1, 2. Aeka n rawawata raa aika a kaaitara ma ngaai aomata ni boong aikai, ao baikara titiraki aika wai mai iai?

IMWIN te buaka ae rangi ni karuanikai are e karaoaki n te aba teuana, ao a taunaki aomata aika nga ma nga mwaitiia n te ruanimate ae moan te takabubura ae katobibiaki n taiani kaibangaki aika uarereke bwa kanikinaeana. E mwakoro ae kangai i aoni kanikina aikai: “Bukin Tera?” N tabetai ao e a manga rangi n urua te nano te titiraki anne. A tabeka te titiraki anne aomata ma te nanokawaki ngkana iai aia koraki aika mate n te buaka, ni kabuanibwai aika karina n riki, n te aoraki, ke n te kakeru e ngae ngke a aki iowawa, ke a a uruakaki mwengaia iai ke a karawawataaki n aeka ni karawawata nako. A kan ataia bwa e aera ngkai a rotaki n aekaki ni karawawata aikai.

² E aera ngkai e tuai ni katoka te rawawata te Atua? Ngkana ngaia bwa moan te mwaaka Iehova ae te Atua, e tatangira, e wanawana, ao e kaetitaeka n ae riai, ao bukin tera ngkai e a taabangaki te riribai ma te buakaka n te aonnaba? Ko a tia n iaiangoi baikai?

3, 4. (a) Tera ae kaotia bwa e aki bure iangoan ae ko na titiraki bwa e aera ngkai e tuai ni katoka te rawawata te Atua? (b) Tera ana iango Iehova ni kaineti ma te buakaka ao te rawawata?

³ E bure iangoan ae ko na titiraki bwa e aera ngkai e tuai ni katoka te rawawata te Atua? A taku tabemwaang bwa ngkana a tabeka te aeka n titiraki anne, nanona ngkanne bwa e karako aia onimaki ke a kaotiota iai te aki karinerine nakon te Atua. Ma  ngkana ko wareka te Baibara, ao ko na kunea bwa ngaia a tititiraki n aekakin anne aomata aika kakaonimaki ake a rangi ni karinea te Atua rimoa. N te katoto, e titirakina Iehova te burabeti ae Abakuka ni kangai: “Bukin tera bwa ko karaoai bwa N na nora karaoan ae bure? Ao bukin tera bwa ko taona nanom nakon te karawawataaki? Bukin tera ngkai a mena i matau te urubwai ma te iowawa? Ao bukin tera ngkai e a bati te kauntaeka ma te itabarara?”—Abakuka 1:3.

⁴ E takua te burabeti ae Abakuka Iehova ngke e titiraki? E aki, ma e a manga boni karini ana taeka teuaei n te Baibara are E kaira koreana. E buokia te Atua bwa e na karekea ana atatai ae mataata raoi ao ni kakorakoraa ana onimaki. E kani karaoa naba aekakin aei nakoim Iehova. Uringnga are e reiakinaki n te Baibara bwa “e mumutiakiningkami.” (1 Betero 5:7) E korakora riki ribaan te buakaka iroun te Atua ma te rawawata are e reke mai iai, nakon ribaakini baikanne irouia aomata. (Itaia 55:8, 9) Ma e aera ngkai e a rangi ni korakora te rawawata n te aonnaba?

5. Tera ae taekinaki irouia aomata ae kabwarabwaraani bukin rawawataia aomata, ma tera ana reirei te Baibara iai?

⁵ A tititirakinia mataniwin aia Aaro aomata, bwa e aera ngkai e a rangi ni korakora te rawawata. Ma a aki toki ni boo ma te  kaeka ae bon nanon te Atua bwa e na riki te rawawata, bwa e a kamani bairei bwaai ma ngkoa aika a a riki ngkai, n ikotaki ma waaki aika kananokawaki. A bati aika tuangaki bwa a aki kona n ataaki ana kawai nako te Atua ke e kona ni karokoa te mate i aoia aomata ke ataei, ibukina bwa a aonga n roko i rarikina i karawa. N aron ae ko reiakinna, e bon aki karikii baika bubuaka Iehova ae te Atua. E taku te Baibara: “E bon aki kona te Atua ae koaua n iangoa karaoan ae buakaka, ao Teuare Moan te Mwaaka bwa e na karaoa ae kairua!”—Iobi 34:10.

6. E aera ngkai a bati aomata aika a kairua ni bukina te Atua bwa e karikii rawawata n te aonnaba?

⁶ Ko ataia bwa e aera ngkai a bukina te Atua aomata bwa Ngaia ae e karikii rawawata n te aonnaba? N aanga aika bati ao a bukina te Atua ae Moan te Mwaaka ibukina bwa a iangoia bwa boni ngaia te tia tautaekana te aonnaba. A aki ataa te reirei teuana man te Baibara ae bebete ao e kakawaki. Ko a tia n reiakina te koaua anne ni Mwakoro 3 n te boki aei. Te tia tautaekana te aonnaba ngkai, bon Tatan te Riaboro.

7, 8. (a) A kangaa kaain te aonnaba ni kakairi n anuan te tia tautaekania? (b) E kangaa n reke te rawawata man aki kororaoia aomata ao n rotakia n “te tai are a riki iai baika aki kantaningaaki”?

⁷ E katereterea ae kangai te Baibara: “A bane kaain te aonnaba ni mena i aani mwaakan teuare buakaka.” (1 Ioane 5:19) Ngkana ko iangoa anne, e aki ngkanne mataata? A kakairi kaain te aonnaba n anuan te anera ae buakaka aei, are ngaia “are e burebureiia kaain te aonnaba ni kabutaa.” (Te Kaotioti 12:9) E rangi ni kairiribai Tatan, e mwamwanaa te aba ao e iowawa. Mangaia are e a onrake te aonnaba n te riribai, te mwamwanaa te aba, ao te iowawa, ibukina bwa boni ngaia ae kairiri iai. Anne bukina teuana ae e a rangi ni korakora iai te rawawata.

⁸ Bukina naba teuana, bwa n aron ae e kabwarabwaraaki ni Mwakoro 3, a aki kororaoi aomata ao a bubure, man te tai are e riki iai te karitei n te onnaroka are Eten. Ibukin aroia aomata n aki kororaoi, a kaiangatoa ni kan taui aroia aomata tabemwaang, ao e a riki iai te buaka, te bwainikirinaki ao te rawawata. (Te Minita 4:1; 8:9) Bukina are te katenua ae a karawawataaki naba iai aomata, bon iai “te tai are a riki iai baika aki kantaningaaki.”  (Wareka Te Minita 9:11.) Kioina ngkai e aki butimwaeaki Iehova irouia aomata bwa te tia Tautaeka ae e na katania, a kona n rotakibuaka ngkanne ni menaia n te tabo teuana ao n te tai ae e riki iai te bwai ae e aki kantaningaaki.

9. E aera ngkai ti kakoauaa bwa iai bukina ae riai, ae ngaia ae e tuai ni katoka iai te rawawata Iehova?

⁹ E karaunano iroura ataakin ae ngaia e bon aki karika te rawawata te Atua. Tiaki Ngaia ae karika te buaka, te kakeru, te bwainikirinaki, ao taiani kabuanibwai ke urubwai aika riiriki n te aonnaba, ake a karawawataia aomata. Ma e ngae n anne ti boni kan ataia naba bwa e aera ngkai e tuai ni katoka te rawawata aei Iehova? Ngkana boni ngaia ae Moan te Mwaaka, nanona ngkanne bwa iai mwaakana ni katokia. E aera ngkai e tautaua mwaakana? Kioina ngkai ti ataa Atuara bwa e tatangira, ti kantaningaia ngkanne bwa iai bukina ae riai ae e tautaua iai mwaakana.—1 Ioane 4:8.

10. E kananououaa tera Tatan, ao n te aro raa?

¹⁰ Ni kakaaean bukin ae e tuai ni katoka te rawawata te Atua, ti riai ni kaoka ara iango nakon te tai are e moan riki iai te rawawata. Iai te titiraki ae kakawaki ae wai ngke e kairaraangia ngkoa Atam ma Nei Ewa Tatan bwa a na aki ongeaba iroun Iehova. E aki kananououaa ikai mwaakan Iehova Tatan, bwa e ataia raoi bwa akea tiani mwaakan Iehova. Ma e kananououaa riain Iehova n tautaeka. Ngke e arana te Atua Tatan bwa te tia kewe are e taui kabwaiaia ana karikibwai, ao e bukina Iehova iai Tatan bwa te tia tautaeka ae buakaka. (Wareka Karikani Bwaai 3:2-5.) E nanonna naba Tatan bwa a na kabwaia riki aomata ngkana e aki kairiri te Atua. Aio bon te karitei nakon riain Iehova n tautaeka.

11. E aera ngkai e aki kamaunaia taani karitei Iehova i Eten?

¹¹ A karitei Atam ao Nei Ewa nakon Iehova. Titeboo ngke a kangai: “Ti aki kainnanoa Iehova bwa e na tautaekanira. Ti kona ni bairea ae eti ao ae kairua i bon iroura.” E na kangaa Iehova ni kona ni katerea raoi bwa antai ae eti ao antai ae kairua iai? E na kangaa n reireinia anera ao aomata aika wanawana ni kabane bwa a boni kairua taani karitei, ao ana kawai Ngaia bon  te kabanea n tamaroa? Tao e na taku temanna bwa te anga iai, boni kamaunaaia taani karitei ao manga moanan te waaki ae boou. Ma e a tia n taekina ana kantaninga Iehova bwa e na on te aonnaba ni kanoaia Atam ma Nei Ewa, ao a na maekana te aonnaba ae bwaretaiti. (Karikani Bwaai 1:28) E kakakoroi bukin ana kantaninga Iehova n taai nako. (Itaia 55:10, 11) Ma kamaunaaia taani karitei i Eten, e na aki kaeta te nanououa are tabekaki ni kaineti ma riain Iehova n tautaeka.

12, 13. Kabwarabwaraa bwa e aera Iehova ngkai e kariaia Tatan bwa e na riki bwa te tia tautaekana te aonnaba, ao e aera ngkai e kariaia aomata bwa a na tautaekania i bon irouia.

¹² Ti na maroroakina te kabotau teuana. Iangoia bwa aongkoa te tia reirei e tuangia ataein te reirei aroni mwakurian te bwai teuana ae matoatoa karaoana. E taku temanna te tei ae wanawana ma ni karitei, bwa e bure ana kawai te tia reirei ibukini mwakurian te bwai arei. E imanono te tia karitei aei n taku bwa e ataa aroni mwakuriana ae te kabanea n tamaroa ao e kaotia iai bwa e iangoa te tia reirei bwa e babanga. Iai tabeman ataei ake a kakoauaa bwa e eti, ao a a manga riki naba bwa taani karitei. Tera ae riai ni karaoia te tia reirei? Ngkana e kaotinakoia taani karitei man te umwanreirei, tera aron rotakia iai ataein te reirei ake tabemwaang? Tiaki a na manga kakoauaia naba taani karitei  akekei? A kona ngkanne n aki karinerine ataein te reirei aikai nakon aia tia reirei, bwa a iangoia bwa te tia reirei ngaia ae riribaa tiribureana. Ma iangoia bwa aongkoa e kariaia te tia reirei, bwa e na kaota koauan ana bukibuki te tei are karitei arei nakoia raona n reirei i aon te baere matoatoa karaoana arei.

¹³ E karaoa naba Iehova aekakin are e karaoia te tia reirei arei. Uringnga are tiaki tii taani karitei i Eten ake a irekereke iai. Iai naba anera aika mirion ma mirion mwaitiia ake a mataku n te tai arei. (Iobi 38:7; Taniera 7:10) Nanona bwa te bwai are e na karaoia Iehova ni kaineti ma te karitei arei, e na rotiia anera aikai ni kabane ao imwina riki aomata nako. Mangaia are tera are e karaoia Iehova? E kariaia bwa e na kaota arona Tatan, n tautaekana te botannaomata. E kariaia naba te Atua bwa a na bon tautaekania aomata i bon irouia i aan ana kairiri Tatan.

14. Tera te kakabwaia ae e na reke man ana babaire Iehova ni kariaia aomata bwa a na tautaekania i bon irouia?

¹⁴ E ataia te tia reirei are n te kabotau bwa e kairua ana itera te tia karitei ao ataein te reirei ake a boutokaia. Ma e ataia naba bwa a na kakabwaiaaki ataein te reirei ni kabane ngkana a kariaiakaki taani karitei n anganaki aia tai ni kataia ni kaota koauan aia iango. Ngkana a aikoa kona ni mwakuria te kangaanga arei taani karitei, a na ataia ngkanne ataein te reirei ake a raoiroi bwa bon tii aia tia reirei ae mwaatai ni kairiri. A nang mataata ngkanne ni kaotinakoaia taani karitei iroun te tia reirei. N aron naba anne, e ataia Iehova bwa a na bane ni kakabwaiaaki anera ma aomata aika raoiroi nanoia, ngkana a noria bwa e a kabwaka Tatan ni kairiri ma raona ni karitei, ao a aikoa kona naba aomata n tautaekania i bon irouia. A na katotonga Ieremia ngkoa are e reiakina te koaua ae kakawaki ae kangai: “Iehova, I ataia raoi bwa tiaki ana bwai te aomata bairean arona, ao tiaki naba ana bwai te aomata kairani maiuna.”—Ieremia 10:23.

15, 16. (a) E aera ngkai e a rangi ni kamaana te tai n rawawata Iehova? (b) E aera Iehova ngkai e aki totokoi rikini mwakuri ni kakeru aika rangi n riao iowawaaia?

¹⁵ E aera ngkai e a rangi ni kamaana te tai n rawawata Iehova? Bukin tera ngkai e aki totokoi rikini baika bubuaka? Iangoi baika  uoua ake e aki kani karaoi te tia reirei are n ara kabotau. Te moanibwai, e aki katoka te tia karitei are ataein te reirei arei, man kaotan ana iango. Te kauoua, e aki buoka te tia karitei ngke e kataia ni kakoauaa bwa e koaua ana waaki. N aron naba anne, iangoi bwaai aika uoua ake e bairei Iehova bwa e na aki karaoi. Te moan, e aki katokiia Tatan ma raona ake a kataia ni kaotia bwa aongkoa e eti aia waaki. Kariaiakan abwabwakin te tai bon te bwai ae kainnanoaki iai. I nanon ririki aika nga ma nga aika nako, ao e a tia te botannaomata ni katai aeka ni kairiri nako ke tautaeka ni kabane. E a tia naba n rikirake te rabakau n aonnaba ao waaki riki tabeua, ma ai aron ae e a rikirake naba korakoran te ribuaka, te baki, te kakeru, ao te buaka. E a otara iai bwa a boni kabwaka ni kairiri aomata.

¹⁶ Te kauoua, e aki buoka Tatan Iehova n tautaekana te aonnaba. Ngkana e totokoi rikini mwakuri ni kakeru te Atua aika rangi n riao iowawaaia, tiaki e boutokaa naba aia waaki taani karitei iai? Tiaki e na kairi nanoia aomata te Atua iai bwa a na iangoia bwa tao a boni kona n tautaekania i bon irouia, n akea te kamangaongao ae e na riki imwina? Ngkana e na karaoa anne Iehova e a reitaki ngkanne iai ma te kewe. Ma, “e aki kona ni kewe . . . te Atua.”—Ebera 6:18.

17, 18. Tera ae e na karaoia Iehova ni kaineti ma te urubwai are uaan aia waaki aomata n tautaekania i bon irouia, ao ana waaki ni kariri Tatan?

¹⁷ Ma tera aron te urubwai ae e a tia n riki i nanon te tai ni karitei ae maan aei nakon te Atua? E riai ngkana ti ururinga are moan te mwaaka Iehova. Mangaia are e kona ni kaitiaka mwin nako karawawataan te botannaomata, ao e na boni karaoia. N aron ae ti a tia n reiakinna, e na kaitiaka mwin te urubwai ae korakora ae karaoaki nakon ara aonnaba aei, n te aro ae e na oneia nakon te Bwaretaiti. E na maunanako uaan te bure rinanon onimakinan ana karea ni kaboomwi Iesu, ao e na oneaki mwin te mate n te mangauti. Mangaia are e na kabongana Iesu te Atua bwa e na “urui ana mwakuri te Riaboro.” (1 Ioane 3:8) E na kakoroi bukini baikai ni kabane Iehova n taina ae riai. Ti riai ni  kukurei ngkai e aki waekoa ni karaoa ana mwakuri, bwa e a kona n reke iai ara tai n reiakina te koaua ao n toro irouna i nanon ana tai n taotaonakinnano aei. (Wareka 2 Betero 3:9, 10.) Ma n te tai moa aei, e a tia te Atua ni kakaaeia taan taromauria ma nanoia ni koaua, ao e buokiia n nanomwaaka i buakon taiani karawawata ake a taonaki iai n te aonnaba ae karuanikai aei.—Ioane 4:23; 1 I-Korinto 10:13.

¹⁸ A kona n iango tabeman n aron aei: ‘Tiaki a na boni kona ni bane n totokoaki rawawata aikai, ngke arona bwa e karikiia Atam ma Nei Ewa te Atua n te aro are a na aki kona ni karitei?’ Ni kaekaan te titiraki anne, ko riai n ururinga te bwaintangira ae kakawaki are e a tia n anganiko Iehova.

19. Tera te bwaintangira ae kakawaki are e a tia n anganira Iehova, ao bukin tera ngkai e riai ni kakawaki iroura?

¹⁹ N aron are e taekinaki ni Mwakoro 5, a karikaki aomata ma te inaomata n rinea are a na karaoia. Ko ataa kakawakin te bwaintangira anne? E a tia ni karikiia maan aika mwaitikurikuri te Atua ao a maiuakina aroaroia are e a kamani baireaki irouna. (Taeka N Rabakau 30:24) A a tia naba aomata ni karaoi taian robot, aika mitiin aika akea aia iango ma a mwakuri n aron are e a kamani baireaki ibukia. Ti na kukurei ngke arona bwa e karaoira te Atua n aron te robot? Ti na bon aki, bwa ti kukurei riki ngkana iai inaomatara ni kona ni karaoira iai bwa aeka n aomata raa ngaira, aekara anuara, ao aekakira aron ara iraorao, ao a a bati riki. Ti taatangira te inaomata, ao anne te bwai ae kani kakukureira iai te Atua.

20, 21. Ti na kangaa ni kabongana te bwaintangira ae inaomatara n rinea ae ti na karaoia, n te aro ae te kabanea n tamaroa, ao bukin tera ngkai ti na kani karaoa anne?

 ²⁰ E aki anaaki nanon Iehova ni mwakuri aika karaoaki ibukina bwa iai ae e tua karaoaia. (2 I-Korinto 9:7) E kangai kabwarabwaraana: Tera ae e na kakukureia riki te karo, ana taeka te tei ae kangai, “I tangiriko,” ibukina bwa e wiwinaki iroun temanna bwa e na taetae n aron anne, ke are e taekinna ni bon oin nanona? Mangaia are e kakawaki iangoan te titiraki aei: Ko na kangaa ni kabongana te inaomata are e a tia n anganiko Iehova ni kaineti ma rinean ae ko na karaoia? A kabonganabuaka inaomataia Tatan, Atam, ao Nei Ewa. A rawa nakon Iehova ae te Atua. Ma tera ngkoe ae ko na karaoia?

²¹ Ko anganaki am tai ni kona ni kabongana raoi te bwaintangira ae kakawaki are inaomatam n rinea te kabanea n tamaroa. Ko kona n iriia aomata aika mirion ma mirion mwaitiia ngkai, ake a a tia n rineia bwa a na tei n ana itera Iehova. A kakukureia te Atua te koraki aei ibukina bwa a kakaonimaki ni katerea koauan are bon te tia kewe Tatan, ao te tia kairiri ae buakaka ae aki kona ni kanakoraoa ana waaki. (Taeka N Rabakau 27:11) Ko kona naba ni karaoa anne ngkana ko rineia bwa ko na bwaina te aroaro ni maiu ae raoiroi riki. E na kabwarabwaraaki aei n te mwakoro ae imwina.