1. Nĩkĩ twaĩle kwenda kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa alaĩka?

WENDA kũmanya mũndũ nesa nĩwaĩle kũmanya maũndũ amwe ĩũlũ wa mũsyĩ wake. O ta ũu, nĩ kana ũmũmanye Yeova Ngai nĩwaĩle kwĩmanyĩsya nesa ĩũlũ wa alaĩka. Mbivilia yĩtaa alaĩka ‘ana ma Ngai.’ (Yovu 38:⁠7) Mo mena kĩanda kyaũ nthĩnĩ wa kĩeleelo kya Ngai? Ve maũndũ maaĩkĩa andũ? Alaĩka me ũndũ mekaa thayũnĩ waku? Ethĩwa nĩw’o, mekaa ata?

2. Alaĩka maumie va, na nĩ meana?

² Mbivilia nĩwetete alaĩka mavinda maingĩ mũno. Tũsisye maandĩko amwe ala mawetete alaĩka nĩ kana tũmanye mũnango ĩũlũ wamo. Alaĩka maumie va? Akolosai 1:​ 16 yaasya: “Nthĩnĩ wake [Yesũ Klĩsto] syĩndũ syonthe nĩsyoombiwe, sya ĩtunĩ na sya kũũ nthĩ.” Kwoou kĩla mũlaĩka oombiwe nĩ Yeova kwĩsĩla kwa mũsyawa wake ũla wĩ mbee. Kwĩ alaĩka meana? Mbivilia yonanasya kana alaĩka milioni mbingĩ nĩmoombiwe, na onthe me vinya.​​—⁠Savuli 103:20. *

3. Yovu 38:​4-7 yĩtũtavasya ata ĩũlũ wa alaĩka?

 ³ Mbivilia Ndeto ya Ngai, ĩtũtavasya kana yĩla nthĩ yoombiwe, ‘ana onthe ma Ngai nĩmookĩlilye mawasya ũndũ wa kũtana.’ (Yovu 38:​4-7) Kwoou alaĩka maĩ vo ĩvinda ĩasa mbee wa andũ kũmbwa, o na mbee wa kũmbwa kwa nthĩ. Mũsoa ũũ wĩonanay’a kana alaĩka nĩmatonya kwĩw’a woo kana kũtana, nũndũ wĩasya kana ‘onthe nĩmookĩlilye mawasya ũndũ wa kũtana.’ Elewa kana ‘ana onthe ma Ngai’ nĩmookĩlilye mawasya ũndũ wa kũtana. Ĩvinda yĩu, alaĩka onthe mailye ta andũ ma mũsyĩ ũmwe me na wĩw’ano maimũthaitha Yeova Ngai.

4. Mbivilia yonanasya ata kana alaĩka nĩmendeeaw’a nĩ maũndũ ma andũ?

⁴ Kuma yĩla Alaĩka aĩkĩĩku moonie andũ ma mbee moombwa, mo methĩĩtwe mayendeew’a mũno nĩ kwingĩva kwa andũ na kwĩanĩw’a kwa kĩeleelo kya Ngai. (Nthimo 8:​30, 31; 1 Vetelo 1:​11, 12) Ĩndĩ nĩmonete andũ aingĩ mayĩeka kũthaitha Mũmbi woo wĩ wendo. Ũu no nginya wĩthĩwe ũmew’ĩthasya alaĩka asu aĩkĩĩku woo. Ĩndĩ yĩla mũndũ o na ethĩwa no ũmwe wamũsyokea Yeova, ‘vethĩawa ũtanu kwa alaĩka.’ (Luka 15:10) Nũndũ alaĩka nĩmendeeaw’a nĩ ala mathaithaa Ngai, nĩkyo kĩtumi Yeova ũmatũmĩaa kũlũlũmĩlya na kũsũvĩa athaithi make aĩkĩĩku kũũ nthĩ. (Aevelania 1:​7, 14) Tũsisye ngelekany’o imwe.

5. Nĩ ngelekany’o syĩva nthĩnĩ wa Mbivilia syĩkwonany’a kana alaĩka nĩmatetheeasya athaithi ma Yeova?

⁵ Alaĩka elĩ matetheeisye Loti na eĩtu make kũvonoka wanangĩko yĩla mamatongoesye kuma Sotomo na Ngomola. (Mwambĩlĩlyo 19:​15, 16) Myaka mingĩ ĩtina wa ĩvinda ya Loti, Ndanieli nĩwekiw’e ĩimanĩ ya mĩnyambũ, ĩndĩ nĩwavonokie na asya: “Ngai wakwa nũtũmie  mũlaĩka wake, na atumya makanyw’a ma mĩnyambũ.” (Ndanieli 6:​22) Ĩvinda ya atũme, mũtũmwa Vetelo nĩwavonokiw’e nĩ mũlaĩka kuma kolokolonĩ. (Meko ma Atũmwa 12:​6-​11) Ĩngĩ, alaĩka nĩmamũtetheeisye Yesũ yĩla wambĩĩie wĩa wake wa kũtavany’a. (Maliko 1:​13) Na ĩvinda ĩnini mbee wa atanakw’a, Yesũ nĩwaumĩlĩĩilwe nĩ mũlaĩka “amwĩkĩa vinya.” (Luka 22:43) Ũsu waĩ ũlũlũmĩlyo mũnene mũno kwa Yesũ ĩvinda yĩu.

6. (a) Alaĩka masũvĩaa andũ ma Ngai ata ũmũnthĩ? (b) Twĩsisya mokũlyo meva?

⁶ Ũmũnthĩ, alaĩka mayumĩlĩlaa andũ ma Ngai kũũ nthĩ. Ĩndĩ o na kau tũitonya kũmona, alaĩka asu ma Ngai me vinya nĩmasũvĩaa andũ make kumana na maũndũ ala matonya kũvukya ũthaithi woo. Mbivilia yaĩtye: “Mũlaĩka wa Yeova nũmathyũlũlũkaa ngalĩ syonthe ala mamũkĩaa, na kũmavonokya.” (Savuli 34:⁠7) Nĩkĩ ndeto isu nĩ ũkiakisyo mũnene kwitũ? Nũndũ kwĩ syũmbe ingĩ nthũku sya veva syendaa ũtwananga. Syũmbe isu nĩ syĩva? Syaumie va? Syendaa ũtwananga ata? Nĩ kana tũmanye eka twone ũndũ kweekĩkie mwambĩlĩĩlyonĩ.

7. Satani alyũlile andũ meana ata mamũtia Ngai?

⁷ O ta ũndũ tweemanyĩisye Kĩlungunĩ kya 3 ĩvukunĩ yĩĩ, mũlaĩka ũmwe nĩwendie ũnene wa kũsumbĩka na amũvinganĩsya Ngai. Mũlaĩka ũsu esie ũtw’ĩka Satani ũla Ndevili. (Ũvuan’yo 12:⁠9) Kwa ĩvinda ya myaka 1,600 kuma amũkenga Eva, Satani nĩwalyũlile andũ vakuvĩ onthe mamũtia Ngai ate o andũ anini aĩkĩĩku, ta Aveli, Enoko, na Noa.​​—⁠Aevelania 11:​4, 5, 7.

8. (a) Alaĩka amwe matw’ĩkie ndaimoni ata? (b) Ndaimoni syeekie ata nĩ kana ivonoke kĩla kĩw’ũ kingĩ kya ĩvinda ya Noa?

⁸ Mĩthenyanĩ ya Noa alaĩka amwe nĩmamũleile Yeova. Nĩmatiie ũtũo woo wa ĩtunĩ, mooka kũũ nthĩ, na meekĩa  mĩĩ ya andũ. Nĩkĩ? Nthĩnĩ wa Mwambĩlĩlyo 6:2 tũsomaa ta ũũ: “Ana ma Ngai moona kana eĩtu ma andũ maĩ aseo; na meetwaĩa aka, onthe ala manyuvie.” Ĩndĩ Yeova ndaaeka meko ma alaĩka asu na ũthũku ũla maetee andũ ũendee. Nĩwaetie kĩw’u nthĩ yonthe aananga andũ athũku na atangĩĩa o ala mamũthaithaa. (Mwambĩlĩlyo 7:​17, 23) Kwoou ndaimoni, kana alaĩka ala mamũleile Ngai, nĩmaumisye mĩĩ ĩla ya andũ meekĩĩte na masyoka ĩtunĩ ta syũmbe sya veva. Nĩmeetwie aatĩĩi ma Ndevili, ũla watw’ĩkie “mũnene wa ndaimoni.”​​—⁠Mathayo 9:​34.

9. (a) Kweekĩkie ata kwa ndaimoni syasyoka ĩtunĩ? (b) Nĩ kyaũ tũũsisya ĩũlũ wa ndaimoni?

 ⁹ Yĩla alaĩka asu athũku na mũnene woo Satani masyokie ĩtunĩ, mayaaĩtĩkĩlw’a kũvũlana na alaĩka ala angĩ. (2 Vetelo 2:⁠4) O na kau ũmũnthĩ maitonya kwĩkĩa mĩĩ ya andũ, nĩmatataa kũthũkya andũ. Satani, atũmĩaa ndaimoni isu ‘kũkenga nthĩ yonthe.’ (Ũvuan’yo 12:9; 1 Yoana 5:​19) Syĩkaa ũu ata? Mũno mũno ndaimoni itũmĩaa nzĩa sya kũkenga andũ. (2 Akolintho 2:​11) Eka tũsisye nzĩa imwe ndaimoni itũmĩaa.

10. Ũwe nĩ mwaũ?

¹⁰ Ndaimoni itũmĩaa ũwe kũkenga andũ. Ũwe nĩ kwĩlikany’a na maũndũ ma ndaimoni kana kwĩthĩwa na mũamba nasyo. Mũndũ nũtonya kwĩka ũu we mwene kana kwĩsĩla kwa awe. Mbivilia nĩleete ũwe na nĩtũkanĩtye kwĩvathana na maũndũ na syĩndũ syonthe ikonanĩtye naw’o. (Akalatia 5:​19-​21) Ũwe no ta ũndũ ũmwe na kĩtei kya makũyũ. Mũtei wa makũyũ atũmĩaa itei syĩ kĩvathũkany’o kũtea makũyũ me kĩvathũkany’o. O ta ũu ndaimoni itũmĩaa itei syĩ kĩvathũkany’o sya ũwe nĩ kana ikenge andũ.

11. Kũaũsya nĩ kyaũ, na nĩkĩ twaĩle kwĩvathana nakw’o?

¹¹ Kĩtei kĩmwe ndaimoni itũmĩaa nĩ kũaũsya. Kũaũsya nĩ kwĩka ata? Nĩ kũtata kũmanya maũndũ ala matesĩkĩe kana maũndũ ala mokĩte. Nzĩa imwe sya kũaũsya nĩ kũlilya ndata, kũsoma moko, kwĩkya mbũũ, na kũkũna ũta. O na kau andũ aingĩ masũanĩaa kana kũaũsya no ũndũ ũtaete mũisyo, Mbivilia yonanasya kana awe na maveva mathũku me ngwatanĩo. Kwa ngelekany’o, Meko ma Atũmwa 16:​16-​18 ĩwetaa kana “veva wa kũaũsya” nĩwatonyethasya mwĩĩtu mũna “kwĩka maũndũ ma ũwe.” Ĩndĩ yĩla ndaimoni isu syaumiw’e, vinya ũsu nĩwathelile.

12. Nĩkĩ nĩ mũisyo kũneenany’a na akw’ũ?

 ¹² Nzĩa ĩngĩ ndaimoni ikengaa andũ nĩkũmekĩa vinya maneenany’e na akw’ũ. Mavinda maingĩ, andũ ala akw’ĩĩe nĩmakengawa makaĩkĩĩa maũndũ ma ũvũngũ ĩũlũ wa akw’ũ. Mũndũ mũe nũtonya kũneena kana kumya wasya ũvw’anene na wa mũndũ ũla mũkw’ũ. Ũu nũtonya kũtuma andũ mambĩĩa kũĩkĩĩa kana akw’ũ me o thayũ na nĩmatonya kũmatethya kũmĩĩsya kyeva. Ĩndĩ “ũkiakisyo” ũsu nĩ wa ũvũngũ na nĩ mũisyo. Nĩkĩ? Nũndũ ndaimoni nitonya kumya wasya ũvw’anene na wa mũndũ ũla mũkw’ũ na kũnenga mũndũ mũe ũvoo ĩũlũ wa mũkw’ũ. (1 Samueli 28:​3-​19) Na o tondũ tweemanyĩisye Kĩlungunĩ kya 6, akw’ũ mai thayũ. (Savuli 115:17) Kwoou “ũla ũkũlasya akw’ũ,” nũkengawa nĩ maveva mavuku na ndeĩka kwenda kwa Ngai. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 18:​10, 11; Isaia 8:​19) Kwoou, ndũketĩkĩle kũlika kĩteinĩ kĩu kĩ mũisyo kya ndaimoni.

13. Andũ aingĩ ala ĩvinda yĩmwe makĩaa ndaimoni meekie ata maeka kũikĩa?

 ¹³ O vamwe na kũkenga andũ, maveva mavuku nĩmatelemasya andũ. Satani na ndaimoni syake nĩmesĩ kana mena “kavinda o kanini” katiele matanavetwa, na yu mena ũthilĩku mwingĩ kũthonoka ĩvinda yĩngĩ o na yĩva. (Ũvuan’yo 12:​12, 17) Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, andũ aingĩ ala ĩvinda yĩmwe makĩaa maveva mavuku, yu maimakĩaa. Meekie ata maeka kũmakĩa? Mũndũ atonya kwĩka ata ethĩwa nũkwatanĩte na ũwe?

14. Ta Aklĩsto ma mbee ma Eveso, tũtonya kwĩvathana na maveva mavuku ata?

¹⁴ Mbivilia nĩtũtavĩtye ũndũ tũtonya kwĩsiĩĩana na kwĩvathana na maveva mavuku. Sũanĩa ngelekany’o ya Aklĩsto ma mbee ma Eveso. Amwe matanamba kũtw’ĩka Aklĩsto nĩmeekaa maũndũ ma ũwe. Yĩla mendie kwĩvathana na maũndũ ma ũwe, meekie ata? Mbivilia ĩtwĩĩte atĩĩ: “Andũ aingĩ ala meekaa maũndũ ma ũwe maete mavuku moo na moombany’a vamwe, na mamavĩvĩsya mbee wa andũ onthe.” (Meko ma Atũmwa 19:19) Aklĩsto asu moonanisye ũndũ ala mekwenda kwĩvathana na maveva mavuku maĩle kwĩka. Andũ ala mekwenda kũmũthaitha Yeova maĩle kwananga syĩndũ syonthe ila ikonanĩtye na ũwe. Syĩndũ isu nĩ vamwe na mavuku, makaseti, sinema, mavisa na kaseti sya mbathi sya maũndũ ma ũwe. Syĩndũ isu itumaa ũwe woneka wĩ wa kwendeesya. Syĩndũ ingĩ syaĩle kwanangwa nĩ mbingo kana syĩndũ ingĩ andũ matonya kwĩyova kana kwĩkĩa nĩ kana maikakwatwe nĩ maũndũ mathũku.​ ​—⁠1 Akolintho 10:⁠21.

15. Nĩ kana twĩsiĩĩane na nguthu sya maveva mavuku twaĩle kwĩka ata?

 ¹⁵ Myaka mĩvũthũ ĩtina wa Aklĩsto ma Eveso kũvĩvya mavuku moo ma ũwe, mũtũmwa Vaulo amaandĩkĩie amea: ‘Twĩna kũkĩlan’ya vinya na nguthu sya maveva ma ũthũku.’ (Aeveso 6:​12) Ndaimoni iyaĩ syaaekana na Aklĩsto asu. No syaendee na kũmatata. Kwoou, maaĩle kwĩka ũndũ ũngĩ mwaũ? Vaulo ameie: “Na vamwe na mĩio ĩsu yonthe mũkyosa ngao ya mũĩkĩĩo, ĩla kwondũ wayo mũkatonya kũvosya mĩsyĩ yonthe yĩ na mwaki ya ũla mũthũku [Satani].” (Aeveso 6:​16) O ũndũ ngao ya mũĩkĩĩo witũ ĩlũmĩte, now’o twĩĩthĩwa tũtonya kwĩsiĩĩana na nguthu sya maveva mavuku.​​—⁠Mathayo 17:⁠20.

16. Tũtonya kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo witũ ata?

¹⁶ Kwoou tũtonya kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo witũ ata? Kwa kwĩmanyĩsya Mbivilia. Ũkũta wa nyũmba wĩthĩawa wĩ mũlũmu ethĩwa mũsingi nĩ mũlũmu. O ta ũu, mũĩkĩĩo witũ ũkeethĩwa wĩ mũlũmu ethĩwa mũsingi waw’o nĩ mũlũmu. Mũsingi wa mũĩkĩĩo witũ nĩ ũmanyi wa w’o wa Ndeto ya Ngai, Mbivilia. Twasoma na kwĩmanyĩsya Mbivilia kĩla mũthenya, mũĩkĩĩo witũ ũkeethĩwa wĩ mũlũmu. O ũndũ ũmwe na ũkũta mũlũmu, mũĩkĩĩo witũ ũkatũsũvĩa kumana na mavinya ma maveva mathũku.​​—⁠1 Yoana 5:⁠5.

17. Nĩ ĩtambya yĩva yaĩle nĩ kana twĩsiĩĩane na maveva mavuku?

¹⁷ Nĩ ĩtambya yĩngĩ yĩva Aklĩsto ma Eveso maaĩle kwosa? Kwĩsiĩĩa kwaĩ vata nũndũ mekalaa mũsyĩ wausũĩte maũndũ ma ndaimoni. Kwoou Vaulo amea: “Mũkĩvoya nthĩnĩ wa Veva mavinda onthe na mboya syonthe na kwĩsũva.” (Aeveso 6:​18) Nũndũ twĩkalĩte nthĩ yusũĩte maũndũ ma ndaimoni, nĩ ũndũ wa vata kũmũvoya Yeova kwa kĩthing’ĩĩsyo atũsũvĩe nĩ kana twĩvathane na maveva mavuku. Nĩtwaĩle kũtũmĩa syĩtwa Yeova yĩla tũũvoya. (Nthimo 18:10) Nĩtwaĩle kũvoya Ngai vate kũeka ‘atũtangĩĩe kwa  ũla mũthũku,’ Satani ũla Ndevili. (Mathayo 6:​13) Yeova akeew’a mboya ta isu sya kĩthing’ĩĩsyo.​​—⁠Savuli 145:⁠19.

18, 19. (a) Nĩkĩ tũtonya kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana tũkasinda kaũ witũ na maveva mavuku? (b) Nĩ ĩkũlyo yĩva yĩũsũngĩwa Kĩlungunĩ kya 11?

¹⁸ Maveva mavuku nĩmatonya kũtũetee mũisyo, ĩndĩ tũyaĩle kũmakĩa ethĩwa nĩtũũmũlea Ndevili na kũmũthengeea Ngai kwa kwĩka kwenda kwake. (Yakovo 4:​7, 8) Vinya wa maveva mavuku nĩ mũnini. Nĩmaĩvanĩiw’e ĩvinda ya Noa, na meteele ũsilĩlo woo wa mũthya ĩvinda yũkĩte. (Yuta 6) Yeova noũtũsũvĩaa kwĩsĩla alaĩka make me vinya. (2 Asumbĩ 6:​15-17) Alaĩka asu nĩmendeeaw’a mũno kwona tũyĩsiĩĩana na maveva mavuku. Alaĩka asu alũngalu nĩmatũlũlũmĩĩlasya. Kwoou nĩtwĩkalei vakuvĩ na Yeova o vamwe na alaĩka make aĩkĩĩku. Twĩvathane na mĩthemba yonthe ya ũwe na mavinda onthe kũatĩĩa ũtao wa Ndeto ya Ngai. (1 Vetelo 5:​6, 7; 2 Vetelo 2:⁠9) Kwa nzĩa ĩsu nĩtũtonya kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana tũkasinda kaũ witũ na maveva mavuku.

¹⁹ Ĩndĩ nĩkĩ Ngai ũekete maveva mavuku na ũthũku ũũ ũetete mathĩna maingĩ andũnĩ? Ĩkũlyo yĩu nĩyĩkũsũngĩwa Kĩlungunĩ kya 11.