1, 2. Weho akɔna w’asui wele l’anto ɛlɔ kɛnɛ, ndo asui asɔ mbakonyaka dia ndjaoka ambola akɔna?

L’ƆKƆNGƆ wa ta dia mamba diakalɔma lo wodja ɔmɔtshi wambodiɛnɛ l’ata, wakakundɛ nunu dia wamato l’ana wakadiakema lo ta sɔ lo difuku ɔtɔi dia woke ko vɔ ninga dihole diakɔ la kurusɛ ya totshitshɛ. Kurusɛ tshɛ kaki la efundelo ɛnɛ: “Lande na nganɛ na?” Dimbola dia lonyangu efula sɔ mbatoyaokaka anto tshɛ mbala efula. Anto ndjaokaka dimbola sɔ la lonyangu etena kadiakema wakiwɔ wa ngandji waha l’onongo, kalanyema mvudu yawɔ kana kongawɔ la asui waheyama mbuta l’ɔtɛ w’ata, wa mpokoso, wa hemɔ kana w’awui wa ngala. Vɔ nangaka mbeya lande na kâkomɛ awui wa kandji efula asɔ.

² Lande na katshika Nzambi asui? Naka Jehowa Nzambi ekɔ la wolo tshɛ, la ngandji, la lomba ndo la losembwe, lande na kambolola andja ɔnɛ la lohetsho ndo la awui wa kɔlɔ? Onde wɛ atayaokaka ambola asɔ?

3, 4. a) Kakɔna kɛnya dia kema kɔlɔ mimbola lande na katshika Nzambi asui? b) Ngande wayaoka Jehowa etena kɛnande awui wa kɔlɔ ndo asui?

³ Onde ekɔ kɔlɔ mimbola lande na katshika Nzambi asui? Amɔtshi mbokaka wɔma ɔnɛ naka vɔ mboka dimbola dia ngasɔ, kete wayowaɔsa oko vɔ kema la mbetawɔ k’efula kana  ɔnɛ vɔ hawɔlɛmiya Nzambi. Koko naka wɛ mbadia Bible, kete wɛ ayɛna dia anto wa kɔlamelo ndo wakokaka Nzambi wɔma wakoke ambola wa woho akɔ wâmɛ. Ɛnyɛlɔ, omvutshi Habakuka akambola Jehowa ate: ‘Lande na kamɛnyayɛ ohedia ndo katetemalayɛ menda kɔlɔ? Lande na kele elanyelo la awui wa ngala la ntondo kami? Lande na kele ewanu ndo lande na kambofulanɛ tâmu?’​—Habakuka 1:3.

⁴ Onde Jehowa akahangwɛ omvutshi Habakuka l’ɔtɛ wakandoke ambola wa ngasɔ? Kema. Koko, Nzambi akadje ɛtɛkɛta wa mɛtɛ waki Habakuka ɛsɔ lo efundelo wa lo Bible wakafundama l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma kande. Nzambi akôkimanyiya nto dia nshihodia awui dimɛna ndo dia nde monga la mbetawɔ k’efula. Jehowa nangaka kosalɛ woho akɔ wâmɛ. Ohɔ dia Bible mbetshaka ɔnɛ ‘nde ndjakiyanyaka dikambo diayɛ.’ (1 Petero 5:7) Nzambi petshaka awui wa kɔlɔ ndo asui lo yoho yoleki onto tshɛ. (Izaya 55:8, 9) Ko lâsɔ, lande na kele asui efula l’andja?

5. Ɛkɔkɔ akɔna washama mbala efula dia mɛnya lande na kasowa anto, ko Bible etshatɔ?

⁵ Anto wa lo ɛtɛmwɛlɔ efula mimbolaka ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ ndo waa pastɛrɛ yawɔ dia mbeya lande na kele asui  efula nganɛ. Mbala efula, okadimwelo wakondjawɔ vɔ ɔnɛ: Asui wekɔ lolango la Nzambi ndo oma ko mɔmbɔkɔmbɔla nde akashikikɛ dikambo tshɛ diahomba ntomba ndo mpokoso yatomba. Vɔ mbutɛka anto efula ɔnɛ mboka ya Nzambi yekɔ wolo nembetshiya kana ɔnɛ nde mbadiaka epalanga ndo ana w’akɛnda dia vɔ ntshɔ le nde l’olongo. Koko oko wakayeke, Jehowa Nzambi kema kiɔkɔ y’akambo wa kɔlɔ. Bible mbutaka ɔnɛ: “Dia ntsha kolo, eko etali uma le [Nzambi], dia munganela mbuka eko etali uma le Kanga-Wulu-Tshe.”​—Jɔbɔ 34:10.

6. Lande na kasala anto efula munga ka mama Nzambi onongo w’asui wa l’andja ɔnɛ?

⁶ Onde wɛ mbeyaka lande na kasala anto munga ka mama Nzambi onongo w’asui tshɛ wa l’andja ɔnɛ? Mbala efula, vɔ mamaka Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ onongo nɛ dia vɔ fɔnyaka ɔnɛ nde mɛtɛ mbele ɔnɔmbɔdi w’andja ɔnɛ. Vɔ haweye dui dimɔtshi dia mɛtɛ diele wɔdu, koko ohomba dietsha Bible. Wɛ akeke dui dia mɛtɛ sɔ lo tshapita 3 ya dibuku nɛ yakɛnya dia Satana Diabolo mbele ɔnɔmbɔdi w’andja ɔnɛ.

7, 8. a) Ngande wakɛnɛmɔla andja ɔnɛ lonto laki ɔnɔmbɔdi awɔ? b) Ngande waya asui l’ɔtɛ wa woho wele anto kema kokele ndo wa ‘tena ndo awui wa shashimoya’?

⁷ Bible mbutaka hwe ɔnɛ: “Andja w’otondo wekɔ lo nɔmbɔma oma le Kanga kɔlɔ.” (1 Joani 5:19) Etena kakanyiyayɛ dikambo sɔ, onde wɛ amboka kɛnɛ kalangadiɔ mbuta? Andja ɔnɛ kɛnɛmɔlaka lonto laki etongami ka lo nyuma kahɛnama kelamɛ lo Bible ɔnɛ “ɔnɛ langanyiya nkɛtɛ k’otondo.” (Ɛnyɛlɔ 12:9) Satana ekɔ kanga lohetsho, lokeso ndo esehe. Diakɔ diele, andja walɔmbɔlande ndola la lohetsho, la lokeso ndo la awui w’esehe. Ɔsɔ ekɔ ɔkɔkɔ ɔmɔtshi wele asui efula lo andja ɔnɛ.

⁸ Ɔkɔkɔ wa hende wele asui efula ele, oko wakatadiɛnyi lo tshapita 3, anto kema kokele ndo wekɔ atshi wa pɛkato ntatɛ oma l’ɔtɔmbɔkwɛlɔ waki lo ekambɔ ka Ɛdɛna. Anto wa kɔlɔ nyangaka paka dia mbahemɛ anto akina ndo dui sɔ tondjaka ata, shɔkɔ ndo asui. (Ondaki 4:1; 8:9) Ɔkɔkɔ wa sato wele  asui ele ‘tena ndo awui wa shashimoya tombaka.’ (Ondaki 9:11) L’andja ɔnɛ wele aha Jehowa mbele Ɔnɔmbɔdi, anto koka nsowa naka vɔ tanema lo dihole dia kɔlɔ l’etena ka kɔlɔ.

9. Kakɔna katetawoya ɔnɛ Jehowa ekɔ l’ɔkɔkɔ w’oshika watshikande dia asui ntetemala?

⁹ Ekɔ ekeketshelo le so dia mbeya ɔnɛ Nzambi kema kiɔkɔ y’asui. Aha nde mbatonga ata, diakatanelo, ɔsɔkishelo kana mpokoso y’oma lo diangɔ diakatongama yasoya anto. Koko, sho pombaka mbeya lande na katshika Jehowa asui asɔ tshɛ. Naka nde ekɔ Kanga-Wolo-Tshɛ, kete nde ekɔ la wolo wa nkomiya asui. Ko lande na kahandasale dikambo sɔ? Nzambi ka ngandji kamboteya pombaka monga l’ɔkɔkɔ ɔmɔtshi w’ɔlɔlɔ watshikande asui.​—1 Joani 4:8.

10. Kakɔna kakɔnyɔla Satana, ndo woho akɔna?

¹⁰ Dia mbeya lande na katshika Nzambi asui, sho pombaka nkanyiya etena kakatatɛ asui. Etena kakakonya Satana Adama l’Eva lo tɔmbɔkwɛ Jehowa, dikambo dimɔtshi di’ohomba diakatombe. Satana kɔmɔnyɔla wolo waki Jehowa nɛ dia nde akeyaka dia wolo waki Jehowa bu l’elelo. Koko dikambo diakatombe ele, Satana akɔnyɔla lotshungɔ la nɔmbɔla lele la Jehowa. Etena kakandate dia Nzambi ekɔ kanga kashi ladima anto ande kɛnɛ kele ɔlɔlɔ, Satana akɛnya dia Jehowa ekɔ ɔnɔmbɔdi wa kɔlɔ. (Etatelo 3:2-5) Satana akate dia anto wayonga la lɔsɛnɔ la dimɛna efula aha la ɛlɔmbwɛlɔ ka Nzambi. Nde mɛtɛ akalɔsha lowandji la Jehowa, mbuta ate lotshungɔ lele la nde la nɔmbɔla.

11. Lande na kaki Jehowa kondjaka atɔmbɔki asɔ mbala kakɔ ɔtɔi?

¹¹ Adama l’Eva wakatɔmbɔkwɛ Jehowa. Ekɔ wate kana oko wakate ɔnɛ: ‘Hatolange Jehowa monga Ɔnɔmbɔdi aso. Sho shoamɛ koka nshikikɛ kɛnɛ kele ɔlɔlɔ ndo kɛnɛ kele kɔlɔ.’ Ngande wakakoke Jehowa nkandola dikambo sɔ? Ngande wakandakoke mbetsha ditongami tshɛ diele la lomba di’atɔmbɔki asɔ waki la munga ndo ɛlɔmbwɛlɔ kande mboleki  dimɛna? Onto ɔmɔtshi koka mbuta dia Nzambi akahombe ndjaka atɔmbɔki asɔ mbala kakɔ ɔtɔi ko ntonga anto akina. Koko, Jehowa akate dia sangwelo diande aki dia ndodja nkɛtɛ l’ana w’Adama l’Eva ndo nde akalange dia vɔ nsɛna lo paradiso ka la nkɛtɛ. (Etatelo 1:28) Jehowa kotshaka asangwelo ande nshi tshɛ. (Izaya 55:10, 11) Ndo nto, Jehowa otondodiaka atɔmbɔki asɔ, tshike nde totondokandola dikambo diakatombe diendana la lotshungɔ lele la nde la nɔmbɔla.

12, 13. Sha ɛnyɛlɔ kɛnya lande na kakatshike Jehowa dia Satana nɔmbɔla andja ɔnɛ ndo lande na kakatshike Nzambi di’anto ndjalɔmbɔla vɔamɛ.

¹² Tɔshi ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi. Ohɔsa dia ombetsha ɔmɔtshi ekɔ lo mɛnya ambeki ande woho wa nkamba dikumi dimɔtshi dia wolo. Koko, ombeki ɔmɔtshi wa yimba wele ɔtɔmbɔki ambota dia yoho yakamba ombetsha dikumi sɔ ekɔ kɔlɔ. Dia mɛnya ɔnɛ ombetsha bu l’akoka wa nkamba dikumi sɔ, ɔtɔmbɔki ɔsɔ ambotetemala mbuta dia nde mbeyaka yoho yoleki dimɛna ya nkamba dikumi diakɔ. Ambeki amɔtshi wambɔfɔnya dia nde ekɔ lo mbuta mɛtɛ ko vɔ lawɔ wambɔtɔmbɔkɔ. Kakɔna kahomba ombetsha ɔsɔ nsala? Naka nde ntondja atɔmbɔki asɔ oma lo kalasa, kakɔna kayosala ambeki  akina? Onde vɔ hawotɔfɔnya dia osekawɔ ombeki lakatɔmbɔkwɛ ombetsha ndo wanɛ wakayoyela lokolo lande wekɔ lo mbuta mɛtɛ? Ambeki akina tshɛ wa lo kalasa kɛsɔ mbeyaka ndjonga ko hawoyɔlɛnya ombetsha ɔsɔ lo mfɔnya ɔnɛ nde amboka wɔma nɛ dia wayanga mbishola kashi kande. Ko ohɔsa dia ombetsha ɔsɔ ambosha ombeki w’ɔtɔmbɔki ɔsɔ diaaso dia nde mɛnya ase kalasa woho wahombande nkamba dikumi diakɔ.

¹³ Jehowa akasale oko ombetsha ɔsɔ. Eya diaha atɔmbɔki wa l’Ɛdɛna ato mbakendanaka la dikambo sɔ. Miliyɔ y’andjelo wakendaka dikambo diakɔ. (Jɔbɔ 38:7; Danyɛlɛ 7:10) Kɛnɛ kakahombe Jehowa nsala etena kakatombe ɔtɔmbɔkwɛlɔ ɔsɔ kakahombe monga la shɛngiya y’efula le andjelo asɔ tshɛ ndo le ditongami tshɛ diele la yimba. Kakɔna kakasale Jehowa? Nde akatshikɛ Satana etena ka nde mɛnya woho wayondɔlɔmbɔla anto. Nzambi akatshike nto di’anto ndjalɔmbɔla vɔamɛ l’ɛse k’ɛlɔmbwɛlɔ kaki Satana.

14. Wahɔ akɔna wayokondja anto ndo andjelo w’ɛlɔlɔ oma lo woho wakatshike Jehowa anto dia ndjalɔmbɔla vɔamɛ?

¹⁴ Ombetsha wa l’ɛnyɛlɔ kaso mbeyaka di’ɔtɔmbɔki ndo ambeki akina wakayedi lokolo lande wekɔ lo mbuta kashi. Koko, nde mbeyaka nto dia naka nde ntshika dia vɔ mɛnya kanyi yawɔ, kete dikambo sɔ diayonga la wahɔ le kalasa k’otondo. Naka atɔmbɔki asɔ wambohekɔ, kete ambeki tshɛ w’ɛlɔlɔ wayɛna dia ombetsha ndamɛ oto mbele l’akoka wa mbetsha. Vɔ wayoshihodia lande na kamboyotondja ombetsha atɔmbɔki asɔ tshɛ oma lo kalasa. Woho akɔ wâmɛ mbele, Jehowa mbeyaka di’anto ndo andjelo w’ɛlɔlɔ tshɛ wayokondja wahɔ etena kambowɛna dia Satana la atɔmbɔki w’asekande wambokita tatala ndo di’anto hawokoke ndjalɔmbɔla vɔamɛ. Vɔ wayeya dikambo dia mɛtɛ di’ohomba nɛ oko Jɛrɛmiya ya lo nshi y’edjedja lakate ate: “[Jehowa] li, dimi mbeyaka nti: Untu hakendakendaka lu mbuka uma lu wulu andi! Lam’atundokendakendaka, ndi ndame heyi nombola ekulu andi.”​—Jɛrɛmiya 10:23.

15, 16. a) Lande na kakatshike Jehowa di’asui ntetemala edja efula nganɛ? b) Lande na kahashimbe Jehowa di’awui wele oko diakatanelo dia kɔlɔ efula salema?

¹⁵ Ko lande na kambotshika Jehowa asui edja efula nganɛ? Ndo lande na kahandasale woho waha awui wa kɔlɔ ntomba? Tɔsɛdingole awui ahende waki ombetsha wa lo ɛnyɛlɔ kaso kokoka nsala. Dui dia ntondo ele, takandahombe nshimba ombeki w’ɔtɔmbɔki ɔsɔ dia nde mɛnya woho wakambawɔ dikumi sɔ. Dui dia hende ele, ombetsha takandahombe nkimanyiya ɔtɔmbɔki ɔsɔ lo okambelo wa dikumi diakɔ. Woho akɔ wâmɛ mbele, Jehowa akɔshi yɛdikɔ yaha nsala awui ahende. Tɔsɛdingole awui akɔ. Dui dia ntondo ele, nde koshimba Satana ndo anto wakayele lokolo lande dia vɔ mɛnya woho wewɔ la shadiya. Ɔnkɔnɛ, aki ohomba mbatshikɛ etena. Lo nunu di’ɛnɔnyi dia lo ɔkɔndɔ w’anto, anto wakahembe toho tshɛ ta ndjalɔmbɔla vɔamɛ kana toho tshɛ ta mandji y’anto. Anto wambohama lo awui amɔtshi wa siansɛ ndo l’awui akina, koko awui wa kɔlɔ, wola, diakatanelo ndo ata wekɔ lo taleke fulanɛ lo yoho yoleki tshɛ kɔlɔ. Ambɛnama kakianɛ dia ɛlɔmbwɛlɔ k’anto kambokita tatala.

¹⁶ Dui dia hende ele, Jehowa hakimanyiya Satana dia nɔmbɔla andja ɔnɛ. Naka Nzambi nshimba diakatanelo dia kɔlɔ efula diasalema, shi kete lâsɔ nde osukɛ atɔmbɔki? Shi Nzambi otoyokonya anto lo mfɔnya ɔnɛ ondo anto koka ndjalɔmbɔla vɔamɛ aha la etombelo wa kɔlɔ monga? Jehowa otondosala akambo lo yoho shɔ, tshike nde lawɔ oteta lo wedi w’akanga wa kashi. Koko, “Nzambi hakoke pondjo mbuta kashi.”​—Hɛbɛru 6:18.

17, 18. Kakɔna kayosala Jehowa lo dikambo di’awui wa kɔlɔ wambosalema lo ɛlɔmbwɛlɔ k’anto ndo lo shɛngiya ya Satana?

¹⁷ Onde awui wa kɔlɔ wambosalema l’edja tshɛ kambɔtɔmbɔkwɛ anto Nzambi wayoshila? Sho pombaka mbohɔ dia Jehowa ekɔ Kanga-Wolo-Tshɛ. Ɔnkɔnɛ, nde koka ndo ayoshidiya asui wele l’anto. Oko wakatadiɛnyi, okama aso wa nkɛtɛ hawototetemala ndanyema nɛ dia vɔ wayokoma Paradiso.  Etombelo w’oma lo pɛkato wayonyɛma diɛsɛ oma lo mbetawɔ kele l’anto l’olambo waki Yeso ndo nyɔi kayonyɛma diɛsɛ oma lo eolwelo. L’etena kɛsɔ, Nzambi ayokamba la Yeso dia “ndanya akambo wa Diabolo.” (1 Joani 3:8) Jehowa ayokotsha awui asɔ tshɛ paka l’etena kakandashikikɛ. Sho koka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo woho wakinde kosala awui esadi esadi, nɛ dia solo diande dia lotutsha diamboyotosha diaaso dia mbeka akambo wa mɛtɛ ndo dia mbokambɛ. (2 Petero 3:9, 10) La ntondo k’awui asɔ kotshama, Nzambi ekɔ lo ntetemala nyanga anto wele l’etema w’ɛlɔlɔ ndo ekɔ lo mbakimanyiya dia vɔ mbikikɛ asui tshɛ wakoka mbakomɛ l’andja ɔnɛ w’ofukutanu.​—Joani 4:23; 1 Kɔrɛtɔ 10:13.

¹⁸ Anto amɔtshi mbeyaka ndjambola ɔnɛ: Shi asui anɛ tshɛ totowonga otondoyala Nzambi akatonge Adama l’Eva lo yoho yahawakoke ntɔmbɔkɔ? Dia nkadimola dimbola sɔ, wɛ pombaka mbohɔ woshasha w’oshinga wolo wakakosha Jehowa.

19. Woshasha akɔna w’oshinga wolo wakatosha Jehowa, ndo lande na kahombaso mbɔ̂sa la nɛmɔ?

¹⁹ Oko wakatadiɛnyi lo tshapita 5, anto wakatongama la dikoka dia nsala kɛnɛ kalangawɔ. Onde wɛ mbeyaka nɛmɔ dia woshasha ɔsɔ? Nzambi akatonge nyama yaheyama mbadia, koko yɔ ndjalɔmbɔlaka la solo dia lôtɔ. (Tokedi 30:24) Onto akasale waa rɔbo wakoka kongɛma woho wa vɔ nsala paka akambo wakawakongɛ lɔkɔ ato. Onde totɔngɛnangɛna dia Nzambi totonga yoho shɔ? Kema. Sho tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia monga la lotshungɔ la nsɔna woho w’onto walangaso monga, eyango walangaso ndjadjɛ, angɛnyi aso ndo akambo  akina. Sho ngɛnangɛnaka dia monga la yema ya lotshungɔ ndo Nzambi nangaka dia sho monga la lotshungɔ la ngasɔ.

20, 21. Ngande wakokaso nkamba la woshasha wa nsala kɛnɛ kalangaso lo yoho yoleki dimɛna, ndo lande na kahombaso nsala dikambo sɔ?

²⁰ Jehowa hangɛnangɛna anto watshutshuyawɔ lotshutshuya dia mbokambɛ. (2 Kɔrɛtɔ 9:7) Tɔshi ɛnyɛlɔ: Naka ɔna ndamɛ mbutɛ ombutshi ande ate: “Dimi kolangaka,” la vɔ mbolakanya dia mbuta ngasɔ, kakɔna kayoleka ngɛnyangɛnya ombutshi ande? Diakɔ diele, dimbola diakoka nkana la yɛ yimba diɔ nɛ: Ngande wayomokamba la lotshungɔ lakambisha Jehowa la nsala kɛnɛ kalangami? Satana ndo Adama l’Eva wakakambe la lotshungɔ lawɔ lo yoho yoleki tshɛ kɔlɔ. Vɔ wakoke Jehowa ɔkɔngɔ. Onde ndo wɛ mbayosala ngasɔ?

²¹ Wɛ ekɔ la diaaso dia nkamba la woshasha wakawakosha wa nsala kɛnɛ kalangayɛ lo yoho yoleki dimɛna. Wɛ koka mbɔtɔ l’ɔnɔngɔ wa miliyɔ y’anto wambeta lo wedi wa Jehowa. Vɔ ngɛnyangɛnyaka Nzambi nɛ dia vɔ wekɔ l’ɔnɔngɔ w’anto wɛnya dia Satana ekɔ ɔnɔmbɔdi wa kashi ndo wambokita tatala. (Tokedi 27:11) Wɛ lawɔ koka nsala dikambo sɔ lo monga la dionga dia dimɛna. Kɛsɔ mbayotɔsɛdingola lo tshapita yayela.