1, 2. Anong klaseng pagdusa an inaatubang nin mga tawo ngonyan, na nagigin dahelan na an dakol maghapot nin ano?

PAKATAPOS nin teribleng ralaban sa sarong nasyon na nababanga huli sa guerra, an rinibong sibilyan na babae asin aki na nagkagaradan ilinobong sa sarong kotkot para sa lagdoan na paglobong na napapalibotan nin saradit na krus. Ini an nakasurat sa kada krus: “Taano?” Kun beses iyan an hapot na pinakamakolog sa boot. Iyan an makamomondong ihinahapot nin mga tawo kun huli sa guerra, kalamidad, helang, o krimen, nagadanan sinda nin inosenteng mga namomotan, naraot an saindang harong, o nag-aagi sinda nin grabeng pagdusa sa iba pang mga paagi. Gusto nindang maaraman kun taano ta nangyayari sa sainda an siring na mga trahedya.

² Taano ta tinotogotan nin Dios an pagdusa? Kun si Jehova Dios makapangyarihan sa gabos, mamomoton, madonong, asin makatanosan, taano ta pano-pano nin pagkaongis asin inhustisya an kinaban? Napag-isip-isip na daw nindo mismo an manongod sa mga bagay na ini?

3, 4. (a) Ano an nagpapaheling na bakong sala na maghapot kun taano ta tinotogotan nin Dios an pagdusa? (b) Ano an saboot ni Jehova manongod sa karatan asin pagdusa?

³ Sala daw na maghapot kun taano ta tinotogotan nin Dios an pagdusa? An iba naghahadit na an siring na paghapot nangangahulogan na bakong igo an saindang pagtubod o na sinda nagpapaheling nin kadaihan nin paggalang sa Dios. Minsan siring,  kun nagbabasa kamo nin Biblia, maheheling nindo na an maimbod, matatakton sa Dios na mga tawo may kaagid na mga hapot. Halimbawa, si propeta Habacuc naghapot ki Jehova: “Taano ta pinapaheling mo ako sa nakakadanyar, asin nagpaparaheling ka sa kariribokan? Asin taano ta igwa nin pananalakat asin kadahasan sa atubangan ko, asin taano ta nangyayari an disgusto, patin taano ta may mapait na paglalaban?”​—Habacuc 1:3.

⁴ Inanggotan daw ni Jehova an maimbod na propetang si Habacuc huli sa siring na mga paghapot? Dai. Imbes, iiniba nin Dios an sinserong mga tataramon ni Habacuc sa ipinasabong na rekord sa Biblia. Tinabangan man sia nin Dios na magkaigwa nin mas malinaw na pakasabot sa mga bagay-bagay asin nin orog na pagtubod. Gusto ni Jehova na gibohon sa saindo an siring man kaiyan. Girumdomon, itinotokdo kan Biblia na “sia may pagmakolog sa saindo.” (1 Pedro 5:7) Naoongis an Dios sa karatan asin sa ibinubunga kaiyan na pagdusa nin orog nanggad kisa siisay man na tawo. (Isaias 55:8, 9) Kun siring, taano ta grabe an pagdusa sa kinaban?

5. Anong mga dahelan kun beses an itinatao tanganing ipaliwanag an pagdusa nin tawo, alagad ano an itinotokdo kan Biblia?

⁵ An mga tawo sa manlaenlaen na relihion nagdolok sa mga namomoon sa relihion asin paratokdo ninda tanganing ihapot  kun taano ta grabe an pagdusa. Sa parate, an simbag iyo na kabotan nin Dios an pagdusa asin na haloy na nia kaidtong dineterminaran an gabos na bagay na mangyayari, kaiba an makaturotristeng mga pangyayari. Sinasabi sa dakol na misteryoso an mga paagi nin Dios o na pinapapangyari niang magadan an mga tawo​—dawa mga aki—​tanganing makaibanan nia sinda sa langit. Pero siring kan nanodan nindo, si Jehova Dios dai noarin man nagpapangyari nin maraot. An Biblia nagsasabi: “Harayong gumawe an tunay na Dios nin may karatan, asin gumawe nin daing hustisya an Makakamhan sa Gabos!”​—Job 34:10.

6. Taano ta nasasala an dakol na tawo na ibasol sa Dios an pagdusa sa kinaban?

⁶ Aram daw nindo kun taano ta nasasala an mga tawo na ibasol sa Dios an gabos na pagdusa sa kinaban? Sa dakol na kaso, binabasol ninda an Dios na Makakamhan sa Gabos huli ta naghohona sinda na sia talaga an namamahala sa kinaban na ini. Dai ninda aram an simple alagad mahalagang katotoohan na itinotokdo kan Biblia. Nanodan nindo an katotoohan na iyan sa Kapitulo 3 kan librong ini. An talagang namamahala sa kinaban na ini iyo si Satanas na Diablo.

7, 8. (a) Paano ipinapabanaag kan kinaban an personalidad kan namamahala dian? (b) Paanong an pagkabakong sangkap nin tawo asin an “panahon asin pagkanorongod” nakakontribwir sa pagdusa?

⁷ An Biblia malinaw na nagsasabi: “An bilog na kinaban namumugtak sa kapangyarihan kan maraot.” (1 Juan 5:19) Kun iisip-isipon nindo, bako daw na rasonable iyan? Ipinapabanaag kan kinaban na ini an personalidad kan dai naheheling na espiritung linalang na ‘nanlalagalag sa bilog na ineerokan na daga.’ (Kapahayagan 12:9) Si Satanas maongison, manloloko, asin maringis. Kaya an kinaban, na impluwensiado nia, pano nin pagkaongis, panloloko, asin karingisan. Iyan an sarong dahelan kun taano ta grabe an pagdusa.

⁸ An ikaduwang dahelan kun taano ta grabe an pagdusa iyo na, siring kan tinokar sa Kapitulo 3, an katawohan bakong sangkap asin makasalan poon pa kan pagrebelde sa hardin nin Eden. An makasalan na mga tawo may tendensiang magdinaogan para sa pagdominar, asin ini nagbubunga nin mga guerra, pan-aapi, asin pagdusa. (Eclesiastes 4:1; 8:9) An ikatolong dahelan  nin pagdusa iyo an “panahon asin pagkanorongod.” (Eclesiastes 9:11) Sa sarong kinaban na bako si Jehova an may pagprotehir na Namamahala, an mga tawo puedeng magdusa huli ta sinda nanongod na nasa sarong lugar sa panahon na may remalaso duman.

9. Taano ta makakasierto kita na may marahay na dahelan si Jehova sa pagtogot na magpadagos an pagdusa?

⁹ Nakakarangang maaraman niato na dai pinapapangyari nin Dios an pagdusa. Bako sia an responsable sa mga guerra, krimen, pan-aapi, o maski sa natural na mga kalamidad na iyong dahelan kan pagdusa nin mga tawo. Pero, kaipuhan niatong maaraman, Taano ta tinotogotan ni Jehova an gabos na pagdusang ini? Kun sia an Makakamhan sa Gabos, may kapangyarihan siang pondohon iyan. Kun siring, taano ta dai nia iyan ginigibo? An mamomoton na Dios na namimidbid niato siertong may marahay na dahelan.​—1 Juan 4:8.

10. Ano an kinuestion ni Satanas, asin paano?

¹⁰ Tanganing maaraman kun taano ta tinotogotan nin Dios an pagdusa, kaipuhan niatong balikan an panahon kan magpoon an pagdusa. Kan sutsutan ni Satanas si Adan asin Eva na makisuway ki Jehova, naglataw an sarong mahalagang kuestion. Dai kinuestion ni Satanas an kapangyarihan ni Jehova. Dawa si Satanas nakakaaram na daing sagkod an kapangyarihan ni Jehova. Imbes, kinuestion ni Satanas an deretsong mamahala ni Jehova. Paagi sa pag-apod sa Dios na putikon na ipinapanguri an marahay sa saiyang mga sakop, sinahotan ni Satanas si Jehova na sarong maraot na namamahala. (Genesis 3:2-5) Ipinasentido ni Satanas na mas mapapakarhay an katawohan kun mayo an pamamahala nin Dios. Ini pag-atake sa soberaniya ni Jehova, an saiyang deretso na mamahala.

11. Taano ta dai na sana linaglag ni Jehova an mga rebelde sa Eden?

¹¹ Si Adan asin Eva nagrebelde tumang ki Jehova. Garo man sana sinabi ninda: ‘Dai niamo kaipuhan si Jehova bilang Namamahala sa samo. Kaya niamong gumibo nin sadiri niamong desisyon kun ano an tama asin sala.’ Paano mareresolberan ni  Jehova an isyung iyan? Paano nia matotokdoan an gabos na intelihenteng linalang na sala an mga rebelde asin na an saiyang paagi iyo an talagang pinakamarahay? Tibaad may magsabi na maninigo kutanang linaglag na sana nin Dios an mga rebelde asin nagpoon giraray. Alagad ipinahayag ni Jehova an saiyang katuyohan na panoon an daga nin mga aki ni Adan asin Eva, asin gusto nia na sinda mag-erok sa sarong daganon na paraiso. (Genesis 1:28) Pirmeng inootob ni Jehova an saiyang mga katuyohan. (Isaias 55:​10, 11) Apuera kaiyan, an pagpara sa mga rebelde sa Eden dai makakaresolber sa kuestion na pinalataw mapadapit sa deretsong mamahala ni Jehova.

12, 13. Iilustrar kun taano ta tinogotan ni Jehova si Satanas na magin an namamahala sa kinaban na ini asin kun taano ta tinogotan nin Dios an mga tawo na pamahalaan an saindang sadiri.

¹² Estudyaran niato an sarong ilustrasyon. Imahinaron an sarong maestro na itinotokdo sa saiyang mga estudyante kun paano an solusyon sa sarong depisil na pagkuenta. An sarong madonong alagad rebeldeng estudyante naghihingako na sala an ginagamit na solusyon kan maestro sa pagkuenta. Ipinapasentido na daing kakayahan an maestro, nag-iinsistir an rebeldeng ini na may aram siang mas marahay nanggad na solusyon sa pagkuenta. An nagkapirang estudyante naghohona na tama sia, asin  sinda nagin mga rebelde man. Ano an maninigong gibohon kan maestro? Kun papaluwason nia sa klase an mga rebelde, ano an magigin epekto sa ibang mga estudyante? Bako daw na maniniwala sinda na tama an saindang kaklase asin an mga uminayon sa saiya? An gabos na iba pang estudyante sa klase tibaad mawaran nin paggalang sa maestro, na iniisip na sia natatakot na mapatunayan na sala. Alagad ano kun togotan kan maestro an rebelde na ipaheling sa klase kun paano nia gigibohan nin solusyon an pagkuenta.

¹³ An ginibo ni Jehova nakakaagid sa ginibo kan maestro. Girumdomon na an kalabot bako sanang an mga rebelde sa Eden. Minilyon na anghel an nagmamasid. (Job 38:7; Daniel 7:10) An paagi ni Jehova sa pagresolber sa pagrebelde may dakulang epekto sa gabos na anghel na idto asin pag-abot nin panahon sa gabos na intelihenteng linalang. Kaya ano an ginibo ni Jehova? Tinogotan nia si Satanas na ipaheling kun paano kaini papamahalaan an katawohan. Tinogotan man nin Dios an mga tawo na pamahalaan an saindang sadiri sa irarom kan paggiya ni Satanas.

14. Anong pakinabang an ibubunga kan desisyon ni Jehova na togotan an mga tawo na pamahalaan an saindang sadiri?

¹⁴ Aram kan maestro sa satong ilustrasyon na sala an rebelde asin an mga estudyante na kakampi kaini. Alagad aram man nia na an pagtao sa sainda nin oportunidad na probaran na patunayan an saindang sinasabi pakikinabangan kan bilog na klase. Kun pumaltos an mga rebelde, maheheling kan gabos na onestong estudyante na an maestro an solamenteng kualipikado na mangenot sa klase. Masasabotan ninda kun taano ta pakatapos kaiyan hahaleon kan maestro an siisay man na rebelde sa klase. Kaagid kaiyan, aram ni Jehova na makikinabang an gabos na sadiosan an pusong tawo asin anghel sa pakaheling na puminaltos si Satanas asin an saiyang mga kapwa rebelde asin na dai kayang pamahalaan kan mga tawo an saindang sadiri. Siring ki Jeremias kan suanoy, manonodan ninda an mahalagang marhay na katotoohan na ini: “Aram kong marhay, O Jehova, na bakong kapot nin daganon na tawo an saiyang dalan. Bakong kapot nin tawong naglalakaw dawa an paggiya sa saiyang lakad.”​—Jeremias 10:23.

15, 16. (a) Taano ta tinogotan ni Jehova an pagdusa na magpadagos nin haloyon? (b) Taano ta dai inolang ni Jehova an mga bagay na siring baga kan makatatakot na mga krimen?

¹⁵ Pero taano ta tinogotan ni Jehova an pagdusa na magpadagos nin haloyon? Asin taano ta dai nia inoolang na mangyari an maraot na mga bagay? Bueno, isip-isipon an duwang bagay na dai gigibohon kan maestro sa satong ilustrasyon. Enot, dai nia popogolan an rebeldeng estudyante na iatubang an saiyang solusyon. Ikaduwa, dai tatabangan kan maestro an rebelde na patunayan na tama an saiyang solusyon. Kaagid kaiyan, isip-isipon an duwang bagay na pinagmarhay ni Jehova na dai gibohon. Enot, dai nia pinogolan si Satanas asin an mga kakampi kaini sa paghihingoang patunayan na tama sinda. Sa siring kinaipuhan na palihison an panahon. Sa rinibong taon na kasaysayan nin tawo, naprobaran kan katawohan an gabos na klase nin pamamahala sa sadiri, o gobyerno nin tawo. An katawohan nakagibo nin mga pag-oswag sa siensia asin iba pang linya, alagad padagos an paggrabe kan inhustisya, kadukhaan, krimen, asin guerra. An pamamahala nin tawo napatunayan na ngonyan na bakong mapanggana.

¹⁶ Ikaduwa, dai tinabangan ni Jehova si Satanas na pamahalaan an kinaban na ini. Halimbawa, kun oolangon nin Dios an makatatakot na mga krimen, bako daw na garo man sana pinapatunayan nia na tama an mga rebelde? Bako daw na tatawan nin Dios nin dahelan an mga tawo na mag-isip na kaya gayod nin mga tawo na pamahalaan an saindang sadiri na mayo nin kapahapahamak na mga resulta? Kun si Jehova huminiro sa siring na paagi, sia magigin kasapakat sa sarong kaputikan. Minsan siring, “dai mangyayaring magputik an Dios.”​—Hebreo 6:18.

17, 18. Ano an gigibohon ni Jehova manongod sa gabos na danyos na resulta kan pamamahala nin mga tawo asin kan impluwensia ni Satanas?

¹⁷ Pero kumusta man an gabos na nagin danyos durante kan halawig na pagrebelde tumang sa Dios? Maninigong girumdomon niato na si Jehova makakamhan sa gabos. Kun siring, kaya niang haleon asin talagang hahaleon nia an mga epekto kan pagdusa nin katawohan. Siring kan nanodan na niato, hahaleon an epekto kan paglaglag sa satong planeta paagi sa paggibong Paraiso kan daga. Hahaleon an mga epekto nin kasalan paagi sa  pagtubod sa atang na pantubos ni Jesus, asin mababaliktad an mga epekto nin kagadanan paagi sa pagkabuhay liwat. Sa siring gagamiton nin Dios si Jesus “tanganing laglagon an mga gibo kan Diablo.” (1 Juan 3:8) Gabos ini papangyayarihon ni Jehova sa tamang-tama nanggad na panahon. Maoogma nanggad kita na dai sia huminiro tolos, huli ta an saiyang pasensia nagtao sato kan oportunidad na manodan an katotoohan asin paglingkodan sia. (2 Pedro 3:​9, 10) Mientras tanto, an Dios aktibong naghahanap nin sinserong mga nagsasamba asin tinatabangan sindang tagalan an ano man na pagdusa na tibaad agihan ninda sa purisaw na kinaban na ini.​—Juan 4:23; 1 Corinto 10:13.

¹⁸ An nagkapira tibaad mag-isip-isip, Dai daw kutana nangyari an gabos na pagdusang ini kun linalang nin Dios si Adan asin Eva sa paagi na sinda dai puedeng magrebelde? Tanganing masimbag an hapot na iyan, kaipuhan na girumdomon nindo an mahalagang marhay na regalo na itinao ni Jehova sa saindo.

19. Anong mahalagang marhay na regalo an itinao sato ni Jehova, asin taano ta maninigo niatong pahalagahan iyan?

¹⁹ Siring kan sinabi sa Kapitulo 5, an mga tawo linalang na may libreng kabotan. Nasasabotan daw nindo na mahalagang marhay na regalo iyan? An Dios naggibo nin dai mabilang na mga hayop, asin an mga ini sa pangenot naghihiro huli sa naturalesa. (Talinhaga 30:24) An mga tawo nakagibo nin mga robot na puedeng iprogram tanganing sumunod sa gabos na pagboot. Magigin maogma daw kita kun ginibo kita nin Dios na siring kaiyan? Dai, naoogma kita na igwa kita nin katalingkasan na pumili kun magigin anong klaseng tawo kita, kun ano an magigin pamumuhay niato,  kun kiisay kita makikikatood, asin iba pa. Ikinakaogma tang marhay na igwa kita nin igong katalingkasan, asin iyan an gusto nin Dios na mapasato.

20, 21. Paano niato puedeng gamiton an regalo na libreng kabotan sa pinakamarahay na paaging posible, asin taano ta maninigo na gustohon niatong gibohon iyan?

²⁰ Si Jehova dai interesado sa paglilingkod na napipiritan. (2 Corinto 9:7) Sa pag-ilustrar: Ano an orog na makakapaogma sa sarong magurang​—an pagsabi nin sarong aki na “Namomotan ko kamo” huli ta pinagbotan siang sabihon iyan o an sueltong pagsabi nia kaiyan na odok sa puso? Kaya an hapot, Paano nindo gagamiton an libreng kabotan na itinao sa saindo ni Jehova? Ginamit ni Satanas, Adan, asin Eva an libreng kabotan sa pinakamaraot na paaging posible. Hinaboan ninda si Jehova Dios. Ano an gigibohon nindo?

²¹ May oportunidad kamong gamiton an makangangalas na regalo na libreng kabotan sa pinakamarahay na paaging posible. Puede kamong makiayon sa minilyon na nanindogan sa kampi ni Jehova. Pinapagayagaya ninda an Dios huli ta sinda aktibong nakikikabtang sa pagpatunay na si Satanas putikon asin daing kuenta bilang namamahala. (Talinhaga 27:11) Puede man nindong gibohon iyan paagi sa pagpili kan tamang pamumuhay. Ipapaliwanag ini sa sunod na kapitulo.