1. Ang’o momiyo onego wapuonjre e wi malaike?

MONDO ing’e ng’ato e yo maber, chuno ni nyaka ing’e gimoro matin kuom anyuolane. Kamano bende, ng’eyo Jehova Nyasaye oriwo nyaka ng’eyo malaike mage. Muma luongo malaike ni “yawuot Nyasaye.” (Ayub 38:7) Kuom mano, Nyasaye tiyo kodgi e yo mane? Be nitie kaka gisetiyo e ngima dhano e kinde mosekalo? Bende malaike timo tich moro amora e ngimani? Ka en kamano, kara gisetimo kamano e yo mane?

2. En ng’ano ma ne ochweyo malaike, kendo nitiere malaike adi?

² Muma wuoyo e wi malaike ding’eny ahinya. We mondo wang’i ane moko kuom kuondego, mondo wapuonjre weche mang’eny e wi malaike. Ng’ano ma ne ochweyo malaike? Jo Kolosai 1:16 wacho ni: “Nikech kuome [Yesu Kristo] ema ne Nyasaye ochueyoe gik moko duto manie polo kendo manie piny.” (Bible in Luo 1976) Kuom mano, chwech duto mag roho miluongo ni malaike ne ochwe duto achiel achiel gi Jehova Nyasaye kokalo kuom Wuode mokwongo. Nitie malaike adi? Muma nyiso ni ne ochwe malaike tara gi gana, kendo giduto gin kod teko mang’eny.—Zaburi 103:20.  *

3. Ayub 38:4-7 nyisowa ang’o e wi malaike?

 ³ Muma ma en Wach Nyasaye, nyisowa ni kane ochwe piny, ‘yawuot Nyasaye duto ne okok gi mor.’ (Ayub 38:4-7) Mano nyiso ni malaike ne nitie higini mang’eny ka podi ok ochwe dhano, kata ka podi ok ochwe pinyni. Ndikono bende nyiso ni malaike ne mor, nikech owacho ni ne “giwer kaachiel.” Ne ni ndikono wacho ni “yawuot Nyasaye duto” ne wer kaachiel. E kindeno, malaike duto ne oriwore kanyachiel e tiyo ne Jehova Nyasaye.

4. Muma nyiso e yo mane ni malaike makare paro ahinya ngima dhano?

⁴ Chakre chieng’ ma ne gineno ka ichweyo dhano mokwongo, malaike osebedo ka paro ahinya ngima dhano makoro kwan-gi omedore, kod kaka dwaro mar Nyasaye timore. (Ngeche 8:30, 31; 1 Petro 1:11, 12) Kata kamano, kaka higini ne omedo kalo, malaike ne oneno ni ji mang’eny kuom dhano ne oweyo tiyo ni Jachwechgi ma jahera. Nyaka bed ni mano ne omiyo malaikego okuyo ahinya e chunygi. To ka ng’ato achiel e kind dhano olokore ma odok ir Jehova, nitie mor e “nyim malaika.” (Luka 15:10) Nikech malaike paro ahinya ngima jogo ma tiyo ni Nyasaye, wanyalo neno gimomiyo Jehova osebedo ka tiyo gi malaike mondo ojiw, kendo orit jotichne makare e piny ka. (Jo Hibrania 1:7, 14) We mondo wane ranyisi moko.

5. Wayudo ranyisi mage e Muma manyiso ni malaike ne ochiwo kony?

⁵ Malaike ariyo ne okonyo Lut, ng’at makare, mondo otony kethruok mar mier maricho mag Sodom gi Gomora, ka ne gigolo Lut gi nyige a e gwengego. (Chakruok 19:15, 16) Higini mang’eny bang’e, ne owit Daniel e bur mokuny ne sibuoche, to kata kamano sibuochego ok ne ohinye mi ne owacho niya: “Nyasacha oseoro malaikane, kendo omiyo dho sibuoche.” (Daniel 6:22) Higini madirom gana  ariyo mokalo, malaika moro nogonyo jaote Petro a e jela. (Tich Joote 12:6-11) Malaike bende ne ojiwo Yesu kane ochako tije e piny ka. (Mariko 1:13) Kinde matin ka podi ok otho, malaika ne ofwenyore ne Yesu ma ‘omiye teko.’ (Luka 22:43) Nyaka bed ni mano ne ojiwo Yesu e kinde ma konyno ne dwarore ahinya e ngimane.

6. (a) Malaike rito oganda Nyasaye nade e ndalogi? (b) Wabiro ng’iyo penjo mage sani?

⁶ E ndalogi, malaike ok nyisre ayanga ne oganda Nyasaye e piny ka. Kata obedo ni dhano ok nyal nenogi, malaike ma roteke matiyo ni Nyasaye podi rito ogandane, to moloyo kuom gik manyalo hinyo ngimagi kaka Jokristo. Muma wacho niya: “Malaika mar Jehova otimo kambi mokiewo gi jogo moluore, kendo ogologi e chandrwok.” (Zaburi 34:7) Ang’o momiyo wechego onego bed ni hoyo chunywa ahinya? En nikech nitie chwech mag roho maricho madwaro kethowa! Chwechgo gin jo mage? Gia kanye? Gitemo hinyowa e yo mane? Mondo wayud dwoko mag penjogi, we mondo wang’i ane matin gima ne otimore higini machon kane dhano ochako dak e piny ka.

7. Satan ne ogolo ji kuom Nyasaye e okang’ maromo nade?

⁷ Mana kaka ne wapuonjore e Sula mar 3 ei bugni, achiel kuom malaike ne obedo gi gombo mar locho e wi malaike mamoko, kuom mano ne ong’anjo oa kuom Nyasaye. Bang’e, malaikani ne ochako ng’ere kaka Satan kendo Jachien. (Fweny 12:9) Kuom higini madirom 1,600 bang’ wuondo Hawa, Satan ne ogolo chiegni dhano duto kuom Nyasaye mak mana jo manok makare kaka Habil, Enok, kod Noa.—Jo Hibrania 11:4, 5, 7.

8. (a) Malaike moko ne olokore e yo mane ma obedo jochiende? (b) Mondo gitony Ataro e kinde mag Noa, jochiendego ne nyaka tim ang’o?

⁸ E kinde mag Noa, malaike moko bende ne ong’anjo  oa kuom Jehova. Ne giweyo kar dakgi e polo gi Nyasaye, ne gibiro e piny ka, ma gikawo del mar ringruok. Nikech ang’o? Wasomo e Chakruok 6:2: “Yawuot Nyasaye noneno nyi ji ka gin jochia: mi ne gikendo mon kuom duto ma ne giyiero.” Kata kamano, Jehova Nyasaye ne ok oyie mondo timbe mag malaikegi kod richo ma dhano ne ochako timo mondo odhi nyime. Ne okelo ataro mar pi e piny ngima ma otieko dhano duto maricho, to ne oweyo mana jotichne makare. (Chakruok 7:17, 23) Kuom mano, malaike ma ne ong’anjogo miluongo ni jochiende, ne nyaka lony del mar ringruok mondo gidog e polo kaka chwech  mag roho. Ne giseriwo Jachien lwedo, omiyo koro Jachien ne obedo “ruodh jochiende.”—Mathayo 9:34.

9. (a) Ang’o ma ne otimore ni jochiende kane gidok e polo? (b) Ang’o ma wabiro ng’iyo kaluwore gi wach jochiendego?

⁹ Kane malaikego ma ok winj wach odok e polo, ne ok orwakgi kendo kaka malaike mag Nyasaye mana kaka Satan jatendgi bende. (2 Petro 2:4) Kata obedo ni sani ok ginyal rwako ringruok mar dhano, podi gitiyo marach ahinya e ngima dhano. Kuom adier, Satan “wuondo piny ngima” kotiyo gi kony moa kuom jochiendegi. (Fweny 12:9; 1 Johana 5:19) E yo mane? Jochiende hinyo tiyo gi yore mariek ma gisechano mag wuondo ji. (2 Jo Korintho 2:11) We mondo wang’i ane moko kuom yorego.

10. Timbe juok en ang’o?

¹⁰ Jochiende tiyo gi timbe mag juok e wuondo ji. Timbe mag juok en tudruok gi jochiende, onyalo bedo tudruok achiel kachiel kata kokalo kuom ajuoga. Muma kwedo timbe juok, kendo osiemowa ni wabed mabor kod gimoro amora ma otudore gi timbe juok. (Jo Galatia 5:19-21) Jochiende tiyo gi timbe juok mana kaka jolupo tiyo gi oniambo. Jalupo keto gik mopogore opogore e olowo, kaluwore gi rech modwaro nawo. Kamano bende, jochiende tiyo gi timbe mopogore opogore mag juok mondo giket ngima dhano duto e bwo teko margi.

11. Koro wach ka itiyo gi juogi itimo e yore mage, to ang’o momiyo ok onego wadonj e timbego?

¹¹ Achiel kuom yore ma jochiende wuondogo ji en koro wach ka itiyo gi juogi. Mano timore e yo mane? Otimore ka ng’ato temo dwaro ng’eyo gima biro timore kinde mabiro kata ng’eyo maber wach ma tiende opondo. Yore moko mag timo mano gin kaka diro gagi, mbofwa, kata koro wach kitiyo kod sulwe. Kata obedo ni jomoko neno ni koro wach ka itiyo gi timbe juok ok nyal hinyo ng’ato, Muma wacho ni jokor  wechegi tiyo gi jochiende. Kuom ranyisi Tich Joote 16:16-18 wuoyo kuom “jachien ma ne miyo” nyako moro “koro wach.” (Bible in Luo 1976) Kata kamano, teko mar timo mano ne orumo kuome kane ogol jachiendno.

12. Ang’o momiyo temo wuoyo gi jo mosetho en gima nyalo kelo chandruok?

¹² Yo machielo ma jochiende wuondogo ji en jiwogi mondo ginon wach kuom jo motho. Jogo mayuago ng’atgi ma otho, kinde mang’eny iwuondogi gi paro ma ok adier e wi jo motho. Ajuoga nyalo chiwo wach makende kata onyalo wuoyo gi dwol machalo gi mar ng’at ma ne osetho. Mano miyo jomoko bedo gi yie ni jo motho podi ngima adier, kendo ni tudruok kodgi nyalo hoyo joma podi ngima e lit ma giyudono. Kata kamano, “hoch” moro amora machalo kamano en mar miriambo, kendo onyalo kelo chandruok. Nikech ang’o? Nikech jochiende nyalo tiyo gi dwol machalo gi mar ng’at ma othono, bende ginyalo miyo ajuoga weche e wi ng’at ma otho. (1 Samuel 28:3-19) To kendo mana kaka ne wapuonjore e Sula mar 6, jo  motho onge. (Zaburi 115:17) Kuom mano, ng’ato ang’ata madwaro yudo paro “mar jo motho” en ng’ama osewuond gi jochiende, kendo otimo gima opogore gi dwaro mar Nyasaye. (Rapar mar Chik 18:10, 11; Isaiah 8:19) E momiyo tang’ ahinya mondo ikwed miriambo ma jochiende tiyogoni.

13. Joma kinde moko ne odak gi luoro mar jochiende osebedo gi lokruok mane?

¹³ Jochiende ok wuond mana ji kende, to gitemo kata bwogogi. Satan gi jochiende mage ong’eyo ni sani gidong’ gi ‘ndalo matin’ ka podi ok ochung-gi e tijgi, kendo koro giger moloyo kinde mamoko mosekalo. (Fweny 12:12, 17) Kata kamano, ji mang’eny ma kinde moko ne odak gi luoro nikech jochiende, koro sani ok oluorogi. Mani ne otimore nade? Ang’o ma ng’ato nyalo timo ka dipo ni sani podi odhi nyime gi timbe juok?

14. Mana kaka Jokristo ma ne odak Efeso, wanyalo timo ang’o mondo wawuog e bwo teko mar jochiende?

¹⁴ Muma nyisowa kaka wanyalo kwedo jochiende, kendo kaka wanyalo wuok e bwo teko margi. Par ane ranyisi mar Jokristo ma ne odak chiegni higini 2000 mosekalo e dala mar Efeso. Moko kuomgi ne timo timbe juok ka pok gibedo Jokristo. Ka ne ging’ado ni mondo giwere gi timbe juok, ang’o ma ne gitimo? Muma wacho ni: “Jomoko kuomgi ma nosebedo ka timo timbe juok nokelo kitepegi mag juok mi nowang’gi ka ji duto neno.” (Tich Joote 19:19, Luo NT 2003) Kane giketho kitepegi mag timbe juok, jogo ma ne obedo Jokristo ne oketo ranyisi maber ne jo madwaro kwedo jochiende e ndalowagi. Jo madwaro tiyo ni Jehova nyaka keth gimoro amora ma itiyogo e timbe juok. Mano oting’o gik moko kaka buge, gasede, piche, kod thumbe moting’o weche ma puonjo timbe mag juok kendo manenore ni mit winjo. E wi mago, ng’ato bende onego  oketh gimoro amora ma osebedo korwako e dende mondo ogeng’go timbe juok.—1 Jo Korintho 10:21.

15. Mondo wakwed teko mar jochiende, ang’o monego watim?

¹⁵ Higini moko bang’ ka Jokristo ma ne odak Efeso ne oseketho kitepegi mag timbe juok, jaote Paulo ne ondiko nigi niya: ‘Nikech wasikwa mwakedogo . . . gin lang chuny maricho ma ok mag pinyni.’ (Jo Efeso 6:12) Jochiendego ne podi ok ool. Ne podi gitemo mondo gilo Jokristogo. Koro, ang’o kendo ma ne dwarore ni Jokristogo otim? Paulo nowacho niya: “To moloyo magi duto, makuru yie kaka okumba, ma unyalo negogo aserini makakni mag Ng’a Marachno [Satan].” (Jo Efeso 6:16) Ka okumba marwa mar yie otegno, eka wabiro kwedo teko mar jochiende.—Mathayo 17:20.

16. Wanyalo tego yie marwa e yo mane?

¹⁶ To kara ere kaka wanyalo tego yie marwa? Wanyalo timo kamano ka wapuonjore Muma. Ohinga nyalo chung’ motegno mana ka mise mare bende okuny motegno. To e yo machalo kamano bende, yie marwa bedo gi mise motegno, ka wang’eyo Wach Nyasaye ma en Muma e yo maber. Ka wasomo kendo wapuonjore Muma odiechieng’ kodiechieng’, yie marwa biro bedo motegno. Mana kaka ohinga motegno, yie machalo kamano nyalo bedo kaka okumba ma geng’owa kuom teko mar jochiende.—1 Johana 5:5.

17. Ang’o ma ng’ato onego otim eka mondo okwed jochiende?

¹⁷ Bende ne dwarore ni Jokristo ma ne ni Efeso okaw okang’ mane? Ne onego giyud ritruok moloyo mano nikech ne gidak kama timbe juok ne ng’eny ahinya. Kuom mano Paulo ne onyisogi niya: “Keturu chunyu e lamo kod sayo, kulamo kinde duto kuom Roho.” (Jo Efeso 6:18) Nikech waduto wadak e piny mopong’gi timbe juok, mondo wakwed jochiende, dwarore mondo walem kinde duto mondo Jehova oritwa. Dwarore ni mondo wati gi nying Jehova e lamo. (Ngeche 18:10) Kuom mano, onego wadhi nyime gi kwayo Nyasaye ni mondo ‘oreswa kuom Ng’a Marachno,’  tiende ni Satan kendo Jachien. (Mathayo 6:13) Jehova biro dwoko kwayo kaka mago mowuok e chunywa.—Zaburi 145:19.

18, 19. (a) Ang’o momiyo wanyalo bedo gi yie motegno ni wanyalo locho e lweny mantie e kindwa gi jochiende? (b) En penjo mane ma ibiro dwoki e sula maluwo mae?

¹⁸ Jochiende nyalo kelo chandruok, kata kamano, ka wakwedo Jachien, kendo ka wasudo machiegni gi Nyasaye ka watimo dwaro mare, ok onego wadag ka waluorogi. (Jakobo 4:7, 8) Jochiende nigi teko morem. Ne okumgi ndalo mag Noa, kendo gibiro yudo kumgi mogik e ndalo mabiro. (Juda 6) Ng’e bende ni malaike maroteke mag Jehova ritowa. (2 Ruodhi 6:15-17) Malaikego dwaro neno ahinya ka wakwedo, kendo ka waloyo jochiende. Malaike makarego jiwowa mondo wadhi nyime. Kuom mano, we mondo wabed machiegni gi Jehova kod malaikene makare. Ber bende mondo wakwed timbe duto mag juok, kendo wati gi puonj manie Wach Nyasaye. (1 Petro 5:6, 7; 2 Petro 2:9) Ka watimo kamano, wanyalo bedo gi yie motegno ni wabiro locho e lweny mantie e kindwa gi jochiende.

¹⁹ Kata kamano, ang’o momiyo Nyasaye oseweyo jochiende kod richo ma osebedo ka kelo ni ji mang’eny chandruok ahinya mondo odhi nyime? Penjono ibiro dwoki e sula maluwo mae.