1, 2. I masusu’ka asusuka bantu dyalelo, ne atwala bavule ku kwiipangula bipangujo’ka?

KINONDANONDA na divita dinane dyalwilwe mu ntanda imo, tununu ne tununu twa basivile, bana-bakaji ne bana batyetye, baipailwe ne kujīkwa mu kina kimo, batūla’po ne tuyukeno. Kayukeno ne kayukeno kadi kasonekelwe’po amba: “Mwanda waka?” Kyaba kimo, kino kipangujo kisanshijanga mutyima mpata. Bantu bepangulanga bya bulanda mwanda waka divita, kimpengele, nansha bupolapola bipaya baswe babo bampikwa mwanda, byonakanya mobo abo, ne kwibaletela masusu kapwila. Bine, bantu bakimbanga kuyuka mwanda waka bino binkumbulu bibafikilanga.

² Mwanda waka Leza ulekele’ko masusu? Shi Yehova Leza ye Mwinē Bukomo Bonso, wa buswe, wa tunangu, ne moloke, mwanda waka ntanda i miyule mushikwa ne bukondame? Le nobe kodi mwiipangule bino bintu?

3, 4. (a) I bika bilombola amba ke bibipo kwipangula mwanda waka Leza ulekele’ko masusu? (b) Yehova umwene namani bibi ne masusu?

³ Lelo i bibi kwipangula mwanda waka Leza ulekele’ko masusu? Bamo balañanga amba kwipangula kipangujo kya uno muswelo i kubulwa lwitabijo mudi Leza ne amba i kumufutulula. Inoko shi utanga mu Bible, ukamona amba bantu ba kikōkeji, bakaminwe Leza, nabo bāipangwile bipangujo bya  uno muswelo. Kimfwa mupolofeto Habakuka wāipangwile Yehova amba: “Lelo i mwanda ka o wandaija bukondame ne kutala bupupakane, a? mwanda kutūta ne bingojila bidi ku meso ami; kudi lupata, ne midiululo itāluka.”—Habakuka 1:3.

⁴ Le Yehova wāfunine Habakuka mupolofeto wa kikōkeji mwanda’po’tu wāipangwile bino bipangujo? Mhm. Pa kyaba kya kumufunina, Leza wātwejeje binenwa byampikwa budimbidimbi bya Habakuka mu nsekununi ya mu Bible. Kadi Leza wāmukweshe emvwanije myanda senene, ekale ne na lwitabijo lukatampe. Yehova usaka kukulongela nobe uno muswelo. Vuluka, Bible ufundija amba Leza ‘ukutele mutyima.’ (1 Petelo 5:7) Leza ushikilwe bibi ne masusu alupuka’ko kupita mushikilwe’byo muntu ye-yense. (Isaya 55:8, 9) Penepo mwanda waka kudi masusu mavule pano pa ntanda?

5. Kyaba kimo i buluji’ka bobaletanga pa mwanda wa masusu asusuka bantu, ino aye Bible ufundija bika?

⁵ Bantu ba mu bipwilo bivule bendanga kukepangula bendeji babo ne bafundiji babo mwanda waka kudi masusu mavule. Pavule pene malondololo obebalondololanga i a amba, masusu i kiswa-mutyima kya Leza ne amba i mutunge tamba kalā bintu bikafikila umo ne umo dyalelo, ne  binkumbulu bine kumo. Bamo balombolwanga amba mashinda a Leza i madyambakane kushintulula nansha amba i aye uletela bantu lufu—enka ne bana—mwanda wa akekale nabo momwa mūlu. Ino, monka mowefundile’kyo, Yehova Leza kaloñangapo bibi nansha dimo. Bible unena’mba: “Leka! Leka! Leka! kulampe kwine, Leza kalongapo bibi; kadi ku Mwinebukomobonso [i bikomo] alonge bukondame.”—Yoba 34:10.

6. Mwanda waka bantu bavule baponenanga mu kilubo kya kutopeka Leza pangala pa masusu asusukwa mu ino ntanda?

⁶ Le uyukile mwanda waka bavule baponenanga mu kilubo kya kutopeka Leza pangala pa masusu asusukwa mu ino ntanda? Divule, batopekanga Leza Mwinē Bukomo Bonso, mwanda balañanga amba ye aye mwine mulopwe wa ino ntanda. Kebayukilepo bubine bupēla abo’ko bwa mvubu bufundija Bible. Abe wafundile buno bubine mu Shapita wa 3 wa dino dibuku, amba mulopwe mwine wa ino ntanda i Satana Dyabola.

7, 8. (a) Ntanda imwekejanga namani bumuntu bwa muludiki wayo? (b) Kubulwa kubwaninina kwa bantu, ‘kitatyi ne myanda yampikwa kulaya’ biletanga masusu muswelo’ka?

⁷ Bible unena patōkelela’mba: “Ino ntanda yonsololo idi mu makasa a yewa umbi.” (1 Yoano 5:19) Shi ulanguluke’po biyampe, mwene ukamona’tu amba i bya bine? Ino ntanda imwekejanga bumuntu bwa kipangwa kya ku mushipiditu kyambulwa kumweka, ke yewa “ongolanga ntanda yonso ikelwe na bantu” kadi. (Kusokwelwa 12:9) Satana i umbi wa nshikani, ndimbañani, ne ntapani. O mwanda ntanda yaludika nayo i miyule mushikwa, budimbidimbi, ne butapani. Buno i bubinga bumo bidi bwikadile’ko masusu mavule.

⁸ Bubinga bukwabo bwikadile’ko masusu mavule i bobwa botwesambīle’po mu Shapita wa 3, amba bantu i ba kubulwa kubwaninina kadi i babipya-mambo tamba kashā butomboki bulupuka mu budimi bwa Edena. Bantu ba bubi bafwilanga enka kubikala, ne kino i kibutule mavita, kasusu, ne masusu kumo. (Musapudi 4:1; 8:9) Bubinga bwa busatu  bwikadile’ko masusu i ‘kitatyi ne myanda yampikwa kulaya.’ (Tanga Musapudi 9:11.) Mu ntanda kemwingilapo Yehova bu Muludiki wa kukinga bantu, bantu bakokeja kususuka na byamalwa bibaponena mwanda wa kutanwa pa kifuko kibi mu kitatyi kibi.

9. Mwanda waka tunena amba Yehova udi na bubinga bwendele’mo bwalekēle masusu endelela?

⁹ Ino tuseñwanga ku mutyima pa kuyuka amba Leza kaletangapo masusu. Ke ayepo ulengeja mavita, bupolapola, kasusu, nansha ke bimpengele bya ntanda bisusula bantu bine. Inoko, tufwaninwe ne kuyuka mwanda waka Yehova ulekele’ko masusu onso’a? Shi aye ye Mwinē Bukomo Bonso, nanshi udi na lupusa lwa kupwija’o. Ino mwanda waka kapwija’opo? Bine, Leza wa buswe otuyukile udi na bubinga bwendele’mo bwalekēle ekale’ko.—1 Yoano 4:8.

10. Lelo Satana waālakene bika, ne waālakene’byo namani?

¹⁰ Pa kuyuka mwanda waka Leza ulekele’ko masusu, tufwaninwe kujokela mu kitatyi kine kyāshilwile masusu. Satana pa kufikija ba Adama ne Eva ku kutombokela Yehova, kwālupukile kipangujo kikatampe mpata. Satana kāpatenyepo bukomo bwa Yehova. Mwanda Satana uyukile amba Yehova udi na bukomo kebudi mpwilo. Ino, Satana waālakene kyepelo kya kuludika kya Yehova. Satana wātopekele Yehova amba i muludiki mutyani pa kumutela bu mbepai ubudija bantu bandi bintu bilumbuluke. (Tanga Ngalwilo 3:2-5.) Satana wāsakile kunena amba bantu bakekala biyampe shi Leza aleke kwibaludika. Luno lwādi lonji lwāsombelwe bubikadi bwa Yehova, kyepelo kyandi kya kubikala.

11. Mwanda waka Yehova kāonakenyepo bantomboki ponka’pa mu Edena?

¹¹ Ba Adama ne Eva bātombokēle Yehova. Badi’nka bwa abo bānene amba: ‘Ketusakilepo Yehova ekale Muludiki wetu. Tukokeja kwitongela batwe bene kiyampe ne kibi.’ Le Yehova wādi wa kupwija uno mwanda namani?  I muswelo’ka waādi wa kufundija bipangwa byonso bya ñeni amba bantomboki’ba i betupe ne amba bine muswelo wandi wa kuludika o mulumbuluke? Bamo bakokeja kunena amba Leza wādi ufwaninwe’tu konakanya bantomboki’ba ne kushilula bintu dipya. Ino Yehova wānene kala amba mpango yandi i ya kuyuja ntanda na lutundu lwa ba Adama ne Eva, kadi wādi usaka bekale nyeke bōmi mu paladisa pano pa ntanda. (Ngalwilo 1:28) Yehova ufikidijanga nyeke mpango yandi. (Isaya 55:10, 11) Ne kadi, kufundula’ko bano bantomboki mu Edena kekwādipo kwa kupwija mwanda wālupukile utala pa kyepelo kya Yehova kya kuludika.

12, 13. Leta kimfwa kilombola kine kyālengeje Yehova aleke Satana ekale muludiki wa ino ntanda ne mwanda waka Leza wālekele bantu beludike abo bene.

¹² Tutalei bidi kino kimfwa. Langa shi mwadimu ulombola bana ba masomo mwa kupikwila esabu kampanda mikomo. Ino mwanā masomo wa ñeni aye’ko ntomboki wanena amba muswelo ulombola mwadimu mwa kupikwila ke molokepo. Papo umwekeja amba mwadimu kayukile’byopo, kadi uno ntomboki waninge amba aye uyukile muswelo muyampe wa kupikula esabu’ya. Bana ba masomo bamo nabo abaitabija amba udi na bubinga, nabo abelunga nandi mu  butomboki. Le mwadimu ufwaninwe kulonga’po namani? Shi wapanga bano bantomboki mu kalasa, bana ba masomo bakwabo bakamona namani? Babulwe nabo kukulupila amba mwanā masomo’wa ne bakwabo bamulondele badi na bubinga? Ne kadi bana ba masomo bakwabo badi mu kalasa kebakalēmekapo kadi mwadimu, bakanena’mba watyina bakamujingulula amba i mupone. Ino langa shi mwadimu’wa wanena ntomboki alombole kalasa konso muswelo wakokeja aye kupikula esabu’ya.

¹³ Yehova nandi ulongele kino kintu kyalonga mwadimu. Vuluka amba ke enkapo bantomboki ba mu Edena bādi mu mwanda. Midiyo ne midiyo ya bamwikeulu nabo bādi babandila. (Yoba 38:7; Danyele 7:10) Muswelo wādi wa kupwija Yehova butomboki’bwa wādi na lupusa ne pa bamwikeulu bakwabo, ne mwenda mafuku, pa bipangwa byonso bya ñeni. Penepa Yehova wālongele’po namani? Wālekele Satana alombole muswelo wandi wa kuludika bantu. Leza i muleke bantu bene beludike na kulonda bwendeji bwa Satana.

14. Bantu bakamwena kamweno’ka mu butyibi bukwete Yehova bwa kwibaleka beludike abo bene?

¹⁴ Mwadimu wa mu kimfwa kyotwaleta uyukile biyampe amba byenda na ntomboki ne bana ba masomo belunga nandi i bifwe. Ino uyukile amba kwibaleka batompe kubingija mulangwe wabo kukekala kwa kamweno ku kalasa konso katuntulu. Ino pasa kutunya bantomboki, bana ba masomo bampikwa budimbidimbi basa kumona amba mwadimu ye muntu umo kete ufwaninwe kufundija kalasa. Bakemvwanija kine kikapangila mwadimu bano bantomboki mu kalasa. Mo monka ne Yehova nandi, uyukile amba bantu ne bamwikeulu ba mityima miyampe bakamwena’mo biyampe pa kumona Satana ne bantomboki nandi batunya, ne pa kuyuka amba bantu kebakokejapo kwiludika abo bene. Pamo bwa Yelemia wa pa kala, nabo bakayuka buno bubine bwa mvubu mpata amba: “A Yehova ngyukile’mba dishinda dya muntu kedidipo kwadi aye mwine, ehe; kekidipo mu muntu unañanga kolola matabula andi.”—Yelemia 10:23.

15, 16. (a) Mwanda waka Yehova ulekele masusu endelele kitatyi kilampe? (b) Mwanda waka Yehova kakankajapo bibi, kimfwa bupolapola bwa malwa?

¹⁵ Mwanda waka Yehova i muleke masusu endelele kitatyi kilampe namino? Mwanda waka kakankajapo bibi bileke kulongeka? Eyo, tala bidi bino bintu bibidi kebilongelepo mwadimu wa mu kyelekejo kyotwaletanga. Kibajinji, kakandilepo uno mwifundi ntomboki kulupula milangwe yandi. Kya bubidi, mwadimu kakweshepo uno ntomboki mu kwibingija kwandi. Ne Yehova nandi mo monka, i musumininwe kuleka kulonga bino bintu bibidi. Kibajinji, kakandilepo Satana ne boba belungile ku mutamba wandi baleke kwibingija shi byobenda nabyo i byoloke. O mwanda i muleke kitatyi kilampe kipite’po. Mu tununu ne tununu twa myaka ya mānga ya muntu, bantu i batompe miswelo yonso ya kwibikala, ko kunena’mba imbikalo yonso ya bantu. Eyo, bantu i bendelele mu myanda ya sianse ne mu myanda mikwabo, ino bukondame, bulanda, buñonaona, ne mavita byenda’nka bibipila’ko. Buludiki bwa muntu pano i bumweke patōka amba i bukomenwe.

¹⁶ Kya bubidi, Yehova kakweshepo Satana mu kuludika ino ntanda. Shi Leza akankaje bupolapola bwa malwa bulonga bantu, mwene nankyo wakwasha ku kubingija bantomboki? Mwene nankyo Leza wadi wa kupa bantu milangwe amba bantu bakokeja nanshi kwiludika abo bene pampikwa byaka? Shi Yehova walongele namino, nabya nandi wadi wa kwikupa ku bubela. Ino ‘Leza kakokejapo kubepa.’—Bahebelu 6:18.

17, 18. Yehova ukalonga namani pa byonso byonenwe na buludiki bwa bantu ne lupusa lwa Satana?

¹⁷ Le tukanena bika pa byonso byonekele mu kitatyi kyonso kya butomboki bobatombokēle Leza? I biyampe tuvuluke amba Yehova udi na bukomo bonso. Nanshi ukokeja kufundula bibi byonso biletēle bantu masusu. Monka motwefundile’kyo, koneka kwa umbuo wetu wa ntanda kukapwa pakālamunwa ntanda ke Paladisa. Bintu bilupukile ku bubi bikafundulwa  kupityila ku lwitabijo lwa kwitabija kitapwa kya kinkūlwa kya Yesu, ne bintu bilupukile ku lufu nabyo bikapwa kupityila ku lusangukilo. Penepo Leza ukengidija Yesu ekale “kutyumuna mingilo ya Dyabola.” (1 Yoano 3:8) Yehova ukafikidija byonso bino enka pa kitatyi kitungwe. Tukokeja kusangala pangala pa kupwa kwakapwilepo uno mwanda bukidibukidi, mwanda kitūkijetyima kyandi kibetupe netu mukenga wa kwifunda bubine ne kumwingidila. (Tanga 2 Petelo 3:9, 10.) Pano’ko bidi, Leza ukimbanga batōtyi ba bine, kadi wibakwashanga bōminine masusu o-onso ebafikila mu ino ntanda ya tuvutakanya.—Yoano 4:23; 1 Kodinda 10:13.

¹⁸ Padi bamo bakeipangula amba, ‘Mwene ano masusu onso’a keadipo a kwikala’ko shi Leza wāpangile ba Adama ne Eva mu muswelo okebādipo babwanya kumutombokela?’ Pa kulondolola kino kipangujo, ufwaninwe bidi kuvuluka kyabuntu kilēme kikupele Yehova.

19. I kyabuntu’ka kilēme kitupele Yehova, ne mwanda waka tufwaninwe kwikimona amba kidi na mvubu?

¹⁹ Monka motwamwenine mu Shapita wa 5, bantu bāpangilwe na bwanapabo bwa kwitongela. Le ujingulwile amba bine kino i kyabuntu kilēme? Leza wālongele banyema bavulevule, ino baludikwanga bininge na kitetyima. (Nkindi 30:24) Kadi muntu i mupunge mashini akokeja kulonga enka bintu byoasoñanibwe kulonga. Le twadi ba kusangala shi Leza wetulongele netu uno muswelo? Mhm, tudi na nsangaji pa kwikala na bwanapabo bwa kutonga bintu palapala, kimfwa motusakila kwikadila, mwiendelejo wa umbūmi otusaka kulonda, balunda botusaka kupwana nabo, ne  bikwabokwabo. Tuswele kwikala na bwanapabo kampanda, ne Leza nandi usaka twikale uno muswelo.

20, 21. Tukokeja namani kwingidija senene kyabuntu kya bwanapabo bwa kwitongela, ne mwanda waka tufwaninwe kwikala na mutyima wa kulonga uno muswelo?

²⁰ Yehova kasakangapo bantu bengila mingilo na kuningilwa. (2 Kodinda 9:7) Tulete kimfwa: I kika kikasangaja mbutwile kutabuka—le i mwana umunena amba “nkuswele” mwanda abamusoñanya’ni, nansha i mwana unena namino na mutyima wandi? Kipangujo pano i kino, Le abe ukengidija namani bwanapabo bwa kwitongela bukupele Yehova? Ba Satana, Adama, ne Eva bāingidije bibi mpata bwanapabo bwabo bwa kwitongela. Bāpelele Yehova Leza. Le abe ukalonga namani?

²¹ Udi na mukenga wa kwingidija senene kino kyabuntu kya kutendelwa kya bwanapabo bwa kwitongela. Ukokeja kwilunga ku midiyo ne midiyo ya boba bekupa ku mutamba wa Yehova. Basangajanga mutyima wa Leza mwanda batulujanga Satana amba i mbepai ne amba i muludiki mutunye tunyē. (Nkindi 27:11) Nobe ukokeja kumutuluja na kutonga mwikadilo mulumbuluke wa umbūmi. Kino kyo kikashintululwa mu shapita ulonda’ko.