1, 2. Nso orụk ndutụhọ ke mme owo ẹkụt mfịn, anamde ediwak owo ẹbụp mme mbụme ewe?

KE ẸMA ẹken̄wana enyene-ndịk ekọn̄ ke idụt kiet, ẹma ẹbụk ediwak tọsịn iban ye nditọwọn̄ oro ẹkewotde, ke udi kiet, ẹnyụn̄ ẹwụk n̄kpri cross ẹkanade udi oro. Ndien ẹma ẹkap ikọ emi, “Ntak-a?” ke cross kiet kiet. Ndusụk ini, ọkpọsọn̄ ubiak esinam mme owo ẹbụp mbụme emi. Ẹsibụp mbụme emi mfụhọ mfụhọ ke ini ekọn̄, unọmọ, udọn̄ọ, m̀mê ubiatibet adade uwem mbonima oro mîduehe, owụride ufọk, mîdịghe adade ndutụhọ oro inua mîkemeke nditịn̄ ọsọk mmọ ke mme usụn̄ efen. Mmọ ẹsiyom ndifiọk ntak oro mme utọ n̄kpọ mmọn̄eyet ntre ẹwọrọde mbonima mmọ.

² Ntak emi Abasi ayakde ndutụhọ odu-o? Edieke edide Jehovah Abasi enyene ofụri odudu, ima, ọniọn̄, ye unenikpe, ntak emi ererimbot ọyọhọde ntem ye usua ye ukwan̄ikpe? Ndi akanam afo ke idemfo omobụp mme mbụme emi?

3, 4. (a) Nso iwụt ke ikwan̄ake ndibụp ntak emi Abasi ayakde ndutụhọ odu? (b) Didie ke Jehovah ese idiọkido ye ndutụhọ?

³ Ndi akwan̄a ndibụp ntak emi Abasi ayakde ndutụhọ odu? Ndusụk owo ẹkere ke ndibụp utọ mbụme oro ọwọrọ ke mmimọ inyeneke mbuọtidem ikem mîdịghe ke mmimọ ikponoke Abasi. Nte ededi, ke ini okotde Bible, afo oyokụt ke mme  anam-akpanikọ mbon oro ẹkebakde Abasi ẹma ẹsibụp mme ukem mbụme oro. Ke uwụtn̄kpọ, prọfet Habakkụk ama obụp Jehovah ete: “Nsinam afo owụtde mi idiọk ido, onyụn̄ esede ukụt? Nsobo ye afai ẹnyụn̄ ẹdu mi ke iso; utọk onyụn̄ odu, en̄wan onyụn̄ emen idem.”—Habakkuk 1:3.

⁴ Ndi Jehovah ama ọsọn̄ọ asua ọnọ Habakkuk, anam-akpanikọ prọfet emi ke enye ndikobụp mme utọ mbụme emi? Baba-o. Utu ke oro, Abasi ama anam ẹsịn mme ikọ esịt akpanikọ oro Habakkụk eketịn̄de mi ke Bible oro ẹdade odudu spirit ẹwet. Abasi n̄ko ama anam mme n̄kpọ ẹnen̄ede ẹn̄wan̄a enye onyụn̄ an̄wam enye ndinyene mbuọtidem eke okponde akan. Jehovah oyom ndin̄wam fi n̄ko. Ti ete ke Bible ekpep ke ‘enye ekere aban̄a fi.’ (1 Peter 5:7) Abasi asua idiọkido ye ndutụhọ emi ẹsun̄ọde ẹto emi, akan owo ekededi. (Isaiah 55:8, 9) Ke edide ntre, ntak emi ndutụhọ okponde ntem ke ererimbot-o?

5. Mme ntak ewe ke ẹsinọ ndinam an̄wan̄a ntak emi mme owo ẹkụtde ndutụhọ, edi nso ke Bible ekpep?

⁵ Mme owo oro ẹdụkde nsio nsio ido ukpono ẹmeka ẹbịne mme anditeme ye mme adaiso mmọ man ẹkebụp ntak emi  ndutụhọ okponde ntem. Ediwak ini, mmọ ẹsibọrọ ke ndutụhọ edi uduak Abasi ye nte ke anyan ini ko enye ama ebebiere kpukpru se iditịbede, esịnede mme akama-mmọn̄eyet n̄kpọntịbe. Ẹsidọhọ ediwak owo nte ke mme usụn̄ Abasi ẹyan̄a owo ifiọk mîdịghe nte ke enye esiwot mme owo—idem nditọwọn̄—man mmọ ẹkedu ye enye ke heaven. Edi, nte afo ama ekekpekpep, akananam Jehovah Abasi idịghe ntak idiọkn̄kpọ. Bible ọdọhọ ete: “Nsa Abasi, enye idiọkke. Nsa Abasi Ibom, enye inamke ukwan̄n̄kpọ!”—Job 34:10.

6. Ntak emi ediwak owo ẹsinamde ndudue ẹduọhọ Abasi ẹban̄a ndutụhọ oro odude ke ererimbot-o?

⁶ Ndi ọmọdiọn̄ọ ntak emi mme owo ẹsinamde ndudue ẹduọhọ Abasi ẹban̄a kpukpru ndutụhọ oro ẹdude ke ererimbot? Ke ediwak idaha, mmọ ẹsiduọhọ Ata Ọkpọsọn̄ Abasi koro mmọ ẹkerede ke enye edi ata andikara ererimbot emi. Mmọ ifiọkke mmemmem isọn̄ akpanikọ oro Bible ekpepde. Afo ama ekpep akpanikọ oro ke Ibuot 3 ke n̄wed emi. Ata andikara ererimbot emi edi Satan kpa Devil.

7, 8. (a) Didie ke ererimbot enyene edu andikara esie? (b) Didie ke unana mfọnmma owo ọkọrọ ye “ini ye unọmọ” ẹtịp ẹsịn ke mme owo ndikụt ndutụhọ?

⁷ Bible etịn̄ in̄wan̄-in̄wan̄ ete: “Ofụri ererimbot esịne ke idak odudu andidiọk.” (1 John 5:19) Ndi se ẹtịn̄de emi iwụtke ifiọk? Ererimbot emi enyene edu edibotn̄kpọ oro enyịn mîkwe emi “adade ofụri isọn̄ otụn usụn̄.” (Ediyarade 12:9) Satan edi owo usua, owo abian̄a, ye ibak. Ntre ererimbot emi odude ke idak esie ọyọhọ ye usua, abian̄a, ye ibak. Ntak kiet edi oro ndutụhọ okponde ntem.

⁸ Ọyọhọ ntak iba emi anamde ndutụhọ okpon ntem edi se ẹkenemede ke Ibuot 3, nte ke ubonowo ama akabade edi anana-mfọnmma ye anamidiọk tọn̄ọ nte ẹkesọn̄ ibuot ke In̄wan̄ Eden. Mme anamidiọk ẹsin̄wana ẹyom odudu, ndien emi esisụn̄ọ ke ekọn̄, ufịk, ye ndutụhọ. (Ecclesiastes 4:1; 8:9) Ọyọhọ ntak ita emi anamde ndutụhọ odu edi “ini ye unọmọ.” (Ecclesiastes 9:11) Ke ererimbot oro Jehovah mîdịghe Andikara  emi ọnọde ukpeme, mme owo ẹkeme ndikụt ndutụhọ koro mmọ ẹdude ke idiọk itie ke idiọk ini.

9. Ntak emi ikemede nditịm nnịm ke akpanikọ nte ke Jehovah enyene eti ntak ndiyak ndutụhọ aka iso odu-o?

⁹ Edi n̄kpọ ndọn̄esịt ndifiọk nte ke idịghe Abasi edi ntak ndutụhọ. Idịghe enye edi ntak ekọn̄, ubiatibet, ufịk, m̀mê idem mme oto-obot afanikọn̄ oro ẹsinamde mme owo ẹkụt ndutụhọ. Kpa ye oro, nnyịn imoyom ndidiọn̄ọ, Ntak emi Jehovah ayakde kpukpru ndutụhọ emi ẹdu-o? Edieke enye edide Ata Ọkpọsọn̄, enye enyene odudu nditre ndutụhọ. Ndien ntak emi enye mînamke emi-e? Anaedi Abasi ima oro nnyịn ifiọkde enyene eti ntak ndiyak ndutụhọ odu.—1 John 4:8.

10. Nso ke Satan akafan̄a, ndien didie?

¹⁰ Man ifiọk ntak emi Abasi ayakde ndutụhọ odu, oyom imen ekikere nnyịn ifiak edem ika ini emi ndutụhọ ọkọtọn̄ọde. Ke ini Satan akanamde Adam ye Eve ẹsọn̄ ibuot ye Jehovah, akpan eneni ama edemede. Satan ikafan̄ake nte ke Jehovah inyeneke odudu. Enye akam ọdiọn̄ọ ke odudu Jehovah inyeneke adan̄a. Utu ke oro, Satan akafan̄a nte ke Jehovah inyeneke unen ndikara. Ke ndidọhọ ke Abasi edi osu nsu emi esịnde ndinọ mbon emi ẹdude ke idak esie se ifọnde, Satan ama odori Jehovah ikọ nte ke enye edi idiọk andikara. (Genesis 3:2-5) Ikọ Satan ọkọwọrọ ke n̄kpọ ọkpọfọn ye ubonowo akan ke Abasi mîkpakarake mmọ. Enye okokụt ndudue ọnọ itie m̀mê unen edikara Jehovah.

11. Ntak emi Jehovah mîkosoboke mbon nsọn̄ibuot oro ifep ke In̄wan̄ Eden-e?

¹¹ Adam ye Eve ẹma ẹsọn̄ ibuot ye Jehovah. Ke nditịm ntịn̄, mmọ ẹkedọhọ: “Nnyịn iyomke Jehovah edi Andikara nnyịn. Nnyịn imekeme ndibiere se ifọnde ye se idiọkde ke idem nnyịn.” Didie ke Jehovah edibiere eneni oro? Didie ke enye edikpep kpukpru mme enyene-ifiọk edibotn̄kpọ nte ke se mbon nsọn̄ibuot oro ẹkedọhọde idịghe akpanikọ  ye nte ke usụn̄ imọ enen̄ede ọfọn akan? Owo ekeme ndidọhọ ke se Abasi akpakanamde ata mmemmem mmemmem ekpekedi ndisobo mbon nsọn̄ibuot oro nnyụn̄ mbot mbufa owo. Edi Jehovah ama etetịn̄ uduak esie ndinam nditọ Adam ye Eve ẹyọhọ isọn̄, ndien enye okoyom mmọ ẹdụn̄ ke paradise isọn̄. (Genesis 1:28) Jehovah esisu mme uduak esie kpukpru ini. (Isaiah 55:10, 11) Ke ẹsiode oro ẹfep, ndikposobo mbon nsọn̄ibuot oro mfep ke In̄wan̄ Eden ikpekebiereke eneni oro ẹkedemerede ẹban̄a unen oro Jehovah enyenede ndikara.

12, 13. Nọ uwụtn̄kpọ ndiwụt ntak emi Jehovah ayakde Satan akabade edi andikara ererimbot emi ye ntak emi Abasi ayakde mme owo ẹkara idemmọ.

¹² Ẹyak ikere iban̄a uwụtn̄kpọ kiet. Yak idọhọ ke andikpep ke owụt nditọ ukpepn̄kpọ esie nte ẹnamde ibat emi ọsọn̄de. Eyen ukpepn̄kpọ emi ọdiọn̄ọde n̄kpọ edi ọsọn̄de ibuot ọdọhọ ke usụn̄ oro andikpep adade anam ibat oro inenke. Man owụt ke andikpep ikemeke ndinam ibat oro, ọsọn̄ibuot eyen emi ọsọn̄ọ etịn̄ ke imọ imọdiọn̄ọ ata mmemmem usụn̄ ndida nnam ibat oro. Ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ ẹkere ke enye enen ndien ẹtiene ẹsọn̄ ibuot. Nso ke andikpep emi edinam? Edieke enye ebịnde nditọ nsọn̄ibuot emi osion̄o ke ubet ukpepn̄kpọ,  nso utịp ke emi edinyene ke idem nditọ ukpepn̄kpọ eken? Nte mmọ idinịmke ke se ọdiọn̄ọ-n̄kpọ eyen oro ye mbon oro ẹkedade ye enye ẹtịn̄de edi akpanikọ? Ekeme ndidi kpukpru nditọ eken ke ubet ukpepn̄kpọ idikponoke andikpep oro aba, ekerede ke enye efehe ndịk mbak owo idiwụt ke imọ inenke. Edi ndi ikpọfọnke edieke andikpep emi ayakde ọsọn̄ibuot eyen emi owụt nditọ eken ke ubet ukpepn̄kpọ nte enye akpanamde ibat oro?

¹³ Jehovah anam ukem n̄kpọ oro andikpep emi anamde. Ti ete ke mbon nsọn̄ibuot oro ke Eden ikedịghe n̄kukụre mbon oro ẹkedude. Ediwak miliọn angel ẹma ẹdu n̄ko. (Job 38:7; Daniel 7:10) Nte Jehovah edinamde n̄kpọ iban̄a nsọn̄ibuot oro eyenen̄ede otụk kpukpru mme angel oro ye kpukpru mme enyene-ifiọk edibotn̄kpọ oro ẹdimanade. Ntre, nso ke Jehovah anam? Enye amayak Satan owụt nte enye akpakarade ubonowo. Abasi n̄ko amayak mme owo n̄ko ẹkara idemmọ ke idak ndausụn̄ Satan.

14. Nso ufọn idisụn̄ọ ito Jehovah ndibiere ndiyak mme owo ẹkara idemmọ?

¹⁴ Andikpep oro itịn̄de iban̄a ke uwụtn̄kpọ nnyịn ọdiọn̄ọ ke se ọsọn̄ibuot eyen oro ye nditọ eken oro ẹdade ye enye ẹtịn̄de inenke. Edi enye n̄ko ọdiọn̄ọ ke ndinọ mmọ ifet ndisọn̄ọ se mmọ ẹtịn̄de eyenyene ufọn ọnọ ofụri nditọ ukpepn̄kpọ oro. Ke ini nditọ nsọn̄ibuot oro ẹkpude, kpukpru nditọ eken emi ẹnyenede esịt akpanikọ ke ubet ukpepn̄kpọ oro ẹyekụt ke andikpep oro kpọt odot ndida mmimọ usụn̄. Ayan̄wan̄a mmọ ntak emi andikpep oro ekemede ndibịn nditọ nsọn̄ibuot emi nsion̄o ke ubet ukpepn̄kpọ. Kpasụk ntre, Jehovah ọdiọn̄ọ ke kpukpru mme owo ye mme angel emi ẹnyenede esịt akpanikọ ẹyebọ ufọn ndikụt ke Satan ye mbon nsọn̄ibuot esie ẹkpu, n̄ko ke mme owo ikemeke ndikara idemmọ. Nte Jeremiah eke eset, mmọ ẹyekpep isọn̄ akpanikọ emi: “O Jehovah, mmọfiọk nte ke usụn̄ owo idụhe owo ke ubọk: owo eke asan̄ade inyụn̄ ikemeke ndinen̄ede ikpat esiemmọ.”—Jeremiah 10:23.

15, 16. (a) Ntak emi Jehovah ayakde ndutụhọ aka iso ntem ke anyan ini-e? (b) Ntak emi Jehovah mîbiọn̄ọke mme utọ n̄kpọ nte enyene-ndịk ubiatibet nditịbe?

¹⁵ Ndien ntak emi Jehovah ayakde ndutụhọ aka iso ntem ke anyan ini-e? Ndien ntak emi enye mîbiọn̄ọke ndiọi n̄kpọ nditịbe? Ọfọn, kere ban̄a n̄kpọ iba emi andikpep oro ke uwụtn̄kpọ nnyịn mînamke. Akpa, enye ibiọn̄ọke ọsọn̄ibuot eyen oro nditịn̄ se enye enyenede nditịn̄. Ọyọhọ iba, andikpep oro in̄wamke ọsọn̄ibuot eyen emi ndisọn̄ọ se enye oyomde nditịn̄. Ukem ntre, kere ban̄a n̄kpọ iba oro Jehovah mînamke. Akpa, enye ibiọn̄ọke Satan ye mbon oro ẹdade ye enye ndidomo ndiwụt ke se mmimọ itịn̄de enen. Ke ntem, enen̄ede odot ndiyak ini ebe. Ke mbụk owo ke ediwak tọsịn isua, ubonowo odomo kpukpru orụk ukaraidem ese. Ubonowo amanam n̄kọri ke ifiọk ntaifiọk ye ke mme afan̄ en̄wen, edi ukwan̄ikpe, unana, ubiatibet, ye ekọn̄ ẹdọdiọn̄ ẹtọt. Ẹmewụt ke ukara owo okpu.

¹⁶ Ọyọhọ iba, Jehovah in̄wamke Satan ndikara ererimbot emi. Ke uwụtn̄kpọ, edieke Abasi ọkpọbiọn̄ọde mme enyene-ndịk ubiatibet nditịbe, nte oro ikpọwọrọke ke enye an̄wan̄wam ndisọn̄ọ ikọ mbon nsọn̄ibuot oro? Ndi Abasi ikpanamke mme owo ẹkere ke imekeme ndikara idem mmimọ ye unana afanikọn̄? Edieke Jehovah akpanamde n̄kpọ ke utọ usụn̄ oro, enye ekpetiene osu nsu. Edi, ‘Abasi ikemeke ndisu nsu.’—Mme Hebrew 6:18.

17, 18. Nso ke Jehovah edinam aban̄a kpukpru ibak oro ẹsụn̄ọde ẹto ukara owo ye odudu Satan?

¹⁷ Ndien nso kaban̄a kpukpru ibak oro ẹnamde ke anyan ini emi mme owo ẹsọn̄de ibuot ye Abasi mi? Nnyịn ikpenyene nditi ke Jehovah edi ata ọkpọsọn̄. Ke ntre, enye ekeme oyonyụn̄ osio kpukpru utịp ndutụhọ oro ẹsịmde ubonowo. Nte nnyịn ima ikekpekpep, Abasi ayafiak ọdiọn̄ ekondo nnyịn ke ndinam isọn̄ emi akabade Paradise. Ẹdida mbuọtidem ke uwa ufak Jesus isio utịp idiọkn̄kpọ ifep, ndien ẹyesio utịp n̄kpa ẹfep ebe ke ndinam mme akpan̄kpa ẹset. Ntem ke Abasi edida Jesus “abiat mme utom Devil.” (1 John 3:8) Jehovah edinam kpukpru emi ke ata nnennen ini. Nnyịn imekeme ndikop idatesịt nte ke enye ikọsọpke inam emi, koro ime esie ọmọnọ nnyịn ifet ndikpep akpanikọ nnyụn̄ nnam n̄kpọ esie. (2 Peter 3:9, 10) Kan̄a ke emi, Abasi ke enen̄ede oyom ata mme andituak ibuot ke onyụn̄ an̄wam mmọ ndiyọ ndutụhọ ekededi oro esịmde mmọ ke ererimbot emi.—John 4:23; 1 Corinth 10:13.

¹⁸ Ndusụk owo ẹkeme ndibụp, Ndi owo ikpọbiọn̄ọke kpukpru ndutụhọ emi edieke Abasi okpokobotde Adam ye Eve ke utọ usụn̄ oro mmọ mîkpekekemeke ndisọn̄ ibuot? Man ibọrọ mbụme oro, oyom afo eti ọsọn̄urua enọ oro Jehovah ọnọde fi.

19. Nso ọsọn̄urua enọ ke Jehovah ọnọ nnyịn, ndien ntak emi nnyịn ikpabatde emi ke ata akamba n̄kpọ?

¹⁹ Nte ima ikekpekpep ke Ibuot 5, ẹkebot mme owo ye ifụre edimek. Ndi afo ọmọfiọk ke enọ oro enen̄ede ọsọn̄ urua? Abasi ama obot ata ediwak unam, ndien edi ntụk esikara nte mmọ ẹnamde n̄kpọ. (Mme N̄ke 30:24) Owo amanam mme ukwak oro ẹbotde ẹnyụn̄ ẹtịmde man ẹnam kpukpru se ẹdọhọde mmọ ẹnam. Ndi ikpokop inemesịt edieke Abasi akpakanamde nnyịn ntre? Baba, nnyịn imokop idatesịt ndinyene ifụre ndimek orụk owo emi nnyịn imade ndidi, ndinam se imade ndinam, ndimek orụk ufan emi ikpenyenede, ye ntre ntre eken. Nnyịn imama ndinyene  ndusụk udomo ifụre, ndien oro edi se Abasi oyomde nnyịn inyene.

20, 21. Didie ke nnyịn ikpada ifụre edimek inam n̄kpọ ke usụn̄ oro ọfọnde akan, ndien ntak emi nnyịn ikpanamde emi-e?

²⁰ Jehovah imaha utom oro ẹnyịkde-nyịk owo anam. (2 Corinth 9:7) Ke uwụtn̄kpọ: ewe ikpenem ete m̀mê eka ikan—eyen ndidọhọ “mmama fi” koro ẹdọn̄de-dọn̄ enye etịn̄ oro m̀mê enye ndikpetịn̄ emi ke ofụri esịt esie? Ntre mbụme edi, Didie ke afo edida ifụre edimek emi Jehovah ọnọde fi anam n̄kpọ? Satan, Adam, ye Eve ẹma ẹda ifụre edimek emi ẹnam n̄kpọ ke ata idiọk usụn̄. Mmọ ẹma ẹsịn Jehovah Abasi. Nso ke afo edinam?

²¹ Afo emenyene ifet ndida ifụre edimek, kpa utịbe enọ oro ẹnọde nnyịn, nnam n̄kpọ ke usụn̄ oro ọfọnde akan. Afo emekeme ndidiana ye ediwak miliọn owo oro ẹdade ke n̄kan̄ Jehovah. Mmọ ẹnam esịt Jehovah adat koro mmọ ẹtienede ẹwụt ke Satan edi osu nsu ye andikara emi okpude idiọk idiọk. (Mme N̄ke 27:11) Afo n̄ko emekeme ndinam oro ebe ke ndimek eti usụn̄ uwem. Ẹyenam emi an̄wan̄a ke ibuot oro etienede.