1, 2. Nĩ mĩnyamaro ĩrĩkũ andũ makoragũo nayo ũmũthĩ, na ĩtũmaga aingĩ meyũrie ciũria irĩkũ?

THUTHA wa mbaara njũru mũno bũrũri-inĩ ũmwe ũtũire na haaro-rĩ, atumia na ciana nyingĩ iria cioragĩtwo maathikirũo mbĩrĩra ĩmwe marĩ othe, na yathiũrũrũkĩirio na mĩtharaba. Mĩtharaba ĩyo yothe yaandĩkĩtwo kĩũria gĩkĩ: “Nĩkĩ?” Rĩngĩ na rĩngĩ kĩu nĩkĩo kĩũria kĩrĩa kĩ ruo mũno makĩria. Andũ makĩũragia marĩ na kĩeha rĩrĩa mbaara, ũgwati, mũrimũ, na wĩki-naĩ cioraga endwa ao matarĩ na mahĩtia, kwananga mĩciĩ yao, kana ikamanyamaria mũno na njĩra ingĩ. Nĩmendaga kũmenya kĩrĩa gĩtũmaga maũndũ ta macio mamakore.

² Ngai etĩkĩrĩtie mĩnyamaro nĩkĩ? Thĩ ĩiyũirũo nĩ rũmena na wagi wa kĩhooto nĩkĩ, akorũo Jehova Ngai nĩ mwene hinya wothe, mwendani, mũũgĩ, na nĩ wa kĩhooto? Hihi wee mwene nĩ ũrĩ wethugunda igũrũ rĩgiĩ maũndũ macio?

3, 4. (a) Nĩ kĩĩ kĩonanagia atĩ ti ũũru kũũria kĩrĩa gĩtũmaga Ngai etĩkĩrie mĩnyamaro? (b) Jehova aiguaga atĩa igũrũ rĩgiĩ waganu na mĩnyamaro?

³ Hihi nĩ ũũru kũũria kĩrĩa gĩtũmaga Ngai etĩkĩrie mĩnyamaro? Andũ amwe metigagĩra atĩ kũũria kĩũria ta kĩu kuonanagia atĩ matirĩ na wĩtĩkio mũiganu kana ta  arĩ kwagĩra Ngai gĩtĩo. No ũngĩthoma Bibilia-rĩ, nĩũkuona atĩ andũ ehokeku na meetigĩrĩte Ngai, maarĩ na ciũria ta icio. Kwa-ngerekano-rĩ, mũnabii Habakuku oririe Jehova ũũ: “Ũtũmaga ndĩonere gũgĩĩkwo ũũru, na ũkandekereria nyonage maũndũ ma ũremi nĩ ũndũ kĩ? Nĩ ũndũ-rĩ, ũhoro wa gũtahwo na wa ũhinya nocio itũire mbere yakwa, na kũgurumũkanĩrũo na ngiano, o na ngarari.”—Habakuku 1:3.

⁴ Hihi Jehova nĩ aarakarĩire mũnabii ũcio mwĩhokeku Habakuku nĩ ũndũ wa kũũria ciũria ta icio? Aca. Ithenya rĩa ũguo-rĩ, Ngai nĩ aatũmire ciugo icio cia Habakuku ciandĩkwo thĩinĩ wa Bibilia. Ngai ningĩ nĩ aamũteithirie ataũkĩrũo nĩ maũndũ makĩria na ongerere wĩtĩkio. Jehova nĩ arenda gũgũteithia na njĩra ta ĩo o nawe. Ririkana Bibilia ĩrutanaga atĩ “nĩwe ũrũmbũyanagia na maũndũ manyu.” (1 Petero 5:7) Ngai nĩ athũire waganu na mĩnyamaro ĩrĩa ĩrehagwo nĩguo, gũkĩra mũndũ o na ũrĩkũ. (Isaia 55:8, 9) No rĩrĩ, gũkĩrĩ na mĩnyamaro mĩingĩ ũguo gũkũ thĩ nĩkĩ?

5. Nĩ itũmi irĩkũ iheanagwo kaingĩ gũtaarĩria kĩrĩa gĩtũmaga andũ manyamarĩke, no Bibilia ĩrutanaga atĩa?

⁵ Andũ a ndini mwanya mwanya nĩmoragia atongoria na  aarimũ ao a ndini kĩrĩa gĩtũmaga gũkorũo na mĩnyamaro mĩingĩ ũguo. Kaingĩ macokagĩrio atĩ mĩnyamaro nĩ wendi wa Ngai na atĩ nĩ aatuire kuuma o tene maũndũ marĩa mangĩgekĩka, nginya maũndũ mooru. Aingĩ meragwo atĩ njĩra cia Ngai itingĩmenyeka kana atĩ nĩwe ũtũmaga andũ makue, nginya ciana, nĩ getha magaikare hamwe nake matu-inĩ. No o ta ũrĩa wĩrutĩte-rĩ, Jehova Ngai tiwe ũrehaga maũndũ mooru. Bibilia yugaga ũũ: “Nĩ ma, Mũrungu ndarĩ hingo angĩka waganu, we Mwene-Hinya ndangĩhong’ora cira.”—Ayubu 34:12.

6. Andũ aingĩ mekaga mahĩtia ma kũigĩrĩra Ngai atĩ nĩwe ũrehaga mĩnyamaro gũkũ thĩ nĩkĩ?

⁶ Nĩ ũĩ kĩrĩa gĩtũmaga andũ meke mahĩtia ma kũigĩrĩra Ngai atĩ nĩwe ũrehaga mĩnyamaro yothe gũkũ thĩ? Kaingĩ maigagĩrĩra Ngai Mwene-Hinya-Wothe tondũ meciragia atĩ nĩwe kũna wathanaga gũkũ thĩ. Matiũĩ ũrutani mũhũthũ wa bata na wa ma wa Bibilia. Nĩwerutire ma ĩyo thĩinĩ wa Gĩcunjĩ gĩa 3 kĩa ibuku rĩrĩ. Ũrĩa wathanaga gũkũ thĩ kũna nĩ Shaitani ũrĩa Mũcukani.

7, 8. (a) Maũndũ marĩa marĩ thĩ monanagia atĩa mũmĩathi ũrĩa ahaana? (b) Kwaga gũkinyanĩra hamwe na “ihinda na ũndũ ũterĩgĩrĩirũo” kũrehaga atĩa mĩnyamaro?

⁷ Bibilia yugaga wega ũũ: “Kĩrĩndĩ gĩa thĩ gĩothe nĩgĩtũire kĩnyitĩtwo nĩ ũcio mũũru.” (1 Johana 5:19) Ũngĩĩciria ũndũ ũcio-rĩ, githĩ ndũkuona nĩ wa ma? Maũndũ marĩa marĩ thĩ ĩno monanagia ũrĩa kĩũmbe kĩu kĩa roho gĩtoonekaga kĩhaana, kĩrĩa kĩo ‘kĩhĩtithagia kĩrĩndĩ gĩa thĩ gĩothe.’ (Kũguũrĩrio 12:9) Shaitani nĩ arĩ rũmena, nĩ mũheenania, na ndarĩ tha. Kwoguo thĩ ĩĩ rungu rwake, ĩiyũirũo nĩ rũmena, maheeni, na wagi wa tha. Kĩu nĩ kĩo gĩtũmi kĩmwe gĩa thĩ gũkorũo ĩna mĩnyamaro mĩingĩ ũguo.

⁸ Gĩtũmi gĩa kerĩ nĩ tondũ, o ta ũrĩa twathomire thĩinĩ wa Gĩcunjĩ gĩa 3, andũ ti akinyanĩru na mena mehia kuuma o hingo ya ũremi ũrĩa wa Edeni. Andũ ehia nĩmarũagĩra ũnene, na ũndũ ũcio ũkarehe mbaara, ũhinyanĩrĩria, na mĩnyamaro.  (Kohelethu 4:1; 8:9) Gĩtũmi gĩa gatatũ kĩa mĩnyamaro nĩ “ihinda na ũndũ ũterĩgĩrĩirũo.” (Kohelethu 9:11, NW ) Tondũ Jehova tiwe ũraathana gũkũ thĩ arĩ mũgitĩri-rĩ, andũ nĩmanyamarĩkaga nĩ ũndũ wa gũkorũo handũ harĩa hataagĩrĩire hĩndĩ ĩrĩa ĩtaagĩrĩire.

9. Tũngĩkorũo na ma nĩkĩ atĩ Jehova e na gĩtũmi kĩega gĩa gwĩtĩkĩria mĩnyamaro ĩthiĩ na mbere?

⁹ Nĩ ũndũ wa kũhoreria ngoro kũmenya atĩ Ngai tiwe ũtũmaga andũ manyamarĩke. Tiwe ũrehaga mbaara, wĩki-naĩ, ũhinyanĩrĩria, o na kana maũndũ ta ithingithia na mĩiyũro, marĩa marehagĩra andũ mĩnyamaro. No, no twendaga kũmenya, Nĩkĩ gĩtũmaga Jehova etĩkĩrie mĩnyamaro ĩyo yothe? Angĩkorũo nĩwe Mwene-Hinya-Wothe-rĩ, e na ũhoti wa kũgirĩrĩria maũndũ macio. Kwoguo-rĩ, nĩkĩ kĩgirĩtie eke ũguo? Ngai mwendani ũrĩa twĩrutĩte ũhoro wake no mũhaka akorũo na gĩtũmi kĩega.—1 Johana 4:8.

10. Shaitani nĩ ũndũ ũrĩkũ eekĩrĩire nganja, na eekire ũguo atĩa?

¹⁰ Nĩguo tũmenye kĩrĩa gĩatũmire Ngai etĩkĩrie mĩnyamaro-rĩ, tũrabatara kũririkana hĩndĩ ĩrĩa mĩnyamaro yaambĩrĩirie. Rĩrĩa Shaitani aatongoririe Adamu na Hawa makararie Jehova-rĩ, kĩũria kĩa bata nĩkĩaumĩririo. Shaitani ndeekĩrĩire nganja hinya wa Jehova. O na Shaitani nĩ oĩ atĩ hinya wa Jehova ndũrĩ mĩhaka. Ithenya rĩa ũguo-rĩ, Shaitani eekĩrĩire nganja kĩhoto gĩa gwathana kĩa Jehova. Rĩrĩa eetire Ngai mũheenania ũrĩa ũimaga andũ ake maũndũ mega-rĩ, Shaitani oigaga atĩ Jehova nĩ mwathani mũũru. (Kĩambĩrĩria 3:2-5) Nĩ ta Shaitani oigaga atĩ andũ no makorũo na ũtũũro mwega mategwathwo nĩ Ngai. Nĩ gũtharĩkĩra aatharĩkĩire ũnene wa Jehova, kana kĩhooto gĩake gĩa gwathana.

11. Jehova aagire o kũnina tu aremi acio thĩinĩ wa Edeni nĩkĩ?

¹¹ Adamu na Hawa nĩ maaremeire Jehova. Nĩ ta moigire ũũ: ‘Tũtirabatara gwathwo nĩ Jehova. No tũhote kwĩamũrĩra wega na ũũru.’ Jehova angĩekire atĩa? Angĩarutire andũ na  araika atĩa atĩ aremi acio nĩ maahĩtĩtie, na atĩ njĩra yake na ma nĩyo njega biũ? Mũndũ no oige atĩ Ngai angĩaninire tu aremi acio na ombe andũ angĩ. No Jehova nĩ oigĩte atĩ itanya rĩake nĩ thĩ ĩiyũrũo nĩ njiaro cia Adamu na Hawa, na eendaga matũũre tene na tene thĩinĩ wa paradiso gũkũ thĩ. (Kĩambĩrĩria 1:28) Jehova hĩndĩ ciothe nĩahingagia matanya make. (Isaia 55:10, 11) Ningĩ-rĩ, kũnina aremi thĩinĩ wa Edeni gũtingĩaninire nganja iria ciaumĩrĩtio ciĩgiĩ kĩhooto kĩa Jehova gĩa gwathana.

12, 13. Heana ngerekano ya kuonania kĩrĩa gĩtũmĩte Jehova etĩkĩrie Shaitani akorũo agĩathana gũkũ thĩ, na kĩrĩa gĩtũmĩte Ngai etĩkĩrie andũ meyathe.

¹² Reke twĩcirie ngerekano ĩmwe. Ta wĩcirie mũrutani agĩtaarĩria arutwo ake njĩra ya gwĩka ithabu iritũ. Mũrutwo ũmwe mũũgĩ no nĩ mũremi akoiga atĩ njĩra ĩrĩa mũrutani arahũthĩra ti njega. Mũremi ũcio akĩenda kuonania atĩ mũrutani ndangĩhota gwĩka ithabu rĩu-rĩ, akoiga atĩ we nĩ oĩ njĩra njega makĩria ya kũrĩĩka. Arutwo amwe mageciria atĩ ũguo aroiga nĩ ma, kwoguo o nao makamũnyita mbaru na magatuĩka aremi. Mũrutani ũcio agĩrĩirũo nĩ gwĩka atĩa? Angĩikia aremi acio nja-rĩ, arutwo acio angĩ mangĩciria atĩa? Githĩ to meetĩkie atĩ  mũrutwo ũcio mũremi na arĩa maramũnyita mbaru nĩmararia ma? Arutwo acio angĩ othe a kĩrathi kĩu maahota kwagĩra mũrutani ũcio gĩtĩo, magĩĩciria atĩ nĩ aretigĩra kuonwo ndoĩ. No ta wĩcirie korũo mũrutani etĩkĩria mũremi ũcio onie kĩrathi kĩu ũrĩa we angĩĩka ithabu rĩu.

¹³ Jehova ekĩte o ta mũrutani ũcio. Ririkana atĩ ũndũ ũcio ndwakoniĩ o aremi acio oiki tu maarĩ Edeni. Kwarĩ na araika milioni nyingĩ meeroragĩra. (Ayubu 38:7; Kũguũrĩrio 5:11) Ũrĩa Jehova ekire na aremi acio nĩ ũngĩahutirie araika acio othe na macũngĩrĩro-inĩ ũhutie andũ othe. Kwoguo-rĩ, Jehova ekĩte atĩa? Etĩkĩrĩtie Shaitani onanie ũrĩa we angĩatha andũ. Ngai ningĩ nĩetĩkĩrĩtie andũ meyathe magĩtongorio nĩ Shaitani.

14. Nĩ ũguni ũrĩkũ ũrĩoneka nĩ ũndũ wa itua rĩa Jehova rĩa gwĩtĩkĩria andũ meyathe?

¹⁴ Mũrutani ũcio wĩ ngerekano-inĩ nĩ oĩ atĩ mũremi ũcio na arutwo arĩa maramũnyita mbaru nĩmahĩtĩtie. No ningĩ nĩ oĩ atĩ kũmahe mweke wa kuonania njĩra yao nĩ gũkũguna kĩrathi gĩothe. Aremi acio maremwo-rĩ, arutwo othe ehokeku nĩmekuona atĩ no mũrutani tu wĩ na ũhoti wa gũtongoria kĩrathi. Nĩ megũtaũkĩrũo kĩrĩa kĩngĩtũma mũrutani thutha ũcio aingate aremi o othe kuuma kĩrathi. No taguo Jehova nĩoĩ atĩ andũ na araika othe ehokeku nĩmekũgunĩka nĩ kuona atĩ Shaitani na arĩa maaremire nake nĩmaremetwo, na atĩ andũ matingĩhota kwĩyatha. O ta Jeremia ũrĩa wa tene-rĩ, nĩ mekwĩruta ma ĩno ya bata: “Atĩrĩrĩ, wee Jehova, nĩnjũĩ atĩ gũtirĩ mũndũ wa gũkũ thĩ ũngĩhota gwĩthondekera mĩthiĩre yake we mwene, o na kana arũngĩrĩrie makinya make njĩra-inĩ ĩrĩa yerekereire.”—Jeremia 10:23.

15, 16. (a) Jehova etĩkĩrĩtie mĩnyamaro ĩthiĩ na mbere gwa kahinda karaihu ũguo nĩkĩ? (b) Jehova agĩte kũgirĩrĩria maũndũ mooru ta waganu nĩkĩ?

¹⁵ No nĩkĩ gĩtũmĩte Jehova etĩkĩrie mĩnyamaro ĩthiĩ na  mbere kahinda karaihu ũguo? Na agaga kũgirĩrĩria maũndũ mooru matikahaanĩke nĩkĩ? Ta wĩcirie maũndũ merĩ mũrutani ũrĩa atangĩka. Wa mbere, ndangĩgiria mũrutwo ũcio mũremi onanie njĩra yake ya gwĩka ithabu rĩu. Wa kerĩ, mũrutani ndangĩmũteithĩrĩria gwĩka ithabu rĩu. Ũndũ ũmwe na ũguo-rĩ, wĩcirie maũndũ merĩ Jehova atuĩte ndegwĩka. Wa mbere, ndagirĩtie Shaitani na arĩa me mwena wake monanie atĩ ũrĩa maroiga nĩ wa ma. Kwoguo nĩ gũkoretwo na bata wa gwĩtĩkĩria kahinda kahĩtũke. Kwa ihinda rĩa mĩaka ngiri nyingĩ mĩhĩtũku-rĩ, andũ nĩ mahotete kũgeria kwĩyatha, kana gũkorũo na thirikari cia mĩthemba mĩingĩ. Andũ nĩmathiĩte na mbere harĩ gĩthomo na maũndũ-inĩ mangĩ, no waagi wa kĩhooto, thĩna, waganu, na mbaara nĩ ciongererekete mũno. Rĩu andũ nĩmonekete atĩ matingĩhota kwĩyatha.

¹⁶ Wa kerĩ, Jehova ndateithĩtie Shaitani gwatha thĩ ĩno. Kwa ngerekano-rĩ, korũo Ngai agirĩrĩria maũndũ mooru mahaanĩke-rĩ, githĩ ndangĩkorũo agĩteithĩrĩria aremi acio? Githĩ Ngai to atũme andũ mecirie atĩ hihi no mahote kwĩyatha gũtegũkorũo na moimĩrĩro mooru? Jehova angĩka ũguo-rĩ, angĩkorũo akĩnyitanĩra na maheni. No rĩrĩ, ‘gũtingĩhoteka Ngai ahenanie.’—Ahibirania 6:18.

17, 18. Jehova ageeka atĩa igũrũ rĩgiĩ ngero ĩrĩa yothe yumanĩte na wathani wa andũ na ũtongoria wa Shaitani?

¹⁷ No rĩrĩ, ĩ nayo ngero ĩrĩa yothe ĩgeretwo kahinda kau gothe gũkoretwo na ũremi? Nĩ twagĩrĩirũo kũririkana atĩ Jehova nĩ Mwene-Hinya-Wothe. Kwoguo-rĩ, no ahote na nĩarĩeheria moimĩrĩro mothe ma mĩnyamaro ya andũ. O ta ũrĩa tũrĩkĩtie kwĩruta-rĩ, kũrĩa guothe thĩ ĩthũkĩtio nĩ gũgaathondekwo na njĩra ya kũmĩgarũra ĩtuĩke Paradiso. Moimĩrĩro ma mehia makaninwo kũgerera wĩtĩkio harĩ igongona rĩa ũkũũri rĩa Jesu, namo moimĩrĩro ma gĩkuũ makaagarũrũo na njĩra ya kũriũkio kwa akuũ. Ũguo nĩguo Ngai akaahũthĩra Jesu “nĩ getha atharũrie wĩra wa mũcukani.”  (1 Johana 3:8) Jehova akaahingia maũndũ macio mothe kahinda karĩa kagĩrĩire biũ. No tũkene tondũ Jehova ndoire ikinya tene, nĩ gũkorũo gũkirĩrĩria gwake nĩ gũtũheete mweke wa kwĩruta ma na kũmũtungatĩra. (2 Petero 3:9, 10) Kwa ihinda rĩrĩ-rĩ, Ngai akoretwo agĩcaria na kĩyo andũ a kũmũthathaiya na ngoro theru, na kũmateithia gũkirĩrĩria mĩnyamaro o yothe ĩrĩa mangĩkorana nayo thĩinĩ wa thĩ ĩno ĩna mathĩna.—Johana 4:23; 1 Akorintho 10:13.

¹⁸ Andũ amwe no meyũrie atĩrĩ, Hihi mĩnyamaro ĩno yothe nĩĩngĩarigĩrĩirio korũo Ngai oombĩte Adamu na Hawa ũndũ matangĩahotire kũmũremera? Nĩ getha tũcokie kĩũria kĩu-rĩ, nĩũkũbatara kũririkana kĩheo kĩa goro kĩrĩa Jehova akũheete.

19. Nĩ kĩheo kĩrĩkũ kĩa goro Jehova atũheete, na twagĩrĩirũo gũgĩkenera nĩkĩ?

¹⁹ O ta ũrĩa Gĩcunjĩ gĩa 5 kĩonanirie-rĩ, andũ moombirũo mena wĩyathi wa gwĩka ũrĩa mekwenda. Hihi nĩ ũĩ ũrĩa kĩheo kĩu gĩ kĩa bata? Ngai ombĩte nyamũ nyingĩ mũno, na ciothe itongoragio nĩ ũũgĩ ũrĩa ciombirũo naguo. (Thimo 30:24) Andũ nĩ maturĩte macini imwe ingĩthondekwo irute wĩra o ũrĩa tu mwene arenda. Hihi no tũkene korũo Ngai aatũmbire tũhaana ũguo? Aca, nĩ tũkenaga nĩgũkorũo na wĩyathi wa kwĩamũrĩra tũgũtuĩka andũ a mũthemba ũrĩkũ, tũgũkorũo na ũtũũro ũhaana atĩa, na nĩa megũtuĩka arata aitũ, na maũndũ mangĩ maingĩ. Nĩ twendete gũkorũo na wĩyathi, na ũguo nĩguo Ngai endaga tũkorũo.

20, 21. Nĩ atĩa tũngĩhũthĩra na njĩra ĩrĩa njega makĩria kĩheo kĩa wĩyathi wa gwĩka ũrĩa tũkwenda, na nĩ kĩĩ kĩngĩtũma twende gwĩka ũguo?

 ²⁰ Jehova ndakenagio nĩ ũtungata wa kũringĩrĩrio. (2 Akorintho 9:7) Kwa ngerekano-rĩ, nĩ rĩ mũciari angĩkena mũno, nĩ rĩrĩa mwana amwĩra nĩ amwendete tondũ nĩ erũo oige ũguo-ĩ, kana nĩ rĩrĩa eyugĩra kuuma ngoro-inĩ? Kwoguo kĩũria nĩ gĩkĩ: Wee ũkũhũthĩra atĩa wĩyathi ũrĩa Jehova akũheete wa gwĩka ũrĩa ũkwenda? Shaitani, Adamu, na Hawa maahũthĩrire na njĩra njũru mũno wĩyathi wao wa gwĩka ũrĩa mekwenda. Nĩ maareganire na Jehova Ngai. Wee ũgwĩka atĩa?

²¹ Ũrĩ na mweke wa kũhũthĩra na njĩra njega makĩria kĩheo kĩu kĩa magegania kĩa wĩyathi wa gwĩka ũrĩa ũkwenda. No ũnyitanĩre na arĩa othe mamũrĩte gũkorũo mwena wa Jehova. Nĩ matũmaga Ngai akene tondũ nĩmakoragwo na kĩyo kuonania atĩ Shaitani nĩ mũheenania na nĩaremetwo nĩ gwathana. (Thimo 27:11) O nawe no wĩke ũguo ũngĩthuura njĩra ĩrĩa njega ya ũtũũro. Ũndũ ũcio nĩ ũgũtaarĩrio thĩinĩ wa Gĩcunjĩ gĩa 12.