1. Nchifukwa wuli tikhumbika kusambira vakukwaskana ndi angelu?

KUZIŴA munthu kusazgapu kuziŵa so vinthu vinyaki vakukwaskana ndi banja laki. Mwakuyana waka, kuziŵa Yehova Chiuta kusazgapu so kuziŵa umampha angelu wo tingati ndi banja lakuchanya laku Yehova. Bayibolo likamba kuti angelu ‘mbana aku Chiuta.’ (Jobu 38:7) Sonu kumbi yiwu ŵe ndi udindu wuli pakufiskika kwa chilatu chaku Chiuta? Kumbi anguchitanjipu kuvuli uku mu mbiri ya umoyu wa ŵanthu? Kumbi angelu akwaska umoyu winu? Nanga atiwukwaska wuli?

2. Kumbi angelu akutuwa pani, nanga alipu alinga?

² M’Bayibalo mwe malemba nganandi ngo ngakonkhoska za angelu. Tiyeni tikambiskani nganyaki mwa malemba yanga kuti tisambiri vinandi vakukwaskana ndi angelu. Kumbi angelu akutuwa pani? Lemba la Ŵakolose 1:16 likamba kuti: “Pakuti mwaku iyu [Yesu Khristu] vingulengeka vinthu vosi, vya kuchanya ndi vyapa charu.” Pachifukwa ichi, vakulengeka vauzimu vosi vo vidanika kuti angelu vikulengeka ndi Yehova, chechosi pakuchija kuziya mwa Mwana waki wakwamba. Kumbi angelu alipu alinga? Bayibolo likamba kuti pe mamiliyoni nganandi nga angelu anthazi ukongwa.—Sumu 103:20. *

3. Kumbi lemba la Jobu 38:4-7, lititikambiyanji vakukwaskana ndi angelu?

 ³ Bayibolo lo ndi Mazu ngaku Chiuta lititikonkhoske kuti Chiuta wati walenga charu, “ŵana ŵaku Chiuta wosi ŵangukambura ndi chimwemwe.” (Jobu 38:4-7) Pa chifukwa ichi, angelu akulengeka kali ukongwa ŵanthu ndi charu vechendalengeki. Bayibolo lititilongo so kuti angelu akwaskika chifukwa likamba kuti “wosi ŵangukambura ndi chimwemwe.” Wonani kuti “ŵana ŵaku Chiuta wosi” angukondwe limoza. Panyengu yeniyo, angelu wosi ŵenga mu banja limoza lakuvwanana ndipu ateŵetiyanga Yehova Chiuta.

4. Kumbi Bayibolo lilongo wuli kuti angelu akondweseka ndi vo ŵanthu achita pacharu chapasi?

⁴ Kutuwa panyengu yo anguwona kulengeka kwa ŵanthu ŵaŵi akwamba, angelu akugomezgeka alongo kuti akondweskeka ukongwa ndi mo mtundu wa ŵanthu ukuliya ndipuso mo chilatu chaku Chiuta chifiskikiya. (Nthanthi 8:30, 31; 1 Petro 1:11, 12) Kweni mukuluta kwa nyengu, angelu anguwona kuti mtundu wa ŵanthu waleka kuteŵete Mulengi wawu wachanju. Angelu akugomezgeka yaŵa angukwiya navu ukongwa venivi. Kweni asani munthu yumoza wawere kwaku Yehova, “kutuŵa chimwemwe pa masu nga ŵangelu.” (Luka 15:10) Chifukwa chakuti angelu akwaskika ukongwa ndi vo vichitikiya ŵanthu wo ateŵete Chiuta, tizizwa cha kuti Yehova kaŵikaŵi wagwiriskiyanga nchitu angelu kuti akapaski nthazi ndi kuvikiliya ateŵeti ŵaki apacharu chapasi. (Ŵahebere 1:7, 14) Sonu tiyeni tiwoni vakuyeruzgiyapu vinyaki.

5. Kumbi m’Bayibolo mwe vakuwoniyapu nivi vo vilongo kuti angelu atovya ŵanthu?

⁵ Angelu ŵaŵi angovya munthu murunji Lote ndi ŵana ŵaki anthukazi kuti apozomoki pa kubwangandulika kwa misumba ya Sodomu ndi Gomora, mwa kuŵatuzgamu. (Chiyambo 19:15, 16) Pati papita vyaka vinandi, mchimi Danyele wanguponyeka mu zenji la nkharamu, kweni wangupwetekeka cha ndipu wanguti: “Chiuta wangu watuma mungelo wake,  wajara milomo ya nkharamu.” (Danyele 6:22) Mu vyaka 100 vakwamba, mungelu wangutuzga wakutumika Petro mu jeri. (Machitidu 12:6-11) Kweniso angelu angovya Yesu kukwamba kwa uteŵeti waki wapacharu chapasi. (Marko 1:13) Ndipu Yesu we pafupi kufwa, mungelu wangumuwoneke ndipu ‘wangumukhomeska.’ (Luka 22:43) Chovyu cha angelu chingumupembuzga ukongwa Yesu panyengu iyi ya umoyu waki.

6. (a) Kumbi angelu avikiriya wuli ŵanthu aku Chiuta mazuŵa nganu? (b) Kumbi tikambiskanengi mafumbu nanga sonu?

⁶ Mazuŵa nganu ŵanthu aku Chiuta atiŵawona cha angelu. Chinanga kuti ŵanthu angaŵawona cha angelu, angelu anthazi aku Chiuta ŵenaŵa ŵeche kuvikiliya ŵanthu, ukongwaukongwa ku vinthu vo vingaŵapweteka mwauzimu. Bayibolo likamba kuti: ‘Mungelu wa Ambuya wagoŵa kwakuzunguliya wosi ŵakuwopa iwu, ndi kuŵataska.’ (Sumu 34:7) Nchifukwa wuli tingakamba kuti mazu yanga ngakujalika mtima pasi? Nchifukwa chakuti pe so angelu aheni wo akhumba kutipweteka. Kumbi angelu yaŵa mbayani? Kumbi akutuwa pani? Kumbi yiwu achita wuli asani akhumba kutipweteka? Kuti timuki mafumbu yanga tiyeni tiwoni dankha mwakudumuwa vo vinguchitika kumtendeku kwa mbiri ya ŵanthu.

7. Kumbi Satana wangugaruska ŵanthu anandi wuli kwaku Chiuta?

⁷ Nge mo tikusambiriya mu Mutu 3, yumoza wa angelu wangwamba kuja ndi chiryokuryoku chakukhumba kuwusa anyaki, vo vinguchitiska kuti wagarukiyi Chiuta. Pavuli paki mungelu uyu wanguzija Satana Diabolo. (Chivumbuzi 12:9) Pati pajumpha vyaka 1,600 kutuwa po wangunyenge Eva, Satana wangwesesa kugaruska pafufupi ŵanthu wosi kwaku Chiuta, kupatuwaku waka ŵanthu akugomezgeka amanavi nge Abelu Hanoke ndi Nowa.—Ŵahebere 11:4, 5, 7.

8. (a) Kumbi angelu anyaki angujisambuska wuli kuja viŵanda? (b) Kumbi viŵanda vinguchitanji kuti vipozomoki Zandi wa mu nyengu yaku Nowa?

⁸ Mu nyengu yaku Nowa, angelu anyaki angugarukiya Yehova. Yiwu angusiya malu ngo ŵenga nangu m’banja laku  Chiuta lakuchanya, ndi kuza pacharu kuzija nge ŵanthu. Kumbi chenga chifukwa wuli? Pa Chiyambo 6:2, tiŵerenga kuti: “Ŵana ŵanthurumi ŵaku Chiuta ŵanguwona ŵana ŵanthukazi ŵa ŵanthu kuti ŵenga ŵakutowa ndipu ŵangujitole ŵawoli ŵeniwo ŵangusankha.” Kweni Yehova Chiuta wanguzomerezga cha kuti vakuchita va angelu yaŵa ndipuso mijalidu yiheni ya mtundu wa ŵanthu yilutiriyi. Iyu wanguzisa zandi mukuru yo wangupeya ŵanthu aheni wosi ndi kupozomoska ateŵeti ŵaki akugomezgeka pe. (Chiyambo 7:17, 23) Mwaviyo angelu akugarukiya pamwenga kuti viŵanda, anguchichizgika kuzuwa maliŵavu ngawu nga umunthu ndi kuwere kuchanya nge vakulengeka vauzimu. Yiwu anguchija kuchigaŵa chaku Diabolo yo wangujipanga kuja ‘wakuwusa ŵademone.’—Mateyu 9:34.

9. (a) Kumbi nchine cho chinguchitikiya viŵanda vati vawele kuchanya? (b) Kumbi sonu tikambiskanengenji vakukwaskana ndi viŵanda?

 ⁹ Angelu akugaruka ŵati awere kuchanya, yiwu ndi wakuwusa wawu Satana, anguja ambula kwenere. (2 Petro 2:4) Chinanga kuti yiwu angavwala so cha maliŵavu nga umunthu, kweni ŵeche ndi fuzi yiheni ukongwa pa mtundu wa ŵanthu. Ndipu Satana wagwiriskiya nchitu viŵanda ‘pakulandizga ŵanthu wosi wo aja pacharu chapasi.’ (Chivumbuzi 12:9; 1 Yohane 5:19) Kumbi wachita wuli venivi? Viŵanda ve ndi nthowa zakulandizgiya ŵanthu. (2 Ŵakorinte 2:11) Tiyeni tiwoni zinyaki mwa nthowa izi.

10. Kumbi kugomezga mizimu nkhuchitanji?

¹⁰ Viŵanda vilandizga ŵanthu mwakuŵachitiska kuti agomezgengi mizimu. Kugomezga mizimu kung’anamuwa kuchitiya limoza vinthu ndi viŵanda, mwa kuvigomezga pamwenga kuluta ku ŵanthu wo achita va mizimu. Bayibolo lizomerezga cha kugomezga mizimu ndipu litititcheŵeska kuti titenere cha kuchita chechosi chakukwaskana ndi va mizimu. (Ŵagalatia 5:19-21) Vo viŵanda vichita pakulandizga ŵanthu mwakugwiriskiya nchitu kugomezga mizimu, vilingana waka ndi mo mulovi wagwiriskiya nchitu nyambu pakubaya somba. Mulovi wagwiriskiya nchitu nyambu zakupambanapambana pakubaya somba za mitundu yakupambanapambana. Mwakuyana waka, mizimu yiheni yigwiriskiya nchitu mitundu yakupambanapambana ya kugomezga mizimu kuti yilandizgi ŵanthu wosi.

11. Kumbi kuwukwa nkhuchitanji, nanga nchifukwa wuli titenere cha kuwukwa?

¹¹ Nyambu yimoza yo viŵanda vigwiriskiya nchitu nkhuwukwa pamwenga kuti kuchima. Kumbi kuwukwa nkhuchitanji? Kung’anamuwa kwesa kuziŵa vinthu vo vichitikengi kunthazi pamwenga vinthu vinyaki vambula kuziŵika. Mitundu yinyaki ya kuwukwa ndi iyi, kugomezga nyenyezi, kuwona pa gilasi la mayera, kusanda mizeri ya vikufi, kugomezga kuliya kwa viyuni vinyaki, kung’anamuliya malotu pamwenga kuvumiska  masyaŵi. Chinanga kuti ŵanthu anandi awona kuti kuwukwa kulivi suzgu, kweni Bayibolo lilongo kuti akuchita mayera athemba nthazi ya viŵanda. Mwakuyeruzgiyapu, lemba la Machitidu 16:16-18, likamba va msungwana yo wenga ndi “mzimu wa kuwukwa,” wo wamuwovyanga “kuloska.” Kweni nthazi iyi yingumala viŵanda vati vatuzgika mwaku iyu.

12. Nchifukwa wuli kwesa kukambiskana ndi ŵanthu wo akufwa nkhwakofya?

¹² Nthowa yinyaki yo viŵanda vilandizgiya ŵanthu nkhuŵachitiska kuti afumbengi ku ŵakufwa. Ŵanthu wo ŵe ndi chitima ukongwa chifukwa cha nyifwa ya wakwanjiwa wawu ndiwu kanandi anyengeka mwambula kusuzga. Ang’anga akhoza kuŵakambiya vinthu vakukwaskana ndi munthu wakufwa, pamwenga kuŵereŵeta nge munthu wakufwa. Ivi vichitiska kuti ŵanthu anandi agomezgengi kuti akufwa mbamoyu ndipuso kuti asani angaŵereŵeta nawu, mizimu yawu yingaŵawovya ndi kuŵapembuzga. Kweni ivi “vipembuzga” cha ndipuso vakofya. Chifukwa wuli? Chifukwa chakuti viŵanda vikhoza kuyezga mazu nga munthu wakufwa ndipuso ndivu  vitovya ang’anga kuziŵa vakukwaskana ndi munthu wakufwa. (1 Samuele 28:3-19) Kweniso, nge mo tingusambiriya mu Mutu 6, asani munthu wafwa, ndikwesa kulivi. (Sumu 115:17) Mwaviyo, weyosi “wakudana mizimu ya ŵakufwa” ngwakulandizgika ndi mizimu yiheni ndipu wachita vinthu vakususkana ndi khumbu laku Chiuta. (Marangu 18:11; Yesaya 8:19) Pa chifukwa ichi yesesani kukana nyambu yakofya iyi yo viŵanda vigwiriskiya nchitu.

13. Kumbi nchine cho anyaki wo pakwamba awopanga viŵanda afiska kuchita?

¹³ Mizimu yiheni yilandizga waka ŵanthu cha kweni yitiŵawofya so. Mazuŵa nganu Satana ndi viŵanda vaki aziŵa kuti ŵaja waka ndi ‘nyengu yimanavi’ kuti abayiki ndipu mbakukwiya ukongwa kuphara kali. (Chivumbuzi 12:12, 17) Chinanga wuli ve viyo, ŵanthu masauzandi nganandi wo kali awopanga mizimu yiheni sonu mbakufwatuka. Kumbi yiwu akufwatulika wuli? Kumbi munthu wangachita wuli asani wagomezga mizimu?

14. Mwakulingana ndi Akhiristu a ku Efeso a mu vyaka 100 vakwamba, kumbi tingafwatuka wuli ku viŵanda?

¹⁴ Bayibolo lititikambiya mo tingakanizgiya viŵanda kweniso mo tingafwatukiya ku viŵanda. Kumbukani vo Akhristu a ku msumba wa Efeso a mu vyaka 100 vakwamba anguchita. Anyaki mwa ŵanthu yaŵa achitanga va mizimu ŵechendaje Akhristu. Kumbi yiwu anguchita wuli ŵati asankha kuleka kugomezga mizimu? Bayibolo likamba kuti: “Ŵanandi ŵaku wo ŵachitanga mayera, ŵanguwunjika mabuku ngawu, ndipu ŵangungawotcha paurongo paku wosi.” (Machitidu 19:19) Mwa kuwotcha mabuku ngawu ngakukwaskana ndi viŵanda, Akhristu asonu yaŵa akulongo chakuwoniyapu chamampha ku ŵanthu wo akhumba kukanizga mizimu yiheni mazuŵa nganu. Mazuŵa nganu ŵanthu wo akhumba kuteŵete Yehova atenere kuleke limu kuchita chinthu chechosi chakukwaskana ndi kugomezga mizimu. Kweniso atenere kuleka kuŵinda, kusunga vinthu vamizimu nge mabuku, mafilimu, vithuzithuzi,  vakuvwara ndipuso sumu zo zichitiska kuti ŵanthu agomezgengi mizimu ndipuso kuti yiwonekengi nge njamampha.—1 Ŵakorinte 10:21.

15. Kumbi titenere kuchitanji kuti tikanizgi mizimu yiheni?

¹⁵ Pati pajumpha vyaka kutuwa panyengu yo Akhristu a ku Efeso anguwotche mabuku nga mayera, wakutumika Paulo wangulemba vakukwaskana ndi yiwu kuti: ‘Tilimbana ndi mizimu yiheni.’ (Ŵaefesu 6:12) Viŵanda vinguleke penipo cha. Vingulutirizga kwesesa kupenjapenja nthowa yakulandizgiya ŵanthu. Kumbi Akhristu yaŵa anguchitanji so? Paulo wangukamba kuti, “pachanya paku vyosi mujitole nguru ya chivwanu, ndi yeniyo muziŵa kuzimwa mivwi yosi yakukole ya muheni yo [Satana].” (Ŵaefesu 6:16) Asani nguru ya chivwanu chidu njanthazi, tikanengi kwa mutu wagaru mizimu yiheni.—Mateyu 17:20.

16. Kumbi tingachita wuli kuti chigomezgu chidu chije chakukho?

¹⁶ Kumbi tingaja wuli ndi chigomezgu chakukho? Mwa kusambira Bayibolo. Kukho kwa chimati kuthemba pa kukho kwa chiŵanja chaki. Mwakuyana waka kukho kwa chigomezgu chidu kuthemba ukongwa pa kukho kwa vinthu vo tisambira, vo ving’anamuwa kuziŵa umampha Mazu ngaku Chiuta, Bayibolo. Asani tiŵerenga ndi kusambira Bayibolo zuŵa lelosi, chigomezgu chidu chijengi chakukho. Chigomezgu chaviyo chitivikiliyengi ku fuzi ya mizimu yiheni nge chimati chakukho.—1 Yohane 5:5.

17. Nchinthu wuli cho titenere kuchita kuti tikanizgi mizimu yiheni?

¹⁷ Kumbi nchinthu wuli so cho Akhristu a ku Efeso akhumbikanga kuchita? Yiwu akhumbikanga kuvikilirika mbwenu chifukwa ajanga mu msumba wo ŵanthu anandi agomezganga mizimu. Mwaviyo, Paulo wanguŵakambiya kuti: “Mu kuromba ndi kuninizika murombiyengi nyengu zosi mu mzimu.” (Ŵaefesu 6:18) Pakuti nasi tija mu charu cho chazaza ndi ŵanthu akugomezga mizimu, tikhumbika kuromba mwakutuwa pasi pa mtima kuti Yehova wativikiliyi, kuti tikanizgi mizimu yiheni. Kweniso tikhumbika kugwiriskiya nchitu zina laku Yehova pakuromba. (Nthanthi 18:10, NW) Pa chifukwa ichi titenere  kulutirizga kuromba kwaku Chiuta kuti ‘watitaski ku muheni yo,’ Satana Diabolo. (Mateyu 6:13) Yehova wamukengi marombu ngidu ngakutuliya pasi pa mtima.—Sumu 145:19.

18, 19. (a) Nchifukwa wuli tingasimikizga kuti tipundengi pa nkhondu yidu yakulimbana ndi vakulengeka vauzimu viheni? (b) Kumbi ndi fumbu nili lo lazamumukika mu mutu wapanthazi?

¹⁸ Mizimu yiheni njakofya ukongwa, kweni titenere kuyiwopa cha asani tikanizga Diabolo ndi kundere kufupi ndi Chiuta mwakuchita khumbu Laki. (Yakobe 4:7, 8) Nthazi za mizimu yiheni ze ndi pakulekezge. Mu nyengu yaku Nowa mizimu yiheni yingulangika ndipu yikhazga kuzilonde chilangu chakumaliya pambula kuswera yapa. (Yuda 6) Tingaluwanga so cha kuti angelu anthazi aku Yehova atitivikiriya. (2 Ŵakaronga 6:15-17) Angelu yaŵa akondwa ukongwa asani awona kuti tipunda pakukanizga mizimu yiheni. Tikhoza kukamba kuti angelu yaŵa atitichemere ukongwa. Mwaviyo tiyeni tilutirizgi kuja pafupi ndi Yehova ndi banja laki la vakulengeka vauzimu vakugomezgeka. Titenere so kuleka kugomezga mizimu kwa mtundu wewosi ndi kulutirizga kugwiriskiya nchitu ulongozgi wo usanirika m’Mazu Ngaku Chiuta. (1 Petro 5:6, 7; 2 Petro 2:9) Asani tachita ivi tikhoza kusimikizga kuti tipundengi nkhondu yakulimbana ndi mizimu yiheni.

¹⁹ Sonu nchifukwa wuli Chiuta walekere mizimu yiheni ndi vinthu viheni kuti vilutirizgi kusuzga ŵanthu? Fumbu ili lazamumukika mu mutu wapanthazi.