1. Bʼar naqataw resil li tkʼulmanq saʼ li kutan chaalel?

MAARE nakaakʼoxla kʼaru tawiʼ tkʼulmanq rikʼin li ruuchichʼochʼ naq nakaawil saʼ li kaxmu ut naq nakaawabʼi saʼ li raay chixjunil li maaʼusilal. Maaʼani nanawok re joqʼe tchalq junaq li rahilal saʼ qabʼeen (Santiago 4:14). Abʼan, kaʼajwiʼ li Jehobʼa naxnaw chixjunil li tkʼulmanq (Isaías 46:10). Chalen chaq saʼ li najter qʼe kutan ak wank chaq saʼ li Santil Hu chixjunil li chʼaʼajkilal li tkʼulmanq saʼebʼ li qakutan ut li osobʼtesink li tixkʼam chaq li Yos saʼ li kutan chaalel.

2, 3. Kʼaru keʼraj xnawbʼal li xtzolom li Jesus ut kʼaru kixye li Jesus rehebʼ?

² Li Jesus kiʼaatinak chirix li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos. Li awabʼejilal aʼin trisi chixjunil li maaʼusilal ut tixchʼinaʼusa li Ruuchichʼochʼ (Lucas 4:43). Ebʼ li keʼabʼink re li Jesus keʼraj xnawbʼal joqʼe tzʼaqal tchalq li Awabʼejilal aʼin. Joʼkan naq ebʼ li xtzolom keʼxye re: «Kʼaru reetalil laachalik ut li rosoʼjik li ruuchichʼochʼ» (Mateo 24:3). Li Jesus kixye rehebʼ naq kaʼajwiʼ li Jehobʼa naxnaw joqʼe tzʼaqal tchalq li rosoʼjik (Mateo 24:36). Kixye ajwiʼ li tkʼulmanq naq yooq  chaq chi nachʼok li Xʼawabʼejilal li Yos re naq tixkʼam chaq li tuqtuukilal ut li sahilal arin saʼ Ruuchichʼochʼ. Chixjunil li kixye chaq li Jesus yook chi kʼulmank anaqwan.

³ Re xnawbʼal naq wanko saʼ «rosoʼjik li ruuchichʼochʼ», xbʼeenwa aatinaqo chirix jun li nimla yalok li kooxkʼe saʼ chʼaʼajkilal. Li yalok aʼin kiwank chaq saʼ choxa joʼkan naq maajun li qas qiitzʼin kiʼilok re.

4, 5. a) Kʼaru kikʼulmank saʼ choxa naq ak yook chaq chi awabʼejink li Jesus? b) Kʼaru naxchʼolobʼ Apocalipsis 12:12 chirix li yalok li kiwank chaq saʼ choxa?

⁴ Saʼ li Tzolom 8 xqatzol naq saʼ li chihabʼ 1914 li Jesus kiʼok chi awabʼejink saʼ choxa (chaawil Daniel 7:13, 14). Ak kʼeebʼil re li Jesus li wankilal re awabʼejink naq «kitiklaak jun li nimla yalok u saʼ choxa: laj Miguel [aʼan jun chik li xkʼabʼaʼ li Jesus] rochbʼeenebʼ li xʼanjel keʼxyal xmetzʼew rikʼin li nimla kʼantiʼ [laj Tza]. Keʼyalok ajwiʼ ebʼ li nimla xul rochbʼeenebʼ li xʼanjel». * Laj Tza ut ebʼ li maaʼus aj musiqʼej keʼqʼaxeʼk ru saʼ li yalok ut keʼkuteʼk chaq saʼ Ruuchichʼochʼ. Ebʼ li anjel keʼsahoʼk saʼ xchʼool naq laj Tza ut ebʼ li maaʼus aj musiqʼej keʼisiik saʼ choxa ut keʼkuteʼk chaq saʼ ruuchichʼochʼ. Abʼan ebʼ li qas qiitzʼin moko keʼsahoʼk ta saʼ xchʼool. Joʼkan naq li Santil Hu naxye: «Ra chaalel saʼ eebʼeen laaʼex li ruuchichʼochʼ ut palaw, xbʼaan naq laj tza xkubʼeek eerikʼin chi kʼajoʼ xjosqʼil: naxnaw naq ajlanbʼil kutan aj chik taawanq» (Apocalipsis 12:7, 9, 12).

⁵ Naq kitikla li yalok u saʼ choxa, kinumtaak xjosqʼil laj Tza ut kixkʼam chaq li chʼaʼajkilal saʼ xbʼeenebʼ li qas qiitzʼin. Ak wanko saʼebʼ li kutan aʼin ut «ajlanbʼil kutan» aj chik twanq li maaʼusilal. Ut laj Tza naxnaw naq osoʼk re chixjunil li maaʼusilal. Li Santil Hu naxye naq aʼin  «rosoʼjikebʼ li kutan» (2 Timoteo 3:1). Nasahoʼk saʼ qachʼool xnawbʼal naq li Yos chi seebʼ trisi li xwankil laj Tza saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ! Saʼ li Santil Hu wank wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li naxkʼutbʼesi naq wanko saʼ rosoʼjik li kutan ut naq chi seebʼ li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos tixkʼam chaq naabʼal li osobʼtesink saʼ xbʼeenebʼ li nekeʼxra li Jehobʼa. Anaqwan qilaq kaahibʼ rehebʼ li eetalil li kixye li Jesus naq tkʼulmanq saʼebʼ li qakutan.

6, 7. Chanru yook chi tzʼaqlok ru saʼebʼ li qakutan li kixye chaq li Jesus chirix li yalok u ut li weʼej?

⁶ «Teʼwaklijeʼq chi xkamsinkil ribʼebʼ tenamit rikʼin jalan chik tenamit, li awabʼej rikʼin jalan chik awabʼej.» (Mateo 24:7.) Chiruhebʼ li 100 chihabʼ li toj xeʼnumeʼk kʼajoʼ xkʼihal li poyanam xeʼkamk xbʼaanebʼ li yalok. Jun li winq re li tenamit Gran Bretaña kixye: «Chiru li jun siʼeent chihabʼ li toj xeʼnumeʼk, naabʼalebʼ keʼkamk saʼ li yalok. [...] Chiruhebʼ li chihabʼ aʼin junelik kiwank li yalok. Abʼan kiwank xqʼehil naq keʼxkanabʼ yalok ut moko najt ta keʼwank chi joʼkan». Joʼkan ajwiʼ li molam Worldwatch, re li tenamit Estados Unidos, naxye: «Naxqʼax roxil li kamk li kiwank chaq saʼebʼ li chihabʼ 1900 toj saʼ li chihabʼ 2000,  chiru li kiwank saʼebʼ li chihabʼ 1 toj saʼ li chihabʼ 1899». Naxqʼax ru jun siʼeent chi miyon keʼkamk xbʼaan li yalok chalen chaq li chihabʼ 1914. Joʼkan naq, naabʼalebʼ li qas qiitzʼin maakʼaʼebʼ chik xkomon ut maare joʼkan ajwiʼ xaakʼul laaʼat.

⁷ «Taawanjeʼq weʼej.» (Mateo 24:7.) Jun chʼuut chi winq xeʼxtzʼil rix naq xnumtaak li tzakahemq chiru li 30 chihabʼ li ak xeʼnumeʼk. Usta naabʼal li tzakahemq, xnumtaak li weʼej. Naabʼalebʼ li qas qiitzʼin maakʼaʼebʼ xchʼochʼ re awk. Wankebʼ maakʼaʼebʼ xtumin re xloqʼbʼal xtzakahemq. Ut saʼebʼ li xninqal ru tenamit moko natzʼaqlok ta xtuminebʼ li qas qiitzʼin, joʼkan naq raasa nekeʼxnumsi li kutan. Ut naabʼalebʼ yookebʼ chi kamk xbʼaan weʼej. Li molam Organización Mundial de la Salud naxchʼolobʼ naq jun rehebʼ li xyaalal naq nekeʼkamk li kokʼal aʼan li weʼej. Ut numenaq oobʼ miyon chi kokʼal nekeʼkamk rajlal chihabʼ.

8, 9. Kʼaru naxkʼutbʼesi naq xtzʼaqlok ru li naxye li Santil Hu chirix li nimla hiik ut ebʼ li yajel?

⁸ «Talajeʼwanq ninqi hiik.» (Lucas 21:11.) Jun chʼuut chi winq re Estados Unidos nekeʼxkʼoxla naq rajlal chihabʼ twanq tana 19 chi nimla hiik, ut xbʼaan xkawil teʼtʼanoq ochoch. Ut rikʼin li ak xtzʼilmank chaq naxkʼutbʼesi naq saʼ xkʼabʼaʼ ebʼ li nimla hiik  chalen chaq li chihabʼ 1900 xeʼkamjeʼk numenaq wiibʼ miyon. Joʼkan naq jun li tasal hu kixye chirix aʼin: «Usta ebʼ li winq yookebʼ xsikʼbʼal chanru teʼxbʼaanu re naq moko naabʼalebʼ ta chik teʼkamq xbʼaanebʼ li hiik, abʼan moko nekeʼxnaw ta chanru teʼxbʼaanu».

⁹ «Taawanjeʼq [...] yajel.» (Lucas 21:11.) Naabʼalebʼ li qas qiitzʼin yajebʼ, usta yookebʼ xtawbʼal xbʼanol ebʼ li yajel. Jun li tasal hu naxye naq saʼebʼ li qakutan wank 20 li yajel nawbʼilebʼ ru joʼ li raxkehobʼ, li numesaʼ haʼxaʼaw ut li xyajel li pospoʼoy. Ut wankebʼ ajwiʼ li yajel chʼaʼaj xkʼirtasinkil. Joʼkan ajwiʼ, wank 30 chi yajel toj kemoq chaq. Ut wankebʼ li yajel nekeʼkamsink xbʼaan naq inkʼaʼ natawmank xbʼanol.

10. Kʼaru kixye li Apostol Pablo saʼ 2 Timoteo 3:1-5 ut ma joʼkan ebʼ li xnaʼlebʼ li qas qiitzʼin saʼebʼ li qakutan?

¹⁰ Li Santil Hu naxye naq saʼ rosoʼjik li kutan twanq li yalok u, li weʼej ut li nimla hiik. Naxye ajwiʼ chanruhaqebʼ li xnaʼlebʼ li qas qiitzʼin. Nayeemank qe: «Saʼ rosoʼjikebʼ li kutan wank honal qʼaxal chʼaʼajkaq xnumsinkil» (chaawil 2 Timoteo 3:1-5). Aʼin wiibʼ oxibʼ rehebʼ li naʼlebʼ li kiʼaatinak wiʼ li Apostol Pablo:

• junes rehebʼ teʼraj

•   teʼxrahi ru li tumin

• aj qʼetolaqebʼ raatin xnaʼ xyuwaʼ

• teʼxtzʼeqtaana li paabʼank

• inkʼaʼ chik teʼxrahatq ribʼ

• inkʼaʼ teʼxkuy ribʼ

• qʼaxal josqʼaqebʼ

• aʼ chik xsahilal li ruuchichʼochʼ teʼrataw chiru xraabʼal li Yos

• aj paabʼanelebʼ naq teʼxbʼaanu ribʼ, aʼut teʼxtzʼeqtaana li us

11. Kʼaru teʼxkʼul li maaʼusebʼ xnaʼlebʼ?

¹¹ Joʼkanebʼ tana ebʼ li qas qiitzʼin saʼ laakʼalebʼaal malaj saʼ laatenamit xbʼaan naq yalaq bʼar wank li yiibʼru aj naʼlebʼ. Aʼin naxkʼutbʼesi naq li Yos chi seebʼ trisi li maaʼusilal. Li Santil Hu naxye: «Us ta wanqebʼ li inkʼaʼ usebʼ xchʼool kamaʼ li rax pim ut teʼkʼihanq li nekeʼbʼaanunk maaʼusilal, abʼanan teʼsacheʼq chi junajwa» (Salmo 92:8 [92:7, Wy]).

12, 13. Kʼaru li eetalil nakʼutbʼesink re naq li Raatin li Yos wank xtzʼaqobʼ «saʼ rosoʼjik li kutan» aʼin?

¹² Saʼebʼ li qakutan wank naabʼal li chʼaʼajkilal ut aʼan tzʼaqal kixye li Santil Hu chirix li rosoʼjik li kutan. Usta wank li chʼaʼajkilal, li xtenamit li Jehobʼa tixtaw rusilal ebʼ li kutan aʼin.

 ¹³ Twanq «xtzʼaqobʼ li xnaʼlebʼebʼ» chirix li Raatin li Yos. Abʼan, joqʼe ttzʼaqloq ru li aatin aʼin? Laj Daniel, jun aj kʼanjel chiru li Yos, kixye naq tkʼulmanq «saʼ rosoʼjikebʼ li kutan» (Daniel 12:4). Chalen chaq li chihabʼ 1914 li Jehobʼa yook xtenqʼankilebʼ li nekeʼraj xtawbʼal ru li naxye li Santil Hu. Joʼ li xkʼabʼaʼ li Yos, li Rajom, li xkamik li Jesus, chanru wankebʼ li kamenaq ut chirix li wakliik wiʼ chik chi yoʼyo. Joʼkan ajwiʼ, li nekeʼloqʼonink re li Jehobʼa nekeʼxtzol wank joʼ naraj li Yos ut chi joʼkan nekeʼxkʼe xloqʼal li Yos. Nekeʼxtaw ajwiʼ ru chiʼus kʼaru li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos ut chanru tixkʼam chaq li osobʼtesink saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ. Kʼaru nekeʼxbʼaanu rikʼin chixjunil li nekeʼxtzol? Li patzʼom aʼin naxkʼut chiqu naq yook chi tzʼaqlok ru saʼebʼ li qakutan jun chik li eetalil li naxye li Santil Hu.

14. Toj bʼar yook chi kʼeemank resil li chaabʼil esilal ut ani yookebʼ xbʼaanunkil li kʼanjel aʼin?

¹⁴ ‹Tpuktesimanq li chaabʼil esilal aʼin chirix li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ›. Li Jesus kixye naq aʼin tkʼulmanq saʼ «rosoʼjik li ruuchichʼochʼ» malaj rosoʼjik li kutan (chaawil Mateo 24:3, 14). Saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ yook chi puktesimank li chaabʼil esilal chirix li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos. Li chaabʼil esil aʼin, naxchʼolobʼ kʼaru tixbʼaanu li Xʼawabʼejilal li Yos ut chanru tooruuq xkʼulbʼal li osobʼtesink li tixkʼam chaq. Naxqʼax ru 230 chi tenamit ut natawmank chi siʼeent li aatinobʼaal bʼarwiʼ yook chi kʼeemank resil li chaabʼil esilal. Naabʼalebʼ laj Testiiw chalenaqebʼ saʼ jalan jalanq chi tenamit, chi teep, chi kʼalebʼaal ut chi aatinobʼaal. Nekeʼxkʼe xchʼool chi xpuktesinkil li chaabʼil esilal chirix li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos (Apocalipsis 7:9). Joʼkan ajwiʼ, nekeʼxtzol li qas qiitzʼin chirix li Santil Hu. Nasahoʼk saʼ qachʼool chi rilbʼal chanru yook chi tzʼaqlok ru li naxye li Santil Hu chirix  xpuktesinkil li chaabʼil esilal, usta «xikʼ» nekeʼileʼk laj paabʼanel joʼ kixye chaq li Jesus (Lucas 21:17).

15. a) Ma nakaapaabʼ naq wanko saʼ rosoʼjik li kutan ut kʼaʼut nakaakʼoxla aʼan? b) Kʼaru xyaalal «li rosoʼjik» choʼq rehebʼ li yooqebʼ xqʼetbʼal xchaqʼrabʼ li Jehobʼa ut choʼq rehebʼ li yooqebʼ xpaabʼankil?

¹⁵ Saʼ li qakutan yook chi tzʼaqlok ru li naxye li Santil Hu. Ut laaʼat, ma nakaapaabʼ naq wanko saʼ rosoʼjik li kutan? Naq ak xpuktesimank li chaabʼil esilal joʼ naraj li Yos, tchalq li «rosoʼjik» (Mateo 24:14). Li «rosoʼjik» aʼan xqʼehil naq li Yos tixsach chixjunil li maaʼusilal saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ. Saʼ xkʼabʼaʼ li Jesus ut ebʼ li xʼanjel teʼsacheʼq li nekeʼxqʼet li xchaqʼrabʼ li Yos (2 Tesalonicenses 1:6-9). Laj Tza ut ebʼ li maaʼus aj musiqʼej inkʼaʼ chik teʼxbʼalaqʼi li tenamit. Chirix chik aʼan li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos tixkʼam chaq li osobʼtesink saʼ xbʼeenebʼ li nekeʼpaabʼank re (Apocalipsis 20:1-3; 21:3-5).

16. Kʼaru raj tento yookat xbʼaanunkil saʼebʼ li qakutan?

¹⁶ Yook chaq chi nachʼok li rosoʼjik li maaʼusilal, joʼkan naq tento tqakʼoxla: «Kʼaru raj us tinbʼaanu saʼ linyuʼam?». Us raj naq maajunwa tqakanabʼ tzolok chirix li Jehobʼa ut xtzolbʼal li naxye qe (Juan 17:3). Kʼe aachʼool chi xtzolbʼal li naxye li Santil Hu. Kʼaytesi aawibʼ chi wulak saʼebʼ li chʼutam rikʼinebʼ li nekeʼxkʼe xchʼool chi xbʼaanunkil li Rajom li Jehobʼa (chaawil Hebreos 10:24, 25). Taanaw ru li Jehobʼa rikʼin xtzolbʼal li Raatin ut jal aanaʼlebʼ re naq sahaq saʼ xchʼool (Santiago 4:8).

17. Kʼaʼut maakʼaʼaqebʼ saʼ xchʼool li qas qiitzʼin naq tchalq li rosoʼjikebʼ li maaʼusebʼ xnaʼlebʼ?

¹⁷ Li Jesus kixye naq naabʼalebʼ inkʼaʼ teʼraj xkʼeebʼal reetal naq wanko saʼ rosoʼjik li kutan. Maakʼaʼaqebʼ saʼ xchʼool li qas qiitzʼin naq tchalq li rosoʼjikebʼ li maaʼusebʼ xnaʼlebʼ ut twulaq saʼ junpaat, joʼ chanru nawulak jun aj elqʼ chi qʼeq (chaawil 1 Tesalonicenses 5:2). Li Jesus kixye: «Li kʼaru  kikʼulmank naq kiwank laj Noe, taakʼulmanq ajwiʼ saʼ xkʼulunik li Kʼajolbʼej. Joʼ rubʼelaj chaq li bʼutʼihaʼ yookebʼ chaq chi waʼak chi ukʼak, yookebʼ chi kʼamok ut chi kʼameʼk toj saʼ li kutan kiʼok wiʼ laj Noe saʼ li jukubʼ kabʼl, ut inkʼaʼ keʼxtaw xyaalal toj kichalk li bʼutʼihaʼ ut kilajeʼjukuuk chixjunilebʼ, joʼkanaq ajwiʼ saʼ xkʼulunik li Kʼajolbʼej» (Mateo 24:37-39).

18. Kʼaru kixye li Jesus naq tento tqabʼaanu?

¹⁸ Joʼkan naq, li Jesus kixye: «Chekʼehaq reetal, miʼaaloʼk eechʼool xbʼaan li tzʼiʼbʼeetalil naʼlebʼ, xbʼaan li kalaak ut chi xkʼoxlankil rix leeyuʼam. Mare anchal taachalq saʼ eebʼeen li kutan aʼan chi maakʼaʼaq saʼ eechʼool, kamaʼ jun li kanlebʼ. [...] Chexyoʼleq bʼiʼ; rajlal chextijoq re naq kawaqex chi xkolbʼal eeribʼ chiru chixjunil aʼin li talajkʼulmanq ut xaqxooqex [malaj wanqex chiʼus] chiru li Kʼajolbʼej» (Lucas 21:34-36). Kʼaʼut tento naq tqapaabʼ li kixye li Jesus saʼ li raqal aʼin? Li wanqebʼ chiʼus chiru li Jehobʼa ut chiru «li Kʼajolbʼej» teʼkoleʼq saʼ rosoʼjik li maaʼusilal. Ut teʼruuq xtawbʼal li yuʼam chi junelik saʼ li akʼ ruuchichʼochʼ (Juan 3:16; 2 Pedro 3:13).