1-3. Kumbi ŵanthu afumba mafumbu nanga ngakukwaskana ndi nyifwa, nanga visopa vakupambanapambana vimuka wuli?

ŴANTHU anandi aja achifumba mafumbu yanga kwa vyaka vinandi. Ndi mafumbu ngakukhumbika ukongwa. Kwamuka kwaki kukwaska weyosi waku isi, kwali te ŵanthu a mtundu wuli pamwenga tija nunkhu.

² Mu Mutu 5 tingusambira mo sembi ya uwombozi yaku Yesu Khristu yititiwovye kuti tizisaniyi umoyu wambula kumala. Tingusambira so kuti Bayibolo likukambiya limu nyengu yo ‘nyifwa yazamuŵapu so cha.’ (Chivumbuzi 21:4) Kweni pasonu panu, tosi titufwa. Fumu ya zeru Solomoni yinguti: “Amoyu ŵaziŵa kuti ŵakafwanga.” (Wakutaula 9:5) Titesesa kuti tije ndi umoyu utali. Kweni ndipu wuli, titijifumba mbwenu kuti, kumbi chichitika nchinthu wuli asani munthu wafwa?

³ Asani akwanjiwa ŵidu ŵafwa, tiliya. Ndipu akhumba titijifumba kuti: ‘Kumbi yiwu aluta pani? Kumbi asuzgika? Kumbi atitiwona? Kumbi tingaŵawovya? Nanga tazakuŵawona so?’ Kuzunguliya charu chosi chapasi, visopa vinandi vimuka mwakupambanapambana mafumbu yanga. Visopa vinyaki visambiza kuti asani munthu wachita vinthu vamampha wazamuluta kuchanya, kweni asani wachita vinthu viheni wamukufya ku gehena. Visopa vinyaki so visambiza kuti asani munthu wafwa, waluta ku malu nga mizimu kuchija pamoza ndi apapi ŵaki wo akufwa kali. Kweniso visopa vinyaki visambiza kuti akufwa aluta  ku malu nganyaki ngo nge kusi kwa charu kwachiyeruzgika, ndipu pavuli paki atachiwa so ndi kuja munthu munyaki pamwenga nyama.

4. Kumbi visopa vinandi visambiza fundu yimoza yakuyanana niyi pa nkhani ya njifwa?

⁴ Fundu yimoza yakuyanana ya visambizu va visopa ivi njakuti, asani munthu wafwa, chinthu chinyaki chilutirizga kuja ndi umoyu. Visopa vinandi vakali kweniso va mazuŵa nganu, visambiza kuti asani ŵanthu ŵafwa aja ndi umoyu wamuyaya munthowa yinyaki ndipu awona, kuvwa ndi kuŵanaŵana. Kweni kumbi ivi vauneneska? Taŵanthu tiwona, kuvwa, ndipuso kuŵanaŵana chifukwa chakuti wongu widu ugwira nchitu. Asani munthu wafwa, wongu uleka kugwira nchitu. Kwambula wongu, palivi cho tingakumbuka, kuvwa ndipuso kuwona.

5, 6. Kumbi Bayibolo lisambiza kuti nchinthu wuli cho chichitika asani munthu wafwa?

⁵ Yehova yo Wakulenga wongu, waleka cha kuziŵa cho chichitika asani munthu wafwa. Iyu waziŵa uneneska wosi ndipu mu Mazu ngaki Bayibolo, wakukonkhoska umampha mo akufwa aliri. Ilu lisambiza kuti: Asani munthu wafwa ching’anamuwa kuti iyu kulivi. Nyifwa ying’anamuwa kumala kwa umoyu. Ŵanthu akufwa awona cha, atuvwa cha kweniso aŵanaŵana cha. Palivi chiŵalu chechosi chinanga nchambula kuwoneka ndi masu cho chilutirizga kuja ndi umoyu asani munthu wafwa. Mwaviyo, taŵanthu tilivi mzimu wo ulutirizga kuja ndi umoyu. *

⁶ Solomoni wati wakamba kuti amoyu aziŵa kuti afwengi, wangulemba so kuti: “Kweni ŵakufwa kuti ŵaziŵa kanthu cha.” Iyu wangulutirizga kukamba kuti ŵakufwa ŵangayanja cha pamwenga kutinkha ndipuso wanguti, “kulivi nchitu pamwenga maŵanaŵanu pamwenga kuziŵa pamwenga vinjeru mu muunda mwenimo ukarutanga.” (Wakutaula 9:5, 6, 10) Mwakuyana waka, Lemba la Sumu 146:4, likamba kuti asani munthu wafwa,  “maŵanaŵanu ngaki ngosi ngagota.” Mwaviyo, palivi cho chilutirizga kuja ndi umoyu asani munthu wafwa. Umoyu widu uyanana waka ndi mulipu wa kandulu. Asani kandulu wazimwa, mulipu waki uluta kwekosi cha. Umaliya penipo.

7. Kumbi Yesu wangukonkhoska kuti nyifwa yiyanana ndi vinthu wuli?

⁷ Yesu wangukambapu vakukwasana ndi mo akufwa aliri. Nyengu yinyaki, iyu wanguvwa kuti Lazaro, munthu yo wamuziŵanga umampha, watayika. Ndipu Yesu wangukambiya akusambira ŵaki kuti: “Lazaro, bwezi lidu, wara tulu.” Akusambira ŵaki aŵanaŵananga kuti Yesu wang’anamuwanga kuti Lazaro wagona waka tulu chifukwa chakuti watamanga. Kweni ivi ndivu Yesu wang’namuwanga cha. Yesu wanguŵakonkhoske kuti: ‘Lazaro wafwa.’ (Yohane 11:11-14) Wonani kuti Yesu wangweruzgiya nyifwa ndi kupumuwa kweniso kugona. Lazaro kuti wanguluta kuchanya pamwenga ku helu wa motu cha. Iyu kuti wenga limoza ndi angelu pamwenga mizimu ya apapi ŵaki cha. Lazaro wanguchiwaku nge munthu munyaki cha. Iyu wangupumuwa mu nyifwa nge kuti wangugona tulu takufwa natu. Malemba nganyaki nanguso ngakozganiska nyifwa ndi tulu. Mwakuyeruzgiyapu, wakusambira Stefano wati waponyeka mya mphaka kufwa, Bayibolo likamba kuti iyu “wangura,” pamwenga kuti wangugona. (Machitidu 7:60) Wakutumika Paulo nayu so wangulemba va ŵanthu anyaki a mu nyengu yaki wo ‘angura’ mu nyifwa.—1 Ŵakorinte 15:6.

8. Kumbi tiziŵa wuli kuti chilatu chaku Chiuta chenga chakuti ŵanthu afwengi cha?

⁸ Kumbi chilatu chakwamba chaku Chiuta chenga chakuti ŵanthu afwengi? Awa! Yehova wangulenga ŵanthu kuti aje  pacharu kwamuyaya. Nge mo tingusambiriya kukwamba kwa buku ili, Chiuta wanguŵika banja lakwamba mu paradayisu wakukondweska. Iyu wanguŵapaska maliŵavu ngambula kutama. Yehova waŵakhumbiyanga vamampha pe nyengu zosi. Kumbi walipu mupapi wachanju yo wangakhumba kuti ŵana ŵaki asuzgikengi ndi ukoti kweniso nyifwa? Tiziŵa kuti palivi. Yehova waŵayanjanga ukongwa ŵana ŵaki ndipu wakhumbanga kuti nyengu zosi ajengi mwalikondwa pacharu chapasi. Pakukamba va ŵanthu Bayibolo lititi: “[Yehova] waŵika so umuyaya mu  mtima wa munthu.” (Wakutaula 3:11) Chiuta wakutilenga ndi khumbiru lakuja ndi umoyu kwamuyaya. Ndipu iyu wanozga nthowa yo wazamufiskiya khumbiru ili.

9. Kumbi nchinthu wuli cho Yehova wangukanizga Adamu, nanga nchifukwa wuli kuvwiya dangu ili kwenga kwambula kusuzga?

⁹ Nanga nchifukwa wuli ŵanthu atufwa? Kuti tiziŵi kwamuka kwa fumbu ili, titenere kukumbuka vo vinguchitika panyengu yo pacharu penga ŵanthu ŵaŵi. Bayibolo likonkhoska kuti: “[Yehova] Chiuta wangumezga miti yosi yakukondweska kuyiwona, ndi yamampha kurya.” (Chiyambo 2:9) Kweni penga chinthu chimoza pe cho angukanizgika. Yehova wangukambiya Adamu kuti: “Ukaryanga kwawanangwa vyamu muti wosi wamu munda; kweni vyamu muti wo wakuziŵa umampha ndi uheni kuti ukaryanga cha, pakuti mu zuŵa lo ukaryiyanga vyakuwo ukafwanga.” (Chiyambo 2:16, 17) Kuvwiya dangu ili kwenga kwambula kusuzga. Adamu ndi Eva ŵenga ndi mwaŵi wakurya vipasu va mu vimiti vinandi vo angupaskika. Kweni dangu ili laŵapaskanga mwaŵi wapade wakuti alongo kuti awonga Yo wanguŵapaska chechosi kusazgapu umoyu wakufikapu. Kuvwiya kwatingi kulongongi kuti yiwu atumbika muwusu wa Awiskewu a kuchanya ndipuso kuti akhumba ulongozgi wawu wachanju.

10, 11. (a) Kumbi banja lakwamba linguchitanji kuti litondeki kuvwiya Chiuta? (b) Nchifukwa wuli kuleka kuvwiya kwaku Adamu ndi Eva yenga nkhani yikulu ukongwa?

¹⁰ Chakupaska chitima nchakuti, banja lakwamba ili lingusankha kuleka kuvwiya Yehova. Satana wangufumba Eva kuporote mu njoka kuti: “Kumbi Chiuta wanguti, Mungaryangapu cha vipasi vya muti we wosi wamu munda wo?” Eva wangumuka kuti: “Tingaryapu vipasi vya miti yamu munda; Kweni Chiuta wanguti, ‘Kuti mungaryapu cha vipasi vya muti wo we mukati mu munda; chingana nkhuwukwaska, vinu mungafwa.’”—Chiyambo 3:1-3.

¹¹ Satana wangukamba kuti: “Kuti mukafwanga cha. Pakuti Chiuta waziŵa kuti penipo muryengepu cho, masu nginu ngakajurikanga, ndipu mukaŵanga uli ndi Chiuta, wakuziŵa umampha ndi uheni.” (Chiyambo 3:4, 5) Satana wakhumbanga  kuti Eva wagomezgi kuti vinthu vingamuyende umampha asani wangarya chipasu chakukanizgika. Iyu wang’anamuwanga kuti Eva wenga ndi wanangwa wakujisankhiya cho nchamampha pamwenga chiheni ndipuso kuti wangachita chechosi cho wakhumbanga. Satana wang’anamuwanga so kuti vo Yehova wangukamba kuti ndivu vichitikengi asani wangarya chipasu chakukanizgika venga vaboza. Eva wangugomezga Satana. Mwaviyo, iyu wangupawuwa chipasu ndi kurya. Wangupaska so murumu waki chipasu chinyaki ndipu nayu wangurya. Kuti alekanga kuziŵa cha cho achitanga. Yiwu anguziŵa kuti achitanga chayivu vo Chiuta wanguŵakambiya kuti angachitanga cha. Mwa kurya chipasu ichi, yiwu anguleke dala kuvwiya dangu lipusu ndipuso lakuvwika umampha lo angupaskika. Yiwu angulongo kuti adelera Awiskewu akuchanya kweniso muwusu wawu.  Ndipu ŵengavi chifukwa chakuvwika chakutondeke kutumbika Mulengi wawu wachanju.

12. Kumbi nchinthu wuli cho chingatiwovya kuvwisisa mo Yehova wanguvwiya Adamu ndi Eva ŵati asankha kumugarukiya?

¹² Mwakuyeruzgiyapu: Kumbi mungavwa wuli asani mwana yo mukulera ndi kumuphwere umampha ukongwa, watazileka kukuvwiyani, vo vilongo kuti iyu watikudelerani pamwenga watikuyanjani cha? Ivi vingakupwetekani mtima ukongwa. Sonu ŵanaŵaniyani mo Yehova wanguvwiya Adamu ndi Eva ŵati asankha kumugarukiya.

13. Kumbi Yehova wangukamba kuti nchinthu wuli cho chichitikengi asani Adamu wafwa, ndipu ivi ving’anamuwanji?

¹³ Yehova wengavi chifukwa chakusungiya Adamu ndi Eva wo anguleka kumuvwiya kuti aje ndi umoyu wamuyaya. Yiwu angufwa nge mo wanguŵakambiya kuti afwengi. Adamu ndi Eva ŵengaku so cha. Yiwu anguluta ku malu nga mizimu cha. Tiziŵa ivi chifukwa cha vo Yehova wangukambiya Adamu wachimuyeruzga chifukwa chakuleka kuvwa kwaki. Chiuta wanguti: “Uweriyengi ku nyata. Pakuti ungutoleka mwenimo; ndiwi fuvu, ndipu ukaweriyanga ku fuvu.” (Chiyambo 3:19) Chiuta wangulenga Adamu kutuliya ku fuvu la pacharu. (Chiyambo 2:7) Adamu wechendalengeki, kwengavi. Mwaviyo, po Yehova wakambanga kuti Adamu waweriyengi ku fuvu, wang’anamuwanga kuti Adamu waŵengeku so cha. Adamu wati wafwa wanguja wamoyu cha nge mo liliri fuvu lo wangupangikiya.

14. Kumbi nchifukwa wuli titufwa?

¹⁴ Adamu ndi Eva atingi ajengi ndi umoyu mpaka sonu, kweni yiwu akufwa chifukwa angusankha kuleka kuvwiya Chiuta ndipu akubuda. Taŵanthu titufwa chifukwa chakuti nyifwa kweniso ubudi waku Adamu ukuyambukiya ku ŵana ŵaki wosi. (Ŵaroma 5:12) Ubudi uwu uyanana waka ndi nthenda yakofya yakuyambuzgiyana pakuwa yo munthu weyosi wangayithaŵa cha. Nyifwa yo nchakutuwapu cha ubudi uwu, ndi thembu. Nyifwa ndi bwezi lidu cha, kweni ndi murwani. (1 Ŵakorinte 15:26) Titenere kumuwonga ukongwa Yehova chifukwa chakuti wakutipaska uwombozi kuti titaskiki ku murwani wakofya mwenuyu.

15. Nchifukwa wuli kuziŵa uneneska wakukwaskana ndi nyifwa kutitipembuzga?

¹⁵ Vo Bayibolo lisambiza vakukwaskana ndi mo akufwa aliri vititipembuzga. Nge mo tawone, akufwa atuvwa kuŵaŵa cha pamwenga kusuzgika maŵanaŵanu. Palivi chifukwa chakuŵawope chifukwa angatipweteka cha. Isi tingaŵawovya cha, ndipu nawu angatiwovya cha. Tingalongolo nawu cha, ndipu nawu angalongolo nasi cha. Alongozgi anandi avisopa vaboza akamba kuti akhoza kovya ŵanthu wo akufwa, ndipu ŵanthu wo agomezga alongozgi ŵenaŵa atiŵapaska ndalama. Kweni kuziŵa uneneska kutitivikiliya kuti tileki kunyengeka ndi ŵanthu wo asambiza maboza ngenanga.

16. Kumbi ndiyani yo walongozga visambizu va visopa vinandi, nanga wachita wuli venivi?

¹⁶ Kumbi chisopa chinu chisambiza vo Bayibolo lisambiza pa nkhani yakukwaskana ndi akufwa? Visopa vinandi visambiza vo Bayibolo lisambiza cha. Chifukwa wuli? Chifukwa chakuti visambizu vawu vilongozgeka ndi Satana. Iyu wagwiriskiya nchitu chisopa chaboza kuti wachitiski ŵanthu kugomezga kuti asani munthu wafwa walutirizga kuja ndi umoyu kumalu nga mizimu. Ili ndi boza limoza mwa maboza nganandi ngo Satana wagwiriskiya nchitu kuti wapatuski ŵanthu kwaku Yehova Chiuta. Wachita wuli venivi?

17. Nchifukwa wuli chisambizu chakuti ŵanthu atambuzgika ku motu kwamuyaya nchakunyoza Yehova?

¹⁷ Nge mo tawone kali, visopa vinyaki visambiza kuti munthu yo wachita viheni, asani wafwa watachisuzgika kwamuyaya kumalu nganyaki nga motu. Chisambizu ichi chitumbika Chiuta cha. Yehova ndi Chiuta wachanju ndipu wangakhumba cha kuti ŵanthu atambuzgiki munthowa iyi. (1 Yohane 4:8) Kumbi mungamuwona wuli munthu yo walanga mwana waki mwakuŵika manja nga mwana yo pa motu? Kumbi mungamutumbika munthu waviyo? Kumbi mungakhumba kuti waje munyinu? Mungakhumba cha chinanga nkhamanavi. Mukhoza kumuwona kuti ngwankhaza ukongwa. Kweni Satana wakhumba kuti tigomezgengi kuti Yehova watambuzga ŵanthu ku motu kwamuyaya.

18. Kumbi ŵanthu asopa akufwa chifukwa cha maboza nanga ngo visopa visambiza?

 ¹⁸ Satana wagwiriskiya so nchitu visopa pakusambiza kuti asani munthu wafwa wasambuka mzimu wo ukhumbika kuwuwopa ndi kuwutumbika. Malinga ndi chisambizu ichi, mizimu ya ŵanthu akufwa yingaŵa mabwezi pamwenga arwani akofya. Ŵanthu anandi agomezga boza lenili. Yiwu atopa ŵanthu akufwa ndipu atiŵatumbika ndipuso kuŵasopa. Kweni Bayibolo lisambiza kuti akufwa agona ndipu titenere kusopa Chiuta wauneneska pe Yehova, yo ndi Mulengi ndipuso Mpaski widu.—Chivumbuzi 4:11.

19. Kumbi kuziŵa uneneska wakukwaskana ndi nyifwa kungatiwovya kuvwisa visambizu va m’Bayibolo nivi?

¹⁹ Kuziŵa uneneska wakukwaskana ndi akufwa kungakuwovyani kuti muleki kulandizgika ndi maboza nga visopa. Kungakuwovyani so kuvwisisa visambizu vinyaki va m’Bayibolo. Mwakuyeruzgiyapu, asani mwasambira kuti akufwa aluta ku malu nga mizimu cha, mungakayika cha kuti mwe ndi chilindizga cha umoyu wambula kumala m’paradayisu.

20. Kumbi m’mutu 7 tazamukambiskana fumbu nili?

²⁰ Nyengu yinyaki kuvuli uku, munthu murunji Jobu wangufumba kuti: “Asani munthu wafwa, kumbi wakaŵanga so wamoyu?” (Jobu 14:14) Kumbi munthu wambula umoyu yo wagona mu nyifwa wangaja so ndi umoyu? Nge mo tazamuwone m’Mutu 7, vo Bayibolo lisambiza pa nkhani iyi vakupembuzga ukongwa.