Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

XNAQʼTZBʼIL 12

¿Tiʼ kbʼantel quʼn tuʼn ttzalaj Dios qiʼj?

¿Tiʼ kbʼantel quʼn tuʼn ttzalaj Dios qiʼj?
  • ¿Tzeʼn jaku tzʼok teya te tamiw Dios?

  • ¿Tiʼ toklen tiʼja aju tqʼama Satanás?

  • ¿Alkyechaq bʼinchbʼen nya bʼaʼn toj twitz Dios?

  • ¿Tiʼ kbʼantel tuʼna tuʼn ttzalaj Dios tiʼja?

1, 2. ¿Alkyeqe e ok te tamiw Dios?

¿ALKYE teya xjal jaku jaw tjyoʼn tuʼn tok te tamiwoya? Jakulo jaw tjyoʼna jun xjal aju junx t-xim, junx tajbʼil (tgan) ex junx tbʼinchbʼen tukʼila. Ex jakule jaw tjyoʼna jun xjal aju ateʼ tbʼanel tmod, aju mans ex aju in kubʼ tbʼinchaʼn tbʼanel toj tkyaqil ambʼil.

2 Toj tkyaqil ambʼil o tzikʼ, o che jaw tjyoʼn Dios junjun xjal tuʼn kyok te tamiw. Jun techel tiʼj jlu, ok tqʼoʼn Dios Abrahán te tamiw (kjawil uʼjit Isaías 41:8; Santiago 2:23). Tqʼama Dios jlu tiʼj David: «Ate jlu jun xinaq [moqa ichan] ik tzaʼnx wajbʼile» (Hechos 13:22). Ax ikx tqʼama qa ‹kʼujlaʼntaq Daniel tuʼn› (Daniel 9:23).

3. ¿Alkyeqe xjal in che jaw tjyoʼn Jehová tuʼn kyok te tamiw?

3 ¿Tiquʼn ok Abrahán, David, ex Daniel te tamiw Jehová? Jun techel tiʼj jlu, aju xi tqʼamaʼn Jehová te Abrahán: «Tuʼnju ma txi tnimana nyole» (Génesis 22:18). A jlu in tzaj tyekʼun qa in che jaw tjyoʼn Jehová aʼyeju xjal in kubʼ kybʼinchaʼn tajbʼil. Xi tqʼamaʼn Jehová jlu kye aj Israel: ‹Che nimane weye tuʼntzun woke te Kydiose, atzun kyeye tuʼn kyoke te jun tnam etzan wuʼne› (Jeremías 7:23). Ax ikx teya jaku tzʼoka te tamiw Jehová qa ma che okx tbʼiʼna tkawbʼil.

IN NONIN JEHOVÁ KYIʼJ QE TAMIW

4, 5. ¿Alkye tten in najbʼen tipumal Jehová tuʼn tonin kyiʼj qeju in che ajbʼen te?

4 Tbʼanel qa ma qo ok te tamiw qMan Dios. In tzaj tqʼamaʼn Xjan Uʼj (Biblia) qa in jyon Jehová ambʼil tuʼn t-xi «tqʼoʼn kyipun qeju axix tok nnoʼk qeʼ kykʼuʼj tiʼj» (2 Crónicas 16:9). ¿Tzeʼn jaku tzʼajbʼen tipumal (tbʼalor) Dios tuʼn tonin tiʼja? Jun tten aju in tzaj tqʼamaʼn Salmo 32:8: «Kxel nqʼoʼne xnaqʼtzbʼil teya, kxel nqʼoʼne consej bʼaʼn teya, kxel nyekʼune teya alkye bʼe tuʼn t-xi tiʼna».

5 ¡Tbʼanelxix qe tyol Jehová lu, quʼn in tzaj tyekʼun alkye tten kʼokel xqʼuqina tuʼn! Ok kxel tqʼoʼn Jehová kawbʼil aju at tajbʼen teya ex qa ma chex tbʼiʼna kawbʼil lu, ok tzul onina tuʼn. Taj (tgan) Dios tuʼn tonin tiʼja aj tok weʼya twitz nya bʼaʼn (kjawil uʼjit Salmo 55:22). Tuʼntzunju, qa ma tzʼajbʼena te Jehová tuʼn tkyaqil tanmiya, jaku tnaʼya ik tzeʼn tnaʼ salmista, tej tqʼama jlu: «At Qman wukʼile tkyaqil maj, ex tuʼnju at ntxlaje tuj nbʼanqʼabʼe, mlay chin yukche» (Salmo 16:8; 63:8). A jlu in tzaj tyekʼun qa jaku tzʼonin Jehová tiʼja tuʼn tkubʼ tbʼinchena aju tbʼanel in nela toj twitz. Naqtzen tuʼnj, ik tzeʼn o tzʼok tojtzqiʼna, at jun aj qʼoj tiʼj Dios aju nya taj tuʼn bʼent jlu tuʼna.

AJU TQʼAMA SATANÁS

6. ¿Tiʼ tqʼama Satanás kyiʼj xjal?

6 Ik tzeʼn kubʼ qxnaqʼtzaʼn toj xnaqʼtzbʼil 11, tqʼama Satanás qa mitiʼ (tiloʼ) toklen Dios tuʼn tkawin. Tqʼama qa in yolin Jehová nya ax yol ex qa jun nya bʼaʼn ajkawilte, quʼn mitiʼtaq in xi tqʼoʼn ambʼil te Adán tukʼe Eva tuʼn tkubʼ kyximin alkye bʼaʼn ex alkye nya bʼaʼn. Tej otaq che ilen tnejel qtat, chmet nim (bʼampo) kykʼwaʼl twitz Txʼotxʼ ex tzaj tzyet tuʼn tyolin Satanás nya bʼaʼn kyiʼj kykyaqil xjal. Chʼixmi a jlu tqʼama: «Mitiʼ in che ajbʼen xjal te Dios tuʼn tkyaqil kykʼuʼj. Qa ma tzaj qʼoʼn ambʼil weye, jaku tzʼel npaʼne alkyexku xjal tiʼj Dios». Aju txʼolbʼabʼil tiʼj Job in tzaj tyekʼun qa iktaq t-xim Satanás jlu. Pero ¿alkye Job ex tiʼtaq toklen tukʼeju tqʼama Satanás?

7, 8. a) ¿Tiquʼn junxitl Job kywitz qeju xjal e anqʼin junx tukʼil? b) ¿Tiʼ tqʼama Tajaw il tiʼj Job?

7 Ma tzikʼ chʼixmi oxe mil tukʼe waqaq syent abʼqʼi atxix tej tanqʼin Job. Jun tbʼanel xjaltaq te, tuʼntzen jlu tqʼama Jehová: «Mi aʼl juntl xjal twitz txʼotxʼ in pon ik tzaʼn te, in anqʼin tuj tumelxix ex tzʼaqlxix, bʼaʼn niman weye, ex tpaʼn tibʼ tiʼj mya bʼaʼn» (Job 1:8). A jlu in tzaj tyekʼun qa in tzalajtaq Jehová tiʼj Job.

8 Tqʼama Tajaw il qa nya tuʼn tkʼujlabʼil Job in najbʼentaq te Jehová. Xi tqʼamaʼn jlu te Jehová: «Bʼaqa mya tuʼnju mintiʼ in taqʼa ambʼil tuʼn ttzaj jun mya bʼaʼn tiʼj, mi kyiʼj qeju ateʼ tuj tja ex mi tiʼj tkyaqilju at te; kyʼiwlaʼn tuʼna tkyaqilju in tbʼinchaʼn, ex tuʼn jlu ma che chmet-xix qe talun tuj txʼotxʼ lu. Qʼiʼn elchaqa tkyaqilju at te, ex jakutzun tila qa mi xyolin mya bʼaʼn tiʼja twitzkuya» (Job 1:10, 11).

9. ¿Tiʼ bʼent tuʼn Jehová tuʼn t-xi ttzaqʼweʼn aju tqʼama Satanás, ex tiquʼn?

9 Tqʼama Satanás qa in najbʼentaq Job te Dios oʼkx tuʼnju in tzajtaq qʼoʼn te. Ax ikx tqʼama qa ma tzʼok joybʼil tiʼj Job, jakutaq tzʼel tpan tibʼ tiʼj Dios. ¿Tiʼ bʼent tuʼn Jehová tej tqʼama Tajaw il jlu? Quʼn attaq toklen jlu tukʼe Job, xi tqʼoʼn Jehová ambʼil te Satanás tuʼn tok Job tuʼn toj malbʼil. A jlu tzultaq tyekʼun qa kʼujlaʼntaq Jehová tuʼn Job moqa nya.

OK JOB TOJ MALBʼIL

10. ¿Tiʼ nya bʼaʼn tzaj toj tanqʼibʼil Job, ex tiʼ tqʼama tiʼj jlu?

10 Ok ten naj Satanás bʼinchal nim nya bʼaʼn tiʼj Job. Bʼant tuʼn, tuʼn kyxi elqʼaʼn qe talun Job ex aʼyetzen txqantl talun e kyim ex chʼixmi kykyaqil tmajen e kubʼ bʼiyoʼn. Naj tqʼinemabʼil Job tuʼn tkyaqil jlu. Yajxitl, tzaj juntl nya bʼaʼn tuʼn Tajaw il tiʼj Job, quʼn e kyim qe lajaj tkʼwaʼl tej ttzaj nim kyqʼiqʼ. Pero «maske tzaj tkyaqil jlu tiʼj Job, pero mintiʼ jun il o tbʼincha ex mintiʼ o yolin mya bʼaʼn tiʼj Dios» (Job 1:22).

11. a) ¿Tiʼ mastl tqʼama Satanás tiʼj Job ex tiʼ bʼant tuʼn Jehová? b) ¿Tiʼ tqʼama Job tej ttzaj tyabʼ?

11 Kukx ok tilil tuʼn Satanás. Kubʼlo t-ximen qa jakutaq tzikʼx tuʼn Job tkyaqilju otaq tzaj tiʼj, pero qa ma tzaj jun yabʼil tiʼj jakutaq tzʼok ten yolil nya bʼaʼn tiʼj Dios. Kyjuʼtzun xi tqʼoʼn Jehová ambʼil te Satanás tuʼn tok tkʼixbʼisaʼn Job tukʼe jun yabʼil. Pero mitiʼx chewix qʼuqbʼil tkʼuʼj Job tiʼj Dios tuʼn jlu. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa «mintiʼ il o tbʼincha Job ex mi jun yol mya bʼaʼn tma, maske tzaj nimku mya bʼaʼn tiʼj» (Job 2:10).

Tzaj kʼiwlaʼn Job tuʼnju kukx ajbʼen te Dios

12. ¿Tzeʼn kubʼ tyekʼun Job qa aju tqʼama Satanás nya ax tok?

12 Mitiʼtaq ojtzqiʼn tuʼn Job qa tuʼn Satanás otaq tzaj nim nya bʼaʼn tiʼj. Quʼn mitiʼxix ojtzqiʼntaq tuʼn Job tiʼ tqʼama Satanás tiʼj toklen Jehová tuʼn tkawin, in xobʼtaq qa tuʼn Dios otaq tzaj nim nya bʼaʼn tiʼj (Job 6:4; 16:11-14). Pero kukx ajbʼen Job te Jehová. Nya oʼkxju, ax ikx tukʼe tbʼanel tmod kubʼ tyekʼun qa nya ax tok (nya bʼanax) aju tqʼama Satanás, aju qa in najbʼentaq te Dios naq tuʼnju in tzaj qʼoʼn te.

13. ¿Tiʼ bʼant tuʼnju kukx ajbʼen Job te Dios?

13 Tuʼnju kukx ajbʼen Job te Jehová, bʼant tuʼn t-xi tqʼoʼn Jehová jun tbʼanel tzaqʼwebʼil te Satanás. Ok Job te jun tbʼanel tamiw Jehová ex tzaj tkʼiwlaʼn Jehová tuʼnju kukx ajbʼen te (Job 42:12-17).

¿TIʼ TOKLEN TIʼJA AJU TQʼAMA SATANÁS?

14, 15. ¿Tiquʼn in xi qqʼamaʼn qa aju tqʼama Satanás at toklen kyiʼj kykyaqil xjal, ex nya oʼkx tiʼj Job?

14 Nya oʼkx tiʼj Job yolin Satanás tej tqʼama qa mitiʼtaq in najbʼen Job tukʼe tkʼujlabʼil. Ax ikx yolin qiʼj qkyaqil. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios jlu toj Proverbios 27:11: «Nkʼwaʼl, toka at tnabʼla tuʼntzun ntzalaje tiʼja; kyjaʼtzun jaku che tzaqʼwet wuʼne qeju in che yolin mya bʼaʼn wiʼje». Ik tzeʼn ikʼ tiʼj Job, a Satanás mas in yolin nya ax yol tiʼj Dios ex kyiʼj tmajen, ax ikx in tzaj kyyekʼun yol lu qa kukx tyolin Satanás nya ax yol jaʼlo (jaʼla). Qa ma kubʼ qbʼinchan aju tbʼanel in nela toj twitz Dios, in qo onin tuʼn t-xi ttzaqʼweʼn Dios qa nya ax tok aju tzaj tqʼamaʼn Satanás, iktzun tten jaku tzalaj Dios quʼn. ¿Tiʼ teya t-xim tiʼj jlu? Maske, moqa inchq, kbʼel qchʼexpun qibʼ toj qanqʼibʼil, pero tbʼanel qa ma qo onin tuʼn t-xi tzaqʼwet aju nya ax tyol Satanás.

15 Tqʼama Satanás jlu: «Qa mya tiʼjku t-ximlal xjal ma tzaj yajbʼil, mlay bʼisun tuʼn tlaj, porque jaku txi tqʼoʼn tkyaqilju at te noq tuʼn kukx tanqʼin» (Job 2:4). Tej ttzaj tqʼamaʼn Satanás aju yol «xjal», kubʼ tyekʼun qa nya oʼkx in yolintaq nya bʼaʼn tiʼj Job, ax ikx in yolintaq nya bʼaʼn kyiʼj kykyaqil xjal. Aju tqʼama Satanás nim toklen, quʼn tukʼe jlu kubʼ tyekʼun qa ax ikx yolin nya bʼaʼn tiʼja. Aj ttzaj nya bʼaʼn tiʼja, tajbʼil Satanás tuʼn miʼ tajbʼentla te Dios. ¿Tiʼ jaku tzʼajbʼen tuʼn Satanás tuʼn miʼ tajbʼentla te Dios?

16. a) ¿Tiʼchaq in najbʼen tuʼn Satanás tuʼn kyel tpaʼn xjal tiʼj Dios? b) ¿Tzeʼn jaku che ajbʼen tiʼchaq tuʼn Satanás tuʼn miʼ tajbʼentla te Dios?

16 Ik tzeʼn o xnaqʼtzan tiʼj toj xnaqʼtzbʼil 10, in najbʼen nim tiʼchaq tuʼn Satanás tuʼn kyel tpaʼn xjal tiʼj Dios. Jun tten, aju in nok lipen «ik tzaʼn jun bʼalun [moqa jun león], in jyon tiʼj alkye jun tuʼn t-xi tchyoʼn» (1 Pedro 5:8). Qa nya kyaj tamiwoya, ex qe toj tjaya, ex txqantl xjal tuʼn t-xnaqʼtzana ex tuʼn tkubʼ tbʼinchaʼna aju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios, a Satanás in nonin tuʼn bʼant jlu kyuʼn (Juan 15:19, 20). * Ax ikx in bʼant juntl tiʼ tuʼn Satanás, «in bʼaj tchʼexpun tibʼ, nnoʼk tqʼoʼn tibʼ ik tzaʼn jun anjel in qoptzʼaj» (2 Corintios 11:14). Tkyaqil jlu in tzaj tyekʼun qa jaku tzʼajbʼen nim tiʼchaq tuʼn Tajaw il tuʼn tkubʼ sbʼuʼna tuʼn ex tuʼn miʼ tkubʼ tbʼinchena aju in tzalaj Dios tiʼj. Jun kyxol qeju tiʼchaq in che ajbʼen tuʼn Satanás aju bʼisbʼajil. Jakulo bʼant tuʼn, tuʼn tkubʼ t-ximana qa mlayx bʼant tajbʼil Dios tuʼna (Proverbios 24:10). Pero qa ma tzʼok Satanás «ik tzaʼn jun bʼalun» aju in tzanun wen ex moqa ma tzʼok te jun «anjel in qoptzʼaj», ax tyolju in tqʼamaʼn: aju qa ma tzʼok weʼya twitz nim nya bʼaʼn ok kjel ttzaqpiʼna tuʼn tajbʼena te Dios. ¿Tzeʼn jaku kubʼ tyekʼuna qa nya ax tok aju in tzaj tqʼamaʼn Satanás ex qa kukx jaku tzʼajbʼena te Dios ik tzeʼn Job?

QBʼINKX QE TKAWBʼIL JEHOVÁ

17. ¿Tiquʼn in chex qbʼiʼn tkawbʼil Jehová?

17 Jaku kubʼ tyekʼuna qa nya ax tok aju tqʼama Satanás qa ma kubʼ tbʼinchaʼna aju tbʼanel toj twitz Dios. ¿Tiʼ t-xilen jlu? In tzaj ttzaqʼweʼn Tyol Dios kyjalu: «Kykʼujlame Qman Dios tuʼn tkyaqil kyanmiye, tuʼn tkyaqil kykʼuʼje ex tuʼn tkyaqil kyipune» (Deuteronomio 6:5). Qa ma ten mas tkʼujlabʼila tiʼj Dios ok ktel mas tajbʼila tuʼn tkubʼ tbʼinchena aju in tzaj tqʼamaʼn teya. Kubʼ ttzʼibʼen apóstol Juan jlu: «Qa kʼujlaʼn Dios quʼn, che japunel qe tmandamyent quʼn». Qa kʼujlaʼnxix Jehová tuʼna tukʼe tkyaqil tanmiya, ok kʼelel tnikʼa qa aʼye «qe tmandamyent mya kyuw qe», toj juntl yol, nya jun iqtzqe (1 Juan 5:3).

18, 19. a) Qʼamantza junjun tkawbʼil Jehová (jyonqekuxa xnaqʼtzbʼil tok tbʼi: « Qikʼumil aju nya bʼaʼn toj twitz Jehová»). b) ¿Tiquʼn in xi qqʼamaʼn qa mitiʼ in tzaj tqanin Dios aju mlay bʼant quʼn?

18 ¿Alkyeqe tkawbʼil Jehová? At toklen junjun kyukʼe bʼinchbʼen aʼyeju ilxix tiʼj tuʼn kyel qikʼen. Bʼaʼn tuʼn tok tqʼoʼn twitza tiʼj xnaqʼtzbʼil tok tbʼi: « Qikʼumil aju nya bʼaʼn toj twitz Jehová». Atz jatumel in tzaj yekʼun junjun bʼinchbʼen aʼyeju nya bʼaʼn in che ela toj twitz Dios. Kyxol qe jlu atlo junjun bʼaʼn jaku tzʼela toj twitza. Pero qa ma ximana kyiʼj texto ateʼkux toj t-xaq 122, ok kʼokel tojtzqiʼna qa mas bʼaʼn tuʼn kyokx qbʼiʼn tkawbʼil Dios. Kwestlo tuʼn tkyaj ttzaqpiʼna junjun nya bʼaʼn. Pero aʼyeju xjal in kubʼ kybʼinchaʼn tajbʼil Dios, in che tzalajxix wen (Isaías 48:17, 18). Ax ikx teya jaku bʼant tajbʼil Dios tuʼna. ¿Tiquʼn in xi qqʼamaʼn jlu?

19 Tuʼnju mitiʼ in tzaj tqanin Jehová aju mlay bʼant quʼn (kjawil uʼjit Deuteronomio 30:11-14). Mas ojtzqiʼn tuʼn alkye jaku bʼent quʼn ex alkye melay bʼent quʼn (Salmo 103:14). Ax ikx jaku qo tzaj tonin tuʼn kyokx qbʼiʼn tkawbʼil. Kubʼ ttzʼibʼen apóstol Pablo jlu: «Pero ate Dios bʼaʼn tuʼn tqeʼ qkʼuʼj tiʼj, mlay che kyaj qʼoʼne tuʼn Dios tuʼn kyoke tuj joybʼil kyiʼje nimxix, aju mlay tzikʼx kyuʼne. Ok kyoke tuj joybʼil kyiʼje, ktzajel tyekʼun Dios jun tumel tzaʼn tten tuʼn kyexe tuj, tuʼntzun tikʼx kyuʼne» (1 Corintios 10:13). Tuʼn tikʼx quʼn, jaku tzaj tqʼoʼn Jehová «nimxix qipumal» (2 Corintios 4:7).

¿TZEʼN QMOD KTEL TUʼN TTZALAJ DIOS QIʼJ?

20. ¿Alkyeqe tmoda che tel tuʼntzen ttzalaj Dios tiʼja, ex tiquʼn nim kyoklen jlu?

20 Tuʼn ttzalaj Jehová qiʼj, nya oʼkx kʼelel qikʼen aju nya bʼaʼn toj twitz. Ax ikx ok kʼokel qkʼujlaʼn aju in nok tkʼujlaʼn (Romanos 12:9). Qa in tzalaj teya tuʼn ttena tukʼil jun xjal aju junx t-xim, junx tajbʼil ex junx tbʼinchbʼen tukʼila, ax ikx te Jehová in tzalaj kyiʼj xjal tbʼanel kymod. Tuʼntzen jlu, il tiʼj tuʼn tok tkʼujlaʼna aju in nok tkʼujlaʼn Jehová. In tzaj tqʼamaʼn Salmo 15 alkye qeju tiʼchaq in che ok tkʼujlaʼn Jehová ex alkyeqe in che ok tqʼoʼn te tamiw (kjawil uʼjit Salmo 15:1-5). In kubʼ kyyekʼun tamiw Jehová aju ‹in tqʼoʼn Xewbʼaj Xjan atzun jlu: Tuʼn tten kykʼujlalil, tuʼn kytzalaj, tuʼn tten kymojbʼabʼl kyibʼ, tuʼn tten kypasens, tuʼn kybʼinchante xtalbʼil te juntl, tuʼn tten kybʼanil, tuʼn kyweʼxix tuj kyokslabʼl, tuʼn kyok mans, ex tuʼn kyjakʼunte kyibʼ› (Gálatas 5:22, 23).

21. ¿Tiʼ kʼonil tiʼja tuʼn kyten tbʼanel tmoda?

21 Aju jaku tzʼonin tiʼja tuʼn kyten tbʼanel tmoda aju qa ma uʼjina ex qa ma xnaqʼtzana tiʼj Tyol Dios tkyaqil qʼij. Ax ikx aj tok tojtzqiʼna alkye tajbʼil Jehová ok ktel t-xima ik tzeʼn te (Isaías 30:20, 21). Qa ma tzʼokxix tkʼujlaʼna Jehová, ok kʼokel tilil tuʼna tuʼn tkubʼ tbʼinchena aju bʼaʼn in nela toj twitz.

22. ¿Tiʼ tzul teya ex tiʼ kbʼel tyekʼuna qa ma kubʼ tbʼinchena aju bʼaʼn toj twitz Dios?

22 Il tiʼj tuʼn tok tilil quʼn tuʼn tkubʼ qbʼinchaʼn aju bʼaʼn in nela toj twitz Jehová. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa ma kyaj qtzaqpiʼn ojtxe qten, ik tten jlu ik tzeʼn aj tel qiʼn ttxʼaqan qxbʼalun ex in nok qqʼoʼn juntl akʼaj moqa saq qxbʼalun (Colosenses 3:9, 10). Tqʼama salmista jlu kyiʼj tkawbʼil Dios: «Qa ma che japun wuʼne, nim bʼaʼn in kybʼinchaʼn weye» (Salmo 19:11). Qa ma kubʼ tbʼinchaʼna aju bʼaʼn in nela toj twitz Dios, ok tzul nim tbʼanel teya. Ax ikx ok kbʼel tyekʼuna qa nya ax tyol Satanás tzaj tqʼamaʼn ex ok ktzalajel Jehová tuʼna.

^ taqik' 16 Mitiʼ in tzaj tyekʼun jlu qa in che ajbʼenxix xjal tuʼn Satanás tuʼn miʼ tajbʼena te Dios. Pero a Satanás kydios xjal, ex kykyaqil xjal twitz txʼotxʼ ateʼkx tjaqʼ tipumal (2 Corintios 4:4; 1 Juan 5:19). Tuʼntzun jlu, nya nim toklen toj kywitz xjal qa ma qo ajbʼen te Dios ex atle junjun ok kʼelel ikʼena kyuʼn.