1. Ko e ha kua lata ia tautolu ke manako ke ako hagaao ke he tau agelu?

KE MAEKE ke iloa e tagata kua lata ke fai iloaaga hagaao ke he magafaoa haana. Pihia foki, ke maeke ke iloa a Iehova ko e Atua kua lata ke fakamahani mo e magafaoa fakaagelu haana. Ne ui he Tohi Tapu e tau agelu ko e “tau tama tane oti he Atua.” (Iopu 38:7) Ti, ko e heigoa e gahua ha lautolu ke he finagalo he Atua? Fai matagahua kia a lautolu he fakamauaga tuai he tagata? Lauia nakai e moui haau he tau agelu? Ka pihia, ke he puhala fe?

2. O mai i fe e tau agelu, mo e tokofiha a lautolu?

² Ne laga teau e totoku he Tohi Tapu ke he tau agelu. Kia fakatutala a tautolu ke he falu a fakamooliaga nei ke ako fakalahi hagaao ke he tau agelu. O mai i fe e tau agelu? Ne talahau he Kolose 1:16: “[Puhala ia Iesu Keriso] ne eke e ia e tau mena oti kana, ko e tau mena ha he lagi, mo e tau mena ha he lalolagi.” Ti, ko e tau mena momoui fakaagaaga oti ne ui ko e tau agelu kua tufugatia takitaha e Iehova ko e Atua puhala he Tama uluaki haana. Ti tokofiha e agelu ne ha ha i ai? Ne fakakite he Tohi Tapu kua teau e tau miliona he tau agelu ne tufugatia, ti kua malolō oti a lautolu.—Salamo 103:20. *

3. Ko e heigoa ne tala mai e Iopu 38:4-7 ki a tautolu hagaao ke he tau agelu?

 ³ Ne talamai e Kupu he Atua, ko e Tohi Tapu, he magaaho ne fakavē e lalolagi, ne “kalaga fiafia ai e tau tama tane oti he Atua.” (Iopu 38:4-7) Ti kua leva tigahau e momoui he tau agelu ato tufugatia e tau tagata, pihia foki ato tufugatia e lalolagi. Ne fakakite foki he vala nei he Tohi Tapu kua fai logonaaga e tau agelu, ha kua pehē na ‘lologo fiafia fakalataha a lautolu.’ Kia mailoga ai, kua fiafia fakalataha e “tau tama tane oti he Atua.” He magaaho ia, ko e tau agelu oti kua ha ha he magafaoa kaufakalataha ne fekafekau ki a Iehova ko e Atua.

4. Fakakite fēfē he Tohi Tapu kua fiafia e tau agelu tua fakamooli ke he tau gahua he tau tagata?

⁴ Tali mai he kitia e lautolu e tufugatiaaga he tau tagata fakamua, ne fakakite he tau mena momoui fakaagaaga tua fakamooli e fiafia lahi ke he tupu tolomaki he magafaoa he tagata mo e ke he fakakatoatoaaga he finagalo he Atua. (Tau Fakatai 8:30, 31; 1 Peteru 1:11, 12) Ti he fai magaaho ne mole, ne fioia he tau agelu e laulahi he magafaoa he tagata kua fuluhi kehe mai he fekafekau ke he Tufuga fakaalofa ha lautolu. Nakai fakauaua kua momoko ai e tau agelu tua fakamooli ha ko e mena nei. Ke he taha faahi, ka liu mai taha tagata ki a Iehova, ‘ne fiafia e tau agelu.’ (Luka 15:10) Ha kua lahi e mataala he tau agelu ke he levekiaga ha lautolu kua fekafekau ke he Atua, ko e kakano haia ne fakaaoga tumau e Iehova e tau agelu ke fakamalolō mo e puipui e tau fekafekau tua fakamooli haana he lalolagi. (Totou Heperu 1:7, 14.) Onoono la ke he falu fakataiaga.

5. Ko e heigoa e tau fakataiaga he lalago fakaagelu ne moua e tautolu i loto he Tohi Tapu?

⁵ Ua e agelu ne lagomatai e tagata tututonu ko Lota mo e fanau fifine haana ke hao mai he moumouaga he tau maaga kelea ko Sotoma mo Komora he takitaki atu a lautolu mai he matakavi ia. (Kenese 19:15, 16) He tau senetenari fakamui, ne liti e perofeta ko Tanielu ki loto he ana leona, ka e hao mai a ia he hagahagakelea ti talahau: “Ne fakafano mai he Atua haku  hana agelu, kua pa ai e tau gutu he tau leona.” (Tanielu 6:22) He senetenari fakamua V.N., ne fakatoka mai he agelu e aposetolo ko Peteru he fale puipui. (Gahua 12:6-11) Mua atu foki, ne fakamalolō he tau agelu a Iesu he kamataaga he fekafekauaga haana he lalolagi. (Mareko 1:13) Mo e nakai leva ato mate a Iesu, ne finatu e agelu ki a Iesu mo e “fakamalolo a ia.” (Luka 22:43) Kua mafanatia mooli ki a Iesu e tau magaaho uho pihia he moui haana!

6. (a) Puipui fēfē he tau agelu e tau tagata he Atua he vahā nei? (e) Ko e heigoa e tau hūhū ka fakatutala mogonei a tautolu ki ai?

⁶ He vahā nei, kua nakai kitia mata he tau tagata he Atua he lalolagi e tau agelu. Pete kua nakai kitia mata he tau tagata, ne puipui agaia he tau agelu malolō he Atua e tau tagata haana, mua atu ke he tau hagahagakelea fakaagaaga. Ne pehē e Tohi Tapu: “Kua fakatu e fale api he agelu a Iehova ke pa takai a lautolu kua matakutaku kia ia, ke laveaki foki e ia a lautolu.” (Salamo 34:7) Ko e ha kua lata e tau kupu ia ke lahi e fakamafana ki a tautolu? Ha kua ha ha ai e tau mena momoui fakaagaaga kelea kua manako ke moumou a tautolu! Ko hai a lautolu ia? O mai i fe a lautolu? Lali fēfē a lautolu ke fakahagahagakelea a tautolu? Ke moua e tali, kia fakatutala fakakū a tautolu ke he tau mena ne tutupu he kamataaga he fakamauaga tuai he tagata.

7. Laulahi fēfē e kautū ha Satani he fuluhi kehe e tau tagata mai he Atua?

⁷ He ako ai e tautolu he Veveheaga 3 he tohi nei, ne feaki he taha agelu e manako ke pule ke he falu mo e totoko atu ai ke he Atua. Fakahiku ne iloa e agelu nei ko Satani ko e Tiapolo. (Fakakiteaga 12:9) Ke he 16 e senetenari he mole e fakahehē e ia a Eva, ne kautū a Satani he teitei ke liliu kehe e tau tagata oti mai he Atua ti tokogahoa ni ne tua fakamooli, tuga a Apelu, Enoka, mo Noa.—Heperu 11:4, 5, 7.

8. (a) Eke fēfē falu agelu mo tau temoni? (e) Ke hao mai he Fakapuke he vahā a Noa, ko e heigoa ne taute he tau temoni?

⁸ He vahā a Noa, ne totoko e falu agelu ki a Iehova. Ne toka e lautolu e kaina ha lautolu he magafaoa he Atua he lagi, mo e  o hifo mai ke he lalolagi, mo e fakafaliu tino tagata. Ko e ha? Kua totou e tautolu ia Kenese 6:2: “Ti kitia ai he tau tama tane he Atua e tau tama fifine he tau tagata kua mitaki ni a lautolu; ti faihoana ai kia lautolu oti ne loto a lautolu ki ai.” Ka e nakai toka loa e Iehova ko e Atua e tau gahua he tau agelu nei mo e kolokolovao he tau tagata ne tutupu mai ai. Ne tamai e ia e fakapuke ke he lalolagi katoa ne tatafi kehe e tau tagata kelea oti mo e fakahao ni e tau fekafekau tua fakamooli haana. (Kenese 7:17, 23) Ko e mena ia, ne tiaki he tau agelu totoko, po ke tau temoni, e tau tino tagata ha lautolu mo e liliu ke he lagi ko e tau mena momoui fakaagaaga. Kua lago ai e lautolu e faahi he Tiapolo, ko ia ne eke mo “temoni lahi.”—Mataio 9:34.

9. (a) Ko e heigoa ne tupu ke he tau temoni he liliu a lautolu ke he lagi? (e) Ko e heigoa ka fakatutala a tautolu ki ai hagaao ke he tau temoni?

 ⁹ Magaaho ne liliu e tau agelu nakai omaoma ke he lagi, ne taute a lautolu mo tau agelu kua vevehe kehe, ke tuga e pule ha lautolu ko Satani. (2 Peteru 2:4) Pete kua nakai maeke ia lautolu mogonei ke fakafaliu tino tagata, kua fakagahua agaia e lautolu e fakaohoohoaga kelea muitui ke he tau tagata. Ko e mooli, he lagomatai he tau temoni nei, “kua fakahehe [e Satani] e lalolagi oti.” (Fakakiteaga 12:9; 1 Ioane 5:19) Fēfē? Ke he puhala laulahi, ne fakaaoga he tau temoni e tau lagatau pauaki ke fakahehē e tau tagata. (Totou 2 Korinito 2:11.) Kia fakatutala a tautolu ke he falu a puhala nei.

10. Ko e heigoa e matutakiaga fakataulatua?

¹⁰ Ke fakahehē e tau tagata, ne fakaaoga he tau temoni e matutakiaga fakataulatua. Ke putoia ke he matutakiaga fakataulatua ko e fakalataha mo e tau temoni, he matutaki fakahako mo e he puhala he tagata hulalo. Ne fakahala he Tohi Tapu e matutakiaga fakataulatua mo e hataki a tautolu ke atāina mai he tau mena oti ne matutaki ki ai. (Kalatia 5:19-21) Ne fakaaoga he tau temoni e matutakiaga fakataulatua ke tuga e puhala ne fakaaoga he tau tagata futi ika e matapage. Ne fakaaoga he tagata futi ika e tau matapage kehekehe ke futi aki e tau ika kehekehe. Tatai foki, ne fakaaoga he tau agaaga kelea e tau puhala kehekehe he matutakiaga fakataulatua ke fakataki mai e tau tagata tokologa ki lalo he fakaohoohoaga ha lautolu.

11. Ko e heigoa e talahau tuai fakataulatua, mo e ko e ha ne kua lata ia tautolu ke kalo mai i ai?

¹¹ Taha vahega matapage ne fakaaoga he tau temoni ko e talahau tuai fakataulatua. Ko e heigoa e talahau tuai fakataulatua? Ko e laliaga ke kumi atu hagaao ke he vahā i mua po ke taha mena ne nakai iloa. Falu puhala he talahau tuai fakataulatua, ko e kumikumi ke he aolagi, fakaaoga e tau pelē pepa fakataulatua, onoono ke he fua polo kerutali (crystal), totou alolima, mo e kumi e tau fakamailoga he tau miti. Pete he manamanatu e tau tagata tokologa kua nakai fai hagahagakelea e talahau tuai  fakataulatua, ne fakakite he Tohi Tapu na gahua auloa e tau taulatua mo e tau agaaga kelea. Tuga anei, ne talahau he Gahua 16:16-18 ke he temoni he “agaga talahau tuai” fakataulatua ne omoomoi e tama fifine ke talahau tuai e tau mena ka tutupu. Ka e galo ia ia e lotomatala nei he magaaho ne vega mai e tau temoni ki fafo ia ia.

12. Ko e ha ne hagahagakelea ai ke lali ke matutaki mo e tau tagata mamate?

¹² Taha puhala foki ne fakahehē he tau temoni e tau tagata he fakaohooho a lautolu ke kumi atu hagaao ke he tau tagata mamate. Ko e tau tagata ne maanu he mate e fakahele kua fa fakahehē a lautolu he tau manatu hepe hagaao ke he tau tagata mamate. Liga talahau he agaaga hulalo e vala tala pauaki po ke liga vagahau he leo ne tatai ke he tagata ne mate. Ko e fua, ne tokologa e tagata ne talitonu kua momoui mooli a lautolu ne mamate ti he matutaki atu ki a lautolu ka lagomatai a lautolu ne momoui ke fahia ke he maanu. Ka ko e “mafanatia” pihia kua pikopiko mooli ti hagahagakelea foki. Ko e ha? Ha kua maeke he tau temoni ke fifitaki e leo he tagata mate mo e tala age ke he  agaaga hulalo e vala tala hagaao ke he tagata ne mate. (1 Samuela 28:3-19) Ka e, he ako ai e tautolu he Veveheaga 6, kua nakai momoui e tau tagata mamate. (Salamo 115:17) Ti ko e “taha kua kumi atu kia lautolu ne mamate” kua fakahehē he tau agaaga kelea mo e totoko ke he finagalo he Atua. (Totou Teutaronome 18:10, 11; Isaia 8:19) Ko e mena ia, kia fakamalolō ke fakaheu e matapage hagahagakelea nei ne fakaaoga he tau temoni.

13. Ko e heigoa kua maeke he tokologa ne matakutaku ke he tau temoni he vahā fakamua kua maeke ke taute?

¹³ Ne nakai ni fakahehē he tau agaaga kelea e tau tagata ka e fakamatakutaku foki a lautolu. He vahā nei, ne iloa e Satani mo e tau temoni haana kua ‘tote e vaha’ ha lautolu ne toe ato galo tukulagi a lautolu ti kua mua atu e kelea ha lautolu he mogonei ke he vahā kua mole. (Fakakiteaga 12:12, 17) Pete he pihia, ko e tau afe tagata ne nonofo mo e matakutaku he tau aho takitaha ke he tau agaaga kelea pihia, kua maeke ke vevehe kehe mai he matakutaku ia. Taute fēfē e lautolu e mena nei? Ko e heigoa kua maeke he tagata ke taute pete kua fitā a ia he putoia ke he matutakiaga fakataulatua?

14. Tuga e tau Kerisiano he senetenari fakamua i Efeso, maeke fēfē ia tautolu ke vevehe kehe mai he tau agaaga kelea?

¹⁴ Kua talamai he Tohi Tapu ki a tautolu e tau puhala ke totoko e tau agaaga kelea mo e ke vevehe kehe mai ia lautolu. Kikite ke he fakafifitakiaga he tau Kerisiano he senetenari fakamua he maaga ko Efeso. Falu ia lautolu ne putoia ke he matutakiaga fakataulatua ato eke mo tau Kerisiano. He magaaho ne fifili a lautolu ke vevehe kehe mai he matutakiaga fakataulatua, ko e heigoa ne taute e lautolu? Ne pehē e Tohi Tapu: “Na tokologa foki a lautolu ne eke e tau lagatau he tau taulaatua, kua fakapotopoto e lautolu e tau tohi ha lautolu, mo e huhunu ai ki mua he tau tagata oti.” (Gahua 19:19) He huhunu e tau tohi fakataulatua ha lautolu, ne fakatoka he tau Kerisiano foou ia e fakafifitakiaga ma lautolu ne manako ke totoko ke he tau agaaga kelea he vahā nei. Ko e tau tagata ne manako ke fekafekau ki a Iehova kua lata ke moumou e tau mena  oti ne fakalataha ke he matutakiaga fakataulatua. Putoia ki ai e tau tohi, tau mekasini, tau kifaga, tau fakatino fakatātā, mo e tau taofiaga he tau leo kofe ne fakaohooho e gahua he matutakiaga fakataulatua mo e taute ai ke fulufuluola mo e fakafiafia. Putoia ki ai foki, ko e tau amulete po ke falu koloa ne tui ke puipui mai he agaaga kelea.—1 Korinito 10:21.

15. Ke totoko e tau agaaga kelea, ko e heigoa kua lata ia tautolu ke taute?

¹⁵ He fai tau ne mole he moumou he tau Kerisiano i Efeso ha lautolu a tau tohi fakataulatua, ne tohi e aposetolo ko Paulo ki a lautolu: ‘Ko e mena tau a tautolu ke he tau agaga kelea.’ (Efeso 6:12) Kua nakaila mahala ia e tau temoni. Kua lali agaia a lautolu ke kautū. Ti, ko e heigoa foki kua lata he tau Kerisiano ia ke taute? “Ka e mua hanai ke he tau mena oti,” he talahau e Paulo, “kia toto e akau punuti, ko e tua haia, kia maeke ai ke tamate e tau fana kaka oti hana [Satani] kua kelea.” (Efeso 6:16) Ka malolō lahi e akau punuti he tua ha tautolu, to malolō lahi e totoko ha tautolu ke he tau agaaga kelea.—Mataio 17:20.

16. Maeke fēfē ia tautolu ke fakamalolō ha tautolu a tua?

¹⁶ Maeke fēfē mogoia ia tautolu ke fakamalolō ha tautolu a tua? He fakaako e Tohi Tapu. Ko e malolō he kaupā kua falanaki lahi ni ke he maō he fakavēaga. Ke he puhala taha ia ni, ko e malolō he tua ha tautolu kua falanaki lahi ke he malolō he fakavēaga, ko e iloilo tonu he Kupu he Atua, ko e Tohi Tapu. Kaeke ke totou mo e fakaako e tautolu e Tohi Tapu he tau aho takitaha, to malolō e tua ha tautolu. Tuga e kaupā maō, to puipui he tua pihia a tautolu mai he tau agaaga kelea.—1 Ioane 5:5.

17. Ko e heigoa e lakaaga kua lata ke totoko e tau agaaga kelea?

¹⁷ Ko e heigoa e taha lakaaga ne kua lata he tau Kerisiano i Efeso ke taute? Kua lata ia lautolu ke fai puipuiaga foki ha kua nonofo a lautolu he maaga ne puke he puhala fakatemoni. Ati tala age a Paulo ki a lautolu: “Kia olelalo atu . . . nakai noa ke he tau ole mo e tau liogi oti.” (Efeso 6:18) Ha kua nonofo foki a tautolu he lalolagi ne puke he tau puhala fakatemoni, kua lata lahi ke liogi fakamakamaka ki a Iehova ma e haana puipuiaga ke totoko e tau agaaga kelea. Mooli, kua lata ke fakaaoga e higoa a Iehova he tau liogi ha tautolu. (Totou Tau Fakatai 18:10.) Ko e mena ia, kua lata ia tautolu ke fakatumau ke liogi ke he Atua:  ‘Laveaki a tautolu mai ia ia ne mahani kelea,’ ko Satani ko e Tiapolo. (Ioane 17:15) To tali e Iehova e tau liogi fakamakamaka pihia.—Salamo 145:19.

18, 19. (a) Ko e ha kua mauokafua a tautolu to kautū e tau ha tautolu ke he tau mena momoui fakaagaaga kelea? (e) Ko e heigoa e hūhū ka tali he veveheaga ka mui mai?

¹⁸ Kua hagahagakelea lahi e tau agaaga kelea, ka kua nakai lata ia tautolu ke matakutaku ki a lautolu kaeke ke totoko e tautolu e Tiapolo mo e fakatata atu ke he Atua he taute e finagalo Haana. (Totou Iakopo 4:7, 8.) Kua fakakaupā e malolō he tau agaaga kelea. Ne fakahala a lautolu he vahā ha Noa, mo e to fehagai ke he fakafiliaga fakahiku ha lautolu anoiha. (Iuta 6) Manatu foki, kua ha ha ia tautolu e puipuiaga he tau agelu malolō ha Iehova. (2 Tau Patuiki 6:15-17) Ko e tau agelu ia kua fiafia lahi ke kitia a tautolu ka kautū he totoko e tau agaaga kelea. Ti kua fakamalolō mai e tau agelu tututonu ki a tautolu. Kia nonofo fakatata ai a tautolu ki a Iehova mo e haana magafaoa he tau mena momoui fakaagaaga tua fakamooli. Kia kalo mai foki a tautolu he tau vahega oti he matutakiaga fakataulatua mo e fakagahuahua tumau e fakatonuaga he Kupu he Atua. (1 Peteru 5:6, 7; 2 Peteru 2:9) Mogoia ka iloa mooli e tautolu to kautū e tau ha tautolu ke he tau mena momoui fakaagaaga kelea.

¹⁹ Ka e ko e ha ne fakaatā he Atua e tau agaaga kelea mo e mahani kelea ne fakatupu e matematekelea lahi ke he tau tagata? To tali e hūhū ia he veveheaga ka mui mai.