1-3. Ne a fesili e ‵sili sāle mai ne tino e uiga ki te mate, kae ne a tali e tuku mai ne lotu kese‵kese?

KONEI eiloa a fesili ne mafau‵fau faeloa ki ei a tino i te fia afe o tausaga. Kae e tāua ‵ki eiloa a fesili konei. Faitalia me ko oi tatou io me tefea foki te koga e ‵nofo tatou i ei, e aogā eiloa a tali o fesili konei ki a tatou taki tokotasi.

² I te mataupu e lima, ne sau‵tala tatou ki te auala ne ‵tala mai ei ne te taulaga togiola a Iesu Keliso a te fakamoemoega ki te ola se-gata-mai. Ne fai‵tau foki tatou e uiga ki te taimi telā “ka se toe ai se mate.” (Fakaasiga 21:4) Kae koi ‵mate eiloa tatou katoa. E fai mai te tupu poto ko Solomona, penei: “E iloa ne tino ola i a latou e ‵mate.” (Failauga 9:5) E taumafai eiloa tatou ke tumau i te ola. Kae koi mafau‵fau foki tatou me ne a mea ka ‵tupu māfai ko ‵mate tatou.

³ Kafai e ‵mate ‵tou tino pele, e ‵tagi fanoa‵noa tatou. Kae kāti ka fesili ifo tatou, penei: ‘Ne a mea ko oti ne ‵tupu ki a latou? E mata, e logo‵mae nei latou? E a, e onoono mai latou ki a tatou? E mafai o fesoasoani atu tatou ki a latou? Ka toe fetaui tatou mo tino konā?’ E kese‵kese a tali a lotu o te lalolagi ki fesili konei. E akoako mai a nisi lotu me kafai ne ‵lei au amioga, ka fano koe ki te lagi, kae kafai ne ma‵sei au amioga, ka ‵sunu koe ki te afi i se koga o puapuagā. E akoako mai a nisi lotu me kafai ko ‵mate a tino, ka olo atu latou ki te koga e ‵nofo i ei a agaga ke ‵nofo fakatasi mo olotou tupuga. Kae e akoako mai a nisi lotu me e olo atu  a tino ‵mate ki se koga malaia ke fakamasino kae toe ‵fuli ei latou ki se isi foitino.

4. Se a te manatu fakavae o te lasiga o lotu e uiga ki te mate?

⁴ Kae e ‵pau eiloa te manatu telā e fakaasi mai i vaegā akoakoga fakalotu konā—me e tumau ‵tou agaga i te ola māfai ko ‵mate tatou. E fai mai te lasiga o lotu, i aso mua mo aso nei, me e tumau eiloa tatou i te ola ki te se-gata-mai kae e mafai faeloa o lavea ne tatou a mea, lagona ne tatou a mea, kae mafau‵fau foki. Kae e mafai pefea o tupu te mea tenā me e māfua mai ‵tou lagonaga, fakatasi mo ‵tou mafaufauga, i galuega a ‵tou faiai? Kae kafai e ‵mate tatou, ko se toe mafai foki ei o galue te faiai. Tela la, e se toe mafai o ga‵lue ‵tou mata, taliga, lagonaga mo ‵tou mafaufauga i a latou eiloa māfai ko mate te foitino fakatasi mo te faiai.

5, 6. Se a te mea e akoako mai i te Tusi Tapu e uiga ki te tulaga o tino ‵mate?

⁵ E maina ‵lei Ieova i te tulaga o tino ‵mate, me ne faite ne ia te faiai. E iloa ne ia te munatonu, kae e fakamatala mai ne ia i tena Muna, ko te Tusi Tapu, a te tulaga o tino ‵mate. E manino ‵lei tena akoakoga: Kafai e mate se tino, ko se ‵toe ola lele eiloa a ia. A te uiga o te mate ko te sē ola eiloa. E se lavea ne tino ‵mate se mea kae e seai foki ne olotou mafaufauga. E seai foki eiloa se vaega sē matea o ‵tou foitino e tumau i te ola māfai ko mate se tino. E se maua ne tatou se agaga telā e se mafai o mate. *

⁶ Mai tua o te faimaiga ne Solomona me e iloa ne tino ola i a latou e ‵mate, ne tusi mai a ia, penei: “Ka ko tino ‵mate e seai se mea a latou e iloa.” Ne toe fakamatala atu ne ia a nisi mea e uiga ki te munatonu fakavae tenā i te faimaiga me i tino ‵mate e se mafai o a‵lofa io me takalia‵lia mai. Kae ‘kafai e oko latou ki te lalolagi o tino ‵mate [io me ko te tānuga], te koga ka olo latou ki ei, e se toe mafau‵fau, e seai se poto e toe ‵sala, e se toe gasue‵sue foki latou.’ (Faitau te Failauga 9:5, 6, 10) E fai mai foki te Salamo 146:4 me kafai ko ‵mate a tino, ko “fakagata ei olotou fuafuaga katoa.” Ko tena uiga, e se tumau tatou i te ola māfai ko ‵mate tatou.  A te olaga telā e maua ne tatou e ‵pau mo te kalokaloafi. Kafai ko mate te kalokaloafi, e se fano te mea tenā ki se isi koga. E gata atu eiloa i konā.

7. Ne fakamatala mai pefea ne Iesu te tulaga o te tino mate?

⁷ Ne faipati a Iesu Keliso e uiga ki mea e ‵tupu ki tino ‵mate. Ne fai ana pati penā e uiga ki a Lasalo, se tagata telā ne iloa ‵lei ne ia kae ko mate foki. Ne fai atu ei a Iesu ki ana soko, penei: “A te taugasoa o tatou ko Lasalo e moe.” Ne mafau‵fau ana soko me ne fakauiga tonu eiloa a pati a Iesu me e moe fua a Lasalo, kae ko tai ‵lei tena masaki. Kae ne ‵se latou. Muna a Iesu: “A Lasalo ko mate.” (Faitau te Ioane 11:11-14) Onoono la me ne faka‵pau ne Iesu te mate ki te moe. Ne seki fanatu a Lasalo ki te lagi io me ki te afi i seoli. Ne seki fanatu a ia ki te kau agelu io me ki ana tupuga mua. Ne seki ‵fuli foki a Lasalo ki se isi vaegā tino. Ne malōlō a ia i te mate, e pelā me se tino telā e ‵nau ‵ki eiloa tena moe e aunoa mo se moemiti. E faka‵pau foki ne nisi tusi siki a te mate ki te moe. E pelā mo te taimi ne peipei ei a Setefano ki fatu ke mate, e fai mai te Tusi Tapu me ne “moe a ia.” (Galuega 7:60, Tusi Paia, Samoa) E penā foki te apositolo ko Paulo i te taimi ne tusi mai ei a ia e uiga ki nisi tino kolā ko oti “ne ‵moe” i te ‵mate.—1 Kolinito 15:6, Tusi Paia, Samoa; onoono foki ki te Isaia 26:19 mo te Luka 8:52, 53.

8. E iloa pefea ne tatou me e se ko te fuafuaga a te Atua ke ‵mate a tino?

⁸ E mata, tenei eiloa te fuafuaga muamua a te Atua ke ‵mate a tino? E se tāitāi eiloa! Ne faite ne Ieova a tino ke ola ki te se-gata-mai i te lalolagi nei. E pelā mo te mea ne fai‵tau muamua ne tatou i te tusi tenei, ne tuku ne te Atua te tauavaga muamua ki loto i se palataiso gali. Ne fakamanuia ne Ia laua mai te tukuatuga o te malosi ‵lei katoatoa. Ne manako a Ieova ke maua ne laua a toe mea ‵lei. E mata, e isi se mātua alofa e manako ke logo‵mae ana tama‵liki i te olaga matua mo te mate? E seai eiloa! E  alofa a Ieova ki ana tama‵liki kae e manako foki a ia ke maua ne latou te fiafia ki te se-gata-mai i te lalolagi nei. E fai mai te Tusi Tapu e uiga ki tino, penei: “Ne tuku atu ne [Ieova] te manakoga ke ola ki te se-gata-mai ki olotou loto.” (Failauga 3:11, NW) Ne faite ne te Atua tatou mo te manakoga ke ola ki te se-gata-mai. Kae ko oti ne ‵tala mai ne ia te auala ke fakataunu aka ei te manakoga tenā.

9. Se a te tulafono ne tuku atu ne Ieova ki a Atamu, kae kaia e seki ‵tau ei o faigata te fakalogo ki ei?

⁹ Kaia e ‵mate ei a tino? E ‵tau o mafau‵fau tatou ki te mea  ne tupu i te taimi ne ‵nofo ei te tauavaga muamua i te lalolagi, ko te mea ke maua ne tatou te tali ki te fesili tenā. E fakamatala mai te Tusi Tapu, penei: “Ne fakatupu aka ne [Ieova te Atua] a vaegā lakau ‵gali katoa ke ola i konā, kae ke ‵fua ki fuaga ‵lei.” (Kenese 2:9) Kae e tasi ‵pau eiloa te tulafono ne fai atu ne Ieova ki a Atamu, penei: “E mafai ne koe o kai a fuaga o so se lakau i loto i te fatoaga, kae tapu koe e kai ki fuaga o te lakau telā e fai ei ne ia te tino ke iloa te ‵lei mo te masei. E se ‵tau eiloa mo koe o kai ki fuaga o te lakau tenā, me kafai e kai koe ki ei, a koe e mate eiloa i te taimi tenā.” (Kenese 2:16, 17) E seai se mea faigata ke fakalogo ki te tulafono tenei. E uke aka foki a lakau kolā ne mafai o ‵kai ki ei a Atamu mo Eva. Kae ne maua eiloa ne laua se avanoaga gali ke fakaasi atu te lā loto fakafetai ki te Tino telā ne tuku atu ne ia a mea katoa konā ki a laua, e aofia i ei te ola ‵lei katoatoa. E fakaasi atu foki i te lā faka‵logo me ne āva laua ki te pulega a te lā Tamana faka-te-lagi kae e ma‵nako foki eiloa laua ki tena takitakiga alofa.

10, 11. (a) Ne seki faka‵logo pefea te tauavaga muamua ki te Atua? (e) Kaia e matagā ‵ki eiloa te sē faka‵logo o Atamu mo Eva?

¹⁰ Se mea fakafanoanoa me ne filifili te tauavaga muamua ke se faka‵logo laua ki a Ieova. E auala i se gata, ne fesili atu a Satani ki a Eva, penei: “E tonu eiloa i te Atua ne fai atu ke sa ‵kai koulua ki fuaga o so se lakau i te fatoaga?” Ne tali atu a Eva, penei: “E mafai ne maua o ‵kai ki fuaga o so se lakau i te fatoaga, kae tenā fua ko te lakau telā i te kogāloto o te fatoaga. A te Atua ne fai mai ke tapu e ‵kai maua ki fuaga o te lakau tenā io me pa‵tele ki ei; kafai e ‵kai maua ki ei, ko maua ka ‵mate.”—Kenese 3:1-3.

¹¹ Muna a Satani: “A te mea tenā se se mea tonu; a koulua e se ‵mate. A te Atua ne fai atu penā, me e iloa ne ia me kafai e ‵kai koulua ki fuaga o te lakau tenā, ko koulua ka ‵pau mo te Atua, ka iloa foki ei ne koulua te mea ‵lei mo te mea masei.” (Kenese 3:4, 5) Ne manako Satani ke talitonu a Eva me ka maua eiloa ne ia a mea aogā māfai e kai tou fafine ki te fuaga o te lakau telā ne fakatapu ma ‵kai laua ki ei. E ‵tusa mo ana pati, ne mafai eiloa o fai ne tou fafine tena filifiliga e uiga ki te mea ‵lei mo te mea masei; kae mafai foki o fai ne ia so se mea e manako a ia ki ei. Ne ‵losi atu foki a Satani me ne pati loi a Ieova i ana muna e uiga ki  ikuga o te kai ki te fuaga. Ne talitonu a Eva ki a Satani. Tela la, ne puke ne ia te fuaga kae ne kai ki ei. Ne avatu ei ne ia a te fuaga ki tena avaga, kae ne kai foki tou tagata ki ei. Ne seki fai fua ne laua te mea tenā ona ko te sē malamalama. Ne iloa ‵lei ne laua me ko fai ne laua te mea telā ne fai atu te Atua ke se fai ne laua. Mai te ‵kaiga ki te fuaga, ne ‵teke atu ei laua mo te iloa tonu ki te fakatonuga telā e faigofie kae ‵lei foki. Ne fakaasi atu i ei te lā manatu fatauvā ki te lā Tamana faka-te-lagi mo tena pulega. Ne seai eiloa se fakamasakoga ‵lei ne ‵tau o fai atu ne laua e uiga ki te lā sē āva ki te Atua alofa telā ne faite ne ia laua!

12. Se a te mea e mafai o fesoasoani mai ke malama‵lama tatou i lagonaga o Ieova i te taimi ne filifili ei Atamu mo Eva ke ‵teke atu ki a ia?

¹² Ke fai se fakatusaga: E pefea ou lagonaga māfai ne puti aka  kae tausi ne koe se tamaliki telā e ‵teke mai fakamuli ki a koe i se auala telā ko seai eiloa sena āva mo sena alofa ki a koe? Ka logo‵mae malosi koe i ei. Mafaufau la ki te logo‵mae o Ieova i te taimi ne filifili ei a Atamu mo Eva ke ‵teke atu ki a ia.

13. Ne a pati a Ieova e uiga ki mea ka ‵tupu ki a Atamu māfai ko mate tou tagata, kae se a te mea e fakauiga ki ei te mea tenei?

¹³ E seai eiloa se pogai ne ‵tau ei o talia ne Ieova ke tumau i te ola te avā tino sē faka‵logo konā, ko Atamu mo Eva. Ne ‵mate eiloa laua e pelā mo ana muna. Ne seki toe ola eiloa Atamu mo Eva. Ne seki tumau foki laua i te ola e pelā me ne agaga. E iloa ne tatou te mea tenei ona ko pati a Ieova ki a Atamu mai tua o tena fakamasinoga e uiga ki tena sē fakalogo. Ne fai atu te Atua, penei: “A koe ne faite mai te laukele kae ka toe foki eiloa koe ki te laukele.” (Kenese 3:19) Ne faite ne te Atua a Atamu mai te ‵pefu. (Kenese 2:7) A koi tuai o fai penā, ne seki ola eiloa a Atamu i se isi koga. Tela la, i te taimi ne fai atu ei a Ieova me ka toe foki Atamu ki te laukele, ne fakauiga a Ia me ka toe foki atu eiloa Atamu ki te tulaga ko te sē toe ola. E se toe ola eiloa Atamu e pelā mo te ‵pefu telā ne faite mai i ei a ia.

14. Kaia e ‵mate ei tatou?

¹⁴ Moi ne faka‵logo Atamu mo Eva ki te Atua, penei koi ola eiloa laua i aso nei. Kae ne filifili laua ke se faka‵logo telā ne agasala ei laua. Tela la, e ‵mate foki tatou, ona ko te mea ne faka‵solo mai te tulaga agasala o Atamu, penā foki loa mo te mate ki ana tama‵liki katoa. (Faitau te Loma 5:12) A te agasala tenā e fai pelā me se masaki fakatakalialia telā e seai eiloa se tino e mafai o sao i ei. A tena ikuga, ko te mate, se fakasalaga. A te mate se fili, kae e se se taugasoa. (1 Kolinito 15:26) Ko oko eiloa te ‵tou fia‵fia me ne fakatoka ne Ieova te togiola ke faka‵sao ei tatou mai te fili fakamataku tenei!

15. Kaia e fakamafanafana loto ei ke iloa atu te munatonu e uiga ki te mate?

¹⁵ E fakamafanafana loto eiloa a te mea telā e akoako mai i te Tusi Tapu e uiga ki te tulaga o tino ‵mate. E pelā mo mea ko oti ne fakamatala atu, e se logo‵mae io me e fanoa‵noa a tino ‵mate. E se ‵tau foki o ma‵taku tatou i a latou, me e se mafai ne latou o  fakalogo‵mae mai tatou. E se ma‵nako latou ki te ‵tou fesoasoani, kae e se mafai foki o fesoasoani mai latou ki a tatou. E se mafai ne tatou o fai‵pati mo latou, kae e se mafai foki ne latou o fai‵pati mai ki a tatou. E fakaloiloi sāle mai a faifeau e tokouke me e mafai ne latou o fesoasoani atu ki tino kolā ko ‵mate. Kae ko tino kolā e tali‵tonu ki vaegā faifeau penā, e tuku sāle atu ne latou a tupe. Kafai e iloa ne tatou te munatonu, e puipui ei tatou mai te fakaloi‵loi ne tino kolā e akoako atu ne latou a vaegā akoakoga ‵loi penā.

16. Ko oi e fakamalosi aka ne ia a akoakoga i te lasiga o lotu, kae se a te auala e fai ei penā?

¹⁶ E mata, e ‵pau a akoakoga o tau lotu mo akoakoga i te Tusi Tapu e uiga ki te mate? E se ‵pau te lasiga o akoakoga a lotu mo akoakoga i te Tusi Tapu. Kaia? Ona ko te mea e fakamalosi aka olotou akoakoga ne Satani. E fakaaogā ne ia a lotu ‵se ke fai ei a tino ke tali‵tonu me kafai e ‵mate latou, ka tumau eiloa latou i te ola e pelā me ne agaga. A te mea tenei se loi telā ne fakaaogā fakatasi ne ia mo nisi loi ke ‵fuli keatea ei a tino mai i a Ieova te Atua. E pefea la?

17. E taku fakamasei pefea a Ieova ona ko te akoakoga e uiga ki te fakapuapugā o tino i te afi ki te se-gata-mai?

¹⁷ E pelā mo te mea ne taku atu muamua, e akoako atu a nisi lotu me kafai ne ola se tino i se olaga masei, kae ko mate a ia, ka fanatu tou tagata ki se koga telā ka fakapuapuagā ei a ia i te afi ki te se-gata-mai. E taku fakamasei ne te akoakoga tenei a te Atua. A Ieova se Atua alofa kae ka se fai eiloa ne Ia a tino ke logo‵mae penā. (Faitau te 1 Ioane 4:8) Ka pefea ou lagonaga e uiga ki se tagata telā ne fakasala ne ia se tamaliki fui fai mai te tuku atu o ana lima ki te afi? E mata, ka āva koe ki se vaegā tagata penā? E a, ka fia fakamasani atu koe ki a ia? E se tāitāi eiloa! Ka mafaufau eiloa koe me i a ia se tagata matagā ‵ki. Kae e manako eiloa a Satani ke tali‵tonu tatou me ka fakapuapuagā ne Ieova a tino i te afi ki te se-gata-mai—i te fia piliona o tausaga!

18. Se a te akoakoga loi a lotu telā e fakavae ki ei a te tapuaki atu ki tino ‵mate?

¹⁸ E fakaaogā foki ne Satani a nisi lotu ke akoako atu me kafai ko ‵mate a tino, ka liu agaga latou, kae e ‵tau o āva kae fakaaloalo  atu ki ei a tino ola. E ‵tusa mo te akoakoga tenei, e mafai eiloa o fai a agaga o tino ‵mate e pelā me ne taugasoa kolā e isi ne olotou ‵mana io me e fai latou mo fai ne fili fakama‵taku. E tali‵tonu a tino e tokouke ki te loi tenei. E ma‵taku sāle latou i tino ‵mate telā e fakaaloalo kae tapuaki atu foki ei ki a latou. E ‵kese mai i ei, e akoako mai te Tusi Tapu me ko ‵moe a tino ‵mate kae e ‵tau fua o tapuaki atu tatou ki te Atua tonu, ko Ieova, telā ne faite ne ia tatou kae e tuku mai foki ne ia a mea katoa e ola ei tatou.—Fakaasiga 4:11.

19. Ne a nisi akoakoga i te Tusi Tapu e mafai o malama‵lama tatou i ei ona ko te iloaga o te munatonu e uiga ki te mate?

¹⁹ Kafai e iloa ne koe te munatonu e uiga ki te mate e puipui ei koe mai te fakaloiloi ne akoakoga ‵loi a lotu. E fesoasoani atu foki ke malamalama koe i nisi akoakoga i te Tusi Tapu. E pelā mo te taimi ne iloa ei ne koe me e se liu agaga a tino māfai ko ‵mate latou, e momea aka ei tou talitonu katoatoa ki te folafolaga e uiga ki te ola se-gata-mai i te lalolagi palataiso.

20. Se a te fesili ka mafau‵fau tatou ki ei i te suā mataupu?

²⁰ I aso mua, ne fakasae aka ne te tagata amiotonu, ko Iopu, a te fesili tenei: “Kafai e mate se tagata, e mata e mafai o toe ola mai [a ia]?” (Iopu 14:14) E mata, e mafai o toe fakaola mai se tino telā ko moe i te mate? E fakamafanafana loto a mea e akoako mai i te Tusi Tapu e uiga ki ei, e pelā mo te mea ka fakaasi mai i te suā mataupu.