĩ ũkiakisyo kũmanya ũw’o ĩũlũ wa akw’ũ?

¹⁵ Ũndũ Mbivilia ĩmanyĩasya ĩũlũ wa akw’ũ nũkiakiasya. O tondũ twamina kwĩmanyĩsya, akw’ũ maithĩnaa  kana kwĩw’a woo. Kwoou vaiĩ kĩtumi kya kũmakĩa, nũndũ maitonya ũtwĩka naĩ. Tũitonya ũmatethya, nao maitonya kũtũtethya. Tũitonya kũneena namo, o namo maitonya kũneena naitũ. Atongoi aingĩ ma ndĩni makenganaa kana nĩmatonya kũtethya ala makwie, na ala maĩkĩĩaa atongoi asu nĩmamanengae mbesa. Ĩndĩ kũmanya ũw’o ĩũlũ wa akw’ũ nĩkũtũsũvĩaa tũikakengwe nĩ ala mamanyĩasya ũvũngũ ũsu.

16. Ũla ũtongoeasya momanyĩsyo ma ndĩni mbingĩ nũũ, na kwa nzĩa yĩva?

¹⁶ Ndĩni yaku nĩyĩtĩkĩlanaa na ũndũ Mbivilia ĩmanyĩasya ĩũlũ wa akw’ũ? Mbingĩ iyĩtĩkĩlanaa na Mbivilia. Nĩkĩ? Nũndũ momanyĩsyo masyo matongoeaw’a nĩ Satani. Atũmĩaa ndĩni sya ũvũngũ nĩ kana atume andũ maĩkĩĩa kana ĩtina wa mwĩĩ kũkw’a, makaendeea kwĩkala thayũ me andũ ma veva. Ũsu nĩ ũmwe wa movũngũ ala Satani ũtũmĩaa kumya andũ vala ve Yeova Ngai. Aũtũmĩaa ata?

17. Nĩkĩ ũmanyĩsyo wa kũthĩnw’a tene na tene ndũmũnengae Yeova ndaĩa?

¹⁷ O ũndũ twĩmanyĩisye, ndĩni mbingĩ imanyĩasya kana mũndũ ekala mwĩkalĩle mũthũku, akw’a akathĩnw’a mwakinĩ wa tene na tene. Ũmanyĩsyo ũsu ndũmũnengae Ngai ndaĩa nũndũ Yeova nĩ Ngai wĩ wendo na ndetĩkĩla kũthĩny’a andũ kwa nzĩa ĩsu. (1 Yoana 4:8) Ũtonya kwĩw’a ata mũndũ akakany’a kana kate kew’i kwa kwĩkĩa moko mako mwakinĩ na aimakwatĩĩa vo? Nũmũnenga mũndũ ũsu ndaĩa? O na nĩwenda kũmũmanya? Aiee, ndwenda. Ĩndĩ nũtonya kũsũanĩa kana mũndũ ũsu ndaingwa tei. Kwoou Satani endaa tũĩkĩĩe kana Yeova athĩnasya andũ mwakinĩ tene na tene!

18. Kũthaitha akw’ũ kumanĩte na ũvũngũ wĩkũ wa ndĩni?

¹⁸ Satani nũtũmĩaa ndĩni ingĩ imanyĩsye kana andũ  makw’a matw’ĩkaa alaĩka maĩlĩte kũnengwa ndaĩa nĩ andũ ala me thayũ. Kwĩanana na ũmanyĩsyo ũsu maveva ma akw’ũ nĩmatonya kwĩthĩwa anyanya kana amaitha. Andũ aingĩ nĩmaĩkĩĩaa ũvũngũ ũsu. Nĩmakĩaa akw’ũ o na kũmanenga ndaĩa na kũmathaitha. Mbivilia ĩmanyĩasya ũndũ wĩ kĩvathũkany’o. Ĩmanyĩasya kana akw’ũ nĩmakomete na twaĩle nĩkũmũthaitha Yeova Ngai ũla wa w’o weka, Mũmbi waitũ.​—Ũvuan’yo 4:​11.

19. Kũmanya ũw’o ĩũlũ wa kĩkw’ũ kũtumaa tũelewa momanyĩsyo angĩ meva ma Mbivilia?

¹⁹ Kũmanya ũw’o ĩũlũ wa akw’ũ nĩkũũsiĩĩanaa na ũvũngũ wa ndĩni. Nĩkũũtetheeasya kũelewa momanyĩsyo angĩ ma Mbivilia. Kwa ngelekany’o, wamanya andũ makw’a maiendaa wĩkalonĩ wa veva, nũeleawa nesa ũla watho wa thayũ ũtathela valatisonĩ kũũ nthĩ.

20. Twĩsũanĩa ĩũlũ wa ĩkũlyo yĩva Kĩlungunĩ kya 7?

²⁰ Yovu mũndũ mũlũngalu akũlilye atĩĩ: “Ethĩwa mũndũ akakw’a, akeethĩwa thayũ ĩngĩ?” (Yovu 14:14) Nĩvatonyeka mũndũ mũkw’ũ kũthayũũkw’a? Ũndũ Mbivilia ĩmanyĩasya ĩũlũ wa ũthayũũkyo nũkiakiasya o ta ũndũ Kĩlungu kya 7 kĩkwonany’a.