1. Ia eo jemaroñ bõk mel̦el̦e ko ie kõn men ko renaaj wal̦o̦k ilju im jekl̦aj?

KWÕNAÑIN ke kar alwõje nuuj ko ilo TV ak roñjake nuuj ko ilo retio im kajjitõk ippam̦ make, ‘Ta eo enaaj wal̦o̦k ñan lal̦ in ilo raan ko rej pãd im̦aan?’ Eokwe, kõj armej ejjel̦o̦k ad maroñ ñan jel̦ã kõn ta ko renaaj wal̦o̦k ilju, ak ilo raan ko repãd im̦aan. Ñan waanjoñak, elõñ jorrããn ko rej wal̦o̦k ilo idiñ im jaar jab jel̦ã im kõtmãne bwe renaaj kar wal̦o̦k. (Jemes 4:14) Bõtab, Jeova ejel̦ã kõn kobban ilju im jekl̦aj im ta ko renaaj wal̦o̦k. (Aiseia 46:10, UBS) Jãn kar etto, Naanin Anij ak Baibõl̦ eo, ear kanaan bwe elõñ men ko renana renaaj kar wal̦o̦k ilo raan kein jej mour ie. Bõtab, ear bar kanaan bwe enaaj wõr men ko rem̦m̦an renaaj wal̦o̦k ilo raan ko rej pãd im̦aan.

2, 3. (1) Ta eo rũkal̦oor ro rar kajjitõk ippãn Jijej kake? (2) Im ewi wãween an kar uwaake er?

² Ke Jijej Kũraij ear kwal̦o̦k naan, ear kwal̦o̦k kõn Aelõñ eo an Anij, eo ej jitõñl̦o̦k ñan kien eo an Anij. Kien  in enaaj kõjem̦l̦o̦k aolep men ko renana im enaaj ukot lal̦ in bwe en juon pedetaij. (Luk 4:43) Elõñ armej ro rar kõn̦aan jel̦ã ñããt eo kien in enaaj itok. Ilo m̦ool, rũkal̦oor ro rar kajjitõk ippãn Jijej im ba: “Ta eo kõkal̦l̦en Am̦ naaj itok im jem̦l̦o̦kin lal̦?” (Matu 24:3) Jijej ear uwaak er im ba bwe Jeova Anij wõt ejel̦ã kõn raan im awa eo me enaaj itok jem̦l̦o̦kin jukjukun pãd in. (Matu 24:36) Meñe Jijej ear jab kwal̦o̦k ñããt eo men in enaaj wal̦o̦k, ak ear kwal̦o̦k bwe ewõr men ko renaaj wal̦o̦k m̦okta jãn an kien eo an Anij bõktok aenõm̦m̦an im jokwane ñan armej otemjej. Men kein Jijej ear kõnono kaki rej wal̦o̦k kiiõ!

³ M̦okta jãn ad etale men kein me rej kam̦ool bwe jej mour ilo ‘iien ko ãliktata,’ jen katak kõn juon tarin̦ae me ejjel̦o̦k armej ear maroñ in loe. Tarin̦ae in ear wal̦o̦k ilañ, im men ko rar wal̦o̦k ãlikin el̦ap aer jelõt mour ko ad.

4, 5. (1) Ta eo ear wal̦o̦k ilañ ãlikin wõt an kar Jijej jino an Kiiñ im Tõl? (2) Ekkar ñan kanaan eo ilo Revelesõn 12:12, ta ko renaaj kar wal̦o̦k ãlikin tarin̦ae eo ilañ?

⁴ Ilo kar katak eo l̦o̦k, jaar katak bwe Jijej Kũraij ear jino an Kiiñ im Tõl ilo kar 1914. (Riit Daniel 7:13, 14.) Ãlikin wõt an kar jino tõl ilo kien eo an Anij ilañ, Jijej ear m̦õkaj im em̦m̦akũt. Baibõl̦ ej ba: “Ar ijjino tarin̦ae ilañ. Maikõl [ãt eo juon etan Jijej] im enjel̦ ro an rar tarin̦aeik tũrãikõn eo [Setan Tepil̦ eo]. Im tũrãikõn eo im enjel̦ ro an rar bar tarin̦aeik er.” * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Setan im enjel̦ ro an renana rar  luuj im kar jolal̦tak er ñan lal̦ in. Enjel̦ ro retiljek rar lukkuun m̦õn̦õn̦õ bwe em̦õj jolal̦tak Setan im enjel̦ ro an renana. Bõtab, armej ro ioon lal̦ in rar jab maroñ lañlõñ im m̦õn̦õn̦õ ãinwõt enjel̦ ro ilañ kõnke Baibõl̦ ear kanaan im ba: “Ejerata lal̦ im lo̦meto! Bwe em̦õj an Tepil̦ eo wanlal̦wõj ioom̦i, im el̦ap an illu, bwe ejel̦ã bwe jidik wõt an iien.”—Revelesõn 12:7, 9, 12, UBS.

⁵ Ta ko Baibõl̦ ear kanaan bwe renaaj kar wal̦o̦k ãlikin tarin̦ae eo ilañ? Ear kanaan bwe joñan an naaj Setan illu, enaaj bõktok jerata ak jorrããn ioon lal̦ in. Jej kiiõ mour ilo iien in im kwõnaaj kile an m̦ool men in ñe jenaaj katak kake. Ijoke, jerata im jorrããn kein reban to kũtieer. Setan ebar jel̦ã men in kõnke ejel̦ã bwe “jidik wõt an iien” kiiõ. Baibõl̦ ej n̦aetan iien kein jej mour ie, “raan ko ãliktata.” (2 Timote 3:1) El̦ap ad m̦õn̦õn̦õ bwe m̦õttan jidik Anij enaaj jol̦o̦k Tepil̦ eo im aolep men ko renana ej kõm̦m̦ani ñan kapoik armej ro! Jen kiiõ etale jet iaan kanaan ko ilo Baibõl̦ me rej jejjet kũtieer ilo raan kein ad. Men kein rej kam̦ool bwe jej mour ilo raan ko ãliktata im m̦õttan  jidik Aelõñ eo an Anij enaaj bõktok jeraam̦m̦an ko ñan armej ro rej yokwe Jeova. M̦oktata, jen etale emãn iaan men ko me Jijej ear ba bwe rej kõkal̦l̦en raan kein ãliktata.

6, 7. Ewi wãween ad jel̦ã bwe ejejjet kũtien kanaan eo an Jijej kõn tarin̦ae im ñũta?

⁶ “Juon lal̦ enaaj tarin̦aeik bar juon lal̦, im aelõñ enaaj jum̦ae aelõñ.” (Matu 24:7, UBS) Elõñ milien armej ro rar mej jãn wõt kar tarin̦ae ko rar wal̦o̦k 100 iiõ ko remootl̦o̦k. Juon rijeje bwebwenato jãn Iñlen ear ba: “Iiõ kein 1901-2000, rej iiõ ko el̦aptata kar m̦anm̦an armej im kato̦o̦rl̦o̦k bõtõktõk ilo bwebwenato ko an armej. . . . Emmakijkij an kar wal̦o̦k tarin̦ae ilo iiõ kein.” Bar juon doulul me ej etale men ko rej wal̦o̦k ipel̦aakin lal̦ in ej ba: “Meñe elõñ armej rar mej ilo tarin̦ae jãn kar tõre ko an Jijej tok ñan iiõ eo 1899, ak oran ro rar mej el̦ap an dik jãn joñan armej ro rar mej ilo tarin̦ae ko jãn 1901 ñan 2000 eo.” Elõñl̦o̦k jãn 100 milien armej ro rar mej ilo tarin̦ae ko jãn kar iiõ eo 1914. Elõñ rar lukkuun bũrom̦õj  im rup bũrueer kõn an kar mej ro rejitõnbõro ippãer ilo tarin̦ae kein. Bõlen kwõj juon iaan rein me ear jako eo ejitõnbõro ippãn ilo tarin̦ae kein.

⁷ “Enaaj wõr ñũta.” (Matu 24:7, UBS) Ekkar ñan rietale ro, rej ba bwe ekar lõñl̦o̦k m̦õñã ilo lal̦ in ilowaan kar 30 iiõ ko remootl̦o̦k. Meñe ãindein ak ej wõr wõt ñũta im kwõle kõnke ejabwe jããn ippãn armej ro ñan wia m̦õñã, im elõñ ejjel̦o̦k aer bwidej ñan ekkat kijeer. Ilo aelõñ ko me el̦ap jeram̦õl ie, elõñl̦o̦k jãn juon pilien armej rej mour kõn 1 tal̦a ak dikl̦o̦k kajjojo raan. Enañin aolep armej rein rej eñtaan kõn an l̦ap aer kwõle. Juon doulul (World Health Organization) me ej lale ãjmour ko an armej ro, ej kwal̦o̦k bwe elõñl̦o̦k jãn 5 milien ajri ro rej mej kajjojo iiõ jãn wõt jabwe õn.

8, 9. Ta eo ej kaalikkar bwe em̦õj an jejjet kũtien kanaan eo an Jijej bwe enaaj wõr m̦akũtkũt lal̦ im nañinmej ko rel̦l̦ap?

⁸ “Enaaj l̦ap an m̦akũtkũt lal̦.” (Luk 21:11, UBS) Ekkar ñan jaintiij ro ilo Amedka me rej ekkatak kõn ãne (U.S. Geological Survey), rej ba bwe kajjojo iiõ ewõr joñan in 19 m̦akũtkũt lal̦ ko me rej bõklõkõte  aer wal̦o̦k ilo jikin ko ipel̦aakin lal̦ in. Joñan an kajoor m̦akũtkũt lal̦ kein, remaroñ ko̦kkure m̦õko rel̦l̦ap im kõm̦m̦an bwe en kõk lal̦. Im kajjojo iiõ, eñin joñan m̦akũtkũt lal̦ ko rej wal̦o̦k ipel̦aakin lal̦ in im joñan aer kajoor elõñ m̦õko rej rup im jorrããn. Ekkar ñan jet ripoot, rej ba bwe jãn kar 1900 eo, elõñl̦o̦k jãn ruo milien armej rar mej jãn m̦akũtkũt lal̦ ko rar wal̦o̦k. Bar juon ripoot ej ba bwe meñe ekapeell̦o̦k kein jerbal ko me rej jipañ armej ñan jel̦ã bwe enaaj wal̦o̦k juon m̦akũtkũt lal̦, ak ej lõñ wõt armej rej mej itok wõt jãn an wõr m̦akũtkũt lal̦.

⁹ “Nañinmej ko rel̦l̦ap.” (Luk 21:11, UBS) Meñe elõñ uno im em̦m̦anl̦o̦k kein taktõ ko ilo raan kein, ak nañinmej ko eto aer pãd im nañinmej ko rej kab wal̦o̦k el̦ap aer jelõt armej ro. Juon ripoot ej kwal̦o̦k bwe 20 nañinmej ko rel̦l̦ap ãinwõt TB, malaria, im cholera, el̦apl̦o̦k aer jelõt armej ro jãn kar m̦okta. Im jet iaan nañinmej kein epen ellolo unokaer. Bareinwõt rainin, ewõr 30 kain nañinmej ko rekããl me rej kab wal̦o̦k. Jet iaan nañinmej kein ejjel̦o̦k unokaer im elõñ armej rej mej jãni.

10. Ta wãween ko kwõj loi ippãn armej ro ilo raan kein me kar kanaan kake ilo 2 Timote 3:1-5?

¹⁰ Baibõl̦ ejjab baj kwal̦o̦k wõt kõn men ko renaaj wal̦o̦k ipel̦aakin lal̦ in ilo raan ko ãliktata. Ak ej bar kwal̦o̦k kõn wãween im m̦wilin armej ro me renaaj mour ilo tõre kein. Rijjilõk Paul ear kwal̦o̦k kõn jet iaan men kein ke ear ba: “Ilo raan ko ãliktata, iien ko renana renaaj wal̦o̦ktok.” (Riit 2 Timote 3:1-5.) Paul ear wõnm̦aanl̦o̦k wõt im ba bwe armej ro renaaj

• yokwe er make

• riarõk m̦weiuk

• kipliia im jab pokake jineer im jemãer

• jaje kam̦m̦oolol

• ejjel̦o̦k aer yokwe baam̦le ko aer

• jaje kõmmaanwa

• lãj

• yokwe menin kabuñbũrueer el̦ap jãn aer yokwe Anij

• ãinwõt rõm̦wilin kwõjarjar, ak rej kaarmejjete kajoor eo an

11. Ekkar ñan Sam 92:7, ta eo enaaj wal̦o̦k ñan armej ro renana?

¹¹ Ewõr ke kain armej rot in ilo bukwõn eo am̦? Ejjel̦o̦k pere bwe ewõr. Ilo aolep jikin ko ilo lal̦ in, ewõr armej rot in. Men in ej kaalikkar bwe m̦õttan jidik Anij enaaj em̦m̦akũt, kõnke Baibõl̦ ej ba: ‘Rinana remaroñ eddek im lõñl̦o̦k ãinwõt mar waan, im aolep ro rej kõm̦m̦ani men ko renana remaroñ jeraam̦m̦an;  Bõtab kwõnaaj lukkuun to̦o̦rl̦o̦kboke er.’—Sam 92:7, UBS.

12, 13. Ilo wãween et ej “l̦apl̦o̦k jel̦ãl̦o̦kjen̦” eo em̦ool ilo ‘iien kein ãliktata’?

¹² Em̦ool bwe el̦ap jorrããn ko rej wal̦o̦k im epen mour kiiõ ilo raan kein ãliktata, ãinwõt an kar Baibõl̦ kanaan kake. Meñe ãindein, ak ewõr men ko rem̦m̦an me rej wal̦o̦k ibwiljin ro doon Jeova.

¹³ Bokin Daniel ear kanaan bwe “enaaj l̦apl̦o̦k jel̦ãl̦o̦kjen̦.” Jel̦ãl̦o̦kjen̦ in ej jitõñl̦o̦k ñan jel̦ãl̦o̦kjen̦ eo em̦ool kõn Anij. Ñããt enaaj l̦apl̦o̦k jel̦ãl̦o̦kjen̦ in? Ilo raan ak ‘iien ko ãliktata.’ (Daniel 12:4) Jãn kar iiõ eo 1914, Jeova ear jipañ armej ro em̦ool aer kõn̦aan jerbal ñane bwe en l̦apl̦o̦k aer mel̦el̦e kõn kobban Baibõl̦ eo. Kiiõ, el̦apl̦o̦k an armej rein mel̦el̦e kõn m̦ool eo kõn ankilaan Anij im ãt eo etan. Ebar l̦apl̦o̦k aer mel̦el̦e kõn katok in mour eo an Jijej Kũraij, ta eo ej wal̦o̦k ñe juon emej, im kõn kõjatdikdik eo bwe ro remej renaaj bar mour. Ejjab men kein wõt ak rar bar katak ñan mour ilo juon wãween me ej kabuñbũruon Jeova im ej kõm̦m̦an bwe ren lem̦õn̦õn̦õ. Armej rein rejel̦ã im remel̦el̦e kõn wãween an naaj Aelõñ ak kien eo an Anij kõm̦adm̦õde apañ ko jej iiooni kiiõ ilo lal̦ in. Kiiõ ke rein rejel̦ã im mel̦el̦e kõn men in, ta eo men in ej kõm̦akũt er ñan kõm̦m̦ane? Ñan uwaake kajjitõk in, jen bar lale juon kanaan me ej bar jejjet kũtien ilo raan kein ãliktata.

14. (1) Ewi joñan an ajeeded nuuj eo em̦m̦an kõn Aelõñ eo an Anij rainin? (2) Wõn ro rej kajeeded nuuj in em̦m̦an kõn Aelõñ eo?

¹⁴ Ilo kar kanaan eo an Jijej Kũraij kõn raan ko  ãliktata, ear ba bwe “naaj kwal̦o̦k gospel in an aelõñ in lañ iaolepen lal̦.” (Riit Matu 24:3, 14.) Ennaan in kõn Aelõñ ak kien eo an Anij, em̦õj an ajeeded ilo elõñl̦o̦k jãn 230 aelõñ ko im ej wal̦o̦k ilo elõñ bukwi kajin ko. Elõñ milien Ri Kõnnaan ro an Jeova rej kwal̦o̦k naan kõn nuuj in em̦m̦an im kõmel̦el̦eik armej ro kõn ta in Aelõñ eo an Anij, ta ko Aelõñ in enaaj kõm̦m̦ani, im ta ko armej ro rej aikuj kõm̦m̦ani bwe ren maroñ bõk jeraam̦m̦an ko jãn Aelõñ in. Rukwal̦o̦k naan rein rej itok “jãn aelõñ otemjej, im bwij, im joi, kab kajin otemjej.” (Revelesõn 7:9, UBS) Ilo ejjel̦o̦k on̦ãn, Ri Kõnnaan rein an Jeova rej katak Baibõl̦ ippãn elõñ milien armej ro me rekõn̦aan jel̦ã kõn katak ko rem̦ool jãn Baibõl̦. Jerbal in aer ej kajejjet kũtien kanaan eo bwe ennaan ak nuuj eo em̦m̦an enaaj ajeeded iaolepen lal̦. Ebwe an kabwilõñlõñ kõnke em̦õj aer tõpar armej ro ipel̦aakin lal̦ in kõn nuuj eo em̦m̦an, meñe Jijej ear kanaan l̦o̦k im̦aan bwe “armej otemjej renaaj kõjdate” rũkal̦oor ro an!—Luk 21:17.

15. (1) Kwõj ke tõmak bwe jej mour ilo raan ko ãliktata, im etke? (2) Ñe enaaj “itok jem̦l̦o̦kin,” ta eo enaaj wal̦o̦k ñan ro rej jum̦ae Jeova? (3) Im ta eo enaaj wal̦o̦k ñan ro rej kõttãik er im l̦oor wãween an kien eo an Anij tõl?

¹⁵ Elukkuun lõñ kanaan ko ilo Baibõl̦ me rej jejjet kũtieer ilo raan kein. Men in ejjab ke kam̦ool ñan eok bwe jej mour ilo raan ko ãliktata? Ñe nuuj eo em̦m̦an enaaj ajeeded ñan joñan eo Jeova ej m̦õn̦õn̦õ im jubũruon kake, innem “enaaj itok jem̦l̦o̦kin.” (Matu 24:14) Mel̦el̦ein naan in “jem̦l̦o̦kin” ej jitõñl̦o̦k ñan iien eo Anij enaaj jol̦o̦k nana otemjej jãn lal̦ in. Innem, Jeova  enaaj kõjerbale Jijej im enjel̦ ro an rekajoor ñan ko̦kkure aolep ro rej jum̦aik E. (2 Tessalonika 1:6-9, UBS) Kõn men in, Setan im enjel̦ ro an renana reban bar m̦on̦e aelõñ ko ilo lal̦ in. Ãlikin wõt iien in, Aelõñ ak kien eo an Anij enaaj bõktok elõñ jeraam̦m̦an ñan aolep armej ro rej kõttãik er make im l̦oor wãween an kien eo an Anij tõl.—Revelesõn 20:1-3; 21:3-5.

16. Ta men ko raorõk kwõj aikuj kõm̦m̦ani?

¹⁶ Kõnke ej epaaktok wõt jem̦l̦o̦kin jukjukun pãd in enana an Setan, jej aikuj kajjitõk ippãd make, ‘Ta ko ij aikuj kõm̦m̦ani kiiõ?’ Eaorõk bwe jen wõnm̦aanl̦o̦k wõt im katak kõn Jeova im kõn men ko ekõn̦aan bwe jen kõm̦m̦ani. (Jon 17:3, UBS) Kwõj aikuj nikniki am̦ katak Baibõl̦ im keini am̦ kobal̦o̦k ippãn armej ro rekõn̦aan kõm̦anm̦an ankilaan Jeova. (Riit Hibru 10:24, 25.) Kwõn kal̦apl̦o̦k am̦ jel̦ã kõn Jeova Anij ilo am̦ katak Baibõl̦ im kõm̦m̦an oktak ilo mour n̦e am̦ bwe kwõn maroñ kabuñbũruon.—Jemes 4:8.

17. Etke enañin aolep armej renaaj ilbõk ñe Anij enaaj ko̦kkure ro renana?

¹⁷ Jijej ear kwal̦o̦k bwe enañin aolep armej renaaj kõjekdo̦o̦n kein kam̦ool ko bwe jej mour ilo raan ko ãliktata. Iien eo naaj ko̦kkure rinana ro enaaj itok ilo jidimkij, im enañin aolep armej renaaj ilbõk kake. Enaaj ãinwõt juon rũko̦o̦t eo ej itok ilo boñ im ejjel̦o̦k en̦ ejel̦ã kake. (Riit 1 Tessalonika 5:2.) Jijej ear kakkõl armej ro im ba: “Im ãinwõt raan ko an Noa, enaaj ãindein an Nejin armej itok. Bwe ãinwõt ilo raan ko m̦okta jãn ibwijleplep eo, rar m̦õñã im idaak, rar pãlele im lel̦o̦k bwe ren pãlele, ñan raan eo Noa ear del̦o̦ñ ilowaan wa eo, im rejaje [rar jab kile men eo ej  wal̦o̦k, NW] ñan tõr eo ibwijleplep ej itok, im bõkl̦o̦k er otemjej; enaaj ãindein an Nejin armej itok.”—Matu 24:37-39.

18. Ta naanin kakkõl eo Jijej ear kwal̦o̦ke me jej aikuj pokake?

¹⁸ Jijej ear ba ñan armej ro: “Kom̦win kõjparok kom̦! Kom̦win jab kõm̦ad kom̦ kõn iien m̦õñã ko rel̦l̦ap im dãnnin kadek ko rekajoor, im kõn inepata ko an mour in, ñe raan eo eaab wal̦o̦kwaj ilo jidimkij. Kõnke enaaj itok ãinwõt aujiid ñan armej otemjej ilo lal̦ in. Kom̦win ekkõl im jar iien otemjej bwe en wõr ami kajoor in dibuki men kein otemjej renaaj wal̦o̦k, im jutak im̦aan mejãn Nejin armej [im kabuñbũruon].” (Luk 21:34-36, UBS) Elukkuun aorõk bwe jen pokake im l̦oore naan kein an Jijej. Etke? Kõnke ro wõt im rej kabuñbũruon Jeova Anij im “Nejin armej,” Jijej Kũraij, renaaj el̦l̦ã jãn jukjukun pãd in enana an Setan im mour indeeo ilo lal̦ eo ekããl me m̦õttan jidik enaaj itok!—Jon 3:16, UBS; 2 Piter 3:13.