1, 2. Andũ makwatawa nĩ mathĩna meva ũmũnthĩ, na ũu ũtumaa mekũlya ata?

ĨTINA wa kaũ mũthũku mũno nthĩnĩ wa nthĩ ĩmwe, iveti na syana ngili mbingĩ ila syooaiwe syathikiwe mbũanĩ ĩmwe na yathyũlũlũkĩlw’a ngelany’o. Kĩla ngelany’o yaandĩkĩtwe ĩkũlyo yĩĩ: “Nĩkĩ? ” Mavinda amwe yĩu nĩyo ĩkũlyo yĩla yĩ woo vyũ kũsũngĩa. Andũ makũlasya ĩkũlyo yĩu mena woo yĩla kaũ, mĩisyo, ũwau kana syĩko sya ũng’endu syatuma endwa makw’a, mĩsyĩ yoo yanangwa, kana kũmaetee mathĩna angĩ maingĩ. Mendaa kũmanya nĩkĩ makwatawa nĩ maũndũ asu mathũku.

² Nĩkĩ Ngai ũekete kwĩthĩwe na mathĩna? Ethĩwa Yeova nĩ mwene vinya wonthe, e wendo, nĩ mũĩ, na nĩ mũsili wa katĩ, nĩkĩ nthĩ yusũĩtwe nĩ kĩmena na ũsili ũte wa katĩ? Maũndũ asu nĩmaũseng’asya?

3, 4. (a) Nĩ kyaũ kyonanasya kana ti naĩ kũkũlya nĩkĩ Ngai ũekete mathĩna methĩwe kw’o? (b) Yeova ew’aa ata andũ maithĩna?

³ Nĩ ĩvĩtyo kũkũlya nĩkĩ Ngai ũekete kwĩthĩwe na mathĩna? Amwe mesilasya ĩkũlyo ta yĩu yonanasya kana maĩi na mũĩkĩĩo mũlũmu na kana nĩmeũmũvũthya Ngai. Wasoma Mbivilia wĩthĩaa kana andũ maĩ na mũĩkĩĩo na mamũkĩaa Ngai no makũlasya makũlyo ta asu. Kwa ngelekany’o,  mwathani Avakuki akũlilye Yeova atĩĩ: “Nĩkĩ naku ũmbonasya ũthũku, na kũtuma nĩsiasya maũndũ ma ngũlũ? Nũndũ wanangĩko na ũng’endu me mbee wakwa; na ve ĩteta, na ngananĩo nikũkĩla.”​​—⁠Avakuki 1:​3.

⁴ Yeova aamũtetya mwathani mũĩkĩĩku Avakuki nũndũ wa makũlyo asu? Aiee, ndaamũtetya. Ĩndĩ Ngai nĩweekĩie ndeto sya mwathani Avakuki Mbivilianĩ. Na Ngai nĩwamũtetheeisye Avakuki kũelewa maũndũ nesa na kũlũmya mũĩkĩĩo. Ngai endaa ũkwĩka o ũu. Lilikana kana Mbivilia ĩmanyĩasya kana “nũtũsũvĩaa.” (1 Vetelo 5:⁠7) Ngai amenete ũthũku na mathĩna ala ũthũku ũetae mbee wa ũndũ andũ mamamenete. (Isaia 55:​8, 9) Ĩndĩ nĩkĩ kwĩ mathĩna maingĩ nthĩ yonthe?

5. Nĩ itumi syĩva inenganawe kũelesya nĩkĩ andũ mathĩnaa, ĩndĩ Mbivilia ĩmanyĩasya ata?

⁵ Andũ ma ndĩni mbingĩ nĩmakũlasya atongoi na amanyĩsya moo ma ndĩni nĩkĩ kwĩ mathĩna maingĩ. Masũngĩawa kana ku nĩ kwenda kwa Ngai na kana nĩwatw’ie tene kĩla ũndũ wĩĩthĩwa, o na mĩisyo. Aingĩ meawa  kana meko ma Ngai maimanyĩkaa, na kana we oaa andũ o na syana nĩ kana amatwae ĩtunĩ vala ũĩ. O ta ũndũ wĩmanyĩisye, Yeova Ngai ndaetae ũthũku. Mbivilia yaasya: “Nĩkwĩthĩwe kũasa na Ngai, atĩ eke ũthũku, na kũasa na Mwene Vinya W’onthe, atĩ eke naĩ.”​—⁠Yovu 34:⁠10.

6. Nĩkĩ andũ aingĩ mekaa mavĩtyo kũmũtũla Ngai mũtĩ nũndũ wa mathĩna ma nthĩ ĩno?

⁶ Nĩwĩsĩ nĩkĩ andũ matũlaa Ngai mũtĩ nũndũ wa mathĩna ala me kũũ nthĩ? Mavinda maingĩ andũ matũlaa Ngai Mwene Vinya W’onthe mũtĩ nũndũ masũanĩaa we nĩwe ũsumbĩkĩte nthĩ. Ĩndĩ ve ũw’o wa vata Mbivilia ĩmanyĩasya matesĩ. Nũneemanyĩisye ũw’o ũsu Kĩlungunĩ kya 3 ĩvukunĩ yĩĩ. Ũneemanyĩisye kana ũla ũsumbĩkĩte nthĩ ĩno nĩ Satani ũla Ndevili.

7, 8. (a) Mwĩkalĩle wa nthĩ ĩno ũvw’anene na wa ũla ũmĩsumbĩkĩte ata? (b) Andũ kwĩthĩwa mate eanĩu o vamwe na ‘ĩvinda na maũndũ tũtataĩĩe’ itumaa ata andũ makwatwa nĩ mathĩna?

⁷ Mbivilia ĩwetete nesa atĩĩ: “Nthĩ yonthe ĩtwĩe nthĩnĩ wa ũla mũthũku.” (1 Yoana 5:​19) Wasũanĩa ũndũ ũsu, we nũkwona ta wa kũĩkĩĩka? Mwĩkalĩle wa nthĩ ĩno ũvw’anene na wa Satani ũla “mũkengani wa nthĩ yonthe.” (Ũvuan’yo 12:⁠9) Satani e kĩmena na nĩ mũkengani na nde tei. Kwoou nthĩ ĩno ũtongoesye yusĩe kĩmena na ũvũngũ na meko mate ma tei. Kĩu nĩkyo kĩtumi kĩmwe kĩtumĩte kwĩthĩwa mathĩna maingĩ.

⁸ Kĩtumi kya kelĩ kĩtumĩte kwĩthĩwa mathĩna nĩ kana, o ta ũndũ tweemanyĩisye Kĩlungunĩ kya 3, andũ meethĩĩtwe mate eanĩu kuma yĩla naĩ yeekiwe mũũndanĩ wa Eteni. Andũ moanĩaa kũsumbĩka na ũu ũiete makaũ, ũkombo, na mathĩna. (Mũtavan’ya 4:1; 8:⁠9) Kĩtumi kya 3 kĩtumĩte kwĩthĩwa mathĩna nĩkwĩthĩwa “ĩvinda na ĩvuso [“ũndũ ũtataĩĩwe,” NW ] nĩsyĩkĩkaa.” (Mũtavan’ya 9:11) Nthĩnĩ wa nthĩ ĩtasumbĩkĩtwe nĩ Yeova e Mũsũvĩi, andũ nĩmatonya kũkwatwa nĩ mathĩna.

9. Nĩkĩ tũtonya kwasya kana Yeova ena kĩtumi kĩseo kya kũeka mathĩna maendee kwĩthĩwa kw’o?

 ⁹ Kũmanya kana Ngai ndaetae mathĩna nĩkũtũkiakiasya. Tiwe ũetae makaũ, ũng’endilĩ, ũkombo na maũndũ angĩ ma mũisyo ala matumaa andũ mathĩna. O ũu wĩ o vo, nĩtwaĩle kũmanya nĩkĩ Yeova ũekete mathĩna aa onthe methĩwe kw’o? Ethĩwa nĩwe Mwene Vinya Wonthe, ena ũtonyi wa kũmamina. Ĩndĩ nĩkĩ ũtamaminĩte? No nginya Ngai wĩ wendo ũla twĩmaanyĩĩtye ĩũlũ wake ethĩwe ena kĩtumi kĩseo kya kũeka mathĩna maendee kwĩthĩwa kw’o.​—⁠1 Yoana 4:⁠8.

10. Satani aumĩlilye nzika ĩũlũ wa kyaũ, na asyumĩlilye ata?

¹⁰ Nĩ kana tũmanye nĩkĩ Ngai ũekete mathĩna methĩwe kw’o no nginya tũsũanĩe ĩũlũ wa ũndũ mathĩna maambĩĩie. Yĩla Satani watumie Atamu na Eva malea kũmwĩw’a Yeova, ve ũkũlyo mũnene waumĩlilw’e. Satani ndaaumĩlya nzika ĩũlũ wa ũtonyi wa Yeova nũndũ nĩwĩsĩ ũtonyi wa Yeova ndwĩ maela. Ĩndĩ aumĩlĩlilye nzika ĩũlũ wa kana Yeova nĩwe waĩle kũsumbĩka. Kwa kũmwĩta Ngai mũkengani ũvataa andũ make syĩndũ nzeo, Satani oonanisye kana Ngai nĩ mũsumbĩ ũte mũseo. (Mwambĩlĩĩlyo 3:​2-5) Satani oonanasya kana andũ keka maisumbĩkĩtwe nĩ Ngai maũndũ methĩwa me maseo. Ku kwaĩ ta kũkũlya kwa ũng’endũ kana Yeova e weka no we waĩle kwĩthĩwa e mũsumbĩki mũnene vyũ.

11. Nĩkĩ Yeova ũtaananga alei asu me o mũũndanĩ wa Eteni?

¹¹ Atamu na Eva nĩmamũleile Yeova. Ũu waĩ ũndũ ũmwe na kwasya: ‘Tũikwenda kũsumbĩkwa nĩ Yeova. No twĩĩtw’ĩĩe ũndũ ũla mũseo na ũla mũthũku ithyĩ ene.’ Yeova aĩ atonya kwĩka ata kwosana na ndeto isu? Aĩ atonya ata kwony’a syũmbe syonthe mbũĩ kana alei asu maĩ mavĩtyo  na kana ũsumbĩki wake now’o mũseo? Mũndũ nũtonya kwasya kana Ngai aĩle kũmananga na ayũmba andũ angĩ. Ĩndĩ Yeova nĩwawetete kĩeleelo kyake kya kusũsya nthĩ na ũsyao wa Atamu na Eva na endaa mekale nthĩ yĩ valatiso. (Mwambĩlĩlyo 1:28) Yeova nĩwĩanĩasya kĩeleelo kyake kĩla ĩvinda. (Isaia 55:​10, 11) O ũu wĩ o vo, kethĩwa nĩwaanangie alei asu mũũndanĩ wa Eteni Yeova ndethĩwa aamina nzika ila syaumĩlilw’e ĩũlũ wa kana we nĩwe waĩle kũsumbĩka.

12, 13. Nengana ngelekany’o ĩkwonanay’a kĩla kĩtumĩte Yeova etĩkĩlya Satani asumbĩke nthĩ ĩno, na kĩla kĩtumĩte Ngai aeka andũ mesumbĩke.

¹² Kwasũanĩa ngelekany’o ya mwalimũ ayony’a amanyĩw’a make ũndũ matonya kwĩka ĩsavu yĩ vinya. Mũmanyĩw’a ũmwe mũĩ na mũng’endu ayũkĩla na ayasya nzĩa ya mwalimũ ya kwĩka ĩsavu yĩu yĩ mavĩtyo. Na kwa kwonany’a kana mwalimũ ũsu ndatonya kwĩka ĩsavu yĩu, mũmanyĩw’a ũsu ayasya kana we nĩwĩsĩ nzĩa nzeo ya kũyĩka. Amanyĩw’a amwe maisũanĩa eneena w’o na maileana na mwalimũ. Mwalimũ ũsu aĩle kwĩka ata? Akakuthũa  amanyĩw’a asu ang’endu kwĩthĩwa ata kwa ala angĩ? Tyo mesilye kana amanyĩw’a asu meũleana na mwalimũ nĩmo mesĩ? Amanyĩw’a ala angĩ onthe nĩmatonya kũsũanĩa kana mwalimũ ũsu ekĩa kwoneka ta ũtesĩ, na nĩmatonya kũeka kũmũnenga ndaĩa. Kwoou mwalimũ ũsu nũtonya kwĩtĩkĩlya mũmanyĩw’a ũsu mũng’endu amony’e ala angĩ ũndũ we mwene ũtonya kwĩka ĩsavu yĩu.

¹³ Yeova eekie o ũndũ ũilye wa mwalimũ ũsu. Lilikana kana alei ala maĩ mũũndanĩ wa Eteni timo me oka makonetw’e nĩ ũlei ũsu. Alaĩka milioni mbingĩ no masyaĩĩsye. (Yovu 38:7; Ndanieli 7:10) Ũndũ Yeova waĩ atonya kwĩkana na ũlei ũsu waĩ ũtonya kumĩlya maũndu makonetye alaĩka onthe na ũyĩsa ũkwata syũmbe syonthe syake mbũĩ. Yeova eekie ata? Nĩwamwĩtĩkĩlilye Satani onany’e ũndũ we ũtonya kũsumbĩka andũ. Na ĩngĩ Ngai aeka andũ mesumbĩke matongoew’e nĩ Satani.

14. Nĩ ũseo mwaũ ũkaumĩla nĩkwĩthĩwa Yeova nĩwatwie kwĩtĩkĩlya andũ mesumbĩke?

¹⁴ Mwalimũ ũsu twoona ngelekany’onĩ ĩsu nĩwĩsĩ kana amanyĩw’a asu ang’endu mayĩsĩ ĩsavu yĩu. Ĩndĩ nĩwĩsĩ kana ametĩkĩlya monany’e kana nĩmesĩ, amanyĩw’a ala angĩ nĩmeũtetheka. Amanyĩw’a asu ang’endu maemwa kwĩka ĩsavu yĩu, ala angĩ aseo nĩmeũmanya nesa kana no mwalimũ e weka waĩle kũmatongoesya. Na maielewa kĩtumi kya mwalimũ kya kũkuthũa amanyĩw’a asu ang’endu. O ta ũu Yeova nĩwĩsĩ kana kũkeethĩwa ũseo kwa alaĩka na andũ onthe me ngoo ntheu kwona kana Satani na ala mamũatĩĩa nĩmaemetwe kũsumbĩka na kana andũ maitonya kwĩsumbĩka. Andũ onthe me ngoo ntheu o vamwe na alaĩka makaelewa nesa ndeto ii sya Yelemia: “Ame Yeova, nĩnĩsĩ kana nzĩa ya mũndũ ndĩ nthĩnĩ wake mwene; kũtongoesya matambya make kũti nthĩnĩ wa mũndũ ũla ũendaa.”​—⁠Yelemia 10:⁠23.

15, 16. (a) Nĩkĩ Yeova ũekete mathĩna methĩwe kw’o ĩvinda yĩasa? (b) Nĩkĩ Yeova ũtasiĩaa maũndũ ta ũng’endu mayĩkĩka?

¹⁵ Ĩndĩ nĩkĩ Yeova ũekete mathĩna methĩwe kw’o ĩvinda yĩasavĩte ũu? Na nĩkĩ ũtasiĩĩaa maũndũ mathũku mayĩkĩka? Sũanĩa maũndũ elĩ ala ũla mwalimũ ũtaĩ eka. Mbee, ndaĩ amũvata ũla mũmanyĩw’a mũng’endu kwasya ũndũ wendaa. Kelĩ, ndaĩ amũtetheesya mũmanyĩw’a ũsu kwonany’a ũndũ wĩsĩ ĩsavu. O ta ũu sũanĩa maũndũ elĩ Yeova ũtesa kwĩka. Ũndũ wa mbee, Yeova ndamũvata Satani na ala mamũatĩĩaa kwonany’a kana mena ũw’o. Kũeka ĩvinda yĩvĩte nĩkwaaĩle. Ĩvinda ya myaka ngili mbingĩ ila andũ methĩĩtwe kũũ nthĩ nĩmatatĩte kũũngamya maũsumbĩ ma mĩthemba mingĩ. Andũ nĩmekĩte maendeeo maũndũnĩ ma saenzi na maũndũnĩ angĩ maingĩ, ĩndĩ ũsili ũte wa katĩ, ũkya, ũng’endu, na kaũ nĩ maũndũ mongelekete mũno. Ũsumbĩki wa mũndũ nĩwĩyonanĩtye kana ndwaĩla.

¹⁶ Ũndũ wa kelĩ, Yeova ndatetheeasya Satani kũsumbĩka nthĩ ĩno. Kwa ngelekany’o, kethĩwa Ngai nũsiĩĩa ũndũ ta ũng’endu, we tyo ethĩwe aitetheesya kũĩkĩĩthya maũndũ ala Satani waumĩlilye? Ngai akeka ũu tyo ethĩwe ayonany’a kana andũ nĩmatonya kwĩsumbĩka na maũndũ mayĩthĩwa me o maseo? Yeova akeka ũu ethĩwa ayĩlikya maũndũnĩ ma ũvũngũ. Ĩndĩ, “kũitonyeka Ngai kũneena ũvũngũ.”​—⁠Aevelania 6:⁠18.

17, 18. Yeova akeeka ata ĩũlũ wa ũthũku ũla ũetetwe nĩ ũsumbĩki wa andũ matongoew’e nĩ Satani?

¹⁷ Nata ĩndĩ ĩũlũ wa ũthũku w’onthe ũla wĩkĩtwe ĩvinda yĩĩ yĩasa ya ũlei? Nĩtwaĩle kũlilikana kana Yeova nĩ mwene vinya w’onthe. Kwoou we nũtonya kũmina na akamina mathĩna ala makwataa andũ. O ta ũndũ tũneemanyĩisye, nthĩ nĩthũkĩtw’e nayo ĩkaseũvw’a ĩtw’ĩke Valatiso. Mathĩna  ala maetiwe nĩ naĩ makavetwa nũndũ wa mũĩkĩĩo witũ nthĩnĩ wa nthembo ya wovosyo ya Yesũ, na woo wa kĩkw’ũ ũkavetwa nĩ ũthayũũkyo. Kwoou, Ngai akamwĩaĩa Yesũ “anange mawĩa ma ndevili.” (1 Yoana 3:⁠8) Yeova akeeka maũndũ asu onthe ĩvinda yĩla yaĩlĩte vyũ. No tũtane nĩkwĩthĩwa ndanamba kũete wanangĩko, nũndũ kweteela nĩkũtumĩte twĩsa kũmanya ũla w’o na kũthaitha. (2 Vetelo 3:​9, 10) Ngai yu aendee kũmantha athaithi mena ngoo ntheu na kũmatetheesya kũmĩĩsya mathĩna ala matonya kũmakwata me nthĩ ĩno.​—⁠Yoana 4:23; 1 Akolintho 10:⁠13.

¹⁸ Andũ no makũlye, Kethĩwa Ngai oombie Atamu na Eva matatonya kũtw’ĩka alei, nĩtwĩthĩwa twaakwatwa nĩ mathĩna aa onthe? Nĩ kana tũsũngĩe ĩkũlyo yĩu, no nginya tũlilikane mũthĩnzĩo wa vata ũla Yeova watũnengie.

19. Nĩ mũthĩnzĩo wĩva wa vata tũnengetwe nĩ Yeova, na nĩkĩ twaĩle kũwosa ta wa vata?

¹⁹ O ta ũndũ tweemanyĩisye Kĩlungunĩ kya 5, andũ moombiwe na ũthasyo wa kwĩnyuvĩa ũndũ mekwenda kwĩka. Nĩwĩsĩ kana ũsu nĩ mũthĩnzĩo wa vata? Ngai nĩwoombie nyamũ mbingĩ ĩndĩ iyaanengwa mũthĩnzĩo ũsu. (Nthimo 30:24) Ithyĩ nĩtũtana kethĩwa Ngai atũmbie tũilyĩ ta nyamũ? Aiee. Ĩndĩ twĩna ũtanu nũndũ kĩla mũndũ e na ũthasyo wa kũnyuva ũndũ ũkwenda ethĩwe ailyĩ, mwĩkalĩle ũla ũkwenda, o na kũnyuva anyanya na maũndũ angĩ maingĩ.  Nĩtwendete kwĩthĩwa na ũthasyo wa kĩthimo, na ũu nĩw’o Ngai ũkwenda.

20, 21. Tũtonya kũtũmĩa mũthĩnzĩo wa ũthasyo wa kũnyuva nesa ata, na nĩkĩ twaĩle kwĩka ũu?

²⁰ Yeova ndendeeaw’a nĩ ũthaithi wa kũingĩĩw’a. (2 Akolintho 9:⁠7) Kwa ngelekany’o, mũsyai atonya kwendeew’a yĩla mwana ũkwasya kuma ngoonĩ kana we nũmwendete, kana nĩ yĩla mwana ũsu ũkũingĩĩw’a kwasya ũu? Ĩkũlyo nĩ, We waĩle kũũtũmĩa ata ũthasyo ũsu Yeova ũkũnengete wa kwĩnyuvĩa ũndũ ũkwenda kwĩka? Satani, Atamu, na Eva matũmĩie ũthasyo ũsu naĩ. Manyuvie kũlea Yeova Ngai. We waĩle kwĩka ata?

²¹ Nũtonya kũtumĩa nesa vyũ mũthĩnzĩo wa ũthasyo wa kwĩnyuvĩa ũndũ ũkwenda kwĩka. Nũtonya kũvulana na andũ milioni mbingĩ ala matw’ĩte kũthaitha Yeova. Nĩmatanĩthasya Yeova nũndũ nĩmekaa maũndũ mekwonany’a kana Satani nĩ mũkengani na ndatonya kũsumbĩka. (Nthimo 27:11) We nũtonya kwonany’a ũu kwa kũnyuva kwĩkala mwĩkalĩle ũla waĩle. Tũkeemanyĩsya ũndũ ũtonya kwĩkala mwĩkalĩle ũsu Kĩlungunĩ kya 12.