1-3. Ambola akɔna woka anto lo dikambo dia nyɔi, ndo ekadimwelo akɔna washa ɛtɛmwɛlɔ efula?

AYA ɛnɔnyi nunu wambokana anto yimba la ambola anɛ. Vɔ wekɔ ambola w’ohomba. Oyadi onto akɔna êso ndo dihole diakɔna diasɛnaso, ekadimwelo wa ambola anɛ mendanaka la so sho tshɛ.

² Lo tshapita yetshi, takɛnyi woho wakadihola oshinga w’etshungwelo waki Yeso mboka k’otsha lo lɔsɛnɔ la pondjo. Takeke nto dia Bible tɛkɛtaka dikambo di’etena kɛmɔtshi kele “nyɔi hatoyala nto.” (Ɛnyɛlɔ 21:4) Etena kɛnɛ sho tshɛ mvɔka. Sɔlɔmɔna nkumekanga ka lomba akate ate: “Wasena mbeyaka vati: Vo wayuvo.” (Ondaki 9:5) Sho nyangaka dia nsɛna edja efula. Koko, sho ndjambolaka woho wayalaso etena kavɔso.

³ Etena kavɔ wakiso wa ngandji, sho ndelaka. Ndo sho mbeyaka ndjambola ɔnɛ: ‘Ngande wayawɔ na? Onde wekɔ lo nsowa? Onde wekɔ lo tolama? Onde sho koka mbâkimanyiya? Onde tayowaɛna nto lushi lɔmɔtshi?’ Ɛtɛmwɛlɔ wa l’andja ɔnɛ mbishaka ekadimwelo wotshikitanyi lo ambola asɔ. Ɛmɔtshi mbetshaka ɔnɛ naka wɛ akatshaka awui w’ɛlɔlɔ, kete wɛ ayotshɔ l’olongo, koko naka wɛ akatshaka awui wa kɔlɔ, kete wɛ ayotshɔ lo dihole di’asui. Ɛtɛmwɛlɔ ekina mbetshaka dia etena kavɔ onto, nde tshɔka l’asombo dia tonga kâmɛ la watshɛnde. Koko, ɛtɛmwɛlɔ ekina nto mbetshaka dia  wanɛ wavɔ tshɔka otsha lo andja wa l’ɛse ka nkɛtɛ dia tolomboshama ko oma lâsɔ vɔ ndjosangɔ kana ndjotɔ nto la demba dikina.

4. Kanyi yakɔna yele la ɛtɛmwɛlɔ efula lo dikambo dia nyɔi?

⁴ Wetshelo ɛsɔ tshɛ w’ɛtɛmwɛlɔ wekɔ la kanyi yâmɛ yata ɔnɛ ema kɛmɔtshi ka lo demba diaso tetemalaka nsɛna l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka demba di’emunyi. Suke l’ɛtɛmwɛlɔ tshɛ, oyadi wa lo nshi y’edjedja kana wa nshi nyɛ, mbutaka dia sho sɛnaka pondjo pondjo lo yoho mɔtshi la dikoka dia mɛna, dia mboka ndo dia nkanyiya. Ko ngande wakoka dikambo sɔ salema? Awoki ndo tokanyi taso kambaka paka etena kakamba wɔɔngɔ aso. Naka tambovɔ, kete wɔɔngɔ hayokamba nto. Tokanyi, nsaki ndo awoki aso hawotetemala nkamba vɔamɛ lo yoho mɔtshi y’ehekesa. Vɔ hawokambe naka wɔɔngɔ aso hayokamba olimu awɔ.

5, 6. Bible etshatɔ lo dikambo dia eongelo ka wanɛ wavɔ?

⁵ Woho wayala onto etena kavɔnde kema wolo nshihodia le Jehowa lele Otungi wa wɔɔngɔ. Nde mbeyaka kɛnɛ kele mɛtɛ ndo nde kambaka la Bible dia tolembetshiya eongelo ka wanɛ wavɔ. Tɔ mbetshaka hwe ɔnɛ etena kavɔ onto, nde honge nto la lɔsɛnɔ. Nyɔi ntshikitana la lɔsɛnɔ. Wanɛ wavɔ hawɛnyi, hawoke ndo hawokanyiya. Ndoko ema ɔtɔi ka lo demba diaso kasɛna l’ɔkɔngɔ wa nyɔi. Sho kema la anima wahavu kana nyuma. *

⁶ L’ɔkɔngɔ wa Sɔlɔmɔna mbuta dia wasɛna mbeyaka dia vɔ wayovɔ, nde akafunde ate: “Keli wavo, haweyi nduku dikambu.” Oma lâsɔ, nde akakotsha elembetshiyelo ekina lo dikambo dia mɛtɛ sɔ lo mbuta ɔnɛ onto lambovɔ hakoke mboka ngandji kana monga la lohetsho ndo ɔnɛ “nduku ulimu kuyanga kanyi, ewu kuyanga yimba, yeli lu [dombo].” (Ondaki 9:5, 6, 10) Woho akɔ wâmɛ mbele,  Osambo 146:4 mbutaka dia etena kavɔ onto, ‘tokanyi tande ndanaka.’ Sho mvɔka ndo hatotetemala nsɛna l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka demba diaso di’emunyi. Lɔsɛnɔ laso lekɔ oko dja ya buji. Etena kadimalayɔ, yɔ hayotshu ndoko dihole. Yɔ nimalaka tsho ko pe.

7. Ngande wakalembetshiya Yeso woho wele nyɔi?

⁷ Yeso Kristo akatɛkɛta dikambo dia eongelo ka wanɛ wavɔ. Nde akasale dikambo sɔ l’ɔtɛ wa Lazaro laki pami kakandeyaka dimɛna ndo kakavu. Diakɔ diakatɛ Yeso ambeki ande ate: “Ɔngɛnyi aso Lazaro ambolala djɔ.” Ambeki wakafɔnya dia Lazaro akomuyaka lo djɔ woho wa nde nkɔnɔ. Vɔ kombeyaka kɛnɛ kakalange Yeso mbuta. Diakɔ diakâlembetshiya Yeso ate: “Lazaro ambovɔ.” (Joani 11:11-14) Lembetɛ dia Yeso akɛdika nyɔi la diomuyelo ndo la djɔ. Lazaro komonga l’olongo kana l’ifɛrnɔ. Nde komonga kâmɛ l’andjelo kana la watshɛso wakavu. Lazaro kombotɔ nto oko onto okina. Nde akomuyaka lo nyɔi, oko onto lele lo djɔ ya baku aha la mɛna alɔ. Avɛsa akina nto mbɛdikaka nyɔi la djɔ. Ɛnyɛlɔ, etena kakawoke ombeki Stɛfano ave polo lo nyɔi, Bible mbutaka dia nde “akalale djɔ lo nyɔi.” (Etsha 7:60) Woho akɔ wâmɛ mbele, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akafunde lo dikambo di’anto amɔtshi wa lo nshi yande ɔnɛ vɔ “wambolalaka djɔ lo nyɔi.”​—1 Kɔrɛtɔ 15:6.

8. Kakɔna kɛnya dia sangwelo diaki Nzambi komonga dia anto mvɔka?

⁸ Onde sangwelo diaki Nzambi dia lo etatelo aki dia anto mvɔka? Kema! Jehowa akatonge onto dia nde sɛnaka pondjo pondjo la nkɛtɛ. Oko wakateke lo etatelo ka dibuku nɛ, Nzambi akakitsha atshukanyi wa ntondo lo paradiso ka dimɛna efula. Nde akâtshɔkɔla lo mbasha yônge ya kokele.  Jehowa akâkombolɛka paka kɛnɛ kele ɔlɔlɔ. Onde ekɔ ombutshi ɔmɔtshi wele la ngandji wakombola dia anande mɛna pâ la lotshundu kana mvɔ? Ndooko! Jehowa akoke anande ngandji ndo akalange dia vɔ monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ waha l’ekomelo la nkɛtɛ. Bible mbutaka lo dikambo di’anto ɔnɛ: “[Jehowa] akasha antu tshe kanyi ya pundju lu etema awo.” (Ondaki 3:11) Nzambi akatotonge la nsaki ka nsɛna pondjo pondjo. Ndo nde akalɔngɔsɔla woho wa nsaki kɛsɔ kotshama.

9. Ɔlɛmbɛ akɔna wakadjɛ Jehowa Adama, ndo lande na kele ɔlɛmbɛ ɔsɔ komonga wolo nkitanyiya?

⁹ Lande na kavɔ anto mɛtɛ na? Dia ntana okadimwelo, sho pombaka nsɛdingola kɛnɛ kakatombe etena kaki paka pami la womoto ɔtɔi oto la nkɛtɛ. Bible mbutaka ɔnɛ: “Uma lu kete kakatumbia [Jehowa Nzambi] wehu tshe w’etamba weli amena lu ashu ndu weli ololo dia nde.” (Etatelo 2:9) Koko ɔlɛmbɛ ɔmɔtshi wakikɔ. Jehowa akatɛ Adama ate: “Olekaki elua w’etamba tshe wa l’ekambo uku alangaye. Keli, tolekaki elua w’uma l’utamba wa ewu k’akambu w’ololo ndu k’akambu wa kolo, ne dia lushi layuyole, we ayuvo.” (Etatelo 2:16, 17) Ɔlɛmbɛ ɔsɔ komonga wolo nkitanyiya nɛ dia etamba ekina efula wakikɔ wakakokaka Adama l’Eva ndɛ elowa w’oma lɔkɔ. Koko didjango nɛ diakawashaka diaaso dia mɛnya lowando lawɔ otsha le Ɔnɛ lakawasha diangɔ tshɛ, mbidja ndo lɔsɛnɔ la kokele. Okitanyiya awɔ akahombe mɛnya nto dia vɔ wakalɛnyaka lowandji laki Shɛwɔ lele l’olongo ndo dia vɔ wakalangaka ɛlɔmbwɛlɔ kande ka la ngandji.

10, 11. a) Ngande wakayokomaka atshukanyi wa ntondo lo tɔmbɔkwɛ Nzambi? b) Lande na kele ohindodi waki Adama l’Eva aki dikambo dia kɔlɔ efula?

¹⁰ Lonyangu ko, atshukanyi wa ntondo wakasɔnɛ dia tɔmbɔkwɛ Jehowa. Lo tshimbo y’oloyi, Satana akambola Eva ate: “Ukundi, [Nzambi] kunyutela ati: Tanyolekaki elua w’etamba tshe weli l’ekambo kene?” Eva akakadimola ate: “Shu mbeyaka nde elua w’etamba weli l’ekambo. Keli [Nzambi] akatokokomiya ati: Tanyolekaki nduku ulua uma l’utamba weli l’atei w’ekambo, kuyanga munanda, nyutukuvo.”​—Etatelo 3:1-3.

¹¹ Satana akate ate: “Yaa! Nyu hanyuvo mete. Paka ne dia [Nzambi] mbeyaka ati: lushi layunyole, ashu anyu wayudiho, ku nyayuyala uku dimi [Nzambi], nyayeya akambu w’ololo ndu akambu wa kolo.” (Etatelo 3:4, 5) Satana  akalange dia Eva mbetawɔ ɔnɛ nde ayokondja wahɔ naka nde ndɛ olowa wakasekɛma. Lo ndjela kanyi yande, womoto aki la lotshungɔ la ndamɛ nsɔna kɛnɛ kele ɔlɔlɔ kana kɔlɔ ndo lotshungɔ la nsala kɛnɛ kakandalangaka. Satana akate nto dia Jehowa akate kashi lo kɛnɛ kendana l’etombelo wa kɔlɔ wakahombe monga naka olowa ɔsɔ ndɛma. Eva aketawɔ awui waki Satana. Ɔnkɔnɛ, nde akakɔhɔla olowa ko akale. L’ɔkɔngɔ diko, nde akasha omɛnde olowa, ko ndo omɛnde akale. Vɔ wakasale dikambo sɔ l’okonda nɛ dia vɔ wakeyaka dia wekɔ lo nsala paka kɛnɛ kakawatɛ Nzambi diaha kisala. Etena kakawale olowa ɔsɔ, vɔ wakasekola didjango dia tshitshɛ ndo diokɛma hwe sɔ l’okonda. Vɔ wakɔnyɔla Shɛwɔ lele l’olongo ndo lowandji lande. Vɔ wakahombe nkondja dilanya  lo woho wakiwɔ komonga kânga la yema ya dilɛmiɛlɔ otsha le Otungi awɔ wa ngandji!

12. Kakɔna kakoka tokimanyiya dia nshihodia woho wakayaoke Jehowa etena kakɔshi Adama l’Eva yɛdikɔ ya mbɔtɔmbɔkwɛ?

¹² Ɛnyɛlɔ: Ngande wakokayɛ ndjaoka naka wɛ akodia ndo akakokɛ ɔnayɛ ɔmɔtshi la pami kana la womoto ko nde amboyokɔtɔmbɔkwɛ lo yoho yɛnya dia nde hakɔlɛnya kana hakoke ngandji? Kema dui sɔ diayokosha pâ efula l’asolo? Ohokanyiyaka pâ kakahombe Jehowa mboka l’asolo etena kakɔshi Adama l’Eva yɛdikɔ ya mbɔtɔmbɔkwɛ.

13. Kakɔna kakate Jehowa kakahombe komɛ Adama lo nyɔi, ndo dui sɔ ɛnyadiɔ?

¹³ Jehowa komonga ndoko l’ɔkɔkɔ wa ntshika Adama l’Eva la lɔsɛnɔ pondjo pondjo nɛ dia wakatɔmbɔkɔ. Vɔ wakavu paka oko wakandate. Adama l’Eva komonga nto la lɔsɛnɔ. Vɔ kotshɔ otsha l’asombo. Sho mbeyaka dikambo sɔ lo ndjela kɛnɛ kakatɛ Jehowa Adama l’ɔkɔngɔ wa nde mbikoya la nde l’ɔtɛ w’ɔtɔmbɔkwɛlɔ ande. Nzambi akate ate: “We a[y]ukalula lu kete, ne dia uma loko mbakayosama. We eko ditshu, okone we ayukalula utsha lu ditshu.” (Etatelo 3:19) Nzambi akatonge Adama oma lo ditshu dia nkɛtɛ. (Etatelo 2:7) La ntondo ka nde tongama, Adama komonga la lɔsɛnɔ. Ɔnkɔnɛ, lam’akate Jehowa dia Adama akahombe nkalola lo ditshu, nde akɛnya dia Adama takandahombe monga nto. Adama takandahombe monga la lɔsɛnɔ oko wele ditshu di’oma lɛnɛ akandɔsama bu lalɔ.

14. Lande na kavɔso?

¹⁴ Adama l’Eva wotonga la lɔsɛnɔ polo ndo ɛlɔ, koko vɔ wakavu nɛ dia wakasɔnɛ dia tɔmbɔkwɛ Nzambi ko nsala pɛkato. Tekɔ lo mvɔ nɛ dia Adama akasambiya anande tshɛ pɛkato ndo nyɔi. (Rɔmɔ 5:12) Pɛkato kɛsɔ kekɔ oko hemɔ ka kɔlɔ ka lohowɔ kele onto tshɛ mbotɔka latɔ. Etombelo atɔ ko nyɔi, kele tshondo ya mananu. Nyɔi kekɔ otunyi, koko aha ɔngɛnyi. (1 Kɔrɛtɔ 15:26) Ande lowando lahomba monga la so lo woho wakakimɔ Jehowa oshinga w’etshungwelo dia totshungola oma le otunyi wa kɔlɔ ɔsɔ lee!

15. Lande na kele mbeya mɛtɛ lo dikambo dia nyɔi tokeketshaka?

¹⁵ Kɛnɛ ketsha Bible lo dikambo dia eongelo ka wanɛ wavɔ keketshaka. Oko wakatadiɛnyi, wanɛ wavɔ bu lo asui kana lo shɔkɔ. Sho ndoko l’ɔkɔkɔ wa mbaoka wɔma, nɛ dia vɔ hawokoke tosalɛ kɔlɔ. Vɔ kema l’ohomba wa ekimanyielo kaso ndo hawokoke tokimanyiya. Hatokoke ntɛkɛta la wɔ ndo vɔ hawokoke tɛkɛta la so. Ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ efula mbutaka kashi k’ɔnɛ vɔ koka nkimanyiya wanɛ wavɔ, ndo anto wetawɔ ewandji ɛsɔ mbashaka falanga. Koko mbeya mɛtɛ lo dikambo dia nyɔi tokimanyiyaka diaha sho kesama oma le wanɛ wetsha awui wa kashi wa ngasɔ.

16. Asɛngiya wetshelo w’ɛtɛmwɛlɔ efula, ndo lo yoho yakɔna?

¹⁶ Onde ɛtɛmwɛlɔ efula mbetawɔka kɛnɛ ketsha Bible lo dikambo dia nyɔi? Efula hawetawɔ. Lande na? Nɛ dia Satana ekɔ la shɛngiya lo wetshelo awɔ. Nde kambaka la ɛtɛmwɛlɔ wa kashi dia mbetawoya anto ɔnɛ l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka alemba awɔ, vɔ wayototetemala nsɛna l’asombo. Ɔsɔ ekɔ kashi kɛmɔtshi kasanganya Satana la awui akina wele bu mɛtɛ dia mbekola anto oma le Jehowa Nzambi. Woho akɔna?

17. Lande na kele wetshelo wa asui wa pondjo mɔnyɔlaka Jehowa?

¹⁷ Oko wakatadiɛnyi lo etatelo, ɛtɛmwɛlɔ ɛmɔtshi mbetshaka dia naka onto salaka awui wa kɔlɔ, kete l’ɔkɔngɔ wa nyɔi kande, nde ayotshɔ lo dja dia tosowa pondjo pondjo. Wetshelo ɔsɔ mɔnyɔlaka Nzambi. Jehowa ekɔ Nzambi ka ngandji ndo nde hasoyaki anto pondjo lo yoho shɔ. (1 Joani 4:8) Akokayɛ nkanyiya lo dikambo di’onto lasha ɔnande lele bu l’okitanyiya dilanya lo mbotshumba anya lo dja? Onde wɛ ayɔlɛmiya onto la ngasɔ? Onde wɛ ayokombola dia kânga mbeya onto akɔ? Ndoko yema! Ondo wɛ ayota dia nde ekɔ la esehe wa mamba. Koko, Satana nangaka tetawoya dia Jehowa soyaka anto lo dja pondjo pondjo!

18. Ɔtɛmwɛlɔ wa wanɛ wavɔ ntomba oma lo kashi kakɔna ka l’ɛtɛmwɛlɔ?

 ¹⁸ Satana kambaka ndo la ɛtɛmwɛlɔ ɛmɔtshi dia mbetsha ɔnɛ l’ɔkɔngɔ wa nyɔi, anto komaka ekishi wahomba nɛmiyama ndo tombwama oma le wanɛ wasɛna. Lo ndjela wetshelo ɔsɔ, ekishi wa wanɛ wavɔ koka nkoma angɛnyi wa wolo efula kana atunyi wa wɔma efula. Anto efula mbetawɔka kashi kɛsɔ. Vɔ mbokaka wanɛ wavɔ wɔma ko mbashaka nɛmɔ ndo mbatɛmɔlaka. Koko, Bible mbetshaka dia wanɛ wavɔ wekɔ lo djɔ ndo ɔnɛ sho pombaka ntɛmɔla paka Jehowa, Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ lele Otungi ndo onto lakotsha ehomba aso.​—Ɛnyɛlɔ 4:11.

19. Mbeya mɛtɛ lo dikambo dia nyɔi kokimanyiyaka dia nshihodia wetshelo okina akɔna wa lo Bible?

¹⁹ Mbeya mɛtɛ lo dikambo dia wanɛ wavɔ kokimanyiyaka diaha wɛ kesama la awui wa kashi wa l’ɛtɛmwɛlɔ. Kɛsɔ kokimanyiyaka nto dia nshihodia wetshelo ekina wa lo Bible. Ɛnyɛlɔ, etena kashihodiayɛ dia anto hawotshu otsha l’asombo l’ɔkɔngɔ wa nyɔi kawɔ, daka dia lɔsɛnɔ la pondjo lo paradiso ka la nkɛtɛ mongaka la kitshimudi ya mɛtɛ le yɛ.

20. Dimbola diakɔna diayɔsɛdingɔma lo tshapita yayela?

²⁰ Aya edja efula kele Jɔbɔ laki onto ɔlɔlɔ akambola dimbola nɛ: “Undi, naka untu ambuvo, ndi ayulumba ntu?” (Jɔbɔ 14:14) Onde onto lambovɔ loladi lo nyɔi koka mbolɔ? Kɛnɛ ketsha Bible lo dikambo sɔ keketshaka efula, oko wayodiɛnya tshapita yayela.