1. Etke jej aikuj katak kõn enjel̦ ro?

BWE jen lukkuun jel̦ã kajjien juon armej, eaorõk bwe jen bar jel̦ã kõn baam̦le eo an. Ejjel̦o̦k oktak, el̦aññe jekõn̦aan lukkuun jel̦ã kõn Jeova Anij, jej aikuj kal̦apl̦o̦k ad jel̦ã kõn baam̦le eo an ak enjel̦ ro ilañ. Baibõl̦ ej n̦aetan enjel̦ rein “ro nejin Anij.” (Job 38:7) Innem, ta eddo ko ak jerbal ko aer me Anij ear lel̦o̦k ñan er? Ta ko rekõn kõm̦m̦ani ñan armej ro ilo iien ko etto? Enjel̦ ro remaroñ ke jipañ eok? El̦aññe aet, ewi wãween?

2. Wõn ar kõm̦anm̦an enjel̦ ro, im jete oraer?

² Elõñ kõttan an Baibõl̦ kõnnaan kõn enjel̦ ro. Jen etale jet eoon ko bwe jen maroñ kal̦apl̦o̦k ad jel̦ã kõn enjel̦ ro ilañ. Wõn ar kõm̦anm̦an enjel̦ ro? Bokin Kolosse 1:16, (UBS) ej ba bwe ikijjeen “e [Jijej Kũraij] Anij ear kõm̦anm̦an men otemjej ilo lañ im ilo lal̦, men ko jej loi im men ko jejjab loi.” Kõn men in, Jeova Anij ear kõjerbal m̦aanje eo Nejin ñan kõm̦anm̦an enjel̦ ro. Ewõr jete oran enjel̦ ro? Baibõl̦ ej ba bwe kar kõm̦anm̦an elõñ bukwi milien  enjel̦ ro, im aolepeer relukkuun kajoor.—Sam 103:20. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.)

3. Ta eo naan ko ilo bokin Job 38:4-7 rej kwal̦o̦k kake kõn enjel̦ ro?

³ Naanin Anij ej ba bwe ke kar kõm̦anm̦an lal̦ in, “ro nejin Anij otemjej rar lam̦õj kõn lañlõñ.” (Job 38:4-7) Naan kein rej kwal̦o̦k bwe enjel̦ ro rar pãd m̦okta jãn iien eo Anij ear kõm̦anm̦an lal̦ in im armej ro. Rej bar kwal̦o̦k bwe ewõr an enjel̦ ro eñjake, kõnke rej ba enjel̦ ro rar “lam̦õj kõn lañlõñ.” Bareinwõt, rej ba bwe “ro nejin Anij otemjej” rar lañlõñ ippãn doon. Mel̦el̦ein men in bwe ilo kar tõrein, aolep enjel̦ ro rar bõrokuk ippãn doon ãinwõt juon baam̦le ilo aer jerbal ñan Jeova Anij.

4. Ewi wãween an Baibõl̦ kwal̦o̦k bwe enjel̦ ro retiljek rej itoklimo kõn men ko armej ro rej kõm̦m̦ani?

⁴ Jãn iien eo enjel̦ ro retiljek rar loe an Anij kõm̦anm̦an armej ro ruo m̦oktata, rar kwal̦o̦k aer itoklimo kõn men ko rej wal̦o̦k ilo mour ko an armej ro. Rar bar itoklimo kõn wãween an naaj jejjet ankilaan Anij. (Jabõn Kõnnaan 8:30, 31; 1 Piter 1:11, 12) Bõtab ãlikin jidik iien, enjel̦ ro rar loe an enañin aolep armej el̦l̦o̦k jãn aer karejar ñan Rũkõm̦anm̦an eo aer me el̦ap yokwe ippãn. Ejjel̦o̦k pere bwe enjel̦ rein retiljek rar lukkuun bũrom̦õj ke rar loe men in. Bõtab, Baibõl̦ ej ba bwe ñe juon armej ej bar jepl̦aak im jerbal ñan Jeova, “enjel̦ ro an Anij rej lañlõñ.” (Luk 15:10, UBS) El̦ap an enjel̦ ro kaorõk ro rej jerbal ñan Anij. Eñin unin elõñ alen an kar Jeova kõjerbal er ñan kõkajoor im kõjparok rũkarejar ro an retiljek ioon lal̦  in. (Riit Hibru 1:7, 14, UBS.) Jen lale jet waanjoñak kõn men in.

5. Ta waanjoñak ko ilo Baibõl̦ me rej kwal̦o̦k kõn an kar enjel̦ ro jipañ armej ro?

⁵ Ruo enjel̦ rar jipañe em̦m̦aan eo etiljek Lot im bareinwõt lim̦aro ruo nejin ilo aer kar kadiwõjl̦o̦k er jãn Sodom im Gomorra. Rar kadiwõjl̦o̦k er bwe ren jab mej ke Anij ear ko̦kkure jikin kein renana. (Jenesis 19:15, 16) Elõñ bukwi iiõ ko tokãlik, kar jol̦o̦k rũkanaan Daniel ilowaan juon ro̦ñin l̦aiõn, bõtab ejjel̦o̦k jorrããn ear wal̦o̦k ñane. Daniel ear ba: “Anij eo aõ ear jilkintok enjel̦ eo An, im ear kiili lo̦ñiin l̦aiõn ko.” (Daniel 6:22) Ilo iien ko an rijjilõk ro, juon enjel̦ ear karõl̦o̦k rijjilõk Piter jãn kalbuuj. (Jerbal 12:6-11) Bareinwõt, enjel̦ ro rar jipañ im kõkajoor Jijej ke ear jino kwal̦o̦k naan ioon lal̦ in. (Mark 1:13) Im m̦okta jãn an kar Jijej mej, juon enjel̦ ear itok ñan ippãn im “kõkajoor E.” (Luk 22:43) El̦ap wõt an kar enjel̦ rein kaenõm̦m̦an im jipañ Jijej ilo iien kein ruo me rar lukkuun aorõk ilo mour eo an!

6. (1) Ewi wãween an enjel̦ ro rem̦m̦an kõjparok armej ro doon Anij rainin? (2) Ta kajjitõk ko jenaaj etali ilo katak in?

⁶ Rainin, enjel̦ ro rem̦m̦an rejjab wal̦o̦k ñan armej ro an Anij ilo lal̦ in. Meñe jejjab maroñ lo er kõn mejãd, ak enjel̦ rein rekajoor an Anij rej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kõjparok armej ro doon Anij. El̦aptata, rej kõjparok armej rein jãn jabdewõt men ko remaroñ ko̦kkure jem̦jerã eo aer ippãn Anij. Baibõl̦ ej ba: ‘Enjel̦ eo an Jeova ej apare ro rej kautiej E, im ej lo̦mo̦o̦ren er jãn kauwõtata.’ (Sam 34:7, UBS) Etke naan kein ilo eoon in el̦ap aer kaenõm̦m̦an kõj? Kõnke ewõr jetõb ro renana im rekõn̦aan ko̦kkure kõj. Wõn jetõb rein renana? Rar itok jãn ia? Ta ko rej kõm̦m̦ani ñan kajjioñ in ko̦kkure kõj? Ñan uwaake kajjitõk kein, jen ro̦o̦l likl̦o̦k ñan jinoin an kar wõr armej ioon lal̦ in, im lale ta eo ekar wal̦o̦k ilo iien in.

7. Ewi joñan an kar Setan lo tõprak ilo an tõlpiloik armej ro?

⁷ Ãinwõt ad kar etale ilo Katak 3 ilo bok in, juon iaan enjel̦ ro ear jino kõn̦aan irooj ioon ro jet im tõl er. Kõn wõt men in, enjel̦ in ear jum̦ae Anij. Tokãlik, ear oktak im erom Setan Tepil̦ eo. (Revelesõn 12:9) Enañin 1,600 iiõ ko ãlikin wõt an kar Setan m̦on̦e Iv, ear lo tõprak ilo an tõlpiloik enañin aolep armej ro bwe ren jab karejar ñan Anij. Bõtab, ekar wõr jet armej ro rar tiljek wõt ñan Anij ãinwõt Ebel, Inok, im Noa.—Hibru 11:4, 5, 7.

8. (1) Ta eo ear kõm̦m̦an bwe jet iaan enjel̦ ro nejin Anij ren oktak im enjel̦ ro renana? (2) Ta eo enjel̦ rein renana rar aikuj kõm̦m̦ane bwe ren jab mej ilo kar Ibwijleplep eo?

 ⁸ Ilo raan ko an Noa, jet enjel̦ rar bar jum̦ae Jeova. Rar ilo̦k jãn ijo jikier ilañ im wanlal̦tak ñan lal̦ in, im rar ukot m̦õraer ñan armej. Etke rar kõm̦m̦ane men in? Bokin Jenesis 6:2 ej ba: “Innem l̦õm̦aro nejin Anij rar lo kõrã ro nejin armej bwe redeo̦, im rar bõk lim̦aro pãleer jabdewõt eo im rar kããlõte.” Jeova Anij ear jab kõtl̦o̦k bwe men in enana me enjel̦ rein rar kõm̦m̦ane im men ko renana armej ro rar kõm̦m̦ani, ren wõnm̦aanl̦o̦k wõt. Ear kõm̦m̦an bwe en ibwijleplep aolepen lal̦ in im ko̦kkure aolep armej ro renana. Bõtab, ear lo̦mo̦o̦ren wõt ro rar tiljek ñane. (Jenesis 7:17, 23) Innem, enjel̦ rein renana rar aikuj bar ukot m̦õraer ñan jetõb im jepl̦aak ñan lañ. Rar make kobal̦o̦k ippãn Tepil̦ eo, eo ej iroojin jetõb ro renana.—Matu 9:34.

9. (1) Ta eo ear wal̦o̦k ñan enjel̦ ro renana ke rar jepl̦aak ñan lañ? (2) Ta eo jenaaj etale kiiõ kõn enjel̦ ro renana?

⁹ Ke enjel̦ rein renana rar jepl̦aak ñan lañ, rar kobal̦o̦k ippãn Setan, Irooj eo aer. Ear jako aer m̦õttan baam̦le eo an Anij ilañ kõnke kar jol̦o̦k er. (2 Piter 2:4) Bareinwõt, rar jab maroñ bar ukot m̦õraer ñan ãnbwinnin armej. Meñe ãindein ak jerbal ko aer renana el̦ap aer jelõt armej ro. Enjel̦ rein renana rej jipañ Setan “m̦on̦e aolepen lal̦.” (Revelesõn 12:9; 1 Jon 5:19) Ewi wãween aer kõm̦m̦ane men in? Eokwe, elõñ wãween ko rej kõjerbali ñan kareel armej ro bwe ren po ippãer. (Riit 2 Korint 2:11, UBS.) Jen etale jet iaan men kein me jetõb ak enjel̦ rein renana rej kõjerbali.

10. Ta ko enjel̦ ro renana rej kõjerbali bwe armej ren po ippãer?

¹⁰ Anijnij, ekkõpãl, kaulibobo, jal̦jal̦, bubu im men ko ãierl̦o̦kwõt rar jebar im wal̦o̦k jãn enjel̦ ro renana. Ekkã an armej ro make kõm̦m̦ani men kein ñan kappok jipañ ippãn jetõb rein renana. Ñe ejjab, rej jibadekl̦o̦k rũkkõpãl ro  im ribubu ro. Bõtab, Baibõl̦ ej ba bwe enana men kein im ej kakkõl kõj bwe jen kõjparok kõj jãn jabdewõt men ko me rej ekkejell̦o̦k ippãn anijnij im kajjetõbtõb. (Duteronomi 18:10-12, UBS; Galetia 5:19-21, UBS) Enjel̦ rein renana rej kõjerbal men kein ãinwõt mo̦o̦r ko aer. Juon rieo̦ñõd ejjab kõjerbal juon wõt mo̦o̦r ak ej kõjerbal elõñ kain mo̦o̦r ko bwe en maroñ ko̦jeke bwijin kain ek. Ilo ejja wãween in l̦o̦k wõt, enjel̦ rein rej kõjerbal kilen anijnij ko me reoktak jãn doon bwe elõñ armej ren po ippãer.

11. Ta in bubu, im etke jej aikuj kõjparok kõj jãn men in?

¹¹ Juon mo̦o̦r ak aujiid me enjel̦ ro renana rej kõjerbale ej bubu. Ta in bubu? Ej juon wãween armej ro rej kõjerbale bwe ren jel̦ã kõn men ko rettino im kõn men ko renaaj wal̦o̦k ilju im jekl̦aj. Jet armej rej bubu ilo aer kõjerbal n̦o̦k ko, bwilikõn mar ko, im bareinwõt ilo aer riiti lo̦piden pein armej ro. Jet rej lo kõkal̦l̦e ko ñe rej ettõn̦ak, im bar jet armej rej kõjerbal Baibõl̦ ñan aer bubu. Meñe elõñ armej rej l̦õmn̦ak bwe ejjel̦o̦k jorrããn ñe rej kõm̦m̦ani men kein ilo aer bubu, bõtab ejjab eñin men eo Baibõl̦ ej ba. Baibõl̦ ej ba bwe ribubu ro im jetõb ro renana rej jerbal ippãn doon. Ñan waanjoñak, ilo bokin Jerbal 16:16-18, ej ba bwe juon “jetõb in m̦adm̦õd” ear mo̦k n̦a ippãn juon jiroñ im kõmaroñe bwe en “rũkaanij” ak bubu. Bõtab ke rar kajutakl̦o̦k jetõb ak enjel̦ eo enana jãne, ear jako maroñ ko an jiroñ in.

12. Etke ekauwõtata ñe juon ej kajjioñ kappok jipañ ippãn ro remej?

¹² Bar juon wãween enjel̦ ro renana rej tõlpiloik armej ro ej ilo aer riab arin rimej ro. Men in ekkã an wal̦o̦k ñan ro el̦ap aer bũrom̦õj kõn eo ejitõnbõro ippãer me emej. Enjel̦ ro renana rej kõm̦m̦an bwe armej rein ren tõmaki men ko rejjab m̦ool me rej roñ an armej kõnnaan kaki kõn ro remej. Ñan waanjoñak, jet armej rej ba bwe ro remej rej kaamijak er ak jojoon er. Bar jet rej ba rar loe eo emej im roñ ainikien. Kõn men in, elõñ armej rej l̦õmn̦ak bwe  ñe juon emej, jetõb eo an ej mour m̦aanl̦o̦k im emaroñ jipañ er ak kajorrããn er. Bõtab, ekanooj kauwõtata ñe juon ej kajjitõk jipañ ippãn ro remej. Etke? Kõnke ejjab lukkuun er eo rej wal̦o̦k ak ej enjel̦ ro renana. Rein rej riab arin ro remej. (1 Samuel 28:3-19) Bareinwõt, em̦õj ad katak ilo kar Katak 6 bwe ro remej rejjab mour ñan jidik. (Sam 115:17) Innem jabdewõt eo ej katoke ro remej im kajjitõk jipañ ippãer, repo ilo aujiid ko an enjel̦ ro renana im rej jum̦ae Anij. (Riit Duteronomi 18:10, 11, UBS; Aiseia 8:19) Innem, kanooj kõjparok eok bwe kwõn jab po ilo aujiid in ekauwõtata an enjel̦ ro renana.

13. Ta eo em̦õj an wal̦o̦k ñan armej ro rekõn abwinmake im mijak jetõb ro renana?

¹³ Enjel̦ ro renana rejjab tõlpiloik wõt armej ak rej bar kaamijak er. Rainin, Setan im enjel̦ rein doon me renana rejel̦ã bwe “jidik wõt iien” ippãer. Innem, el̦apl̦o̦k aer illu jãn kar m̦okta kõnke rejel̦ã bwe ejjabto jãn kiiõ reban bar tõlpiloik im kaamijak armej. (Revelesõn 12:12, 17) Elõñ to̦ujin armej ro rekajoor kar abwinmake im mijak jetõb rein renana, bõtab ejako aer mijak er kiiõ. Ta eo ear jipañ er? Ak ta kõn ro rej anijnij, ekkõpãl, bubu im men ko ãierl̦o̦kwõt? Ta ko remaroñ kõm̦m̦ani bwe ren rõl̦o̦k jãn ium̦win pein jetõb ro renana?

14. (1) Ta eo Kũrjin ro ilo Epesõs rar kõm̦m̦ane bwe ren rõl̦o̦k jãn maroñ eo an jetõb ro renana? (2) Im ewi wãween ad maroñ anõke er?

¹⁴ Baibõl̦ ej kwal̦o̦k ta ko jen kõm̦m̦ani ñan kõjparok kõj jãn enjel̦ ro renana. Ej bar kwal̦o̦k ta ko jen kõm̦m̦ani bwe jen rõl̦o̦k jãn maroñ ko aer. Jen lale juon bwebwenato ilo Baibõl̦ kõn jet iaan Kũrjin ro ilo kar jinoin ilo jikin eo etan Epesõs. Ilo jinoin, armej rein rar rianijnij. Bõtab, ke rar kõn̦aan bõjrak jãn men kein renana, ta eo rar kõm̦m̦ane?  Baibõl̦ ej ba: “Elõñ iaan ro rar anijnij rej aini bok ko aer, im tũli im̦aan mejãn armej otemjej.” (Jerbal 19:19) Ilo aer kar tũli bokin anijnij kein aer, Kũrjin rein rekããl rar likũt juon joñak em̦m̦an ñan armej ro rainin me rekõn̦aan rõl̦o̦k jãn jerbalin m̦adm̦õd ko an jetõb ro renana. Armej ro rekõn̦aan jerbal ñan Jeova rej aikuj jol̦o̦k aolep men ko me ewõr anijnij, ekkõpãl, im bubu ie. Jet iaan men kein ej bok ko, pija ko, al ko, im jabdewõt men ko rej kõm̦m̦an an armej ro l̦õmn̦ak bwe ejjel̦o̦k jorrããn ilo anijnij. Bareinwõt, rej aikuj jol̦o̦k m̦arm̦ar ko im jabdewõt kein karwaan ko me rej ba renaaj kõjparok er jãn jetõb ro renana.—1 Korint 10:21.

15. Ta eo jej aikuj kõm̦m̦ane ñan kõjparok kõj jãn jetõb ro renana?

¹⁵ Jejjo iiõ ãlikin an kar Kũrjin ro ilo Epesõs tũli bokin anijnij ko aer, rijjilõk Paul ear jejel̦o̦k ñan er im ba: ‘Adwõj oktaak ej ippãn jarin jetõb ro renana.’ (Epesõs 6:12) Jetõb rein ak enjel̦ rein renana rar jab bõjrak jãn aer kajjioñ kapo  armej ro. Rar kõn̦aan wõt bwe armej rein ren pãd ium̦win kajoor ko aer. Kõn men in, ta eo Kũrjin ro rar aikuj bar kõm̦m̦ane? Paul ear ba: “Iien otemjej kom̦win bõk tõmak bwe en ami kein kattõrak; innem kom̦ naaj maroñ kuni m̦ade kijeek ko Rinana eo [Setan] enaaj wãkar kom̦ kaki.” (Epesõs 6:16, UBS) Innem, eaorõk bwe jen kõkajoor wõt tõmak eo ad kõnke enãj l̦ak kajoorl̦o̦k tõmak eo ad, ej kab nãj l̦apl̦o̦k wõt ad maroñ kõjparok kõj jãn jetõb rein renana.—Matu 17:20, UBS.

16. Ewi wãween ad maroñ kõkajoorl̦o̦k tõmak eo ad?

¹⁶ Ewi wãween ad maroñ kõkajoorl̦o̦k tõmak eo ad? Ikijjeen ad riit im katak Baibõl̦. Bwe juon em̦ en maroñ jutak wõt, pedpedin ej aikuj pen im kajoor. Ejjel̦o̦k oktak, bwe en pen im kajoor wõt tõmak eo ad, jej aikuj jel̦ã im lukkuun mel̦el̦e kõn katak ko rem̦ool jãn Naanin Anij. El̦aññe jenaaj riit im katak Baibõl̦ kajjojo raan, tõmak eo ad enaaj kajoorl̦o̦k wõt. Im ãinwõt an juon em̦ kõjparok armej ro ilowaan, ãindein ñe tõmak eo ad ej kajoor, enaaj kõjparok kõj jãn jetõb ak enjel̦ ro renana im jerbalin m̦adm̦õd ko aer.—1 Jon 5:5, UBS.

17. Ta eo jej aikuj kõm̦m̦ane ñan kõjparok kõj jãn jetõb ro renana?

¹⁷ Kũrjin ro ilo Epesõs rar aikuj jipañ kõnke jikin in rar pãd ie ear obrak kõn anijnij im kajjetõbtõb. Innem ta eo juon rar aikuj kõm̦m̦ane? Paul ear ba ñan er: “Kom̦win . . . jar, im kajjitõk jipañ jãn Anij. Kom̦win jar iien otemjej.” (Epesõs 6:18, UBS) Ak ta kõn kõj ilo raan kein? Eokwe, kõnke lal̦ in jej mour ie rainin ebar obrak kõn anijnij, jej aikuj jar im akwel̦ap ñan Jeova bwe en kõjparok kõj jãn jetõb ro renana. Im ñe jej jar, jej aikuj kõjerbal ãt eo etan Anij, Jeova. (Riit Jabõn Kõnnaan 18:10.) Kõn men in, jej aikuj kate kõj im jar ñan Anij aolep iien bwe en ‘kõjparok kõj jãn Eo Enana,’ Setan Tepil̦ eo. (Matu 6:13, UBS) Jeova enaaj uwaake jar ko an ro rej akwel̦ap bwe en jipañ er.—Sam 145:19, UBS.

18, 19. (1) Etke jejel̦ã bwe jenaaj lo tõprak ñe jej jum̦ae jetõb ro renana? (2) Ta kajjitõk ko jenaaj etali ilo naaj katak eo tok juon?

 ¹⁸ M̦ool bwe jetõb ro renana relãj im kajoor. Bõtab, el̦aññe jenaaj jum̦ae Tepil̦ eo im pãd epaake Anij ilo ad kõm̦anm̦an Ankilaan, enãj ejjel̦o̦k unin ad aikuj mijak er. (Riit Jemes 4:7, 8.) Ewõr joñan kajoor im maroñ ko an jetõb rein ak enjel̦ rein renana. Anij ear kaje er ilo raan ko an Noa, im juon iien enaaj ko̦kkure er. (Jud 6) Jab mel̦o̦kl̦o̦k bwe enjel̦ ro rekajoor an Jeova rej kõjparok kõj. (2 Kiiñ 6:15-17) Enjel̦ rein rem̦m̦an relukkuun kõn̦aan lo ad jum̦ae jetõb ro renana im kõjparok kõj jãn er. Jemaroñ pijaikl̦o̦k aer m̦õn̦õn̦õ im rejetake kõj ilo ad kõm̦m̦ane men in. Jen kate kõj bwe jen pãd epaake wõt Jeova im enjel̦ ro an retiljek. Bareinwõt, jen l̦oore wõt naanin kakapilõklõk ko ilo Baibõl̦ im kõjparok kõj jãn jabdewõt men ko rej ekkejell̦o̦k ippãn anijnij. (1 Piter 5:6, 7; 2 Piter 2:9) Ad kõm̦m̦ane men in enaaj jipañ kõj ñan lo tõprak ilo ad jum̦ae jetõb ro renana.

¹⁹ Ak kiiõ, etke Anij ej kõtl̦o̦k bwe jetõb rein ak enjel̦ rein renana ren mour wõt? Etke ej kõtl̦o̦k wõt bwe men ko renana ren wal̦o̦k im kaeñtaan armej ro? Jenaaj uwaake kajjitõk kein ilo naaj katak eo tok juon.