1. Ha yini hi fanele hi tiva tintsumi?

HAKANYINGI loko u lava ku tiva munhu, u fanele u tiva ni ndyangu wa ka vona. Hilaha ku fanaka, leswaku u tiva Yehovha Xikwembu, u fanele u ti tiva kahle tintsumi takwe, hikuva i swirho swa ndyangu wa yena wa le tilweni. Bibele yi vula leswaku tintsumi i “vana va Xikwembu.” (Yobo 38:7) Kutani, hi byihi vutihlamuleri lebyi ti nga na byona eku hetisiseni ka xikongomelo xa Xikwembu? Xana ku ni leswi ti nga tshama ti swi endlela vanhu enkarhini lowu hundzeke? Xana ku na leswi tintsumi ti ku pfunaka ha swona? Loko swi ri kona, ti ku pfuna njhani?

2. Swi tise ku yini leswaku tintsumi ti va kona naswona i tingani?

² Bibele yi vulavula ko tala hi tintsumi. Leswaku hi tiva leswi engetelekeke hi tintsumi, a hi kambeni swikombiso swi nga ri swingani leswi vulavulaka ha tona. Xana swi tise ku yini leswaku ti va kona? Vakolosa 1:16 yi ri: “Ha yena [Yesu Kreste] swilo hinkwaswo swi tumbuluxiwile ematilweni ni le henhla ka misava.” Leswi vulaka leswaku Yehovha Xikwembu u tirhise N’wana wa yena wa mativula leswaku a vumba swivumbiwa hinkwaswo swa moya leswi vuriwaka tintsumi. Xana i tingani tintsumi leti nga kona? Bibele yi vula leswaku ku vumbiwe madzana ya timiliyoni ta tintsumi naswona hinkwato ti ni matimba.—Pisalema 103:20. *

3. Yobo 38:4-7 yi hi byela yini hi tintsumi?

 ³ Rito ra Xikwembu, ku nga Bibele, ri hi byela leswaku loko misava yi tumbuluxiwa, ‘vana va Xikwembu hinkwavo va huwelerile va dzunisa.’ (Yobo 38:4-7) Xisweswo tintsumi ti vumbiwe ka ha sele nkarhi wo leha leswaku ku vumbiwa misava ni vanhu va nyama. Tsalwa leri ri tlhela ri boxa leswaku tintsumi ta swi kota ku tsaka hikuva ri vula leswaku ‘hinkwato ti huwelerile hi ntsako.’ Xiya leswaku ‘vana va Xikwembu hinkwavo’ va huwelele swin’we hi ntsako. Hi nkarhi wolowo tintsumi hinkwato a ti ri ndyangu lowu nga ni vun’we lowu tirhelaka Yehovha Xikwembu.

4. Bibele yi swi kombisa njhani leswaku tintsumi to tshembeka ta khathala hileswi vanhu va swi endlaka?

⁴ Ku sukela loko swivumbiwa swa moya leswi tshembekaka swi vone ku tumbuluxiwa ka vanhu vo sungula, swi tshame swi ri karhi swi lava ku vona ndlela leyi ndyangu wa vanhu wu andzaka ha yona ni ndlela leyi xikongomelo xa Xikwembu xi nga ta hetiseka ha yona. (Swivuriso 8:30, 31; 1 Petro 1:11, 12) Hambiswiritano, loko nkarhi wu ri karhi wu famba, tintsumi ti xiye leswaku vanhu vo tala va tshike ku tirhela Muvumbi wa vona la nga ni rirhandzu. A swi kanakanisi leswaku sweswo swi hlunamise tintsumi leti to tshembeka. Kambe, rini na rini loko munhu hambi a ri un’we, a hundzuka a vuyela eka Yehovha, ‘tintsumi ta tsaka swinene.’ (Luka 15:10) Leswi tintsumi ti karhatekaka swinene hi vuhlayiseki bya lava va tirhelaka Xikwembu, a swi hlamarisi leswi hi ku phindha-phindha Yehovha a tirhiseke tintsumi leswaku ti tiyisa ti tlhela ti sirhelela malandza ya yena yo tshembeka ya la misaveni. (Vaheveru 1:7, 14) Hi leswi swikombiso swin’wana.

5. Hi swihi swikombiso swa nseketelo wa tintsumi leswi hi swi kumaka eBibeleni?

⁵ Tintsumi timbirhi ti pfune Lota wo tshembeka ni vana va yena va vanhwanyana leswaku va pona loko ku lovisiwa miti yo homboloka ya Sodoma na Gomora, hi ku va humesa eka yona. (Genesa 19:15, 16) Endzhaku ka malembe-xidzana yo tala, muprofeta Daniyele u hoxiwe ekheleni ra tinghala, kambe u ponile  kutani a ku: “Xikwembu xa mina xi rhume ntsumi ya xona, yi pfala nomu wa tinghala.” (Daniyele 6:22) Hi lembe-xidzana ro sungula C.E., ntsumi yi ntshunxe muapostola Petro ekhotsweni. (Mintirho 12:6-11) Nakambe, tintsumi ti seketele Yesu loko a sungula ntirho wa yena wo chumayela laha misaveni. (Marka 1:13) Naswona, loko Yesu a ri ekusuhi ni ku fa, ku humelele ntsumi yi fika “yi n’wi tiyisa.” (Luka 22:43) Nseketelo wolowo wa ntsumi wu fanele wu n’wi tiyisile swinene Yesu hi nkarhi wolowo wa nkoka swinene evuton’wini bya yena!

6. (a) Xana tintsumi ti va sirhelela njhani vanhu va Xikwembu namuntlha? (b) Hi swihi swivutiso leswi hi nga ta swi tlhuvutsa sweswi?

⁶ Namuntlha tintsumi a ta ha humeleli emahlweni ka vanhu va Xikwembu laha misaveni va ri karhi va ti vona. Kambe, tintsumi ta matimba ta Xikwembu ta ha va sirhelela vanhu va xona hambileswi va nga ti voniki hi mahlo ya nyama, ngopfu-ngopfu ti va sirhelela eka swilo leswi nga onhaka vumoya bya vona. Bibele yi ri: “Ntsumi ya Yehovha yi aka nxaxa ku rhendzela hinkwavo lava n’wi chavaka, naswona ya va ponisa.” (Pisalema 34:7) Ha yini marito lawa ma fanele ma hi tiyisa nhlana? Hikuva ku ni swivumbiwa swa moya swo biha leswi nga ni khombo, leswi lavaka ku hi lovisa! Swivumbiwa leswi i vamani? Swi huma kwihi? Swi ringeta ku hi lovisa hi ndlela yihi? Leswaku hi kuma nhlamulo, a hi rhange hi kambisisanyana xiendlakalo xin’wana lexi endlekeke loko vanhu va ha ku tumbuluxiwa.

7. Xana Sathana u endle vanhu va fularhela Xikwembu hi mpimo wo tanihi kwihi?

⁷ Hilaha hi dyondzeke hakona eka Ndzima 3 ya buku leyi, ntsumi yin’wana yi navele ku fuma vanhu, hiloko yi fularhela Xikwembu. Endzhakunyana ntsumi leyi yi tiviwe hi vito leri nge Sathana Diyavulosi. (Nhlavutelo 12:9) Eka malembe-xidzana ya 16 endzhaku ka loko Sathana a kanganyise Evha, u swi kotile ku kucetela vanhu hinkwavo leswaku va fularhela Xikwembu, u lo tsandziwa hi vanhu va nga ri vangani vo tshembeka, ku nga Avele, Enoko na Nowa.—Vaheveru 11:4, 5, 7.

8. (a) Swi tise ku yini leswaku tintsumi tin’wana ti hundzuka madimona? (b) I yini leswi madimona ma swi endleke leswaku ma pona Ndhambhi ya le nkarhini wa Nowa?

 ⁸ Hi nkarhi wa Nowa, tintsumi tin’wana ti xandzukele Yehovha. Ti siye ndhawu ya tona endyangwini wa Xikwembu wa le tilweni, ti ta la misaveni kutani ti tihundzula vanhu va nyama. Ha yini? Genesa 6:2 yi ri: “Vana va Xikwembu xa ntiyiso va sungula ku vona leswaku vana va vanhwanyana va vanhu va sasekile; hiloko va ya teka vasati eka vona, ku nga hinkwavo lava va va hlawuleke.” Kambe Yehovha Xikwembu a nga ma pfumelelanga mahanyelo ya tintsumi leti ni vuhomboloki lebyi veke kona hikwalaho ka wona, leswaku swi ya emahlweni. U tise ndhambhi emisaveni, leyi fikeke yi lovisa vanhu hinkwavo vo biha kutani ku  sala malandza ya yena yo tshembeka ntsena. (Genesa 7:17, 23) Leswi swi endle leswaku tintsumi leti xandzukeke kumbe madimona, ma boheka ku siya mimiri ya wona ya nyama, ma tlhelela etilweni ma ri swivumbiwa swa moya. Ma seketele Diyavulosi, loyi a veke “mufumi wa madimona.”—Matewu 9:34.

9. (a) Ku endleke yini hi madimona loko ma fika etilweni? (b) I yini leswi hi nga ta swi kambisisa malunghana ni madimona?

⁹ Loko tintsumi leti nga yingisangiki ti fika etilweni, a ti amukeriwanga etilweni ku fana ni mufumi wa tona, Sathana. (2 Petro 2:4) Hambileswi ti nga ha swi kotiki ku tihundzula vanhu va nyama sweswi, ta ha swi kota ku kucetela vanhu leswaku va endla swo biha. Entiyisweni, madimona lawa ma pfuna Sathana leswaku a ‘xisa misava hinkwayo leyi akiweke.’ (Nhlavutelo 12:9; 1 Yohane 5:19) Njhani? Kahle-kahle, tintsumi ti tirhisa tindlela leti endleriweke ku hambukisa vanhu. (2 Vakorinto 2:11) A hi kambisiseni tin’wana ta tindlela leti.

10. Xana vungoma i yini?

¹⁰ Madimona ma tirhisa vungoma leswaku ma xisa vanhu. Vungoma byi vula ku tirhisana ni madimona, hi ku kongoma kumbe hi munhu wo karhi. Bibele ya byi sola vungoma naswona yi hi lemukisa leswaku hi nga tshuki hi tihlanganisa ni nchumu wun’wana ni wun’wana lowu fambisanaka na byona. (Vagalatiya 5:19-21) Madimona ma tirhisa vungoma ku phasa vanhu hilaha muphasi wa tinhlampfi a tirhisaka xirhiyo leswaku a phasa tinhlampfi. Muphasi wa tinhlampfi u tirhisa swirhiyo swo hambana-hambana leswaku a ta kota ku phasa tinhlampfi to hambana-hambana. Hilaha ku fanaka, mimoya yo biha yi tirhisa tindlela to hambana-hambana ta vungoma leswaku yi lawula vutomi bya vanhu va tinxaka hinkwato.

11. I yini ku hlahluva naswona ha yini hi fanele hi ku papalata?

¹¹ Muxaka wun’wana wa vungoma lowu madimona ma wu tirhisaka, i ku hlahluva. Tindlela tin’wana ta ku hlahluva i vungoma bya swilo swa le mpfhukeni, ku tirhisa makhadi yo vhumbha ha wona, ku vhumbha hi ku tirhisa swivoni, ku nyanga swandla ni ku lava ku tiva hi swilo swo chavisa kumbe swilo  leswi munhu a swi lorheke. Hambileswi vanhu vo tala va swi vonaka swi nga hoxanga ku hlahluva, Bibele yi kombisa leswaku vavhumbhi ni mimoya yo homboloka swa fambisana. Hi xikombiso, Mintirho 16:16-18 yi vulavula hi “dimona ra vungoma” leri a ri pfuna nhwanyana wun’wana leswaku a ‘vhumbha.’ Kambe, kuteloko dimona ri humesiwile eka yena, a nga ha swi kotanga ku vhumbha.

12. Ha yini swi ri ni khombo ku ringeta ku vulavurisana ni lava feke?

¹² Ndlela yin’wana leyi madimona ma xisaka vanhu ha yona i ku va khutaza leswaku va lava ku tiva hi lava feke. Hi xitalo vanhu lava nga le gomeni hikwalaho ko feriwa hi murhandziwa wa vona va byeriwa mavunwa hi xiyimo xa lava feke. Mungoma a nga ha vula rungula ro karhi ro hlawuleka kumbe a vulavula hi rito leri fanakanyana ni ra mufi. Hikwalaho ka sweswo, vanhu vo tala va anakanya leswaku vanhu lava feke va hanya nileswaku loko vo vulavurisana na vona va ta kota ku tiyisela gome leri va nga na rona. Kambe “nchavelelo” wo tano wu hoxile naswona wu ni khombo. Ha yini? Hikuva madimona ma swi kota ku tiendla vanhu lava feke kutani ma byela mungoma leswi ma swi tivaka hi mufi. (1 Samuwele 28:3-19) Tlhandlakambirhi, hilaha  hi dyondzeke hakona eka Ndzima 6 ya buku leyi, vanhu lava feke a va ha hanyi. (Pisalema 115:17) Kutani “un’wana ni un’wana la vutisaka lava feke” u xisiwa hi mimoya leyo biha naswona sweswo swi lwisana ni ku rhandza ka Xikwembu. (Deteronoma 18:10, 11; Esaya 8:19) Hikwalaho, tivonele leswaku u nga phasiwi hi ntlhamu wa madimona lowu nga ni khombo.

13. Van’wana vo tala lava eku sunguleni a va chava madimona va endle yini?

¹³ Mimoya yo biha a yi xisi vanhu ntsena kambe yi tlhela yi va chavisa. Namuntlha Sathana ni madimona ya yena va karihe ngopfu hikuva va swi tiva leswaku va saleriwe hi “nkarhi wo koma” leswaku va pfaleriwa, va nga ha yi emahlweni ni vukanganyisi bya vona. (Nhlavutelo 12:12, 17) Hambiswiritano, magidi ya vanhu lava siku ni siku a va tshama va ri karhi va chava mimoya yo biha, va swi kotile ku ntshunxeka. Va swi endlise ku yini? I yini lexi munhu a nga xi endlaka hambiloko se a nghene hi nhloko evungomeni?

14. Ku fana ni Vakreste va lembe-xidzana ro sungula va le Efesa, hi nga tintshunxa njhani eka mimoya yo biha?

¹⁴ Bibele yi hi byela ndlela leyi hi nga lwaka ni mimoya yo biha hi tlhela hi ntshunxeka eka yona. Anakanya hi xikombiso xa Vakreste va lembe-xidzana ro sungula va muti wa Efesa. Van’wana va vona a va hanya hi vungoma va nga si va Vakreste. Loko se va endle xiboho xo byi fularhela, va endlise ku yini? Bibele yi ri: “Vo hlaya swinene lava a va hanya hi masalamusi va hlengeleta tibuku ta vona kutani va ti hisa emahlweni ka vanhu hinkwavo.” (Mintirho 19:19) Vanhu volavo lava a va ha ku va Vakreste, va veke xikombiso lexinene eka lava lavaka ku lwa ni mimoya yo biha namuntlha, hi ku hisa tibuku ta vona ta masalamusi. Vanhu lava lavaka ku tirhela Yehovha va fanele va lahla swilo hinkwaswo leswi fambisanaka ni vungoma. Sweswo swi katsa tibuku, timagazini, tivhidiyo, swifaniso ni tikhasete ta vuyimbeleri, leti khutazaka vungoma, ti endla onge byi kahle naswona bya tsakisa. Swin’wana swa kona i switshungulo kumbe swilo swin’wana leswi vanhu va swi vehelaka leswaku va tisirhelela ha swona eka makhombo.—1 Vakorinto 10:21.

15. I yini lexi hi faneleke hi xi endla loko hi lava ku hlula mavandla lama hombolokeke ya moya?

 ¹⁵ Endzhaku ka loko ku hundze malembe yo karhi Vakreste va le Efesa va hise tibuku ta vona ta masalamusi, muapostola Pawulo u va tsalele a ku: ‘Hi dodombisana ni mavandla lama hombolokeke ya moya.’ (Vaefesa 6:12) Madimona a ma lan’wanga. A ma ri karhi ma ringeta ku kombisa leswaku ma nga va pfuna vanhu. Kutani, i yini xin’wana lexi Vakreste volavo a va fanele va xi endla? Pawulo u te: “Ehenhla ka swilo hinkwaswo, rhwalani xitlhangu lexikulu xa ripfumelo, lexi mi nga ta kota ku timela ha xona miseve hinkwayo leyi pfurhaka ya lowo homboloka [Sathana].” (Vaefesa 6:16) Loko ripfumelo ra hina ri tiyile, hi ta swi kota ku hlula mavandla lama hombolokeke ya moya.—Matewu 17:20.

16. Hi nga ri tiyisa njhani ripfumelo ra hina?

¹⁶ Kutani ke, hi nga ri tiyisa njhani ripfumelo ra hina? Hi ku dyondza Bibele. Khumbi ra tiya loko ri ri ni masungulo lama tiyeke. Swi tano ni le ka hina, loko hi lava leswaku ripfumelo ra hina ri tshama ri tiyile, ri fanele ri va ri simekiwe eka vutivi lebyi kongomeke bya Rito ra Xikwembu, ku nga Bibele. Loko hi hlaya hi tlhela hi dyondza Bibele siku ni siku, ripfumelo ra hina ri ta tiya. Ku fana ni khumbi leri tiyeke, ripfumelo leti tiyeke ri ta hi sirhelela eka nkucetelo wo biha wa mimoya yo biha.—1 Yohane 5:5.

17. Hi rihi goza leri hi faneleke hi ri teka loko hi lava ku hlula mimoya yo biha?

¹⁷ Hi rihi goza rin’wana leri Vakreste va le Efesa a va fanele va ri teka? A va fanele va kuma nsirhelelo wun’wana hikuva a va hanya emutini lowu vudimona a byi tinyike matimba. Hi yona mhaka leyi Pawulo a va byeleke a ku: “Hi swikhongelo swa mixaka hinkwayo ni xikombelo mi hamba mi khongela nkarhi hinkwawo hi moya.” (Vaefesa 6:18) Leswi na hina hi hanyaka emisaveni leyi vudimona byi tinyikeke matimba, i swa nkoka leswaku hi khongelela nsirhelelo wa Yehovha hi mbilu hinkwayo leswaku hi ta kota ku lwa ni mimoya yo biha. I swa nkoka ku tirhisa vito ra Yehovha loko hi khongela. (Swivuriso 18:10) Hikwalaho hi fanele hi hambeta hi khongela leswaku Xikwembu xi hi ‘kutsula eka lowo homboloka,’ Sathana Diyavulosi. (Matewu  6:13) Yehovha u ta swi hlamula swikhongelo swo tano leswi humaka embilwini.—Pisalema 145:19.

18, 19. (a) Ha yini hi fanele hi tiyiseka leswaku hi ta hlula loko hi ri karhi hi lwa ni swivumbiwa swo homboloka swa moya? (b) Hi xihi xivutiso lexi nga ta hlamuriwa eka ndzima leyi landzelaka?

¹⁸ Mimoya yo biha yi ni khombo, kambe loko hi kaneta Diyavulosi naswona hi tshinela eka Xikwembu hi ku endla ku rhandza ka xona, hi nga swi kota ku hanya hi nga yi chavi. (Yakobo 4:7, 8) Matimba ya mimoya yo biha ma pimiwile. Se yi avanyisiwile hi nkarhi wa Nowa naswona yi ta avanyiseriwa makumu enkarhini lowu taka. (Yudha 6) Nakambe u nga rivali leswaku tintsumi ta Yehovha leti nga ni matimba ta hi sirhelela. (2 Tihosi 6:15-17) Tintsumi teto ti swi navela hi mbilu hinkwayo leswaku hi hlula mimoya leyo biha. Kahle-kahle tintsumi to lulama ti hi khutaza leswaku hi endla tano. Hikwalaho, a hi tshameni hi ri ekusuhi na Yehovha ni ndyangu wa yena wa swivumbiwa swa moya leswi tshembekaka. Nakambe, onge hi nga papalata muxaka wun’wana ni wun’wana wa vungoma naswona minkarhi hinkwayo hi tirhisa ndzayo leyi humaka eRitweni ra Xikwembu. (1 Petro 5:6, 7; 2 Petro 2:9) Hi ndlela yoleyo hi ta kota ku hlula loko hi ri karhi hi lwa ni swivumbiwa swo homboloka swa moya.

¹⁹ Kambe, ha yini Xikwembu xi pfumelele mimoya leyo biha ni vuhomboloki leswi xanisaka vanhu swonghasi? Xivutiso xexo xi ta hlamuriwa eka ndzima leyi landzelaka.