1. Mwanda waka tufwaninwe kuyuka bamwikeulu?

DIVULE kuyuka muntu i ne kuyuka mwikadile kisaka kyandi. Ne kuyuka Yehova Leza nako mo monka, kulomba tujingulule biyampe kisaka kyandi kya bamwikeulu. Bible utela bamwikeulu bu “bāna ba Leza.” (Yoba 38:7) Shi ke pano, badi na kyepelo’ka mu mpango ya Leza? Le bāingile ne mwingilo kampanda mu mānga ya bantu? Lelo bamwikeulu badi na lupusa pa būmi bobe? Shi badi nalo, i lupusa lwa muswelo’ka?

2. Bamwikeulu i batambe kwepi, ne abo bene i banga le?

² Bible utela bamwikeulu misunsa tutwa na tutwa. Tubandaulei bidi misunsa mityetye’tu tuyuke myanda ibatala. Le bamwikeulu i batambe kwepi? Kolose 1:16 unena’mba: “Kupityila kudi aye [Yesu Kidishitu] bintu bikwabo byonso byāpangilwe mūlu ne pano pa ntanda pene.” Nanshi bipangwa byonso bya ku mushipiditu bitelwa bu bamwikeulu byāpangilwe kimo ne kimo na Yehova Leza kupityila kudi wandi Mwana umbedi. Le bamwikeulu i banga? Bible ulombola amba kwāpangilwe tutwa na tutwa twa midiyo ya bamwikeulu, kadi abo bonso badi na bukomo bukatampe.—Ñimbo 103:20. *

3. Yoba 38:4-7 witulombola bika pa bamwikeulu?

 ³ Bible, Kinenwa kya Leza, witulombola amba pāadilwe byalwilo bya ntanda, “bāna ba Leza bonso baela nsadi ya tusepo.” (Yoba 38:4-7) Nanshi bamwikeulu bādi’ko kalā kumeso kwa bantu kupangwa, enka ne kumeso kwa ntanda kupangibwa’yo. Kino kisonekwa kya Bible kilombola kadi amba bamwikeulu nabo badi na malango, mwanda kinena amba ‘bāimbile pamo na nsangaji.’ Kadi tadija, “bāna ba Leza bonso” bāsangele pamo. Mu kine kitatyi’kya bamwikeulu bonso bādi belunge umbumo mu kisaka kingidila Yehova Leza.

4. Bible ulombola namani amba bamwikeulu ba kikōkeji batele mutyima ku bilonga bantu?

⁴ Bipangwa bya ku mushipiditu bya kikōkeji byātenwe pa kupangwa kwa bantu babajinji, o mwanda bitele mutyima ku kisaka kya muntu kyenda kibaila’ko ne ku kufikidila kwa mpango ya Leza. (Nkindi 8:30, 31; 1 Petelo 1:11, 12) Ino mwenda myaka, bamwikeulu bāmwene amba bavule mu kisaka kya muntu abaleka kwingidila Umpangi wabo wa buswe. Bine, bamwikeulu ba kikōkeji kebābudilwepo kufītwa pa kino. Inoko shi nansha muntu umo’tu wajokela kudi Yehova, “kwikalanga nsangaji mu bamwikeulu.” (Luka 15:10) Bamwikeulu byobatele mutyima mpata ku būmi bwa boba bengidila Leza, ke kya kutulumukapo shi Yehova wēbengidije divule dine pa kukomeja ne kukinga bengidi bandi ba kikōkeji pano panshi. (Tanga Bahebelu 1:7, 14.) Imvwana’tu bimfwa bimobimo.

5. I bimfwa’ka bya bukwashi bwa bamwikeulu byotutana mu Bible?

⁵ Bamwikeulu babidi bāpandije Lota mwana-mulume moloke ne bandi bana bana-bakaji ku bonakani bwa bibundi bibi bya Sodoma ne Ngomola na kwibalupwila panja pa kifuko’kya. (Ngalwilo 19:15, 16) Tutwa twa myaka pa kupita’po, mupolofeto Danyele wāelwa mu muta wa bantambo, ino wāpanda’mo, kanena’mba: “Leza wami watume mwikeulu wandi wamumija byakanwa bya bantambo bano.” (Danyele 6:22) Mu myaka katwa kabajinji  namo, mwikeulu wānyongolwele mutumibwa Petelo mu buloko. (Bilongwa 12:6-11) Kadi bamwikeulu bākankamikile Yesu ku ngalwilo ya mwingilo wandi waāingile pano panshi. (Mako 1:13) Ne kumeso’tu kwa lufu lwa Yesu, mwikeulu wāmumwekēle, “kamukomeja.” (Luka 22:43) Bine, i busengi bukatampe bwāsengelwe Yesu mu byobya bitatyi bya mvubu mpata mu būmi bwandi!

6. (a) Bamwikeulu bakiñanga bantu ba Leza namani dyalelo? (b) I bipangujo’ka byotusa kubandaula pano?

⁶ Dyalelo, bamwikeulu kebakimwekelangapo patōkelela bantu ba Leza ba pano panshi. Inoko, nansha nankyo, bamwikeulu bakomo ba Leza bakiñanga bantu bandi, nakampata ku kyaka kyo-kyonso kya ku mushipiditu. Bible unena’mba: “Mwikeulu wa Yehova webēla umbukata bwa nsakwa boba bamwakaminwe, webanyongolola.” (Ñimbo 34:7) Mwanda waka bino binenwa bitupa busengi bukatampe? Mwanda kudi bipangwa bibi bya ku mushipiditu bikimba kwitonakanya! Le bino bipangwa i bāni? Le kobitambile i kwepi? Le i muswelo’ka obikimba kwitusanshija? Pa kuyuka bino, tubandaulei mu kīpi byālongekele ku ngalwilo kwa mānga ya bantu.

7. Satana wābombwele bantu bavule namani kudi Leza?

⁷ Monka motwefundile’kyo mu Shapita wa 3 mu dino dibuku, mwikeulu umo wātamije kilokoloko kibi kya kusaka kuludika bakwabo, penepo wāvundamina kudi Leza. Mwenda myaka uno mwikeulu wāyukana dya bu Satana Dyabola. (Kusokwelwa 12:9) Mu myaka tutwa 16 yālondele’po kupwa kwa Eva kongolwa, Satana wābwenye kubombola kubwipi kwa bantu bonso kudi Leza, kutalula’mo enka ba kikōkeji batyetye kete, kimfwa Abele, Enoke, ne Noa.—Bahebelu 11:4, 5, 7.

8. (a) I muswelo’ka waālamukile bamwikeulu bamo ke bandemona? (b) Pa kupanda ku Dilobe dya mu mafuku a Noa, i bika byālongele bandemona?

⁸ Kufika mu mafuku a Noa, bamwikeulu bakwabo bātombokela  Yehova. Bāshiya bīkalo byabo mu kisaka kya mūlu kya Leza, bāiya pano panshi, bāvwala imbidi ya misunya. Mwanda waka? Tutanga mu Ngalwilo 6:2 amba: “Bāna ba Leza bana-balume bamwene’mba bāna bana-bakaji ba bantu i ba buya bwa dyangi, ino basonga bakaji muswidile mityima yabo.” Inoko Yehova Leza kālekelepo bino bilongwa bya bano bamwikeulu ne bubole bwāikele’ko umbantu byendelele. Ino wāletele pano panshi dilobe dyālobeje ntanda yonso ne kukombeleja babi bonsololo, ino wālama’nka bengidi bandi ba kikōkeji. (Ngalwilo 7:17, 23) Papo, bamwikeulu bantomboki, nansha bandemona, pa kukolelwa, bāvula imbidi yabo ya misunya, bājokela mūlu bu  bipangwa bya ku mushipiditu. Mu uno muswelo, bēkupile abo bene ku mutamba wa Dyabola, wāikele ke “mulopwe wa bandemona.”—Mateo 9:34.

9. (a) I bika byāfikile bandemona pobājokēle mūlu? (b) Tukabandaula bika bingidijanga bandemona?

⁹ Bamwikeulu bampikwa kikōkeji pa kujokela mūlu, bāmwenwe’nka bu babisumbule pamo’nka bwa mfumwabo Satana. (2 Petelo 2:4) Shako kebakikokejapo kuvwala monka imbidi ya bantu, inoko badi na lupusa lubi mpata pa bantu. Bine Satana, “ongolanga ntanda yonso ikelwe na bantu” mwanda bano bandemona bamwelanga’ko kuboko. (Kusokwelwa 12:9; 1 Yoano 5:19) Namani? Nakampata, bandemona bengidijanga manwa a kongola nao bantu. (Tanga 2 Kodinda 2:11.) Nanshi tubandaulei’ko manwa amoamo.

10. Majende i bika?

¹⁰ Bandemona bengidijanga majende mwanda wa kongola bantu. Majende i kwisamba nansha kwingila abe mwine na bandemona nansha kupityila kudi kilumbu. Bible ujidikile majende kadi witudyumuna tunyeme kintu kyo-kyonso kikwatañene nao. (Ngalatea 5:19-21) Ku bandemona, majende adi pamo’nka na mwikadile kyambo ku biluwe bya mwita wa lui. Kiluwe wingidijanga byambo bishileshile pa kukwata mwita palapala. Mo monka ne mishipiditu imbi nayo, ingidijanga majende meshileshile mwanda wa kutweja bantu ba miswelo yonso mu lupusa lwabo.

11. Lubuko i bika, ne mwanda waka tufwaninwe kwilwepuka?

¹¹ Kyambo kimo bidi kingidijanga bandemona i lubuko. Le lubuko i bika? I kukimba kuyuka myanda ya kumeso nansha myanda mifyame. Miswelo imo ya lubuko i ino: lubuko lwa malumba a ñenyenye, lwa musheta, lwa mwavi, lwa kutala mishiko ya mu bikasala, lwa miloto, ne lwa kushintulula bilotwa. Nansha bantu bavule byobamona amba kubuka kekudipo na kyaka, ino Bible aye ulombola amba bambuki ne mishipiditu imbi badi mu dikuta dimo.  Kimfwa, mu Bilongwa 16:16-18 mutelelwe “ndemona wa lubuko” wādi ukwasha nsongwakaji abuke “lubuko.” Ino ndemona pa kupangwa mwadi, ne bukomo bwa kubuka bwine bwamupwa’mo.

12. Mwanda waka kutompa kwisamba na bafwile kuletanga kyaka?

¹² Muswelo mukwabo bandemona obongolanga nao bantu i na kwibakankamika bepangule bafu. Divule bantu badila lufu lwa muntu obaswele bongolwanga na milangwe ya bubela itala pa boba bafwile. Bwana-vidye ubwanya kulombola myanda ya pa bula nansha kwisamba na diwi diifwene na dya mwendi. Ku mfulo bantu bakulupila amba bafwile i bōmi ne kwisamba nabo kukakwasha boba bakidi bōmi batyumwine umanwi njia yobadi nayo. Ino na bubine “busengi” bo-bonso bwa uno muswelo i bwa bubela kadi buleta kyaka. Mwanda waka? Mwanda bandemona bakokeja kwiula diwi dya muntu ufwile ne kupa bwana-vidye myanda itala pa muntu ufwile’wa. (1 Samwele 28:3-19) Ne kadi, monka motwefundile mu Shapita wa 6, bafwe  kebadi’kopo. (Ñimbo 115:17) O mwanda yense “wipangula bafu” i mongolwe na mishipiditu imbi kadi kaloñangapo kiswa-mutyima kya Leza. (Tanga Kupituluka 18:10, 11; Isaya 8:19) O mwanda dyumuka ne kusumbula kino kyambo kileta kyaka kitelwe na bandemona.

13. Bavule badi batyina dibajinji bandemona pano kebaleke kwikala na bika?

¹³ Mishipiditu imbi keyongolangapo enka bantu kwapwa, ino kadi ibazakajanga. Dyalelo, Satana ne bandemona bandi bayukile amba kubebashadila “kakitatyi katyetye” bukomo bwabo bwa kwingila bupwe, o mwanda pano po pene pobasanshija bantu kutabuka. (Kusokwelwa 12:12, 17) Nansha nankyo, tununu ne tununu twa bantu badi batyina nyeke ino mishipiditu imbi pano ke baleke kwikala na uno moyo. Moyo webapwile namani? Le muntu ukalonga bika nansha shi ke mupwe kala kwikuja mu bya majende?

14. I muswelo’ka otukesombolola ku mishipiditu imbi pamo bwa bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji ba mu Efisesa?

¹⁴ Bible witulombola muswelo wa kukomena mishipiditu imbi ne muswelo wa kwisombolola mu makasa abo. Imvwana kimfwa kya bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji ba mu kibundi kya Efisesa. Mwādi bamo bādi balonga bya majende kumeso kwa kwikala bene Kidishitu. Le bālongele namani kitatyi kyobātyibile mbila ya kuleka bya majende? Bible unena’mba: “Bavule badi balonga bya maleñanya baile na mabuku abo pamo basoka’o ku meso a bonso.” (Bilongwa 19:19) Bano bene Kidishitu bapya bāsōkele bitabo byabo bya majende, bāshiya kimfwa kya kulonda boba bonso bakimba kukomena mishipiditu imbi dyalelo. Bantu basaka kwingidila Yehova bafwaninwe kusumbula kintu kyo-kyonso kikwatañene na majende. Kimfwa bitabo, mapepala, masinema, bifwatulo bya ku lubumbu, ne minjiki ikankamika bantu kulonga bya majende ne kwiamwekeja bu mayampe ne atobala. Mu bino mubadilwa ne tukūya ne tuyaba nansha bijimba byonso bya kwishīka ku bibi.—1 Kodinda 10:21.

15. Pa kukomena bibumbo bya mishipiditu imbi, i bika byotufwaninwe kulonga?

 ¹⁵ Mutumibwa Polo wātumīne bene Kidishitu ba mu Efisesa mukanda, myaka kampanda abo ke bapwe kusōka mabuku a majende, amba: “Bulwi botudi nabo, [i bwa] na bibumbo bya mishipiditu mibi.” (Efisesa 6:12) Nanshi bandemona bādi kebalekele’byo. Bādi bakyendelela na kukimba miswelo ya kwibanekenya. Penepo i bika bikwabo byādi bifwaninwe kulonga’po boba bene Kidishitu? Polo amba: “Tekunai ngabo mikatampe ya lwitabijo, mine yomukabula nayo miketo yonso ya mudilo ya yewa umbi,” ke Satana kadi. (Efisesa 6:16) Wimvwane ngabo yetu ya lwitabijo i mikatampe, nankyo ne lupaka lwa kukomena mishipiditu imbi nalo lukekala lukatampe.—Mateo 17:20.

16. I muswelo’ka otukokeja kukomeja lwitabijo lwetu?

¹⁶ Penepo tukokeja namani kukomeja lwitabijo lwetu? I na kwifunda Bible. Bukomo bwa lubumbu bulondanga mungya bukomo bwa kyalwilo kyalo. Ne bukomo bwa lwitabijo lwetu nabo mo monka, bulondanga mungya bukomo bwa kyalwilo kyalo, ko kunena’mba buyuki bwa binebine bwa Bible, Kinenwa kya Leza. Shi tutanga ne kwifunda Bible difuku ne difuku, nabya lwitabijo lwetu lukekala lukomo. Pamo’nka bwa lubumbu lukomo, lwitabijo luketukinga ku lupusa lonso lwa mishipiditu imbi.—1 Yoano 5:5.

17. I kintu’ka kifwaninwe kulonga pa kukomena mishipiditu imbi?

¹⁷ Le bene Kidishitu ba mu Efisesa bādi bafwaninwe kulonga bika bikwabo? Bādi basakilwa bulami bukwabo mwanda bādi mu kibundi muyule bilongwa bya bundemona. O mwanda Polo wēbanene amba bekwate’ko na kulombela “nyeke milombelo ya miswelo yonso ne kwabija kyaba kyonso mu mushipiditu.” (Efisesa 6:18) Netu byotudi mu ntanda iyudile bilongwa bya bundemona, kulomba Yehova na kininga amba etulame kudi na mvubu pa kukomena mishipiditu imbi. Bine, tufwaninwe kutela dijina dya Yehova mu milombelo yetu. (Tanga Nkindi 18:10.) Nanshi tufwaninwe kwendelela na kulomba Leza amba: “witunyongolole kudi  yewa umbi,” Satana Dyabola. (Mateo 6:13) Yehova ukalondolola ino milombelo yetu ya kininga.—Ñimbo 145:19.

18, 19. (a) Mwanda waka tukokeja kukulupila amba tukanekenya bulwi botulwa na mishipiditu imbi? (b) I kipangujo’ka kikalondololwa mu shapita ulonda’ko?

¹⁸ Mishipiditu imbi iletanga kyaka, ino shi tukomena Dyabola ne kufwena kudi Leza na kulonga kiswa-mutyima kyandi, nabya ketudipo ne kya kwiityinina. (Tanga Yakoba 4:7, 8.) Bukomo bwa mishipiditu imbi i bwa kipindi. Yāpelwe mfuto mu mafuku a Noa, kadi itengele kutyibilwa butyibi bwa mfulo mu mafuku āya kumeso. (Yude 6) Vuluka kadi amba bamwikeulu ba Yehova ba bukomo betulamanga. (2 Balopwe 6:15-17) Bano bamwikeulu boloke basakanga betumona tunekenya mishipiditu imbi. Badi pamo bwa betukankamika twendelele kumeso. Nanshi tulamatei nyeke kudi Yehova ne ku kisaka kyandi kya bipangwa bya kikōkeji bya ku mushipiditu. Twijibei ku miswelo yo-yonso ya majende, ino tulondei nyeke madingi adi mu Kinenwa kya Leza. (1 Petelo 5:6, 7; 2 Petelo 2:9) Nankyo tukakulupila kunekenya bulwi botulwa na mishipiditu imbi.

¹⁹ Ino mwanda waka Leza ukilekele mishipiditu imbi ne bibi byonso bisusula bantu mpata? Kino kipangujo kisa kulondololwa mu shapita ulonda’ko.