1. Chifukwa wuli tikwenera kumanya vyakukhwaskana na ŵangelo?

PARA tikukhumba kumumanya makora munthu, tikwenera kumanya vinthu vinyake vyakukhwaskana na banja lake. Ntheura kuti timumanye makora Yehova Chiuta, tikweneraso kumanya banja lake lauzimu ilo mbangelo. Baibolo likuti ŵangelo ni ‘ŵana ŵa Chiuta.’ (Yobu 38:7) Kasi ŵangelo ŵakovwira wuli kuti khumbo la Chiuta lifiskike? Kasi kale chilipo icho ŵakachitapo? Kasi mukukhwaskika na ivyo ŵangelo ŵakuchita? Para ni nthena, mukukhwaskika wuli?

2. Kasi ni njani wakalenga ŵangelo? Kasi ŵalipo ŵalinga?

² Baibolo likuzunura ŵangelo kanandi waka. Tiyeni tiwone malemba ghachoko waka agho ghakuyowoya za ŵangelo. Kasi ni njani wakalenga ŵangelo? Lemba la Ŵakolose 1:16 likuti: “Vinthu vinyake vyose vikalengeka kuchanya na pa charu chapasi kwizira mwa iyo [Yesu Khristu].” Ntheura, ŵangelo wose Yehova ndiyo wakaŵalenga kwizira mwa Mwana wake, Yesu Khristu. Kasi ŵangelo ŵalipo ŵalinga? Baibolo likulongosora kuti pali ŵangelo mamiliyoni ghanandi, ndipo wose mbankhongono.—Salimo 103:20. *

3. Kasi lemba la Yobu 38:4-7 likutiphalira vichi za ŵangelo?

 ³ Baibolo likutiphalira kuti Chiuta wakati wamara kulenga charu, “ŵana wose ŵa Chiuta ŵakamba kuchemerezga mwakukondwa.” (Yobu 38:4-7) Fundo iyi yikulongora kuti ŵangelo ŵakaŵako ni kale chomene pambere Chiuta wandalenge charu na ŵanthu. Lemba ili likulongoraso kuti ŵangelo ŵakukhwaskika na ivyo vikuchitika, chifukwa likuti, wose “ŵakachemerezga mwakukondwa.” Wonani kuti “ŵana wose ŵa Chiuta ŵakachemerezga mwakukondwa.” Pa nyengo iyo, ŵangelo wose ŵakateŵeteranga Yehova Chiuta mwakukolerana.

4. Kasi Baibolo likulongora wuli kuti ŵangelo ŵakugomezgeka ŵakufipira mtima ŵanthu?

⁴ Kufuma waka apo Chiuta wakalengera ŵanthu ŵaŵiri ŵakwamba, ŵangelo ŵakukhumbisiska kuwona kuti banja la Chiuta likukura kweniso kuti khumbo lake likufiskika. (Zintharika 8:30, 31; 1 Petrosi 1:11, 12) Kweni nyengo yikati yajumphapo, ŵangelo ŵakawona kuti ŵanthu ŵanandi ŵaleka kuteŵetera Mlengi wawo wachitemwa. Ŵangelo ŵakugomezgeka ŵakwenera kuti ŵakadandawura chomene. Kweniso para munthu uyo wakagaluka wambaso kuteŵetera Yehova, ŵangelo ‘ŵakuŵa na chimwemwe.’ (Luka 15:10) Chifukwa chakuti ŵangelo ŵakufipira mtima ŵanthu awo ŵakuteŵetera Chiuta, lekani Yehova wakuŵatuma kuti ŵakhozgenge na kuvikilira ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka pa charu chapasi. (Ŵerengani Ŵahebere 1:7, 14.) Tiyeni tiwone nkhani izo zikulongora kuti ŵangelo ŵakovwira na kuvikilira ŵanthu.

5. Kasi ni nkhani wuli za mu Baibolo izo zikulongora kuti ŵangelo ŵakovwira ŵanthu?

⁵ Ŵangelo ŵaŵiri ŵakaponoska Loti na ŵana ŵake ŵanakazi ŵaŵiri apo misumba ya Sodomu na Gomora yikaparanyikanga. Ŵakaŵakora pa woko na kuŵafumiskira kuwaro kwa misumba iyi. (Genizesi 19:15, 16) Vyaka vinandi vikati vyajumphapo, ntchimi Daniyeli ŵakayiponya mu chikhululu cha nkhalamu, kweni zikayipweteka yayi. Daniyeli wakayowoya  kuti: “Chiuta wane wangutuma mungelo wake na kujara mulomo wa nkhalamu.” (Daniyeli 6:22) Mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira, mungelo wakafwatura mpositole Petrosi mu gadi. (Milimo 12:6-11) Ŵangelo ŵakawovwiraso Yesu apo wakambanga uteŵeti wake pa charu chapasi. (Mariko 1:13) Kweniso apo Yesu wakaŵa pafupi kufwa, mungelo wakawoneka kwa iyo na “kumukhozga.” (Luka 22:43) Yesu wakwenera kuti wakakhozgeka chomene pa nyengo yakusuzga iyi.

6. (a) Kasi ŵangelo ŵakuvikilira ŵanthu ŵa Chiuta ku vichi? (b) Kasi tidumbiskanenge mafumbo wuli?

⁶ Mazuŵa ghano, ŵangelo ŵakuwonekaso yayi ku ŵanthu ŵa Chiuta pano pasi. Nangauli ŵangelo tingaŵawona yayi, kweni ŵachali kuvikilira ŵanthu ŵa Chiuta. Ŵakutivikilira chomene ku vinthu ivyo vingatitimbanizga mwauzimu. Baibolo likuti: “Mungelo wa Yehova wakuzingilizga awo ŵakopa Chiuta, ndipo wakuŵathaska.” (Salimo 34:7) Chifukwa wuli mazgu agha ngakukhozga? Chifukwa pali ŵangelo ŵanyake ŵaheni awo ŵakukhumba kutipweteka. Kasi ŵangelo aŵa mbanjani? Kasi chikachitika ntchivichi kuti ŵangelo aŵa ŵazgoke ŵaheni? Kasi ŵakukhumba kutipweteka munthowa wuli? Kuti timanye, tiyeni tidumbiskane ivyo vikachitika kale chomene pa charu chapasi.

7. Kasi Satana wakapusika ŵanthu ŵalinga kuti ŵaleke kuteŵetera Chiuta?

⁷ Nga umo tikasambira mu Mutu 3 mu buku lino, mungelo munyake wakamba kuŵa na mtima wa kukhumba kulamulira ŵanyake ndipo wakagalukira Chiuta. Paumaliro, mungelo uyu wakamba kumanyikwa na zina lakuti Satana Dyabulosi. (Chivumbuzi 12:9) Pakati pajumpha vyaka 1,600 kufuma apo Satana wakapusika Eva, wakapusikaso ŵanthu ŵanandi chomene kuti ŵaleke kuteŵetera Chiuta. Kweni ŵanthu ŵachoko waka ndiwo ŵakalutilira kugomezgeka. Ŵanthu aŵa ni Abelu, Enoki, na Nowa.—Ŵahebere 11:4, 5, 7.

8. (a) Kasi chikachitika ntchivichi kuti ŵangelo ŵanyake ŵazgoke viŵanda? (b) Kasi viŵanda vikachita vichi kuti vipone Chigumula mu nyengo ya Nowa?

 ⁸ Mu nyengo ya Nowa, ŵangelo ŵanyake ŵakagalukira Yehova. Ŵakafuma kuchanya kwiza pano pasi, na kujizgora ŵanthu. Chifukwa wuli? Pa Genizesi 6:2 tikuŵazga kuti: “Ŵana ŵa Chiuta waunenesko ŵakawona ŵana ŵanakazi ŵa ŵanthu kuti mbakutowa. Ntheura ŵakamba kutora ŵanakazi wose awo iwo ŵakhumba, kuŵa ŵawoli ŵawo.” Kweni Yehova wakazomerezga yayi kuti nkharo yiheni ya ŵangelo aŵa na ya ŵanthu yilutilire. Ntheura Yehova wakiza na chigumula panji kuti chiwowota pa charu chapasi, icho chikakoma ŵanthu ŵaheni wose. Chikaleka ŵateŵeti ŵa Chiuta ŵekha  ŵakugomezgeka. (Genizesi 7:17, 23) Kweni ŵangelo ŵakugaluka aŵa, awo ŵakumanyikwaso kuti viŵanda, ŵakachichizgika kuleka mathupi gha wunthu. Ndipo ŵakavwaraso mathupi ghauzimu na kuweleraso kuchanya. Iwo ŵakakolerana na Dyabulosi, ndipo wakaŵa “fumu ya viŵanda.”—Mateyu 9:34.

9. (a) Ntchivichi icho chikachitikira viŵanda vikati vyawelera kuchanya? (b) Kasi tidumbiskanenge vichi?

⁹ Apo ŵangelo ŵakugaluka aŵa ŵakawelera kuchanya, ŵakazomerezgeka yayi kukhala pamoza na ŵangelo ŵakugomezgeka nga umo vikaŵira na Satana, fumu yawo. (2 Petrosi 2:4) Nangauli viŵanda vingajizgoraso yayi kuti viwonekenge nga mbanthu, kweni vichali kupusika ŵanthu. Satana wakugwiliskira ntchito viŵanda ivi kuti wapusike “charu chose.” (Chivumbuzi 12:9; 1 Yohane 5:19) Kasi vikupusika wuli ŵanthu? Viŵanda vili na nthowa zawo izo vikupusikira ŵanthu. (Ŵerengani 2 Ŵakorinte 2:11.) Tiyeni tidumbiskane nthowa zinyake izo viŵanda vikupusikira ŵanthu.

10. Kasi kugomezga mizimu ni vichi?

¹⁰ Kuti vipusike ŵanthu, viŵanda vikukhumba kuti ŵanthu ŵagomezgenge mizimu yiheni. Kugomezga mizimu ni para munthu wakuyowoya na viŵanda mwakudunjika panji kwizira mu ŵang’anga. Baibolo likukanizga kugomezga mizimu ndipo likutichenjezga kuti tileke kuchita chilichose icho chikukolerana na mizimu. (Ŵagalatiya 5:19-21) Kugomezga mizimu ni nyambo iyo viŵanda vikupusikira ŵanthu nga umo mulovi wakuchitira. Mulovi wakuŵa na nyambo zakupambanapambana zakukolera somba zakupambanapambana. Viŵanda navyo vili na nthowa zinandi zakupusikira ŵanthu ŵakupambanapambana kuti ŵagomezgenge mizimu.

11. Kasi kuwukwa ni vichi, ndipo chifukwa wuli tikwenera yayi kuwukwa?

¹¹ Nyambo yimoza iyo viŵanda vikupusikira ŵanthu nkhuwukwa. Kasi kuwukwa ni vichi? Kuwukwa ni para munthu wakugwiliskira ntchito mizimu yiheni kuti wamanye vinthu vyamunthazi panji vinthu vinyake ivyo tingavimanya yayi.  Nthowa zinyake za kuwukwa ni izi: mayere ghakulaŵiska pa gilasi, kugomezga kuti umo nyenyezi, dazi, na mwezi vikwendera vili na ng’anamuro linyake pa umoyo wa ŵanthu, kung’anamulira maloto, kumanya icho chichitikirenge munthu mwa kulaŵiska tumizere twa mu mawoko, kuloska, na kulowa. Nangauli ŵanthu ŵanandi ŵakughanaghana kuti kuwukwa nkhuheni yayi, kweni Baibolo likulongosora kuti awo ŵakuloska ŵakukolerana chomene na mizimu yiheni. Mwachiyelezgero, pa Milimo 16:16-18 pakuyowoya za msungwana uyo wakaŵa na “chiŵanda chakuwukwa” icho chikamovwiranga kuti waloskenge. Kweni wakaleka kuloska apo mzimu uheni uwu ukafumamo mwa iyo.

12. Chifukwa wuli ntchakofya kuyowoya na ŵakufwa?

¹² Nthowa yinyake iyo viŵanda vikupusikira ŵanthu njakuti ŵayowoyenge na ŵakufwa. Ŵanthu awo ŵakulira nyifwa ya wakutemweka wawo, kanandi ŵang’anga ŵakuŵaphalira vinthu vyautesi vyakukhwaskana na uyo wafwa. Ng’anga yingaŵaphalira vinthu vinyake panji yingayowoya mazgu agho ghakukozganako na gha munthu uyo wali kufwa.  Para ŵanandi ŵapulika ivi, ŵakugomezga kuti ŵakufwa mbamoyo ndipo para ŵangayowoya nawo chitima chawo chingachepako. Kweni uwu mbutesi ndipo ntchakofya chomene kuchita nthena. Chifukwa wuli? Chifukwa viŵanda vingayowoya mazgu gha munthu uyo wali kufwa ndipo vingaphalira ng’anga vinthu vinyake vyakukhwaskana na uyo wali kufwa. (1 Samuyeli 28:3-19) Mu Mutu 6 tikasambira kuti para munthu wafwa wakuŵakoso yayi. (Salimo 115:17) Waliyose uyo “wakufumba ku ŵakufwa,” ndikuti wapusikika na mizimu yiheni, ndipo wakuchita vinthu vyakupambana na khumbo la Chiuta. (Ŵerengani Dotoronome 18:10, 11; Yesaya 8:19) Ntheura tikwenera kuŵa maso kuti tileke kupusikika na viŵanda.

13. Kasi ŵanthu awo ŵakawopanga viŵanda ŵachitachi?

¹³ Mizimu yiheni yikofyaso ŵanthu. Mazuŵa ghano, Satana na viŵanda vyake ŵakumanya kuti nyengo iyo yaŵakhalira njichoko chomene yakuti ŵapokeke nkhongono. Ndipo mbakali chomene kuluska kale. (Chivumbuzi 12:12, 17) Nangauli vili nthena, ŵanthu ŵanandi awo kale ŵakawopanga viŵanda, sono ŵali kufwatuka, ndipo ŵakuviwopaso yayi. Kasi ntchivichi chikaŵawovwira? Kasi munthu uyo wakuchita kale vyamizimu wangachita wuli kuti waleke?

14. Kuyana na ivyo Ŵakhristu ŵa ku Efeso ŵakachita, kasi tingachita vichi kuti tileke kugomezga mizimu?

¹⁴ Baibolo likutiphalira umo tingakanizgira mizimu yiheni kweniso umo tingachitira kuti tileke kuchitako vyamizimu. Tiyeni tiwone ivyo kale Ŵakhristu ŵa ku Efeso ŵakachita. Ŵanyake ŵakagomezganga mizimu pambere ŵandaŵe Ŵakhristu. Kasi ŵakachita wuli kuti ŵaleke kugomezga mizimu? Baibolo likuti: “Ŵanandi awo ŵakachitanga masalamusi ŵakawunjika pamoza mabuku ghawo na kughawotcha panthazi pa waliyose.” (Milimo 19:19) Ŵanthu awo ŵakukhumba kuleka kugomezga mizimu, ŵangasambirako ku ivyo Ŵakhristu aŵa ŵakachita. Ŵakawotcha mabuku ghose gha vyamasalamusi. Ŵanthu awo ŵakukhumba kuteŵetera Yehova  ŵakwenera kuwotcha chinthu chilichose chakukhwaskana na mizimu. Vinthu ivi vingaŵa mabuku, magazini, mafilimu, maposta, na sumu izo zikupangiska ŵanthu kughanaghana kuti kugomezga mizimu nkhuwemi. Vinyake ivyo mukwenera kuwotcha ni vinthumwa panji vinthu vinyake ivyo ŵanthu ŵakuvwara kuti ŵajivikilire.—1 Ŵakorinte 10:21.

15. Kasi tikwenera kuchita vichi kuti tilimbane na mizimu yiheni?

¹⁵ Pakati pajumpha nyengo kufuma apo Ŵakhristu ŵa ku Efeso ŵakawotchera mabuku ghamasalamusi, mpositole Paulosi wakaŵalembera kuti: “Tikulimbana na . . . mawumba gha mizimu yiheni.” (Ŵaefeso 6:12) Viŵanda vikaŵa kuti vichali kulimbana nawo. Vikayezgayezganga kuti viŵalamulirenge. Kasi Ŵakhristu aŵa ŵakenerangaso kuchita vichi? Paulosi wakati: “Padera pa vyose, torani chiskango chikuru cha chipulikano, icho mungazimwira mivi yose yakugolera ya muheni.” (Ŵaefeso 6:16) Para chiskango panji kuti chipulikano chithu ntchakukhora, ndikuti tilimbanenge na mizimu yiheni.—Mateyu 17:20.

16. Kasi tingachita wuli kuti tikhozge chipulikano chithu?

¹⁶ Kasi tingachita wuli kuti tikhozge chipulikano chithu? Tikwenera kusambira Baibolo. Para fawundeshoni njakukhora, chiliŵa nacho chikuŵa chakukhora. Ntheura, kuti chipulikano chithu chiŵe chakukhora, tikwenera kumanya makora Mazgu gha Chiuta, Baibolo. Ntheura tikwenera kuŵerenga na kusambira Baibolo zuŵa lililose. Nga umo vikuŵira na chiliŵa chakukhora, chipulikano chakukhora nacho chitivikilirenge ku mizimu yiheni.—1 Yohane 5:5.

17. Kasi tikwenera kuchita vichi kuti tilimbane na mizimu yiheni?

¹⁷ Kasi Ŵakhristu ŵa ku Efeso ŵakenerangaso kuchita vichi? Ŵakakhumbikwiranga kuvikilirika, chifukwa ŵakakhalanga mu tawuni iyo yikazura na ŵanthu ŵakugomezga mizimu. Lekani Paulosi wakaŵaphalira kuti: “Lutilirani kulomba mu mzimu na lurombo lwa mtundu uliwose na kuŵeyelera.” (Ŵaefeso 6:18) Pakuti nase tikukhala mu charu chakuzura na ŵanthu awo ŵakutemwa vyamizimu, tikwenera kupempha Yehova kuti watovwire kulimbana na mizimu yiheni. Ndipo pakupemphera tikwenera kuzunura zina lakuti Yehova. (Ŵerengani  Zintharika 18:10.) Tikwenera kulomba Chiuta kuti “watiwombore kwa muheni,” uyo ni Satana Dyabulosi. (Mateyu 6:13) Yehova wakuzgora mapemphero ghakufumira pasi pa mtima.—Salimo 145:19.

18, 19. (a) Chifukwa wuli tingaŵa na chigomezgo kuti tiyitondenge mizimu yiheni? (b) Kasi mutu 11 uzamuzgora fumbo wuli?

¹⁸ Mizimu yiheni njakofya, kweni para tikulimbana na Dyabulosi, kusendelera kwa Chiuta, na kuchita khumbo lake, tiyiwopenge yayi. (Ŵerengani Yakobe 4:7, 8.) Nkhongono za mizimu yiheni zili na chigoti. Mizimu yiheni yikalangika mu nyengo ya Nowa, ndipo kunthazi yizamulangika kaumaliro. (Yuda 6) Kweniso kumbukani kuti tili na ŵangelo ŵankhongono ŵa Yehova awo ŵakutivikilira. (2 Mathemba 6:15-17) Ŵangelo aŵa ŵakukhumba kuti tiwine nkhondo yakulimbana na mizimu yiheni. Ŵangelo ŵarunji ŵakutikhozga. Ntheura tiyeni tiŵe paubwezi na Yehova na banja lake la ŵangelo ŵakugomezgeka kuchanya. Tiyeni tigege mtundu uliwose wa kugomezga mizimu, ndipo nyengo zose tipulikirenge ulongozgi wa Chiuta uwo wuli mu Baibolo. (1 Petrosi 5:6, 7; 2 Petrosi 2:9) Para tachita nthena, tingaŵa na chigomezgo chose kuti tiyitondenge mizimu yiheni.

¹⁹ Kweni kasi chifukwa wuli Chiuta wayilekelera mizimu yiheni ndiposo vithu viheni ivyo ŵanthu ŵakusuzgika navyo? Fumbo ili lizgorekenge mu mutu 11.