Ir al contenido

Ir al índice

KʼUTUNEM 9

¿La oj kʼo «pa ri kʼisbʼal taq qʼijol»?

¿La oj kʼo «pa ri kʼisbʼal taq qʼijol»?
  • ¿Jas taq bʼantajik rech wa ri e qaqʼij riʼ ubʼim kan ri Biblia?

  • ¿Jas kubʼij ri Biblia che kkibʼan ri winaq «pa ri kʼisbʼal taq qʼijol»?

  • ¿Jas utz taq jastaq ubʼim kan ri Biblia che kbʼan «pa ri kʼisbʼal taq qʼijol»?

1. ¿Jachiʼ kqetaʼmaj wi chrij ri kbʼan na?

CHIʼ kawil ri noticias pa ri televisión, ¿la achomam jas kuriq na ri uwach Ulew? Kimik ri winaq kkiriq kʼi kʼax che kʼot nijun reyem xuqujeʼ kʼot nijun winaq kkunik kubʼij ri kbʼan na chweʼq (Santiago 4:14). Xaq xiw ri Jehová retaʼm (Isaías 46:10). Ojer kanoq, ri Utzij ri Dios, ri Biblia, xaq xiw ta xubʼij kan ri itzel taq jastaq kbʼan kimik, xuqujeʼ xubʼij kan ri utz taq jastaq kbʼan na.

2, 3. ¿Jas jun pregunta xkibʼan ri rajtijoxelabʼ ri Jesús che, xuqujeʼ jas xubʼij ri Jesús chke?

2 Ri Jesucristo xchʼaw chrij ri Ajawbʼal rech ri Dios, ri qʼatbʼal tzij che kusachisaj na uwach ri itzelal xuqujeʼ che kubʼan na jun kotzʼiʼjalaj che ri uwach Ulew (Lucas 4:43). Ri winaq che xkita ri xubʼij ri Jesús xkaj xketaʼmaj jumpaʼ kpe ri Ajawbʼal. Xuqujeʼ, ri e rajtijoxelabʼ xkitaʼ che ri retal ri uqʼatbʼal tzij pa ri kaj xuqujeʼ ri retal ri ukʼisbʼalil ri uwach Ulew (Mateo 24:3). Jesús xubʼij chke che xaq xiw ri Dios Jehová retaʼm jumpaʼ ksachisax na uwach ri itzelal cho ruwach Ulew (Mateo 24:36). Tekʼuriʼ, ri Jesús xubʼij ri jastaq kbʼan na cho ri uwach Ulew chiʼ xa jubʼiqʼ chi kraj che ri Ajawbʼal kukʼam lo ri jororibʼal xuqujeʼ ri utzilal. Ri e bʼantajik che xubʼij kanoq tajin kbʼan kimik.

3 Nabʼe chojchʼaw chrij jun chʼoj, tekʼuriʼ kqil na ri etal che kukʼutu che oj kʼo pa ri «ukʼisbʼalil ri uwach ulew», wajun chʼoj riʼ kʼot nijun winaq xkunik xrilo. Rumal che wariʼ xbʼan pa ri kaj, ri xbʼantaj chilaʼ kʼo kubʼan pa qakʼaslemal.

JUN CHʼOJ PA RI KAJ

4, 5. a) ¿Jas xbʼan pa ri kaj chiʼ ri Jesús xumaj ubʼanik Ajawinel? b) Junam che kubʼij Apocalipsis 12:12, ¿jas xpe rumal ri chʼoj che xbʼan pa ri kaj?

4 Pa ri kʼutunem 8 xqilo che ri Jesucristo xumaj ubʼanik Ajawinel pa ri kaj pa ri junabʼ 1914 (chasikʼij uwach Daniel 7:13, 14). Tekʼuriʼ xumaj uchak. Ri Biblia kubʼij: «Xbʼan jun nimalaj chʼoj pa ri kaj, Miguel [jun chik ubʼiʼ ri Jesús] xuqujeʼ ri utaqonibʼ ajkaj. Xechʼojin rukʼ ri dragón [Satanás]. Ri dragón xuqujeʼ ri utaqonibʼ xechʼojinik». * Ri Satanás xuqujeʼ ri itzel taq uxlabʼal xechʼakan taj, rumal laʼ xekʼaq lo cho ruwach Ulew. Ri sukʼ taq ángeles sibʼalaj xekikotik chiʼ ri Satanás xuqujeʼ ri itzel taq uxlabʼal e kʼo ta chi pa ri kaj. Tekʼuriʼ ri winaq kʼo ta kikotemal kukʼ. Ri Biblia xubʼij wariʼ: «¡Kʼax iwe ri ix kʼo cho ri uwach ulew [...], rumal rech chi qajinaq bʼik ri itzel iwukʼ, sibʼalaj kʼo royowal! Retaʼm kʼut chi xa kiʼebʼ oxibʼ qʼij chik kʼolik» (Apocalipsis 12:7, 9, 12).

5 Chawilaʼ ri xubʼan ri chʼoj che xmajtaj pa ri kaj: ri Itzel sibʼalaj petinaq royowal rumal laʼ kubʼan kʼi kʼax chke ri winaq cho ruwach Ulew. Kqil na, che kimik oj kʼo pa wa kʼax taq qʼij riʼ. Tekʼuriʼ wariʼ naj ta kuchʼijo, «xa kebʼ oxibʼ qʼij», wariʼ retaʼm ri Satanás. Ri Biblia kubʼij che ri e kebʼ oxibʼ qʼij riʼ are ri «kʼisbʼal taq qʼijol» (2 Timoteo 3:1). ¡Sibʼalaj kojkikotik che naj ta chik kraj che ri Dios kusachisaj na uwach ri tajin kubʼan ri Itzel cho ruwach Ulew! Chqilaʼ nikʼaj jastaq che ubʼim kan ri Biblia che tajin kbʼan kimik. Ri e jastaq riʼ kukʼutu che oj kʼo pa ri kʼisbʼal taq qʼij, xuqujeʼ che naj ta chik pa ri Rajawbʼal ri Dios, ri winaq che kkiloqʼoqʼej ri Jehová kkiriq na sibʼalaj kʼi tewchibʼal. Nabʼe, chqilaʼ kajibʼ etal che, xubʼij ri Jesús, che kqil pa ri e qaqʼij riʼ.

JASTAQ CHE KBʼAN PA RI KʼISBʼAL TAQ QʼIJ

6, 7. ¿Jas tajin kbʼan kimik chrij ri xubʼij kan ri Jesús chrij ri chʼoj xuqujeʼ ri wiʼjal?

6 «Kawalij na jun nim tinamit chrij jun nim tinamit chik kawalij na jun ajawibʼal chrij jun ajawibʼaj chik.» (Mateo 24:7.) Pa ri kʼisbʼal 100 taq junabʼ sibʼalaj e kʼi winaq e kaminaq rumal taq chʼoj. Jun ajtzʼibʼanel británico xutzʼibʼaj: «Pa taq ri junabʼ 1900 xbʼan kʼi kamisanik che bʼanom ta nabʼe. [...] Are taq junabʼ che xbʼan kʼi chʼoj che uternem ribʼ, xaq xiw pa kebʼ oxibʼ junabʼ xbʼan ta chʼoj pa nijun tinamit». Jun ja rech tijonik ubʼiʼ Worldwatch xubʼij: «Pa taq ri chʼoj [rech ri e junabʼ 1900] xnimar oxibʼ mul ri e kaminaq chuwach konojel ri chʼoj che xmajtaj pa taq uqʼij ri Jesús xopan pa taq ri junabʼ 1899». Más che 100 millones e kaminaq rumal ri e chʼoj riʼ che xmajtaj lo pa ri junabʼ 1914. Rumal laʼ, ri e chʼoj ubʼanom chke e kʼi winaq che kiriqom bʼis rumal che xekam winaq che sibʼalaj kkaj. Weneʼ ariqom wajun bʼis rumal wariʼ.

7 «Pa jalajoj taq kʼolbʼal kepe na wiʼjal.» (Mateo 24:7.) Ri investigadores xkibʼij che pa ri kʼisbʼal 30 junabʼ riʼ sibʼalaj kʼiynaq ri jastaq che ktijowik. Tekʼuriʼ, kʼo na wiʼjal rumal che e kʼi winaq kʼot kulew che kkikoj che utikik jastaq che ktijowik xuqujeʼ kʼot kipwaq che uloqʼik. Pa ri e tinamit che kʼo kipwaq e kʼo más che 1.000 millones chke ri winaq xa jubʼiqʼ kipwaq kʼolik. E kʼi chke ri winaq riʼ kkiriq kʼax rumal ri wiʼjal. Nikʼaj winaq che kechakun pa ri Organización Mundial de la Salud xkibʼij che ri wiʼjal are jun chke ri jastaq che kubʼano che kekam más che jobʼ millones akʼalabʼ pa jun junabʼ.

8, 9. ¿Jas kukʼutu che tajin kbʼan ri ubʼim kan ri Jesús chrij ri kabʼraqan xuqujeʼ chrij ri e yabʼil?

8 «Kubʼan na nimaʼq taq kabʼraqan.» (Lucas 21:11.) Jun jupuq winaq che kbʼix científicos chke kkichomaj, che weneʼ kqʼax jujun taq 19 sibʼalaj nimaʼq taq kabʼraqan ronojel taq junabʼ kubʼano che kkunik keʼuqasaj ri nimaʼq taq ja xuqujeʼ sibʼalaj kusilabʼisaj ri ulew. Xuqujeʼ weneʼ ronojel taq junabʼ ubʼanom nimaʼq taq kabʼraqan che usachisam uwach nimaʼq taq ja. Kbʼixik che xumaj lo pa ri junabʼ 1900 e kaminaq sibʼalaj e kʼi chke ri winaq rumal taq kabʼraqan. Tekʼuriʼ nikʼaj chik winaq kkibʼij: «Ri bʼanom xaq xiw e kunaq che resaxik jubʼiqʼ wariʼ».

9 «Kubʼan na yabʼil.» (Lucas 21:11.) Patneʼ riqom chi kʼi kunabʼal, ri winaq kʼo kʼi yabʼil chke, kʼi taq yabʼil kʼo chi ojer, nikʼaj chik e kʼakʼ taq yabʼil. Junam rukʼ ri xkibʼij nikʼaj winaq, pa wa kʼisbʼal taq junabʼ riʼ e kʼo 20 chke ri yabʼil che sibʼalaj uyaʼom chke ri winaq, wariʼ kʼo chi ojer, are ri jiqʼinaq oj xuqujeʼ nikʼaj chik itzel taq yabʼil, xuqujeʼ e kʼo nikʼaj chik che kʼax ukunaxik. Xuqujeʼ, e kʼo chi 30 kʼakʼ taq yabʼil. Jujun chke wariʼ keʼukamisaj ri winaq xuqujeʼ kʼo ta kunabʼal che.

RI WINAQ CHE RI UKʼISBʼAL TAQ QʼIJ

10. ¿Jas taq bʼantajik bʼim kanoq pa 2 Timoteo 3:1-5 che kawil chke ri winaq kimik?

10 Ri Biblia xaq xiw ta ubʼim kanoq ri kbʼan cho ronojel ruwach Ulew pa ri kʼisbʼal taq qʼij, xuqujeʼ xubʼij kanoq che ri winaq kkʼextaj ri kinojibʼal. Ri apóstol Pablo xutzʼibʼaj kanoq ri kkibʼan kʼi chke ri winaq. Kbʼix chqe che: «Pa ri kʼisbʼal taq qʼijol, kepe na kʼaxalaj taq qʼij» (chasikʼij uwach 2 Timoteo 3:1-5). Wariʼ are nikʼaj jastaq che xubʼij ri Pablo che kkibʼan ri winaq:

  • kkiloqʼoqʼej kibʼ chkibʼil kibʼ

  • ri kkiloqʼoqʼej ri pwaq

  • keniman ta chke ri kitat kinan

  • kkijach taq kachiʼl pa kiqʼabʼ ri kikʼulel

  • kʼo ta loqʼoqʼebʼal kikʼuʼx

  • kkijikʼ ta kibʼ

  • e kʼanalaj taq winaq

  • jeʼl kkinaʼ ubʼanik ri kirayibʼal; are kʼu ri urayibʼal ri Dios, man kkaj taj

  • je ta ne ri kʼo ri nimanik che ri Dios kukʼ, man kakiqʼalajisaj ta kʼu ri uchuqʼabʼ

11. Junam che kubʼij pa Salmo 92:7, ¿jas kkiriq na ri winaq che e itzel?

11 ¿La je kibʼanik wariʼ ri winaq ri e kʼo naqaj che ri awachoch? Je riʼ. Pa ronojel taq tinamit e kʼo winaq che kkibʼan wariʼ. Wariʼ kukʼutu che naj ta chi kraj che ri Dios kukʼex wariʼ, ri Biblia kubʼij: «We ri e bʼanal taq itzelal xuqujeʼ ri e itzel taq winaq kekʼiyik e jachaʼ ri qʼayes, utz kʼu kebʼelik, xa che usachisaxik kiwach chbʼe qʼij saq» (Salmo 92:7).

UTZ TAQ JASTAQ

12, 13. ¿Jas taq kʼutbʼal re kʼolik che ri qastzij etaʼmanik tajin kkʼiy pa taq ri ‹kʼisbʼal qʼij›?

12 Che wa kʼisbʼal taq qʼij riʼ, sibʼalaj e kʼo kʼi kʼax, junam che ubʼim kan ri Biblia. Tekʼuriʼ, chkixoʼl ri rajpatanelabʼ ri Jehová tajin kbʼan utz taq jastaq.

13 «Ukʼiyirisaxik taq ri ketaʼmanik», xubʼij kanoq ri wuj rech Daniel. Wariʼ kraj kubʼij ri qastzij etaʼmabʼal chrij ri Dios. ¿Jumpaʼ kbʼan ri e tzij riʼ? Pa taq ri ‹kʼisbʼal qʼij› (Daniel 12:4). Xaq xiw pa taq ri junabʼ riʼ che xmajtaj lo pa 1914, Jehová e utoʼm ri winaq che kkaj kkipatanej che retaʼmaxik jujun chke ri qastzij rech ri Biblia che nim kibʼantajik. Jun kʼutbʼal re, are ri kukʼut chrij ri ubʼiʼ xuqujeʼ ri kraj ri Dios, ri tojbʼal mak xuya ri Jesús, ri kiriqom ri kaminaqibʼ xuqujeʼ ri kʼastajibʼal. Ri rajpatanelabʼ ri Jehová xuqujeʼ ketaʼmam ubʼanik pa kikʼaslemal ri kuya utzilal chke xuqujeʼ rech kuya uqʼij ri Dios. Xnimar ri ketaʼmabʼal chrij ri Ajawbʼal rech ri Dios xuqujeʼ ri kubʼan na che usukʼumaxik ri uwach Ulew. ¿Jas tajin kkibʼan rukʼ wajun etaʼmabʼal riʼ? Wajun pregunta riʼ kubʼano che kojchoman chrij jun chik bʼim kanoq che tajin kbʼan che ri e qʼij riʼ.

«We utzalaj taq tzij riʼ rech ri rajawbʼal ri Dios katzijox na pa ronojel ri uwach ulew.» (Mateo 24:14)

14. ¿Jachiʼ opanaq wi ri ubʼixik ri utzalaj taq tzij chrij ri Ajawbʼal, xuqujeʼ jachin taq tajin kkibʼan wariʼ?

14 «We utzalaj taq tzij riʼ rech ri rajawbʼal ri Dios katzijox na pa ronojel ri uwach ulew», xubʼij kan ri Jesucristo chrij ri «kʼisbʼal uwach ulew» (chasikʼij uwach Mateo 24:3, 14). Pa ronojel uwach Ulew tajin kyaʼ ubʼixik ri utzalaj taq tzij rech ri Ajawbʼal, wariʼ kraj kubʼij, ri ubʼanik ri Ajawbʼal, ri kubʼan na xuqujeʼ ri kqabʼan che uriqik ri e utewchibʼal. Ri e utzalaj taq tzij riʼ tajin kyaʼ ubʼixik pa más che 235 tinamit xuqujeʼ pa sibʼalaj kʼi chʼabʼal. Sibʼalaj e kʼi testigos rech Jehová rech ronojel kiwach tinamit, xuqujeʼ chʼabʼal kkiya ubʼixik rukʼ kikotemal ri utzalaj taq tzij rech ri Ajawbʼal (Apocalipsis 7:9). Xuqujeʼ, kkiya tijonik chrij ri Biblia che ktoj ta chke, sibʼalaj e kʼi winaq che kkaj kketaʼmaj ri qas kukʼut ri Biblia. Qastzij wi che tajin kqilo che ri bʼim kan ojer tajin kbʼan kimik, kqil wariʼ we kojchoman chrij ri xubʼij kan ri Jesús chrij ri qastzij cristianos che «ketzelax na [k]iwach kumal konojel» (Lucas 21:17).

¿JAS RAJAWAXIK KABʼANO?

15. a) ¿La kakojo che oj kʼo pa ri kʼisbʼal taq qʼij, jasche je kabʼij wariʼ? b) ¿Jas kraj kubʼij «ri kʼisbʼal» qʼij chke ri winaq che keniman ta che ri Jehová xuqujeʼ chke ri keniman che ri Rajawbʼal ri Dios?

15 Rumal che kimik tajin kbʼan kʼi chke ri bʼim kan ojer pa ri Biblia, ¿la kachomaj che oj kʼo pa kʼisbʼal taq qʼij? Ri utzalaj taq tzij kyaʼ ubʼixik kʼateʼ chiʼ Jehová kubʼij che kyaʼ ta chik, tekʼuriʼ qastzij «kpe ri kʼisbʼal» (Mateo 24:14). «Ri kʼisbʼal» are kraj kubʼij ri qʼij che kukoj ri Dios che usachisaxik uwach ri itzelal cho ruwach Ulew. Ri Dios kutaq ri Jesús xuqujeʼ ri ángeles che sibʼalaj kʼo kichuqʼabʼ che usachisaxik kiwach konojel ri winaq che keniman ta che (2 Tesalonicenses 1:6-9). Ri Satanás xuqujeʼ ri itzel taq uxlabʼal kekun ta chik kkisach ri kinojibʼal ri winaq che e kʼo pa jalajoj taq tinamit. Chiʼ bʼanom chi wariʼ, ri Rajawbʼal ri Dios kukʼam lo kʼi tewchibʼal chke ri keniman che ri sukʼalaj uqʼatbʼal tzij (Apocalipsis 20:1-3; 21:3-5).

16. ¿Jas riʼ ri qas utz kabʼano?

16 Rumal che naqaj chik kʼo wi ri usachisaxik uwach ri uqʼatbʼal tzij ri Satanás, rajawaxik che jujun chqe kqabʼan wajun pregunta riʼ: «¿Jas rajawaxik kinbʼan kimik?». Ri qas utz are che kqaya ta kan retaʼmaxik chrij ri Jehová xuqujeʼ chrij ri kraj che kqabʼano (Juan 17:3). Chasikʼij ri Biblia rukʼ ronojel awanimaʼ. Chanaqʼatisaj awibʼ che katbʼe pa ri e riqbʼal ibʼ che kkibʼan ri winaq che kkikoj kichuqʼabʼ che ubʼanik ri kraj ri Jehová (chasikʼij uwach Hebreos 10:24, 25). Chawetaʼmaj chrij ri Jehová Dios rukʼ retaʼmaxik ri kubʼij ri Utzij, xuqujeʼ chakʼexaʼ ri akʼaslemal rech utz krilo (Santiago 4:8).

17. Chiʼ ksachisax uwach ri e itzel pa ronojel uwach Ulew, ¿jasche kkixibʼij kibʼ kʼi chke ri winaq?

17 Jesús xubʼij, che kʼi chke ri winaq kechoman ta chrij ri jastaq che tajin kbʼanik che kukʼutu che oj kʼo pa ri kʼisbʼal taq qʼij. Xaq kʼateʼ kpe usachisaxik kiwach konojel ri e itzel, chiʼ kʼot nijun reyem, kʼi chke ri winaq pa ronojel uwach Ulew sibʼalaj kkixibʼij kibʼ junam che kkibʼano chiʼ kpe jun elaqʼom chaqʼabʼ (chasikʼij uwach 1 Tesalonicenses 5:2). Ri Jesús xubʼij wariʼ: «Je jas pa taq uqʼijol ri Noe, jeriʼ ri upetik ri Rijaʼl winaq [Jesús]. Je jas pa taq ri qʼij riʼ, kʼamajoq ri nimalaj qʼeqal jabʼ, ri winaq katajin kewaʼik katajin kebʼukʼiʼanik, katajin kekʼulek, katajin kkikʼulbʼa ri kalkʼwal, kʼa pa ri qʼij are taq ri Noé xok pa ri nim jukubʼ. Man ketaʼm taj kʼa xpe na ri nimalaj qʼeqal jabʼ, konojel kʼut xekʼam bʼik rumal ri jaʼ. Jeriʼ xuqujeʼ ri upetik ri Rijaʼl winaq» (Mateo 24:37-39).

18. ¿Jas xubʼij ri Jesús che rajawaxik kojchoman chrij?

18 Rumal laʼ, ri Jesús xubʼij: «Chichajij iwibʼ, miwalobʼisaj ri iwanimaʼ chupam ri munil, mixqʼabʼarik mixok il che ri jastaq che re we kʼaslemal riʼ, xaq kʼatetal ne kpe ri qʼij riʼ chiwij jachaʼ jun chapebʼal. Kpe kʼu na ri qʼij riʼ pa kiwiʼ konojel ri e kʼo cho ri uwach Ulew. Xaq bʼa chixkʼol sukʼumatalik, chibʼana chʼawem rukʼ ri Dios ronojel joqʼotaj, rech kixkunik kixtotajik man kebʼiqajbʼej ta kʼut we jastaq riʼ ri kekʼulmataj na kixkuʼin kʼu riʼ kitakʼabʼa iwibʼ [o utz kibʼan] chuwach ri Rijaʼl winaq» (Lucas 21:34-36). Rajawaxik che qas kojchoman chrij ri e utzij ri Jesús. ¿Jasche? Rumal che ri winaq che keraj ri Dios Jehová xuqujeʼ «ri Rijal winaq», Jesucristo, kekunik kekʼaseʼ kanoq chiʼ ksachisax uwach ri uqʼatbʼal tzij ri Satanás. Xuqujeʼ, kekunik kkiriq jun kikʼaslemal che kʼot ukʼisik pa jun kʼakʼ uwach Ulew che naqaj chik kʼo wi (Juan 3:16; 2 Pedro 3:13).

^ párr. 4 Pa ri nikʼaj chik etaʼmanik ubʼiʼ «¿Jachin laʼ ri arcángel Miguel?» kukʼutu che Miguel are chi jun chik ubʼiʼ ri Jesucristo.