1, 2. ¿Jas jastaq kubʼan chqe che kqariq kʼax, xuqujeʼ jas preguntas kkibʼan e kʼi winaq?

PA JUN tinamit nojinaq che chʼoj, xbʼan jun nimalaj chʼoj che xubʼano che xekam sibʼalaj e kʼi ixoqibʼ xuqujeʼ akʼalabʼ. Konojel ri e winaq xemuq pa jun nimalaj jul che xkoj kʼi cruz puwiʼ che kubʼij: «¿Jasche xekam konojel ri e winaq riʼ?». Wariʼ are jun pregunta che qas kkibʼan jachin taq kkiriq ri e kʼaxkʼolil riʼ. Kkibʼan rukʼ bʼis chiʼ jun chʼoj, jun yabʼil, o nikʼaj chik kʼax kkikamisaj ri e winaq che kkaj xuqujeʼ kʼot kibʼanom, ketzaq lo ri kachoch o kkiriq nimalaj kʼax rukʼ nikʼaj chik jastaq. Kkaj kketaʼmaj jasche kkiriq ri e kʼaxkʼolil riʼ.

² ¿Jasche xaq kuya ri Dios Jehová che kʼo kʼax? We kʼo uchuqʼabʼ, are loqʼoqʼenik, nim unojibʼal xuqujeʼ sukʼ, ¿jasche sibʼalaj kʼo itzelal cho ri uwach Ulew? ¿La abʼanom jumul ri e preguntas riʼ?

3, 4. a) ¿Jas kʼutbʼal re kukʼutu che awas taj kqabʼan preguntas chrij jasche xaq kuya ri Dios che kʼo kʼax? b) ¿Jas kuchomaj ri Jehová chrij ri kʼax xuqujeʼ ri itzelal?

³ ¿La awas che kbʼan preguntas chrij jasche xaq kuya ri Dios che kʼo kʼax? E kʼo nikʼaj kkichomaj che we kkibʼan preguntas xa kʼot kikojonik o nim ta kkil wi ri Dios. Tekʼuriʼ,  chiʼ kasikʼij uwach ri Biblia, kawil na che e kʼo sukʼ rajpatanelabʼ ri Dios che xkibʼan preguntas junam rukʼ wariʼ. Jun kʼutbʼal re, chiʼ ri ajqʼaxal tzij ubʼiʼ Habacuc xubʼij wariʼ che Jehová: «¿Jasche kabʼan la chwe chi kebʼenwil kʼi kʼaxkʼolil xuqujeʼ etzelal? Sutim wij rumal toqinik xuqujeʼ sachisam wachaj; pa konojel kʼolbʼal e kʼo wi chʼoj xuqujeʼ tijoj chuqʼabʼ» (Habacuc 1:3).

⁴ ¿La xuyaj Jehová ri sukʼ ajqʼaxal tzij Habacuc rumal che xubʼan wajun pregunta riʼ? Xuyaj taj, xaneʼ xuya ri e utzij pa ri Biblia. Xuqujeʼ, xutoʼ che retaʼmaxik wajun jastaq xuqujeʼ che unimarisaxik ri ukojonik. Jehová kraj che jelaʼ kubʼan chawe. Masach pa ajolom che ri Biblia kukʼutu che ri Dios «kel ukʼuʼx» chqe (1 Pedro 5:7, El Nuevo Testamento en Quiché Centro-Occidental, ortografía actualizada). Ri Dios sibʼalaj itzel kril wi ri kʼax xuqujeʼ ri itzelal che kuya wariʼ chke ri winaq (Isaías 55:8, 9). Tekʼuriʼ ¿jasche sibʼalaj kʼo kʼax cho ruwach Ulew?

5. ¿Jas rumal che kkibʼij che kqariq kʼax, tekʼuriʼ jas qas kukʼut ri Biblia?

⁵ Sibʼalaj e kʼi winaq rech jalajoj taq kojonem kitaʼom chke  ri ajkʼamal taq bʼe rech kojonem jasche sibʼalaj kqariq kʼax. Ri ajkʼamal taq bʼe kkibʼij che are waʼ kraj ri Dios xuqujeʼ che areʼ xuchomaj kan ojer che jelaʼ kbʼantajik, xuqujeʼ ri e kʼax kqariqo. Kibʼim chke kʼi winaq che ri e ubʼe ri Dios kchʼobʼtaj taj o xa ri Dios keʼukʼam bʼi ri winaq, xuqujeʼ ri akʼalabʼ, rech kekʼojiʼ rukʼ pa ri kaj. Tekʼuriʼ, xawetaʼmaj, che Jehová are ta kbʼanow ri kʼax. Ri Biblia kubʼij: «¡Mawi machomaxik chi ri Dios, ri kʼo ronojel ukuʼinem, chubʼanaʼ ri lawaloyil o chuchakuj ta ri ma ta sukʼilal!» (Job 34:10).

6. ¿Jasche kʼi winaq kkibʼij che are ri Dios ri ajmak che ri kʼax kʼo cho ri uwach Ulew?

⁶ ¿La awetaʼm jasche ri winaq kkibʼij che are ri Dios kbʼanow ri kʼax? Rumal che kkichomaj che ri Dios ri nim uchuqʼabʼ tajin kuqʼat tzij cho ri uwach Ulew. Ketaʼm ta jun qastzij che kʼax ta uchomaxik tekʼuriʼ che nim ubʼantajik kukʼut ri Biblia xuqujeʼ che xawetaʼmaj pa ri kʼutunem 3. Are kqabʼij che ri qas ajqʼatbʼaltzij che wajun uwach Ulew kimik are ri Satanás.

7, 8. a) ¿Jas kkibʼan ri winaq che ukʼutik che kkibʼan ke ri kubʼan ri kiʼajqʼatbʼaltzij? b) ¿Jasche kukʼam lo kʼax ri kimak ri winaq xuqujeʼ ri ‹kʼatetal ktaqlebʼexik›?

⁷ Ri Biblia qas kubʼij che «ronojel kʼu ri uwach Ulew kʼo pa uqʼabʼ ri itzel» (1 Juan 5:19). Wariʼ kuya ubʼixik ronojel. Ri e winaq kkikʼut ri unojibʼal wajun uxlabʼal riʼ che tajin «keʼusubʼ [o keʼusach] konojel ri winaq» (Apocalipsis 12:9). Satanás kchakun rukʼ itzelal, xuqujeʼ kusach kinojibʼal ri winaq. Rumal laʼ ri uwach Ulew, che kʼo pa uqʼabʼ, nojinaq che itzelal. Are laʼ ri nabʼe rumal che kʼo sibʼalaj kʼax.

⁸ Ri ukabʼ rumal, are junam che xqil pa ri kʼutunem 3, chiʼ ri nabʼe winaq xniman ta pa ri Edén, xkibʼan ajmak winaq. Rumal laʼ, ri winaq kurayij che nim ubʼantajik xuqujeʼ kchʼojin che uriqik, rumal wariʼ e ukʼamom lo chʼoj, xuqujeʼ kʼax (Eclesiastés 4:1; 8:9). Ri urox rumal che kqariq kʼax are ri kubʼij ri Biblia che «konojel waʼ xaq kʼatetal kakitaqlebʼej» (chasikʼij uwach Eclesiastés 9:11). Rumal che are ta ri Jehová  tajin kuqʼat tzij cho ri uwach Ulew, rumal laʼ keʼuchajij ta ri winaq. Rumal laʼ ri winaq kkiriq kʼax rumal che weneʼ e kʼo pa lugar chiʼ kqʼax jun kʼax.

9. ¿Jasche qetaʼm che kʼo jun rumal che Jehová xaq uyaʼom che kʼo kʼaxkʼolil?

⁹ Are jun kubʼsal kʼuʼx retaʼmaxik che ri Dios are ta kbʼanow ri kʼax. Are ta ajmak che kʼo chʼoj, ri kamisanik, ri kabʼraqan xuqujeʼ nikʼaj chik che kuya kʼax chqe. Tekʼuriʼ rajawaxik kqaya na ubʼixik jasche xaq kuyaʼo che kʼo ronojel wa ri e kʼax riʼ. We nimalaj uchuqʼabʼ, qetaʼm che kkunik kresaj wariʼ. Tekʼuriʼ, ¿jasche kubʼan taj? Xqetaʼmaj chrij ri Jehová xuqujeʼ qilom che ri Dios are loqʼoqʼenik, qetaʼm che kʼo jun jasche rumal che areʼ uyaʼom che kʼo ri kʼax (1 Juan 4:8).

10. ¿Jas preguntas xbʼan chrij Dios rumal ri Satanás, xuqujeʼ jas ubʼanik xubʼano?

¹⁰ Rech kqetaʼmaj jasche ri Dios xaq uyaʼom che kʼo taq kʼax, rajawaxik che kojchoman chrij ri e qʼij chiʼ xmajtaj ronojel ri kʼax. Chiʼ Satanás xkun che ri Adán xuqujeʼ ri Eva xeniman ta che ri Jehová, rumal waʼ xbʼan pregutas nim ubʼantajik. Satanás xubʼij taj che xa kʼot uchuqʼabʼ ri Jehová, rumal che retaʼm che ri uchuqʼabʼ ri Jehová kʼot ukʼisik. Xa xubʼij che yaʼtal ta che ri Jehová che kubʼan qʼatbʼal tzij. Chiʼ xubʼij chrij ri Dios che xa jun bʼanal tzij xuqujeʼ kuya ta chke ri rajpatanelabʼ che kekunik kkibʼan ri kkaj, ri Itzel xubʼij che ri Dios are ta jun utz ajqʼatal tzij (chasikʼij uwach Génesis 3:2-5). Xuqujeʼ, xubʼij che ri winaq are utz kkiriqo we ri Dios kuqʼat ta tzij pa kiwiʼ. Rukʼ wariʼ xumajij jun chʼoj chrij ri unimal uqʼatbʼal tzij ri Jehová, ri yaʼtal che, che kuqʼat tzij.

11. ¿Jasche xeʼukamisaj ta ri Jehová ri e itzel taq winaq pa ri Edén?

¹¹ Chiʼ Adán xuqujeʼ ri Eva xeniman ta che ri Jehová, junam taneʼ rukʼ xkibʼij: ‹Rajawaxik ta ri Jehová chqe. Kojkunik  kqachaʼo ri utz xuqujeʼ ri utz taj›. ¿Jas kubʼan Jehová che ukʼutik ri kraj kubʼij ri preguntas riʼ? ¿Jas ukʼutik kubʼan chke konojel ri e uxlabʼal xuqujeʼ ri winaq che kʼo kinojibʼal, che ri xeniman taj qastzij ta ri kkibʼij xuqujeʼ che ri ubʼanik ri jastaq kubʼan ri Dios are qas utz? Kʼo jachin kuchomaj che ri Dios rajawaxik che xeʼukamisaj ri itzel taq winaq tekʼuriʼ xubʼan chi nikʼaj chik. Tekʼuriʼ ri Dios ubʼim chi ri kraj kbʼan cho ri uwach Ulew che kubʼan kotzʼiʼjalaj uwach xuqujeʼ knoj che taq kalkʼwal ri Adán rukʼ ri Eva (Génesis 1:28). Ri Jehová qas kubʼan ri kraj (Isaías 55:10, 11). Xuqujeʼ, wet xeʼukamisaj ri itzel taq winaq pa ri Edén, xuya ta ubʼixik ri kraj kubʼij ri preguntas chrij ri Yaʼtal che kuqʼat tzij.

12, 13. Chayaʼ jun kʼutbʼal re, ¿jasche ri Jehová xaq uyaʼom che ri Satanás kuqʼat tzij cho ri uwach Ulew xuqujeʼ chke ri winaq kkiqʼat tzij chibʼil kibʼ?

¹² Chqakojoʼ jun kʼutbʼal re. Jun ajtij che tajin kukʼut chke ri e akʼalabʼ ri rajilaxik números. Xaq kʼateʼ, jun chke ri akʼalabʼ che kʼo retaʼmabʼal xuqujeʼ xa kniman taj, kubʼij che ri tajin kubʼan che ukʼutik xa utz taj, rukʼ wariʼ tajin kubʼij che wajun ajtij xa utz taj. Ri ala kuya ta kan ubʼixik che areʼ retaʼm jun utz ukʼutik wariʼ. Jujun chke ri e rachiʼl kkikoj ri kubʼij  xuqujeʼ keniman ta che ri ajtij. ¿Jas rajawaxik kubʼan ri ajtij? Kkunik keresaj bʼi ri e itzel taq akʼalabʼ, tekʼuriʼ ¿jas kkichomaj chi ri nikʼaj akʼalabʼ e kʼo chilaʼ? Weneʼ kkichomaj che qastzij ri xkibʼij ri itzel taq akʼalabʼ. Weneʼ nim ta chi kkil wi ri ajtij xuqujeʼ kkichomaj che xa kuxibʼij ribʼ che kilitajik che are utz ta ri ukʼutunik. Tekʼuriʼ chachomaj kʼut che ri ajtij kuya che ri akʼal che kukʼut chkiwach konojel ri ubʼanik wajun ajilanik riʼ.

¹³ Jehová ubʼanom junam rukʼ wariʼ. Masach pa ajolom che ri jachin xeniman ta pa ri Edén xaq xiw ta e areʼ e kʼolik. E kʼo kʼi ángeles xkil ri xbʼantajik (Job 38:7; Daniel 7:10). Ri ubʼanik kubʼan Jehová che rilik wajun itzelal riʼ kukʼam lo jastaq nim ubʼantajik chke ri ángeles xuqujeʼ, chiʼ qʼaxinaq chi ri qʼij, chke konojel ri winaq. Rumal laʼ, ¿jas ubʼanom Jehová? Xaq uyaʼom che ri Satanás kukʼut ri kubʼan areʼ che uqʼatik tzij pa kiwiʼ ri winaq. Xuqujeʼ xaq uyaʼom chke ri winaq che kkiqʼat tzij chibʼil kibʼ pa uqʼabʼ ri Satanás.

14. ¿Jas taq utzilal kuyaʼo chiʼ Jehová xaq uyaʼom che ri winaq kkiqʼat tzij chkixoʼl?

¹⁴ Ri ajtij che xojchʼaw chrij nabʼe kanoq, retaʼm che ri itzel ala xuqujeʼ ri nikʼaj che xebʼe rukʼ qastzij ta ri kkibʼij. Tekʼuriʼ retaʼm che we kuya chke che kkikʼut ubʼanik ri ajilanik rukʼ ri kinojibʼal, konojel ri akʼalabʼ che e kʼo chilaʼ keʼutoʼ wariʼ. Jelaʼ, chiʼ kukʼutu che ri itzel taq akʼalabʼ qastzij ta ri kkibʼij, ri e akʼalabʼ che utz kanimaʼ kkilo che xaq xiw ri ajtij kkunik kukʼut wariʼ. Xuqujeʼ kketaʼmaj jasche keʼesax bʼi wa itzel taq akʼalabʼ riʼ. Junam rukʼ wariʼ, Jehová retaʼm che konojel ri ángeles xuqujeʼ ri winaq che utz kanimaʼ keʼutoʼ wariʼ chiʼ kkilo che ri Satanás xuqujeʼ ri nikʼaj chik itzel taq ángeles qastzij ta ri kkibʼij xuqujeʼ che ri winaq kekun taj kkiqʼat tzij chibʼil kibʼ. Kketaʼmaj wajun nimalaj qastzij che xubʼij ri ajqʼaxal tzij Jeremías: «Ajawaxel, wetaʼm chi ri winaq man pa  uqʼabʼ taj kʼo wi ri ukʼaslemal, chi man kʼo ta utaqanik puwiʼ ri ubʼinem» (Jeremías 10:23).

15, 16. a) ¿Jasche xaq uyaʼom Jehová che naj uchʼijom ri kʼax? b) ¿Jasche xaq uyaʼom ri Dios che kʼo itzelal xuqujeʼ kʼax xuqujeʼ nikʼaj chik?

¹⁵ Tekʼuriʼ ¿jasche xaq uyaʼom Jehová che uchʼijom kʼi junabʼ ri e kʼax? ¿Jasche xaq kuyaʼo che kqʼax itzel taq jastaq? Chojchoman chrij kebʼ jastaq che ri ajtij xojchʼaw chrij nabʼe kanoq che xubʼan taj. Nabʼe, xaq xuya che ri akʼal che kukʼut ri ubʼanik wariʼ, tekʼuriʼ ri ukabʼ, xutoʼ ta che ubʼanik wariʼ. Xa junam rukʼ wariʼ, kʼo kebʼ jastaq che Jehová xuchomaj che qastzij kubʼan taj. Nabʼe, xaq uyaʼom che ri Itzel xuqujeʼ ri e kʼo rukʼ che kkikʼut ri kkibʼij. Rukʼ wariʼ ri Dios uyaʼom che qʼaxinaq kʼi junabʼ. Pa sibʼalaj kʼi junabʼ, ri winaq kikojom kʼi qʼatbʼal tzij xuqujeʼ kibʼanom sibʼalaj kʼi jastaq che kʼot ojer xuqujeʼ nikʼaj chik. Tekʼuriʼ, ri itzelal, ri wiʼjal, ri kamisanik, ri chʼoj xuqujeʼ nikʼaj chik uyaʼom ta kan ukʼiyarik. Rukʼ wariʼ kukʼutu che ri uqʼatbʼal tzij ri winaq utz taj.

¹⁶ Ri ukabʼ, Jehová utoʼm ta ri Satanás che uqʼatik tzij cho ruwach Ulew. Wet ri Dios kuya taj che kʼo itzelal, xuqujeʼ nikʼaj chik kʼax, xa tajin kukʼut riʼ che ri e itzel qastzij ri kkibʼij. Weneʼ kqachomaj che ri oj kojkunik kqabʼan qʼatbʼal tzij chibʼil qibʼ xuqujeʼ che kʼot nijun kʼax kqariqo. Wet ri Jehová jelaʼ kubʼano, xa tajin kubʼan re ri molom tzij. Tekʼuriʼ, «ri Dios man kakuʼin taj kubʼan tzij», o kumol ta tzij (Hebreos 6:18).

17, 18. ¿Jas kubʼan na ri Jehová rukʼ ronojel ri kʼax kikojom ri e qʼatbʼal tzij rech winaq xuqujeʼ ri kubʼan Satanás?

¹⁷ Tekʼuriʼ ¿jas kojkunik kqabʼij chrij ri kʼi taq junabʼ che kʼot nimanik che ri Dios xuqujeʼ che rumal wariʼ kʼo sibʼalaj kʼax? Masach pa qajolom che ri Jehová sibʼalaj nim uchuqʼabʼ. Rumal laʼ, kkunik kresaj na ronojel ri kʼax. Xqetaʼmaj che ri uwach Ulew kbʼan ubʼanik che  ri kʼax uriqom xuqujeʼ kubʼan na jun kotzʼiʼjalaj uwach. Rumal ri kikojonik ri sukʼ winaq, keʼesax pa ri kʼaxkʼolil ukojom ri mak. Rumal ri kʼastajibʼal kesax ri bʼis ri kʼaxkʼolil che uyaʼom ri kamikal. Rumal wariʼ, ri Dios kukoj ri Jesús «che kisachik kiwach ri e uchak ri itzel» (1 Juan 3:8). Jehová kubʼan na ronojel wariʼ pa ri qʼij che kraj areʼ. Sibʼalaj kojkikotik rumal che xubʼan ta wariʼ ojer, rumal ri upaciencia che yaʼom chqe che kqetaʼmaj chrij ri qastzij xuqujeʼ rech kqapatanej (chasikʼij uwach 2 Pedro 3:9, 10). Rumal laʼ, ri Dios tajin keʼutzukuj ri e winaq che kkaj kkiya uqʼij xuqujeʼ keʼutoʼ che uchʼijik ri e kʼax kʼo cho ri uwach Ulew (Juan 4:23; 1 Corintios 10:13).

¹⁸ E kʼo nikʼaj weneʼ kkichomaj che kʼot ronojel ri e kʼax riʼ wet ri Dios xeʼubʼan ri Adán xuqujeʼ ri Eva che kekun taj kkibʼan ri mak. Rech kqetaʼmaj jasche xubʼan ta wariʼ ri Dios, masach pa ajolom ri nimalaj sipanik che Jehová uyaʼom chqe.

19. ¿Jas jun nimalaj sipanik uyaʼom ri Jehová chqe, xuqujeʼ jasche rajawaxik nim kqil wi?

¹⁹ Junam che xqil pa ri kʼutunem 5, qonojel xojbʼanik rech kojkunik kqachaʼ ri kqabʼano. ¿La kawilo che sibʼalaj nim ubʼanik wajun sipanik riʼ? Ri Dios xuqujeʼ xubʼan kʼi chikop, tekʼuriʼ konojel kekun taj kkichaʼo ri utz xuqujeʼ ri utz taj. ¿La kʼo kikotemal qukʼ wet ri Dios xojubʼan junam kukʼ [ri chikop]? Kʼo taj. Rumal laʼ kojkikotik che kojkunik kqachaʼ ri kqabʼano, ri ubʼanik  ri qakʼaslemal, xuqujeʼ ri e qachiʼl kkʼojiʼik. Sibʼalaj utz kqilo che kojkunik kqabʼan wariʼ, xuqujeʼ ri Dios kraj che kʼo wariʼ qukʼ.

20, 21. ¿Jas rajawaxik kqabʼano chiʼ kqachaʼ ri kqabʼano, xuqujeʼ jasche rajawaxik che jelaʼ kqaj?

²⁰ Jehová kraj taj che kqapatanej xaq xiw rumal che kojutaq che ubʼanik (2 Corintios 9:7). ¿Jas kraj ri tat o ri nan: che ri kalkʼwal kubʼij «Sibʼalaj katwaj» rumal che xa kitaqom che ubʼixik, o rumal che kel lo pa ranimaʼ? Rumal laʼ ri pregunta che rajawaxik kabʼan che awibʼ are: «¿Jas ukojik kinbʼan in ri uyaʼom ri Jehová chwe che kinkunik kinchaʼ ri kinbʼano?». Satanás, Adán xuqujeʼ ri Eva utz ta ukojik xkibʼano, rumal che xkixutuj ri Dios Jehová. ¿Jas rajawaxik kabʼano?

²¹ Katkunik utz kabʼan che ukojik wajun nimalaj sipanik riʼ, ri uchaʼik ri kabʼano. Katkunik katkʼojiʼ kukʼ ri sibʼalaj kʼi winaq che e kʼo naqaj che Jehová. Ri e winaq riʼ kkikotemaj ri Dios rumal che kkikʼutu che Satanás xa jun ajmolom tzij xuqujeʼ jun itzel ajqʼatbʼaltzij (Proverbios 27:11). Katkunik jelaʼ kabʼano we kachaʼ ubʼanik jun utzalaj kʼaslemal. Pa ri kʼutunem 12 kyaʼ ubʼixik ri ubʼanik wajun kʼaslemal riʼ.