1. Ndi ngani ri tshi tea u guda nga ha vharuṅwa?

KANZHI musi ni tshi ṱoḓa u ḓivha muthu ni guda zwiṅwe zwithu nga ha muṱa wa hawe. Nga hu fanaho, u ḓivha Yehova Mudzimu zwi katela u ḓivha muṱa wawe wa vharuṅwa. Bivhili i amba uri vharuṅwa ndi “vhana vha . . . Mudzimu.” (Yobo 38:7) Nga zwenezwo, vha na mukovhe ufhio kha u ḓadzea ha ndivho ya Mudzimu? Naa hu na zwe vha vhuya vha zwi itela vhathu tshifhingani tsho fhiraho? Naa vharuṅwa vha kwama vhutshilo haṋu? Arali zwo ralo, vha vhu kwama hani?

2. Vharuṅwa vha bva ngafhi, nahone ndi vhangana?

² Bivhili i amba nga ha vharuṅwa lunzhi-lunzhi. Kha ri ṱhogomele fhethu hu si gathi hune ya amba nga vharuṅwa u itela u guda zwo engedzeaho nga havho. Vharuṅwa vha bva ngafhi? Vha-Kolosa 1:16 i ri: “Ngauri zwithu zwoṱhe zwi tshi sikiwa, ndi nga ene [Yesu Kristo], hu’ zwa ṱaḓulu na zwa kha ḽifhasi.” Nga zwenezwo, zwivhumbiwa zwoṱhe zwa muya zwine zwa vhidzwa vharuṅwa zwo sikwa nga tshithihi nga tshithihi nga Yehova Mudzimu a tshi shumisa Murwa wawe wa tanzhe. Hu na vharuṅwa vhangana? Bivhili i amba uri ho sikwa vharuṅwa vha milioni dza maḓana, nahone vhoṱhe vha na maanḓa.—Psalme ya 103:20. *

3. Yobo 38:4-7 i ri vhudza mini nga ha vharuṅwa?

 ³ Ipfi ḽa Mudzimu Bivhili, ḽi ri vhudza uri musi hu tshi sikwa ḽifhasi “vhana vhoṱhe vha Mudzimu vha mbo khana vhó takala.” (Yobo 38:4-7) Nga zwenezwo, vharuṅwa vho sikwa hu tshee ho sala tshifhinga tshilapfu uri hu sikwe vhathu na ḽifhasi. Tshenetshi tshipiḓa tsha Bivhili tshi dovha tsha sumbedza uri vharuṅwa vha na maḓipfele, ngauri tshi amba uri ‘vho fhululedza vhoṱhe.’ (Maḽeḓeretsendama ndi ashu.) Ṱhogomelani uri “vhana vhoṱhe vha Mudzimu” vho takala vhoṱhe. Nga tshenetsho tshifhinga, vharuṅwa vhoṱhe vho vha vhe muṱa u re na vhuthihi une wa shumela Yehova Mudzimu.

4. Bivhili i sumbedza hani uri vharuṅwa vha fulufhedzeaho vha na dzangalelo kha zwine zwa itwa nga vhathu?

⁴ U bva tshee zwivhumbiwa zwa muya zwi fulufhedzeaho zwa vhona u sikwa ha vhathu vha u thoma, zwo sumbedza dzangalelo ḽihulwane kha u engedzea ha vhathu na kha u ḓadzea ha ndivho ya Mudzimu. (Mirero 8:30, 31; 1 Petro 1:11, 12) Naho zwo ralo, musi tshifhinga tshi tshi khou ḓi ṱanḓulukana vharuṅwa vho vhona uri vhunzhi ha vhathu vho litsha u shumela Musiki wavho wa lufuno. A zwi timatimisi uri hezwi zwo ṱungufhadza vharuṅwa vha fulufhedzeaho. Kha ḽiṅwe sia, musi muthu muthihi a tshi rembulutshela kha Yehova, ‘vharuṅwa vha a takala.’ (Luka 15:10) Samusi vharuṅwa vha tshi kwamea vhukuma nga vhathu vhane vha shumela Mudzimu, Yehova o vha shumisa lunzhi-lunzhi uri vha khwaṱhise na u tsireledza vhashumeli vhawe vha fulufhedzeaho kha ḽifhasi. (Vha-Heberu 1:7, 14) Ṱhogomelani dziṅwe tsumbo.

5. Ndi tsumbo dzifhio dza u tikedzwa nga vharuṅwa dzine ra dzi wana Bivhilini?

⁵ Vharuṅwa vhavhili vho thusa Loto munna o lugaho na vhananyana vhawe uri vha ponyoke musi hu tshi fheliswa miḓi mivhi ya Sodoma na Gomora nga u vha bvisa miḓini yeneyo. (Genesi 19:15, 16) Maḓana a miṅwaha nga murahu ha zwenezwo, muporofita Daniele o poswa bakoni ḽa dzindau, fhedzi a bva a songo huvhala nahone a ri: “Mudzimu wanga o ruma  muḓinḓa [“muruṅwa,” NW] wawe, a fara milomo ya dzindau.” (Daniele 6:23) Kha ḓana ḽa u thoma ḽa miṅwaha C.E., muruṅwa o vhofholola muapostola Petro khothoni. (Mishumo 12:6-11) Zwiṅwe hafhu, vharuṅwa vho tikedza Yesu musi a tshi thoma vhuḓinḓa hawe ha kha ḽifhasi. (Marko 1:13) Nga phanḓanyana ha lufu lwa Yesu, muruṅwa o bvelela kha Yesu nahone “a mu ṋea maanḓa.” (Luka 22:43) Yeneyo khuthadzo i fanela u vha yo khwaṱhisa lungafhani Yesu nga zwenezwo zwifhinga zwa ndeme vhukuma vhutshiloni hawe!

6. (a) Vharuṅwa vha tsireledza hani vhathu vha Mudzimu ṋamusi? (b) Ndi mbudziso dzifhio dzine ra ḓo dzi ṱhogomela zwino?

⁶ Ṋamusi, vharuṅwa a vha tsha bvelela nga nḓila ine vha nga vhonwa nga vhathu vha Mudzimu kha ḽifhasi. Naho vhathu vha sa koni u vhona vharuṅwa nga maṱo a ṋama, vharuṅwa vha maanḓa vha Mudzimu vha kha ḓi tsireledza vhathu vhawe, zwihuluhulu kha zwithu zwine zwa nga vha vhaisa nga lwa muya. Bivhili i ri: “Muruṅwa wa Yehova u dzula a tshi linda vhané vha mu ofha; u ḓo vha lwela.” (Psalme ya 34:7) Ndi ngani eneo maipfi a tshi ri khuthadza vhukuma? Nga ṅwambo wa uri hu na zwivhumbiwa zwivhi zwa muya zwi re na khombo zwine zwa ṱoḓa uri huvhadza! Zwenezwi zwivhumbiwa ndi vhonnyi? Zwi bva ngafhi? Zwi khou lingedza hani u ri vhaisa? U itela u wana phindulo, kha ri ṱhogomele nga u tou pfufhifhadza zwe zwa itea mathomoni a ḓivhazwakale ya vhathu.

7. Sathane o bvelela u swika kha vhuimo vhufhio u pambusa vhathu uri vha ṱutshele Mudzimu?

⁷ Samusi ro zwi guda kha Ndima ya 3 ya yeneyi bugu, muṅwe wa vharuṅwa o ṱahulela lutamo lwa u vhusa vhaṅwe nahone zwa ita uri a shandukele Mudzimu. Nga murahu onoyu muruṅwa a vhidzwa u pfi Sathane Diabolo. (Ndzumbululo 12:9) Nga murahu ha maḓana a miṅwaha ya 16 Sathane o no fhura Eva, o kona u pambusa vhathu vhoṱhe uri vha ṱutshele Mudzimu nga nnḓa ha vha si gathi vha fulufhedzeaho, vha ngaho Abele, Henoxe, na Noaxe.—Vha-Heberu 11:4, 5, 7.

8. (a) Vhaṅwe vharuṅwa vho vha hani madimoni? (b) Vharuṅwa vho ita mini u itela u ponyoka Maḓi Mahulu a misini ya Noaxe?

 ⁸ Misini ya Noaxe, vhaṅwe vharuṅwa vho shandukela Yehova. Vho ṱutshela vhuimo havho muṱani wa Mudzimu wa ṱaḓulu, vha ḓa kha ḽifhasi, nahone vha ambara mivhili ya ṋama. Ndi ngani? Ri a vhala kha Genesi 6:2: “Vhana vha Mudzimu vha lavhelesa vhana vha vhathu, vha wana vhó naka, vha dzhia vhasadzi kha vhoṱhe vhenevho vhe vha vha vha tshi vha takadza.” Fhedzi Yehova Mudzimu ho ngo tendela uri zwiito zwa vhenevho vharuṅwa na vhutshinyi zwi bvele phanḓa kha vhathu. O ḓisa maḓi mahulu kha ḽifhasi e a fhelisa vhathu vhavhi vhoṱhe nahone ha sala vhashumeli vhawe vha fulufhedzeaho fhedzi. (Genesi 7:17, 23) Nga zwenezwo, vharuṅwa vha mashandukwa,  kana madimoni, vha kombetshedzea u bvula mivhili yavho ya ṋama nahone vha vhuyelela ṱaḓulu vhe zwivhumbiwa zwa muya. Vho tikedza Diabolo, we a vha “khosi ya yone mimuya mivhi.”—Mateo 9:34.

9. (a) Ho itea mini kha madimoni musi a tshi vhuyelela ṱaḓulu? (b) Ri ḓo ṱolisisa mini nga ha madimoni?

⁹ Musi vharuṅwa vha sa fulufhedzei vha tshi vhuyelela ṱaḓulu a vho ngo tsha ṱanganedzwa u fana na muvhusi wavho, Sathane. (2 Petro 2:4) Naho zwino vha sa koni u ambara mivhili ya ṋama, vha kha ḓi kona u ṱuṱuwedza vhathu uri vha ite zwithu zwivhi. Zwi re zwone ndi uri Sathane a tshi thuswa nga enea madimoni, u ‘khou xedza shango ḽoṱhe.’ (Ndzumbululo 12:9; 1 Yohane 5:19) Nga nḓila-ḓe? Madimoni a shumisa nga maanḓa maitele o itelwaho u fhura vhathu. (2 Vha-Korinta 2:11) Kha ri ṱolisise maṅwe a enea maitele.

10. Vhungome ndi mini?

¹⁰ Madimoni a shumisa vhungome u itela u fhura vhathu. Vhungome ndi u shumisana na madimoni nga ho livhaho na nga u shumisa mungome. Bivhili i sasaladza u shumisa vhungome nahone i ri sevha uri ri ḓifhambanye na zwithu zwoṱhe zwine zwa tshimbidzana naho. (Vha-Galata 5:19-21) Madimoni a shumisa vhungome u itela u fasha vhathu u fana na nḓila ine murei wa khovhe a shumisa ngayo vhuanzwo u itela u fasha khovhe. Murei wa khovhe u shumisa vhuanzwo vhu sa fani u itela u fasha khovhe dza mifuda yo fhamba-fhambanaho. Nga hu fanaho, mimuya mivhi i shumisa mifuda i sa fani ya vhungome u itela u langa vhathu vha tshaka dzoṱhe.

11. U tungula ndi u ita mini, nahone ndi ngani ri tshi fanela u hu iledza?

¹¹ Muṅwe mufuda wa vhungome une wa shumiswa nga madimoni ndi u tungula. U tungula ndi u ita mini? Ndi u lingedza u ḓivha nga ha vhumatshelo kana nga ha tshithu tshi sa ḓivhiwi. Miṅwe mifuda ya u tungula ndi vhungome ha zwithu zwa tshikhalani, u shumisa magaraṱa a u bvumba, u bvumba nga bulumbu ḽa ngilasi, nga mitalo ya ngomu ha tshanḓa, na u ṱalutshedza maṱula kana vhuṱolo zwe muthu a zwi lora. Naho  vhathu vhanzhi vha tshi dzhia u tungula hu si na khombo, Bivhili i sumbedza uri vhabvumbi vha shumisana na mimuya mivhi. Sa tsumbo, Mishumo 16:16-18 i amba nga ha “muya wa vhungome” we wa ita uri muṅwe musidzana a ‘bvumbe.’ Fhedzi o fhelelwa nga eneo maanḓa musi dimoni ḽi tshi pandelwa ḽa bva khae.

12. Ndi ngani zwi na khombo u lingedza u amba na vhafu?

¹² Iṅwe nḓila ine madimoni a fhura ngayo vhathu ndi nga u vha ṱuṱuwedza uri vha ambe na vhafu. Vhathu vhane vha khou lilela lufu lwa ane vha mu funa kanzhi vha a fhurwa vha vhudzwa mihumbulo yo khakheaho nga ha vho faho. Mungome a nga kha ḓi amba mulaedza wo khetheaho kana a amba nga ipfi ḽine ḽa fana na ḽa mufu. Nga ṅwambo wa zwenezwo, vhathu vhanzhi vha a tenda uri vhukuma vhafu vha a tshila na uri u amba navho zwi ḓo thusa vhane vha khou tshila uri vha konḓelele vhuṱungu havho. Fhedzi “khuthadzo” naho i ifhio yo raloho a si ya vhukuma nahone i na khombo. Ndi ngani? Nga ṅwambo wa uri madimoni a nga edzisa ipfi ḽa muthu o faho nahone a vhudza mungome zwine a zwi ḓivha nga ha mufu. (1 Samuele 28:3-19)  Zwiṅwe hafhu, samusi ro zwi guda kha Ndima ya 6, vhafu a vha tsheeho. (Psalme ya 115:17) Nga zwenezwo “ane a ya zwifhoni” o fhurwa nga mimuya mivhi nahone u khou ita zwithu zwo fhambanaho na zwine zwa funwa nga Mudzimu. (Doiteronomio 18:10, 11; Yesaya 8:19) Nga zwenezwo, ni fhaṱuwe u itela uri ni si fashiwe nga tshenetshi tshikwekwe tshi re na khombo tshi shumiswaho nga madimoni.

13. Ndi mini zwe zwa itwa nga vhanzhi vhe u thomani vha vha vha tshi ofha madimoni?

¹³ Mimuya mivhi a i sokou fhura vhathu fhedzi, fhedzi i dovha ya vha tshuwisa. Ṋamusi, Sathane na madimoni awe vha a zwi ḓivha uri ho ‘sala tshifhinga tshiṱuku’ uri vha valelwe vha si tsha kona u bvela phanḓa na mushumo wavho, nahone zwino vho halifha u fhira naho hu lini. (Ndzumbululo 12:12, 17) Naho zwo ralo, vhathu vha zwigidi vhe ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe vha vha vha tshi dzulela u ofha mimuya mivhi yo raloho vho kona u vhofholowa. Vho zwi kona hani zwenezwi? Muthu a nga ita mini naho o no dzhena kha vhungome?

14. U fana Vhakriste vha ḓana ḽa u thoma ngei Efesa, ri nga ḓivhofholola hani kha mimuya mivhi?

¹⁴ Bivhili i ri vhudza nḓila ine ra nga lwisana ngayo na mimuya mivhi na u vhofholowa khayo. Ṱhogomelani tsumbo ya Vhakriste vha ḓana ḽa u thoma ḽa miṅwaha muḓini wa Efesa. Vhaṅwe vhavho vho vha vha tshi ṱanganela kha zwa vhungome vha sa athu vha Vhakriste. Vho ita mini musi vha tshi phetha u ḓivhofholola kha vhungome? Bivhili i ri: “Vhanzhi vhe vha vha vha tshi ita mishumo ya u laula [manditi], vha ḓisa bugu dzavho vha dzi fhisa vhathu vha tshi zwi vhona. Vha vhala mutengo wadzo, vha wana dzí dza masheleni a maḓana a maḓana maṱanu.” (Mishumo 19:19) Nga u fhisa bugu dzavho dza manditi, vhenevho Vhakriste vhaswa ngohoni vho vhea tsumbo ine ya tea u tevhelwa nga vhane vha ṱoḓa u lwisana na mimuya mivhi ṋamusi. Vhathu vhane vha ṱoḓa u shumela Yehova vha fanela u laṱa zwithu zwoṱhe zwine zwa tshimbidzana na vhungome. Zwenezwo zwi katela dzibugu, dzimagazini, dzividio, zwifanyiso, na muzika une wa ṱuṱuwedza vhungome nahone wa ita uri vhu vhonale  vhu tshi takadza. Hu dovha ha katelwa na zwitungulo kana zwiṅwe zwishumiswa zwine zwa kungelwa u itela u ḓitsireledza kha vhuvhi.—1 Vha-Korinta 10:21.

15. Ri fanela u ita mini uri ri kone u lwisana na mimuya mivhi?

¹⁵ Miṅwahani yo vhalaho nga murahu ha musi Vhakriste vha ngei Efesa vho no fhisa bugu dzavho dza manditi, muapostola Paulo o vha ṅwalela a ri: “Nndwa yashu . . . ndi ya u lwa na mimuya ya vhuvhi.” (Vha-Efesa 6:12, maḽeḓeretsendama ndi ashu.) Madimoni o vha a sa athu ṅala. O vha a tshi kha ḓi lingedza u vutshela. Nga zwenezwo-ha, vhenevho Vhakriste vho vha vho fanela u dovha vha ita mini? Paulo o ri: “Tshihulwane dzhiani tshiṱangu tsha lutendo, tshiné na ḓo kona u dzima ngatsho’ misevhe yoṱhe i dugaho ya ene muvhi [Sathane].” (Vha-Efesa 6:16) Arali tshiṱangu tshashu tsha lutendo tsho khwaṱha, ri ḓo kona u lwisana na mimuya mivhi.—Mateo 17:20.

16. Ri nga khwaṱhisa hani lutendo lwashu?

¹⁶ Nga zwenezwo-ha, ri nga khwaṱhisa hani lutendo lwashu? Nga u guda Bivhili. Luvhondo lu khwaṱha arali lu na mutheo wo khwaṱhaho. Nga hu fanaho, ri fanela u thea lutendo lwashu kha nḓivho yo teaho ya Ipfi ḽa Mudzimu, Bivhili, arali ri tshi ṱoḓa u vha na lutendo lwo khwaṱhaho. Arali ra vhala nahone ra guda Bivhili ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe, lutendo lwashu lu ḓo khwaṱha. U fana na luvhondo lwo khwaṱhaho, lutendo lwashu lu ḓo ri tsireledza kha ṱhuṱhuwedzo ya mimuya mivhi.—1 Yohane 5:5.

17. Ri fanela u dzhia vhukando vhufhio uri ri kone u lwisana na mimuya mivhi?

¹⁷ Ndi vhufhio vhuṅwe vhukando he Vhakriste vha ngei Efesa vha vha vho tea u vhu dzhia? Vho vha vho tea u wana tsireledzo yo engedzeaho nga ṅwambo wa uri vho vha vha tshi dzula muḓini wo ḓalaho vhudimoni. Nga zwenezwo, Paulo o vha vhudza a ri: “Ni luse nga dzithabelo dzoṱhe na nga u humbela hoṱhe, nga zwikhathi zwoṱhe ni vhe vha rabelaho Muyani.” (Vha-Efesa 6:18) Samusi na riṋe ri tshi tshila shangoni ḽo ḓalaho vhudimoni, ri fanela u rabelela tsireledzo ya Yehova zwi tshi bva mbiluni uri ri kone u lwisana na mimuya mivhi. Vhukuma, ri fanela u shumisa dzina ḽa Yehova musi ri tshi rabela. (Mirero 18:10) Nga zwenezwo, ri fanela u bvela phanḓa ri tshi rabela kha Mudzimu uri a  ‘ri phuluse kha muvhi,’ Sathane Diabolo. (Mateo 6:13) Yehova u ḓo fhindula thabelo dzo raloho dzi bvaho mbiluni.—Psalme ya 145:19.

18, 19. (a) Ndi ngani ri tshi nga vha na vhungoho ha uri ri ḓo kunda musi ri tshi lwa na zwivhumbiwa zwivhi zwa muya? (b) Ndi ifhio mbudziso ine ya ḓo fhindulwa kha ndima i tevhelaho?

¹⁸ Mimuya mivhi i na khombo, fhedzi a ri nga i ofhi arali ra lwa na Diabolo nahone ra sendela tsini na Mudzimu nga u ita zwine a zwi funa. (Yakobo 4:7, 8) Maanḓa a mimuya mivhi o vhetshelwa mikano. Yo ṱarafiwa misini ya Noaxe, nahone i ḓo haṱulwa lwa tshoṱhe hu si kale. (Yuda 6) Ni songo hangwa uri ri tsireledzwa nga vharuṅwa vha Yehova vha re na maanḓa. (2 Dzikhosi 6:15-17) Vhenevho vharuṅwa vha tama nga mbilu yoṱhe uri ri kunde mimuya mivhi. Zwi re zwone ndi uri vharuṅwa vho lugaho vha khou ri ṱuṱuwedza uri ri ite nga u ralo. Nga zwenezwo, kha ri dzule tsini na Yehova na muṱa wawe wa zwivhumbiwa zwa muya zwi fulufhedzeaho. U nga ri ri nga dovha ra iledza mifuda yoṱhe ya vhungome nahone misi yoṱhe ri shumise nyeletshedzo ya Ipfi ḽa Mudzimu. (1 Petro 5:6, 7; 2 Petro 2:9) Nga zwenezwo ri nga vha na vhungoho ha uri ri ḓo kunda musi ri tshi lwa na zwivhumbiwa zwivhi zwa muya.

¹⁹ Fhedzi ndi ngani Mudzimu o konḓelela mimuya mivhi na vhuvhi zwe zwa bveledza tshengelo nnzhi nga u rali kha vhathu? Yeneyo mbudziso i ḓo fhindulwa kha ndima i tevhelaho.