1. Sambu na nki beto fwete zola kulonguka mambu ya metala bawanzyo?

MBALA mingi sambu na kuzaba muntu mosi yo kelombaka kuzaba mwa mambu ya metala dibuta na yandi. Mutindu mosi, sambu na kuzaba Yehowa Nzambi beto fwete zaba mpi mbote dibuta na yandi ya bawanzyo. Biblia kebingaka bawanzyo nde “bana ya Nzambi.” (Yobi 38:7, NW) Inki kele kisika na bo na lukanu ya Nzambi? Inki kisalu bo mesalaka na luzingu ya bantu? Keti bawanzyo kevandaka ti bupusi na luzingu na nge? Kana yo kele mpidina, inki mutindu?

2. Bawanzyo kukatukaka na wapi, mpi bo kele ikwa?

² Biblia ketubilaka bawanzyo na bisika mingi. Bika beto tadila ndambu ya bisika yina sambu na kulonguka mambu mingi na yina metala bawanzyo. Bawanzyo kukatukaka na wapi? Kolosai 1:16 ketuba nde: ‘Bima yonso yina kele na zulu ti yina kele awa na nsi-ntoto, Nzambi salaka yo na lusadisu ya Kristu.’ Yo yina, Yehowa Nzambi kusalaka konso kigangwa ya kimpeve yina bo kebingaka wanzyo na nsadisa ya Mwana na yandi ya ntete. Bawanzyo kele ikwa? Biblia kemonisa nde Nzambi kugangaka bankama ya bamilio ya bawanzyo, mpi bo yonso kele ngolo mingi.—Nkunga 103:20. *

3. Yobi 38:4-7 ketela beto nki na yina metala bawanzyo?

 ³ Ndinga ya Nzambi, Biblia, ketela beto nde ntangu Nzambi salaka ntoto, “bana ya Nzambi yonso yantikaka kuboka na kyese.” (Yobi 38:4-7, NW) Yo kemonisa nde Nzambi kugangaka bawanzyo bamvula mingi kibeni na ntwala ya kusala bantu, nkutu na ntwala nde yandi ganga ntoto. Verse yai ya Biblia kemonisa mpi nde bawanzyo kele ti mawi, sambu yo ketuba nde bo “tulaka milolo na kyese kumosi.” Simba nde “bana ya Nzambi yonso” kuyangalalaka kumosi. Na ntangu yina, bawanzyo yonso vandaka kusadila Yehowa Nzambi na kati ya dibuta mosi yina vandaka kuzinga na bumosi.

4. Inki mutindu Biblia kemonisaka nde bawanzyo ya kwikama ketulaka dikebi na bisalu ya bantu?

⁴ Banda na ntangu bo monaka lugangu ya bantu ya ntete, bigangwa ya kimpeve ya kwikama ketulaka dikebi ya ngolo na dibuta ya bantu yina kekuma kaka mingi mpi na kulungana ya lukanu ya Nzambi. (Bingana 8:30, 31; 1 Piere 1:11, 12) Kansi, na nima ya bamvula, bawanzyo kumonaka mutindu bantu mingi na kati ya dibuta ya bantu kuyambulaka kusadila Ngangi na bo ya zola. Ntembe kele ve nde yo pesaka bawanzyo ya kwikama mawa. Kansi, kana ata muntu mosi mpamba mevutuka na Yehowa, ‘bawanzyo kemonaka kiese.’ (Luka 15:10) Sambu bawanzyo kekudibanzaka mingi sambu na mambote ya bantu yina kesadilaka Nzambi, beto lenda bakisa sambu na nki mbala mingi Yehowa kesadilaka bawanzyo sambu na kupesa kikesa mpi kutanina bansadi na yandi ya kwikama na ntoto. (Baebreo 1:7, 14) Beto tadila mwa bambandu.

5. Inki bambandu ya lusadisu ya bawanzyo beto kekuta na Biblia?

⁵ Bawanzyo zole kusadisaka muntu ya lunungu Loti ti bana na yandi ya bankento na kubasika na Sodome ti Gomore sambu bo fwa ve ntangu bambanza yina ya mbi kufwaka. (Kuyantika 19:15, 16) Bamvu-nkama mingi na nima, bo losaka profete Daniele na dibulu ya bantambu, kansi yandi gulukaka na mpasi yina mpi yandi tubaka nde: “Nzambi tindaka wanzio na yandi, yandi kangaka minoko ya bantambu.” (Daniele 6:23) Na mvu-nkama ya ntete ya T.B., wanzyo mosi kubasisaka ntumwa Piere  na boloko. (Bisalu 12:6-11) Dyaka, bawanzyo kusadisaka Yezu na luyantiku ya kisalu na yandi na ntoto. (Marko 1:13) Mpi ntangu fyoti na ntwala ya lufwa ya Yezu, wanzyo mosi kwisaka kumonika na Yezu sambu na “kupesa yandi kikesa.” (Luka 22:43) Lusadisu yina ya bawanzyo kupesaka mpenza Yezu kikesa na bantangu yina ya mfunu mingi na luzingu na yandi!

6. (a) Inki mutindu bawanzyo ketaninaka bantu ya Nzambi bubu yai? (b) Inki bangyufula beto tatadila ntangu yai?

⁶ Bubu yai, bawanzyo kekwisaka kumonika dyaka ve na meso ya bansadi ya Nzambi yina kele na ntoto. Ata bo kemonanaka ve na meso ya bantu, bawanzyo ya ngolo ya Nzambi ketaninaka kaka bantu na yandi, mingimingi na bampasi ya kimpeve. Biblia ketuba nde: “Wanzio ya Nzambi me ziungaka bantu yina ke lemfukaka na yandi, yandi ke katulaka bo na kigonsa.” (Nkunga 34:8) Sambu na nki bangogo yai fwete pesa beto kikesa mingi? Sambu kele ti bigangwa ya kimpeve ya mbi mpi ya kigonsa yina kezolaka kufwa beto! Bo kele banani? Bo katukaka na wapi? Inki mutindu bo kesosaka na kupesa beto mpasi? Sambu na kubaka bamvutu na bangyufula yai, bika beto tadila dyambu mosi ya kusalamaka na luyantiku ya luzingu ya bantu.

7. Na nki kiteso Satana kunungaka na kukatula bantu na nzila ya Nzambi?

⁷ Mutindu beto longukaka yo na Kapu ya 3 ya mukanda yai, wanzyo mosi kuyedisaka mpusa ya kuyala bankaka mpi yandi kolamaka na Nzambi. Na nima bo kumaka kubinga wanzyo yai Satana Dyabulu. (Kusonga 12:9) Na bamvu-nkama 16 yina kulandaka na nima ya kukusa Eva, Satana kunungaka na kukatula bantu yonso na nzila ya Nzambi, katula kaka mwa ndambu ya bantu ya kwikama, bonso Abele, Enoki, mpi Noa.​—Baebreo 11:4, 5, 7.

8. (a) Inki mutindu bawanzyo yankaka kukumaka bademo? (b) Sambu na kuguluka na Mvula ya Ngolo ya bilumbu ya Noa, bademo kusalaka inki?

⁸ Na bilumbu ya Noa, bawanzyo yankaka kukolamaka na Yehowa. Bo yambulaka kisika na bo na dibuta ya zulu ya Nzambi, bo kwisaka kukulumuka na ntoto, mpi bo bakaka nitu ya  kimuntu. Sambu na inki? Na Kuyantika 6:2 beto ketanga nde: “Bawanzio monaka nde bana-bankento vandaka kitoko, bo yantikaka kukwela bayina ya bo zolaka.” Kansi Yehowa Nzambi kubikaka ve nde bisalu ya bawanzyo yai mpi kubeba ya bikalulu ya bantu yina yo basisaka kulandana kukonda nsuka. Yandi nokisaka mvula ya ngolo na ntoto ya mvimba mpi yo fwaka bantu yonso ya mbi, kansi yandi gulusaka bansadi na yandi ya kwikama mpamba. (Kuyantika 7:17, 23) Yo pusaka bawanzyo yina kukolamaka, to bademo, na kuyambula nitu na bo ya kimuntu mpi na kuvutuka na zulu bonso bigangwa ya kimpeve. Bo kuditulaka bo mosi na simu ya Dyabulu, ebuna Dyabulu kumaka “mfumu ya bampeve ya mbi.”​—Matayo 9:34.

9. (a) Inki kukuminaka bademo ntangu bo vutukaka na zulu? (b) Inki mambu ya metala bademo beto tatadila?

 ⁹ Ntangu bawanzyo yina kukolamaka kuvutukaka na zulu, Nzambi kundimaka bo dyaka ve ti mfumu na bo Satana. (2 Piere 2:4) Ata bo lenda baka dyaka ve nitu ya kimuntu bubu yai, bo kele kaka ti bupusi ya mbi kibeni na luzingu ya bantu. Ya kyeleka, ti lusadisu ya bademo yai, Satana “ke kusaka bantu yonso.” (Kusonga 12:9; 1 Yoane 5:19) Inki mutindu? Bademo kesadilaka mingimingi bametode yina kevandaka ti lukanu ya kukusa bantu. (Tanga 2 Korinto 2:11) Bika beto tadila mwa ndambu ya bametode yai.

10. Bisalu ya bampeve ya mbi kele inki?

¹⁰ Sambu na kukusa bantu, bademo kesadilaka bisalu ya bampeve ya mbi. Bisalu ya bampeve ya mbi kele kuwakana ti bademo, yo vanda mbala mosi to na nzila ya nganga-ngombo. Biblia kebuyisaka bisalu ya bampeve ya mbi mpi yo kekebisaka beto na kusimba ve ata kima mosi ya kele ti kuwakana ti yo. (Galatia 5:19-21) Bademo kesadilaka bisalu ya bampeve ya mbi mutindu balobi-mbisi kesadilaka pambu. Mulobi-mbisi kesadilaka bapambu ya kuswaswana sambu na kukanga bambisi ya mutindu na mutindu. Mutindu mosi, bampeve ya mbi kesadilaka mitindu ya kuswaswana ya bisalu ya bampeve ya mbi sambu na kuyala bantu ya mitindu yonso.

11. Sambu na nki beto fwete buya bisalu ya kusosa kuzaba mambu yina tasalama na bilumbu kekwisa?

¹¹ Pambu mosi yina bademo kesadilaka kele kusosa kuzaba mambu yina tasalama na bilumbu kekwisa to yina mezabana ve. Na kati ya bisalu yankaka yina kesosaka kuzaba mambu yina tasalama na bilumbu kekwisa beto lenda tanga kulonguka bambwetete, kuzabisa mambu yina takumina bantu na bilumbu kekwisa na nsadisa ya bakarte, ya dimbuma ya cristal, na kutalaka banzila ya diboko, mpi kusosa bidimbu ya kuyituka na bandosi. Ata bantu mingi keyindulaka nde kusosa kuzaba mambu yina tasalama na bilumbu kekwisa kele kukonda kigonsa, Biblia kemonisa nde bantu yina kezabisaka mambu yina takwisa kesalaka kumosi ti bampeve ya mbi. Mu mbandu, Bisalu  16:16-18 ketubila “mpeve ya mbi yina vandaka kusonga [mwana-nkento mosi] na ntwala mambu yina ta bwa” mpi yo vandaka kupesa yandi ngolo ya “kuzabisa konso mambu yina ta bwa na ntwala.” Kansi yandi vidisaka ngolo yina ntangu bo basisaka demo yango na nitu na yandi.

12. Sambu na nki yo kele kigonsa na kusosa kusolula ti bafwa?

¹² Mutindu yankaka ya bademo kekusaka bantu kele kupusa bo na kusolula ti bafwa. Mbala mingi bo kekusaka bantu yina kele na mawa sambu na lufwa ya muntu mosi ya bo vandaka kuzola ti bangindu ya luvunu na yina metala bantu yina mefwaka. Nganga-ngombo lenda pesa bansangu ya mfunu to lenda tuba ti ndinga mosi ya kefwanana ti ya muntu yina kufwaka. Yo kesalaka nde bantu mingi kundima nde bafwa kele mpenza na luzingu mpi nde kusolula ti bo lenda sadisa bantu yina ke na luzingu na kununga mawa na bo. Kansi konso “kikesa” ya mutindu yai kele mpenza ya luvunu mpi kigonsa. Sambu na inki? Sambu bademo lenda fulula ndinga ya muntu yina kufwaka mpi kupesa nganga-ngombo bansangu ya metala muntu yina kufwaka. (1 Samuele 28:3-19) Dyaka, mutindu beto longukaka  yo na Kapu ya 6, bafwa kezingaka dyaka ve. (Nkunga 115:17) “Bantu yina ke kwendaka kuyula mambu na bantu yina me fwaka” mekusamaka na bampeve ya mbi mpi kesalaka mambu yina kewakana ve ti luzolo ya Nzambi. (Tanga Kulonga 18:11; Yezaya 8:19) Yo yina, keba mpi losa pambu yai ya kigonsa ya bademo kesadilaka.

13. Bantu mingi yina vandaka kuwa ntete bademo boma kukukaka na kusala inki?

¹³ Bampeve ya mbi kesukaka kaka ve na kukusa bantu kansi bo kebangisaka bo mpi. Bubu yai, Satana mpi bademo na yandi mezaba nde bo mebikala ti “ntangu mingi ve” na ntwala nde Nzambi kufwa bo, yo yina bo mekumaka nku mingi bubu yai kuluta na bilumbu yina meluta. (Kusonga 12:12, 17) Ata mpidina, bantu mingi yina vandaka kuzinga ntete konso kilumbu na boma ya bampeve ya mbi ya mutindu yai kevandaka dyaka ve na boma ya mutindu yina. Inki bo salaka sambu na kukatuka na boma yina? Inki muntu lenda sala ata yandi mekudikotisaka dezia na bisalu ya bampeve ya mbi?

14. Bonso Bakristu ya mvu-nkama ya ntete yina vandaka kuzinga na Efezo, inki mutindu beto lenda yambula kusolula ti bampeve ya mbi?

¹⁴ Biblia kesonga beto mutindu ya kunwana ti bampeve ya mbi mpi mutindu ya kuyambula kusolula ti bo. Tadila mbandu ya Bakristu ya mvu-nkama ya ntete yina vandaka kuzinga na mbanza ya Efezo. Bankaka na kati na bo vandaka kusadila bisalu ya bampeve ya mbi na ntwala ya kukuma Bakristu. Inki bo salaka ntangu bo bakaka lukanu ya kuyambula bisalu ya bampeve ya mbi? Biblia ketuba nde: “Bantu mingi yina vandaka kusala kindoki, bo nataka mikanda na bo, bo tula yo kisika mosi, ebuna bo yoka yo na meso ya bantu yonso.” (Bisalu 19:19) Mutindu bo yokaka mikanda na bo ya kindoki, Bakristu yina ya mpa kupesaka mbandu na bantu yina kezola kunwana ti bampeve ya mbi bubu yai. Bantu yina kezola kusadila Yehowa fwete losa konso kima yina kele ti kuwakana na bisalu ya bampeve ya mbi. Yo ketadila mikanda, bazulunalu, bafilme, bafoto, mpi miziki yina kesyamisaka bisalu ya bampeve ya mbi mpi yina kesalaka nde yo monana bonso nde yo kele kitoko mpi mbote. Bo fwete losa mpi  bansinga to konso kima yina bo kelwataka sambu na kuditanina na mambi.​—1 Korinto 10:21.

15. Sambu na kunwana ti bampeve ya mbi, beto fwete sala inki?

¹⁵ Mwa bamvula na nima ya kuyoka mikanda na bo ya kindoki, ntumwa Polo kusonikilaka Bakristu ya Efezo nde: “Beto ke nwanaka . . . ti bampeve ya mbi.” (Efezo 6:12) Bademo kuyambulaka ve na kunwanisa bantu. Bo vandaka kusosa kaka na kubaka kiyeka ya kuluta mingi. Ebuna, yo lombaka nde Bakristu yina kusala dyaka inki? Polo kutubaka nde: “Beno baka dibaya ya nene ya lutaninu ya lukwikilu, yina tasadisa beno na kufwa batolotolo yonso ya tiya ya muntu ya mbi [Satana].” (Efezo 6:16, NW) Kana dibaya na beto ya lutaninu ya lukwikilu kele ngolo, beto tavanda mpi ngolo na kunwana ti bampeve ya mbi.​—Matayo 17:20.

16. Inki mutindu beto lenda kumisa lukwikilu na beto ngolo?

¹⁶ Ebuna, inki mutindu beto lenda kumisa lukwikilu na beto ngolo? Na kulongukaka Biblia. Ngolo ya kibaka kekatukaka mingimingi na ngolo ya fondasio na yo. Mutindu mosi, ngolo ya lukwikilu na beto ketadila mingi ngolo ya fondasio na yo, disongidila nzayilu ya sikisiki ya Ndinga ya Nzambi, Biblia. Kana beto ketanga mpi kelonguka Biblia konso kilumbu, lukwikilu na beto takuma ngolo. Bonso kibaka ya ngolo, lukwikilu ya mutindu yina tatanina beto na bupusi ya bampeve ya mbi.​—1 Yoane 5:5.

17. Inki kitambi kele mfunu sambu na kunwana ti bampeve ya mbi?

¹⁷ Inki kitambi yankaka yo lombaka nde Bakristu ya Efezo kusala? Bo vandaka na mfunu ya lutaninu yankaka sambu bo vandaka kuzinga na mbanza mosi yina vandaka ya kufuluka ti bupusi ya bademo. Yo yina, Polo kuzabisaka bo nde: “Beno samba Nzambi na bisambu ya mutindu na mutindu. . . . Beno samba yandi ntangu yonso; mutindu mpeve-santu ke songaka beno.” (Efezo 6:18) Sambu beto mpi kezinga na inza yina mefuluka ti bupusi ya bademo, kusamba Yehowa na masonga yonso sambu na kulomba lutaninu na yandi kele mfunu sambu na kunwana ti bampeve ya mbi. Ya kyeleka, beto fwete sadila zina ya Yehowa na bisambu na beto. (Tanga Bingana 18:10, NW) Yo yina, beto fwete landa na kusamba Nzambi sambu yandi “katula beto na maboko ya Muntu ya Mbi,” Satana Dyabulu. (Matayo 6:13) Yehowa  tapesa mvutu na bisambu ya masonga ya mutindu yina.​—Nkunga 145:19.

18, 19. (a) Sambu na nki beto lenda ndima nde beto tanunga mpenza mvita yina beto kenwana ti bigangwa ya kimpeve ya mbi? (b) Kapu yina kelanda tapesa mvutu na nki ngyufula?

¹⁸ Bampeve ya mbi kele kigonsa, kansi beto fwete tita bo ve kana beto kenwanisa Dyabulu mpi kekwenda penepene na Nzambi na kusalaka luzolo na Yandi. (Tanga Yakobo 4:7, 8) Ngolo ya bampeve ya mbi kele ti bandilu. Nzambi kupesaka bo ndola na bilumbu ya Noa, mpi na bilumbu kekwisa yandi tapesa bo ndola na bo ya nsuka. (Yude 6) Kuvila mpi ve nde beto kele ti lutaninu ya bawanzyo ya ngolo ya Yehowa. (2 Bantotila 6:15-17) Bawanzyo yai kezolaka mingi nde beto nunga na kunwana ti bampeve ya mbi. Na kutuba ya mbote, bawanzyo ya lunungu ke na kusyamisa beto. Yo yina, bika nde beto bikala penepene na Yehowa mpi na dibuta na yandi ya bigangwa ya kimpeve ya kwikama. Bika mpi nde beto buya mitindu yonso ya bisalu ya bampeve ya mbi mpi beto sadila ntangu yonso bandongisila ya Ndinga ya Nzambi. (1 Piere 5:6, 7; 2 Piere 2:9) Kana beto sala mutindu yina, beto lenda ndima nde beto tanunga mpenza mvita yina beto kenwana ti bigangwa ya kimpeve ya mbi.

¹⁹ Kansi, sambu na nki Nzambi mepesaka nzila na bampeve ya mbi mpi na mambi yina mepesaka bantu mpasi mingi? Kapu yina kelanda tapesa mvutu na ngyufula yai.