Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

 TILE 6

Mɔwuamra Wɔ Ni?

Mɔwuamra Wɔ Ni?
  • Saa yɛwu a duzu a ba yɛ nwo zo a?

  • Duzu ati a yɛwu a?

  • Asoo ewule nwo nɔhalɛ edwɛkɛ mɔɔ yɛbanwu ye la bayɛ arɛlekyekyelɛ ɔ?

1-3. Duzu kpuyia a menli biza wɔ ewule nwo a, na nyelebɛnloa boni mɔ a ɛzonlenlɛ ngakyile ne mɔ fa maa a?

MENLI ɛva ɛvolɛ apenle dɔɔnwo ɛdwenle kpuyia ɛhye mɔ anwo. Kpuyia ɛhye mɔ anwo hyia. Kɛ yɛde ye biala la, kpuyia ɛhye mɔ anwo nyelebɛnloa fane yɛ nuhua ko biala anwo.

2 Wɔ tile ne mɔɔ li ɛhye anyunlu la anu, yɛzuzule kɛzi Gyisɛse Kelaese ɛkpɔnelɛ afɔlebɔlɛ ne bukele dahuu ngoane nwo adenle la anwo. Eza yɛzukoale kɛ Baebolo ne ka kenlebie mɔɔ “ewule ɛnle ɛkɛ bieko” la anwo edwɛkɛ. (Yekile 21:4) Noko kɛkala, yɛ muala yɛwu. Belemgbunli Sɔlɔmɔn nrɛlɛbɛvolɛ ne, hanle kɛ: “Anyewɔzoamra ze kɛ bɛbawu.” (Nolobɔvo ne 9:5) Yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbadɛnla aze yɛahyɛ. Noko, ɔyɛ a yɛdwenle mɔɔ bado yɛ wɔ yɛ ewule nzi la anwo.

3 Saa yɛ alɔvolɛ wu a, yɛdi nyane. Na bie a yɛkɛbiza kɛ: ‘Bɛ wɔ ni? Bɛlɛnwu amaneɛ ɔ? Bɛlɛsinza yɛ ɔ? Yɛbahola yɛaboa bɛ ɔ? Asoo yɛbanwu bɛ bieko?’ Ewiade ɛzonlenlɛ ne mɔ fa nyelebɛnloa ngakyile maa wɔ kpuyia ɛhye mɔ anwo. Bie mɔ kilehile kɛ saa ɛbɔ ɛbɛla kpalɛ a ɛkɔ anwuma yɛɛ saa wɔambɔ ɛbɛla kpalɛ a bɛto wɔ senle nu wɔ amaneɛnwunlɛ ɛleka bie. Ɛzonlenlɛ bie mɔ noko kilehile kɛ saa menli wu a bɛkɔ sunsum nu ɛleka ne mɔɔ bɛ nlenya mɔ wɔ la bɛkɔboka bɛ nwo. Ɛzonlenlɛ bie mɔ eza kilehile kɛ, mɔwuamra kɔ ɛbolɔ bɛmaa bɛbua bɛ ndɛne na akee bɛazia bɛawo bɛ bieko.

4. Adwenle boni a ɛzonlenlɛ dɔɔnwo lɛ ye wɔ ewule nwo a?

 4 Ɛzonlenlɛ nu ngilehile ɛhye mɔ kɔsɔɔti gyi adwenle ko azo—kɛ debie bie wɔ yɛ nu mɔɔ saa sonlabaka ne wu a yemɔ ɔnwu a? Asɛɛ ɛzonlenlɛ mɔɔ ɛnee wɔ ɛkɛ ne dɛba nee mɔɔ wɔ ɛkɛ ne kɛkala la amuala kilehile kɛ yɛkɔ zo yɛtɛnla aze dahuu na yɛkola yɛnwu debie, yɛte edwɛkɛ na yɛdwenle. Noko, kɛzi ɛhye bahola ayɛ zɔ ɛ? Yɛte edwɛkɛ, yɛnwu debie na yɛdwenle ɔluakɛ yɛ adwenle ne ɛlɛyɛ gyima la ati ɔ. Saa yɛwu a, yɛ adwenle ne gyakyi gyimayɛlɛ. Saa yɛ adwenle ne gyakyi gyimayɛlɛ a yɛngola yɛngakye debie, yɛnde nganeɛ, yɛnde edwɛkɛ anzɛɛ yɛnnwu debie biala.

DUZU A AMGBA BA WƆ EWULE NU A?

5, 6. Duzu a Baebolo ne kilehile wɔ gyinlabelɛ mɔɔ mɔwuamra wɔ nu la anwo a?

5 Mɔɔ ba wɔ ewule nu la ɛnle awozinli nu debie ɛmmaa Gyihova mɔɔ Bɔle adwenle ne la. Yemɔ a ze nɔhalɛ ne a, na wɔ ye Edwɛkɛ, Baebolo ne anu yehilehile gyinlabelɛ mɔɔ mɔwuamra wɔ nu la anu. Ye ngilehile ne mɔɔ nuhua la ɛkɛ ne la a le ɛhye: Saa awie wu a, ɔnle ɛkɛ ne bieko. Ewule le ngoane angɔbɛnzi. Mɔwuamra ɛnnwu debie, bɛnde edwɛkɛ anzɛɛ bɛndwenle. Saa sonlabaka ne wu a debie biala ɛnle yɛ nu mɔɔ kɔ zo tɛnla aze a. Yɛnlɛ ɛkɛla anzɛɛ sunsum mɔɔ ɛnwu a. *

Senle ne hɔle ni?

6 Mekɛ mɔɔ Sɔlɔmɔn nwunle ye kɛ menli mɔɔ de aze la ze kɛ bɛbawu la, ɔhɛlɛle kɛ: ‘Mɔwuamra ɛnze ɛhwee.’ Akee ɔhilehilele zɔhane nɔhalɛ edwɛkɛ ne anu kɛ mɔwuamra ɛhulolɛ anzɛɛ bɛ ɛkpɔlɛ ɛwie na “gyima anzɛɛ ndwenlenwo anzɛɛ adwenle anzɛɛ nrɛlɛbɛ biala ɛnle Ɛbolɔ.” (Nolobɔvo ne 9:5, 6, 10) Edwɛndolɛ 146:4 noko ka kɛ saa sonla wu a, ɛnee “ye ngyehyɛleɛ biala ɛzɛkye.” Yɛle menli mɔɔ yɛwu na yɛngɔ zo yɛndɛnla aze wɔ yɛ ewule nzi. Ngoane mɔɔ yɛlɛ la le kɛ kyɛnɛlɛ  mɔɔ ɛlɛsɔ la. Saa senle ne nu a, ɔngɔ ɛleka biala. Ɔnle ɛkɛ ne bieko.

MƆƆ GYISƐSE HANLE WƆ EWULE NWO LA

7. Kɛzi Gyisɛse hilehilele mɔɔ ewule de la anu ɛ?

7 Gyisɛse Kelaese hanle gyinlabelɛ mɔɔ mɔwuamra wɔ nu la anwo edwɛkɛ. Ɔhanle ye wɔ mekɛ mɔɔ Lazalɛse, nrenya bie mɔɔ ɛnee ɔze ye kpalɛ ɛwu la. Gyisɛse hanle hilele ye ɛdoavolɛma ne kɛ: “Yɛ gɔnwo Lazalɛse ɛlafe.” Ɛnee ɛdoavolɛma ne dwenle kɛ Gyisɛse ɛlɛka kɛ Lazalɛse ɛlɛdafe alie ye ɛnwomenle amaa yeade kpɔkɛ. Noko tɛ ɛhye a ɛnee ɔlɛkile a. Gyisɛse hilehilele nuhua kɛ: “Lazalɛse ɛwu.” (Dwɔn 11:11-14) Yɛ ye nzonlɛ kɛ Gyisɛse vale ewule totole bɛ menle ɛlielɛ nee nlafelɛ nwo. Ɛnee Lazalɛse ɛnle anwuma anzɛɛ hellsenle bie anu. Ɛnee ɔngɔnyia anwumabɔvolɛma anzɛɛ ɔ nlenya mɔ mɔɔ bɛwu la. Ɛnee bɛnzia bɛnwo Lazalɛse bieko kɛ dasanli. Ɛnee ɔlɛdie ɔ menle wɔ ewule nu kɛ awie mɔɔ ɛlafe botoo na ɔnga ɛlalɛ la. Wɔ mekɛ bieko anu Gyisɛse eza vale ewule dole nlafelɛ nwo. Mekɛ mɔɔ Gyisɛse dwazo Gyeeyaelɛse ara raalɛ ne la, ɔhanle kɛ kakula ne “ɛtɛwule; ɔlɛdafe ala!”Luku 8:52, 53.

Gyihova bɔle menli kɛ bɛdɛnla azɛlɛ ye azo dahuu

8. Duzu ati a yɛkola yɛka ye kɛ ɛnee ɔnle Nyamenle adwenle kɛ menli kɛwu ɛ?

8 Asoo mɔlebɛbo ne ɛnee ɔle Nyamenle adwenle kɛ menli kɛwu? Ɔnle zɔ fee! Gyihova bɔle sonla kɛ ɔdɛnla aze dahuu wɔ azɛlɛ ye azo. Kɛmɔ yɛlumua yɛnwunle ye wɔ buluku ɛhye anu la, Nyamenle vale menli nwiɔ ne mɔɔ lumua la guale paladaese bie mɔɔ anyelielɛ wɔ nu la anu. Ɔmanle bɛ kpɔkɛdelɛ mɔɔ di munli. Ɛnee Gyihova kpondɛ kɛ ɔwie bɛ boɛ.  Asoo wovolɛ mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ la kɛhulo kɛ ɔ mra kɛli nyane wɔ mgbanyinliyɛlɛ nu na bɛkɛwu? Kyɛkyɛ! Ɛnee Gyihova kulo ɔ mra ne mɔ na ɛnee ɔkpondɛ kɛ bɛ nye die dahuu wɔ azɛlɛ ye azo. Baebolo ne ka fane alesama anwo kɛ, Gyihova ɛva mekɛ ‘mɔɔ ɛnlɛ awieleɛ ɛwula bɛ adwenle anzɛɛ bɛ ahonle nu.’ (Nolobɔvo ne 3:11) Nyamenle vale ɛhulolɛ mɔɔ yɛlɛ kɛ yɛkɛdɛnla aze dahuu la bɔle yɛ. Na yeyɛ ngyehyɛleɛ mɔɔ bamaa ɛhulolɛ ɛhye ara nuhua a.

 DEƐ MƆƆ ƆTI MENLI WU LA

9. Mɛla boni a Gyihova vale manle Adam a, na duzu ati a ɛnee zolɛ ɛlilɛ ɛnyɛ se a?

9 Duzu ati a, akee menli wu a? Amaa yɛaye ɔ nloa la, ɔwɔ kɛ yɛsuzu mɔɔ zile wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee nrenya ko nee raalɛ ko ala a wɔ azɛlɛ ye azo la anwo. Baebolo ne kilehile nuhua kɛ: “[Gyihova] Nyamenle manle mbaka kɔsɔɔti mɔɔ le ngɛnlɛma nee mɔɔ bɛdi a ɔyɛ boɛ la fifile.” (Mɔlebɛbo 2:9) Noko akee, ɛnee debie ko wɔ ɛkɛ ne mɔɔ ɔnle kɛ bɛyɛ a. Gyihova zele Adam kɛ: “Ɛkola ɛdi bakama biala mɔɔ wɔ tola ye anu la bie, na kpalɛ nee ɛtane ɛnwunlɛ baka ne, yemɔ mmadi ye ma ne bie, ɔluakɛ kenle ko ne mɔɔ ɛkɛli bie la, ɛbawu.” (Mɔlebɛbo 2:16, 17) Ɛnee mɛla ɛhye ɛnyɛ se. Ɛnee mbakama ngakyile dɔɔnwo wɔ ɛkɛ ne mɔɔ Adam nee Yive kola di bie a. Noko akee, mɛla ɛhye manle bɛ adenle titile bie mɔɔ maa bɛkola bɛda anyezɔlɛ mɔɔ bɛlɛ bɛmaa Nyamenle mɔɔ ɛva ngoane mɔɔ di munli nee debie biala ɛmaa bɛ la ali. Saa bɛlile mɛla ɛhye azo a anrɛɛ ɔbahile kɛ bɛlɛ ɛbulɛ bɛmaa tumi mɔɔ bɛ anwuma Selɛ ne lɛ la na bɛkulo kɛ bɛdi ye adehilelɛ mɔɔ ɔvi ɛlɔlɛ nu yeva yemaa bɛ la azo.

10, 11. (a) Adenle boni azo a menli nwiɔ ne mɔɔ lumua la andie Nyamenle a? (b) Duzu ati a ɛnee anyebolo wɔ anzosesebɛ mɔɔ Adam nee Yive yɛle la anu a?

10 Ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ menli nwiɔ ne mɔɔ lumua la andie Gyihova. Seetan luale ɛwɔlɛ bie anwo zo bizale Yive kɛ: “Yemɔti Nyamenle ɛze bɛ kɛ, ‘bɛmmadi mbakama mɔɔ wɔ tola ye anu la biala bie’ ɔ?” Yive buale kɛ: “Yɛkola yɛdi mbakama mɔɔ wɔ tola ye anu la biala bie; na Nyamenle zele yɛ kɛ, ‘Bɛmmadi baka ne mɔɔ gyi tola ne avinli lɔ la ma ne bie, eza bɛmmafa bɛ sa bɛka ye anrɛɛ bɛkɛwu.’”Mɔlebɛbo 3:1-3.

11 Seetan hanle kɛ: “Bɛnrɛwu. Nyamenle ze kɛ saa bɛdi baka ne ma ne bie a bɛ nye babuke na bɛayɛ kɛ ɔdaye Nyamenle la, na bɛanwu mɔɔ le kpalɛ, bɛanwu mɔɔ le ɛtane la.” (Mɔlebɛbo 3:4, 5) Ɛnee Seetan kulo kɛ Yive die ye di kɛ saa  ɔdi ma ne mɔɔ bɛdua ye kɛ ɔmmadi la a ɔbanyia nvasoɛ wɔ zo. Seetan hanle kɛ Yive bahola azi ɔ ti anwo kpɔkɛ wɔ mɔɔ le kpalɛ nee mɔɔ le ɛtane la anwo; ɔbahola yeayɛ mɔɔ ɔkulo la. Seetan eza dole Gyihova ɛzonle kɛ yebɔ adalɛ wɔ mɔɔ saa bɛdi bakama ne bie a ɔvi nuhua ɔkɛra la anwo. Yive liele Seetan lile, na ɔdele bakama ne bie ɔlile. Amozii ɔvale bie ɔmanle ɔ hu na ɔdaye noko ɔlile. Bɛ nye fuu a bɛbulule mɛla ne azo a. Ɛnee bɛze ye wienyi kɛ bɛlɛyɛ mɔɔ Nyamenle ɛze bɛ kɛ bɛmmayɛ la. Mekɛ mɔɔ bɛlile bakama ne la ɛnee ɔda ali kɛ bɛ nye fuu a bɛanli mɛla mɔɔ ɛnee ɔnyɛ se na ndelebɛbo wɔ nu la azo a. Bɛangile ɛbulɛ bɛammaa bɛ anwuma Selɛ ne nee ye tumililɛ. Ɛnee bɛnlɛ nyelebɛnloa biala wɔ ɛbulɛ mɔɔ bɛangile bɛammaa bɛ Bɔvolɛ ne mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ la anwo!

12. Duzu a bamaa yɛade kɛzi Gyihova dele nganeɛ wɔ mekɛ mɔɔ Adam nee Yive dwazole tiale ye la abo a?

 12 Kɛ neazo la: Saa ɛ ra nrenya anzɛɛ ɛ ra raalɛ bie mɔɔ wɔtete ye wɔmaa yeyɛ kpanyinli la yɛ ɛ nwo anzosesebɛ mɔɔ kile kɛ ɔnlɛ ɛbulɛ nee ɛlɔlɛ ɔmmaa wɔ a, anrɛɛ kɛzi ɛbade nganeɛ ɛ? Anrɛɛ ɛbali nyane kpole kpalɛ. Ɛnee akee suzu nyane mɔɔ ɔbayɛ kɛ Gyihova lile wɔ mekɛ mɔɔ Adam nee Yive dwazole tiale ye la anwo nea.

Adam vi ndɛtɛlɛ nu a rale a, yɛɛ ɔziale ɔhɔle ndɛtɛlɛ nu

13. Nienwu a Gyihova zele Adam kɛ ɔwu a ɔbahɔ a, na duzu a ɛnee ɛhye kile a?

13 Gyihova annyia debie biala mɔɔ ɔbagyinla zo yeamaa Adam nee Yive mɔɔ yɛle anzosesebɛ la adɛnla aze dahuu a. Bɛwule kɛmɔ ɔhanle ala la. Adam nee Yive andɛnla aze bieko. Bɛangɔ sunsum nu ɛleka bie. Yɛkola yɛka ye zɔ ɔlua mɔɔ Gyihova hanle hilele Adam wɔ mekɛ mɔɔ ɔbizale ye anzosesebɛ ne anwo edwɛkɛ la. Nyamenle hanle kɛ: ‘Ɛbazia wɔahɔ azɛlɛ ye anu bieko, ɔluakɛ nuhua yɛɛ ɛvi ɛrale a. Ɛle ndɛtɛlɛ na ɛbazia wɔahɔ ndɛtɛlɛ nu.’ (Mɔlebɛbo 3:19) Nyamenle vale ndɛtɛlɛ a bɔle Adam a. (Mɔlebɛbo 2:7) Mɔɔ ɛnee ɔtɛbɔle ye la ɛnee Adam ɛnle ɛleka biala. Ɛhye ati mɔɔ Gyihova zele Adam kɛ ɔbazia yeahɔ ndɛtɛlɛ ne anu la, ɛnee Ɔlɛkile kɛ Adam ɛnrɛdɛnla aze bieko. Ɛnee Adam bayɛ kɛ ndɛtɛlɛ ne mɔɔ ngoane ɛnle nu mɔɔ bɛvale bɛbɔle ye la ala.

14. Duzu ati a yɛwu a?

14 Anrɛɛ Adam nee Yive tɛte aze ɛnɛ, noko ɔluakɛ bɛndie Nyamenle na bɛyɛle ɛtane la ati a bɛwule a. Deɛ mɔɔ ɔti yɛwu la a le kɛ Adam vale ɛtane nee ewule gyakyile ɔ bo zo amra amuala. (Wulomuma 5:12) Ɛtane zɔhane le kɛ ewule ɛtane bie mɔɔ bɛfa bɛwo mɔɔ awie biala ɛngola ɛndwe ɔ nwo ɛnvi nwolɛ la. Ewule mɔɔ vi ɛtane ɛhye anu ba la le amowa. Ewule ɛnle agɔnwolɛ, ɔle kpɔvolɛ. (1 Kɔlentema 15:26) Nea kɛzi yɛ nye kola die kɛ Gyihova vale ɛkpɔnedeɛ ne manle amaa yealie yɛ yeavi kpɔvolɛ anwo ɛzulolɛ ɛhye asa nu a!

 NVASOƐ WƆ ZO KƐ YƐKƐNWU EWULE NWO NƆHALƐ EDWƐKƐ NE

15. Asoo ewule nwo nɔhalɛ edwɛkɛ mɔɔ yɛbanwu ye la le arɛlekyekyelɛ ɔ?

15 Mɔɔ Baebolo ne kilehile wɔ gyinlabelɛ mɔɔ mɔwuamra wɔ nu la anwo la kyekye yɛ rɛle. Kɛmɔ yɛnwu ye la, mɔwuamra ɛnde nyane anzɛɛ bɛnli alɔbɔlɛ. Ɔngyia kɛ yɛkɛzulo bɛ, ɔluakɛ bɛngola bɛnyɛ yɛ ɛhwee. Bɛngyia yɛ moalɛ, yɛɛ bɛngola bɛmboa yɛ. Yɛngola yɛ nee bɛ ɛndendɛ, yɛɛ bɛdabɛ noko bɛngola bɛ nee yɛ ɛndendɛ. Ɛzonlenlɛ nu adekilevoma dɔɔnwo bɔ adalɛ ka kɛ bɛkola bɛboa menli mɔɔ ɛwu la, na menli mɔɔ die adekilevoma ɛhye mɔ di la maa bɛ ezukoa. Noko ewule nwo nɔhalɛ edwɛkɛ ne mɔɔ yɛbanwu ye la bɛabɔ yɛ nwo bane avi menli mɔɔ bɔ adalɛ zɛhae la anwo.

16. Nwane a gyi ɛzonlenlɛ dɔɔnwo ngilehile ne anzi a, na wɔ adenle boni azo?

16 Asoo ɛzonlenlɛ dɔɔnwo ngilehile nee mɔɔ Baebolo ne ka wɔ mɔwuamra anwo la le ko ɔ? Kyɛkyɛ. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ Seetan a gyi bɛ ngilehile ne anzi a. Ɔdua adalɛ ɛzonlenlɛ zo ɔbɛlɛbɛla menli ɔmaa bɛdie bɛdi kɛ saa bɛ sonlabaka ne wu a bɛbahɔ zo bɛadɛnla aze wɔ sunsum nu ɛleka bie. Seetan fa adalɛ ɛhye nee gyɛne di gyima twe menli fi Gyihova Nyamenle anwo. Wɔ adenle boni azo?

17. Duzu ati a dahuu senle nu amaneɛnwunlɛ ngilehile ne sɛkye Gyihova duma ɛ?

17 Kɛmɔ yɛlumua yɛnwu ye la, ɛzonlenlɛ bie mɔ kilehile kɛ saa awie bɔ ɛbɛlatane na ɔwu a, ɔbanwu amaneɛ wɔ senle nu dahuu. Ngilehile ɛhye sɛkye Nyamenle duma. Gyihova le ɛlɔlɛ Nyamenle na ɔnrɛmaa menli ɛnrɛnwu amaneɛ wɔ adenle ɛhye azo ɛlɛ. (1 Dwɔn 4:8) Saa awie fa kakula sa wula senle nu twe ɔ nzo ɔluakɛ yeyɛ anzosesebɛ la ati a, duzu nganeɛ a ɛbade wɔ sonla zɛhae anwo a? Ɛbanyia ɛbulɛ wɔamaa sonla zɛhae ɔ? Asoo ɛbahulo bɔbɔ kɛ ɛkɛbikye ye? Kyɛkyɛ! Ɛbaha kɛ ɔ ti yɛ se kpalɛ. Noko, Seetan kulo kɛ yɛdie yɛdi kɛ Gyihova maa menli nwu amaneɛ wɔ senle nu dahuu—ɛvolɛ petelepe!

18. Adalɛ ɛzonlenlɛ nu ngilehilelɛ boni a mɔwuamra ɛzonlenlɛ gyi zolɛ a?

 18 Seetan eza dua ɛzonlenlɛ bie mɔ azo kilehile kɛ saa menli wu a bɛkakyi sunsum nu menli mɔɔ ɔwɔ kɛ menli mɔɔ de aze la di bɛ eni na bɛsonle bɛ a. Kɛmɔ ngilehile ɛhye kile la, sunsum nu menli ɛhye mɔ kola yɛ agɔnwolɛma mɔɔ lɛ tumi anzɛɛ kpɔvolɛma mɔɔ anwo yɛ ɛzulolɛ a. Menli dɔɔnwo die adalɛ edwɛkɛ ɛhye di. Bɛsulo mɔwuamra yɛɛ bɛdi bɛ eni na bɛsonle bɛ. Noko akee, Baebolo ne kilehile kɛ mɔwuamra ɛlafe na ɔwɔ kɛ yɛsonle Gyihova, nɔhalɛ Nyamenle ne mɔɔ le yɛ Bɔvolɛ nee Maavolɛ la angomekye.Yekile 4:11.

19. Ewule nwo nɔhalɛ edwɛkɛ ne mɔɔ yɛbanwu ye la baboa yɛ amaa yɛade Baebolo nu ngilehile boni abo?

19 Mɔwuamra anwo nɔhalɛ ne mɔɔ ɛbanwu ye la babɔ ɛ nwo bane avi ɛzonlenlɛ nu adalɛ ngilehile nwo. Eza ɔbaboa wɔ yeamaa wɔade Baebolo nu ngilehile mɔɔ ɛha la abo. Kɛ neazo la, saa ɛnwu ye kɛ awie wu a ɔngɔ sunsum nu ɛleka bie a, ɛbade dahuu ngoane wɔ paladaese azɛlɛ zo ɛwɔkɛ ne abo kpalɛ.

20. Kpuyia boni a yɛbazuzu nwolɛ wɔ tile ne mɔɔ doa zolɛ la anu a?

20 Mekɛ bie mɔɔ ɛze ɛhɔ la, tenlenenli Dwobu bizale kɛ: “Saa sonla wu a, ɔkɛdɛnla ngoane nu bieko ɔ?” (Dwobu 14:14) Asoo bɛbahola bɛadwazo awie mɔɔ ngoane ɛnle ye nu mɔɔ yela wɔ ewule nu la bara ngoane nu bieko? Mɔɔ Baebolo ne kilehile wɔ ɛhye anwo la le arɛlekyekyelɛ kpole, kɛmɔ tile bieko mɔɔ doa zolɛ la bahilehile nuhua la.

^ ɛden. 5 Saa ɛkpondɛ edwɛkɛ agbɔkɛ “ɛkɛla” nee “sunsum” anu ngilehilenu a, nea Mokanwo ne mɔɔ wɔ mukelɛ 208-11 la anu.