1. Mɛnɔ bɔ níhi tsuo nɛ wami ngɛ a mi ɔ?

GBALƆ Yeremia de ke, ‘Anɔkuale Mawu ji Yehowa; lɛ ji Mawu hɛ kalɔ ɔ nɛ.’ (Yeremia 10:10) Jehanɛ hu, Yehowa Mawu ji níhi nɛ wami ngɛ a mi ɔ tsuo Bɔlɔ. Hiɔwe bɔfo ɔmɛ de Mawu ke: “Mo lɛ o bɔ níhi tsuo; o bɔ mɛ bɔ nɛ o suɔ kaa a hi. Nɛ a ngɛ ja pɛ!” (Kpojemi 4:11) Matsɛ David la yi jemi la ha Mawu ke: “O mi lɛ wami tsuo jeɔ kɛ baa.” (La 36:9) Enɛ ɔ tsɔɔ kaa wami ji nike ní nɛ je Mawu ngɔ.

2. Mɛni Mawu peeɔ kɛ baa wa yi?

² Yehowa baa wa yi hulɔ. (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 17:28) Lɛ ji nɔ nɛ haa wɔ niye ní nɛ wa yeɔ, nyu nɛ wa nuɔ, kɔɔhiɔ nɛ wa muɔ, kɛ zugba nɛ wa ngɛ nɔ ɔ. (Kane Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 14:15-17.) Bɔ nɛ Yehowa to ní nɛ ɔmɛ a he blɔ nya saminya ha he je ɔ, a haa wɔ bua jɔmi. Se bɔ nɛ pee nɛ wa ná si himi ɔ mi bua jɔmi kɛ pi si ɔ, e he hia kaa waa kase Mawu mlaa amɛ nɛ waa nyɛɛ ngɛ nya.—Yesaya 48:17, 18.

3. Mɛni ji Mawu juɛmi ngɛ Habel nɛ Kain gbe lɛ ɔ he?

³ Mawu suɔ kaa waa bu wami kaa e he jua wa—wɔ nitsɛmɛ wa wami kɛ ni kpahi hu a wami. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɛ Adam kɛ Hawa be ɔ mi ɔ, a binyumu Kain mi mi fu e senɔ  Habel wawɛɛ. Yehowa bɔ Kain kɔkɔ kaa e mi mi fumi ɔ ma ha nɛ e pee yayami agbo. Kain bui kɔkɔ bɔmi ɔ tue. E ‘fia e senɔ Habel nɔ́ nɛ e gbe lɛ.’ (1 Mose 4:3-8) Yehowa gbla Kain tue ngɛ e senɔ ɔ nɛ e gbe ɔ he je.—1 Mose 4:9-11.

4. Mɛni blɔ nɔ Mawu tsɔɔ bɔ nɛ e sa kaa a bu wami ha ngɛ Mose Mlaa a mi?

⁴ Maa pee jeha akpehi abɔ se ɔ, Yehowa ha Israel bi ɔmɛ mlaahi nɛ maa ye bua mɛ konɛ a sɔmɔ lɛ bɔ nɛ sa e hɛ mi. Akɛnɛ gbalɔ Mose nɔ nɛ a kɛ mlaa a gu he je ɔ, be komɛ a tsɛɛ lɛ ke Mose Mlaa a. Mose Mlaa a eko de ke: “Koo gbe nɔmlɔ.” (5 Mose 5:17) Mlaa nɛ ɔ ha Israel bi ɔmɛ na kaa Mawu buɔ adesa wami kaa e he jua wa saminya, nɛ e sa kaa mɛ hu a bu ni kpahi a wami kaa e he jua wa saminya.

5. Kɛ e sa kaa waa bu hɔ puɛmi ha kɛɛ?

⁵ Nɛ bimwɔyo nɛ ngɛ e nyɛ mi mi wami hu nɛɛ? Ngɛ Mose Mlaa a nya a, e ji tɔmi kaa a maa gbe bimwɔyo nɛ ngɛ e nyɛ mi mi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, bimwɔyo nɛ ngɛ e nyɛ mi mi po wami he jua wa ha Yehowa. (Kane 2 Mose 21:22, 23; La 127:3.) Enɛ ɔ tsɔɔ kaa hɔ puɛmi ji tɔmi.

6. Mɛni he je e sɛ kaa waa nyɛ wa nyɛmi nɔmlɔ ɔ?

⁶ Wami nɛ wa maa bu kaa e he jua wa a hu tsɔɔ kaa e sa nɛ wa ná juɛmi kpakpa ngɛ wa nyɛmi adesa he. Baiblo ɔ de ke: “Nɔ tsuaa nɔ nɛ nyɛɔ e nyɛmi ɔ, nɔmlɔ gbelɔ ji lɛ; nɛ nyɛ le kaa nɔmlɔ gbelɔ ko nɔmlɔ gbelɔ ko be neneene wami nae.” (1 Yohane 3:15) Ke wa suɔ kaa wa ná neneene wami ɔ, lɛɛ e sa kaa wa je wa nyɛmi nɔmlɔ he ninyɛ ngɛ wa tsui mi kulaa, ejakaa ninyɛ ji nɔ́ nɛ ngɔɔ basabasa peemi babauu kɛ baa. (1 Yohane 3:11, 12) E he hia saminya kaa waa suɔ wa sibi.

7. Mɛni ji ní peepee komɛ nɛ tsɔɔ kaa wa bui wami kaa e he jua wa?

⁷ Mɛni blɔ nɔ wa maa bu wɔ nitsɛmɛ hu wa wami kaa e he jua wa? Nɔ ko nɔ ko sume nɛ e gbo, se hɛja jemihi nɛ nihi kɛ a he woɔ mi ɔ ma nyɛ maa gbe mɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nihi fuu nuu taba loo sigaleti, wii, kɛ tsopa yaya kpa komɛ nɛ a kɛ jɔɔ a bua. Tsopa nɛ ɔmɛ yeɔ nɔmlɔ tso ɔ  awi, nɛ behi fuu ɔ, e gbeɔ nihi nɛ nuu ɔmɛ. Nɔ nɛ nuu tsopa nɛ ɔmɛ eko ɔ bui wami kaa e ngɛ klɔuklɔu. Ní peepee nɛ ɔmɛ a he tsɔ we ngɛ Mawu hɛ mi. (Kane Roma Bi 6:19; 12:1; 2 Korinto Bi 7:1.) E ngɛ mi kaa ní peepee nɛ ɔmɛ a kpami ma nyɛ maa ye mohu lɛɛ, se ke wa suɔ nɛ wa sɔmɔ Mawu bɔ nɛ maa sa e hɛ mi ɔ, lɛɛ e sa nɛ wa kpa ní peepee nɛ ɔmɛ. Yehowa ma nyɛ maa ye bua wɔ, nɛ e bua jɔɔ mɔde nɛ wa bɔɔ kaa wa maa bu wa wami kaa nike ní nɛ he jua wa nɛ e kɛ ha wɔ ɔ he.

8. Mɛni he je e sa kaa wa hɛ nɛ hi wa he nɔ be tsuaa be ngɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ mi?

⁸ Ke wa buu wami kaa e he jua wa a, wa hɛ maa hi wa he nɔ be tsuaa be ngɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ mi. E sa nɛ waa hyɛ nɛ hi konɛ wa ko ngɔ wa wami kɛ wo oslaa mi ngɛ hɛja jemi kɛkɛ he. E sɛ kaa wa kudɔ lɔle basabasa, nɛ e sɛ kaa wa fiɛ fiɛmihi nɛ ma nyɛ maa ye nɔ awi hulɔ. (La 11:5) Mawu wo blema Israel bi ɔmɛ Mlaa ke: “Ke o po we he ɔ, moo hyɛ nɛ o wo o tsu yi bumi ɔ he aklabatsa kɛ bɔle lɛ kɛ kpe. Ke o pee jã a, lɛɛ ke nɔ ko sane kɛ je tsu ɔ yi mi kɛ ba nɔ si nɛ e gbo ɔ, tɔmi ɔ ji mo.” (5 Mose 22:8) Ngɛ sisi tomi mlaa nɛ ɔ nya a, e sa kaa waa hyɛ nɛ atlaakpehi nɛ ngɛ wa wehi a mi ɔ nɛ pee kpakpa, bɔ nɛ pee nɛ nɔ ko nɛ ko sane kɛ je nɔ nɛ e ba nɔ si nɛ e plaa. Ke o ngɛ lɔle ɔ, hyɛ nɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ hi pɛpɛɛpɛ ngɛ he loko o hia kɛ ma blɔ nɔ. Ko ha nɛ o we mi nɔ́ ko aloo o lɔle nɛ́ pee oslaa ha mo aloo ni kpahi.

9. Ke wa buu wami kaa e he jua wa a, kɛ waa kɛ lohwehi maa hi si ha kɛɛ?

⁹ Lohwehi a wami hu nɛɛ? Lɔ ɔ hu ngɛ klɔuklɔu kɛ ha Bɔlɔ ɔ. Mawu ha blɔ kaa a ma nyɛ maa gbe lohwehi nɛ a ye, loo a kɛ pee tade, loo a gbe lohwehi kɛ po nihi a he piɛ. (1 Mose 3:21; 9:3; 2 Mose 21:28) Se ke wa waa lohwe yi mi, aloo wa gbeɔ kɛ fɔɔ he kɛkɛ ɔ, lɛɛ e ji tɔmi, nɛ enɛ ɔ tsɔɔ kaa wa be bumi ko kulaa ha bɔ nɛ wami ngɛ klɔuklɔu ha a.—Abɛ 12:10.

10. Mɛni blɔ nɔ Mawu tsɔɔ kaa tsakpa ngɛ wami kɛ muɔ a kpɛti?

¹⁰ Benɛ Kain gbe e nyɛmi Habel ɔ, Yehowa de lɛ ke: “O senɔ ɔ muɔ ɔ nɛ ngɛ zugba a mi ɔ ngɛ awe nyae kɛ ngɛ mi tsɛe.” (1 Mose 4:10) Benɛ Mawu tu Habel muɔ ɔ he munyu ɔ, Habel wami he munyu e ngɛ tue ɔ nɛ. Kain gbe Habel, nɛ e sa kaa a gbla e tue. E ngɛ kaa nɔ́ nɛ Habel muɔ ɔ, aloo e wami ngɛ ngmlaa kpae kɛ ngɛ Yehowa tsɛe kaa e gbla nɔ nɛ gbe lɛ ɔ tue. A kpale tsɔɔ tsakpa nɛ ngɛ wami kɛ muɔ a kpɛti ɔ ngɛ Noa be ɔ Nyu Afua a se. Loko Nyu Afua a maa ba a, niye ní nɛ adesahi yeɔ ji tso yiblii, ba, blɛfo, kɛ akate (gigɛ). Nyu Afua a se ɔ, Yehowa de Noa kɛ e binyumu ɔmɛ ke: ‘I ngɔ lohwehi tsuo nɛ a ngɛ hɛngmengmle ɔ ngɔ ha nyɛ nɛ nyɛɛ ye.’ Se Mawu wo mɛ kita ke: ‘Se lo nɛ muɔ nɛ ji e wami ngɛ mi lɛɛ nyɛ ko ye.’ (1 Mose 1:29; 9:3, 4) E ngɛ heii kaa Yehowa buɔ lohwe muɔ kɛ e wami kaa nɔ́ kake.

11. Mɛni mlaa Mawu wo ngɛ muɔ he kɛ je Noa be ɔ mi tɔɔ?

¹¹ Wa tsɔɔ kaa wa buu muɔ kaa e he jua wa, ke wa yi muɔ. Ngɛ Mlaa nɛ Yehowa wo Israel bi ɔmɛ ɔ mi ɔ, e de mɛ ke: ‘Ke nɔ ko ya da de nɛ e gbe lohwe nane eywiɛtsɛ, loo pɛlitsɛ nɛ a yeɔ ɔ, é dɛ muɔ ɔ kɛ pue si, nɛ e ngɔ zu ngɔ pue nɔ. I de Israel bi ɔmɛ ke a ko ye muɔ ɔ.’ (3 Mose 17:13, 14) Mawu mlaa kaa a ko ye lohwe muɔ nɛ e wo Noa jeha 800 kɛ se ɔ ngɛ ní tsue jamɛ a be ɔ mi. Yehowa ha e juɛmi ngɛ muɔ he ɔ pee heii: E sɔmɔli ma nyɛ maa ye lohwe ko lo, se a ko ye e muɔ ɔ. E sa kaa a plɛ muɔ ɔ kɛ pue si, enɛ ɔ tsɔɔ kaa a kpale lohwe ɔ wami kɛ ha Mawu.

12. Mɛni ji muɔ he mlaa nɛ ngɛ ní tsue mwɔnɛ ɔ nɛ a gu mumi klɔuklɔu ɔ nɔ kɛ wo ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi?

¹² A wo Kristofohi mlaa nɛ ngɛ kaa enɛ ɔ kɛ̃. Bɔfo ɔmɛ kɛ nikɔtɔma amɛ nɛ da Yesu se nyɛɛli ɔmɛ a nya ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ kpe, nɛ a mwɔ a yi mi kpɔ ngɛ mlaahi nɛ e sa kaa nihi tsuo nɛ ngɛ Kristofohi asafo ɔ mi  nɛ a ye nɔ ɔ he. A ma nya si kikɛ: ‘E sa mumi klɔuklɔu ɔ hɛ mi, nɛ wɔ hu wa kplɛɛ nɔ kaa wa ko ngɔ tlomi ko kɛ fɔ nyɛ nɔ hu, kaa ja níhi nɛ he hia nɛ ɔmɛ nɔuu. Nyɛɛ nyɛ wɔ nya lo kɛ muɔ kɛ lohwehi nɛ a kika a kuɛ kɛ ajuama bɔmi.’ (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 15:28, 29; 21:25) Lɔ ɔ he ɔ, e sa kaa waa ‘yu wa he kɛ je muɔ he.’ Ngɛ Mawu hɛ mi ɔ, jã nɛ wa maa pee ɔ he hia kaa bɔ nɛ wa maa yu wa he kɛ je wɔ jami aloo ajuama bɔmi he ɔ kɛ̃.

13. Moo pee nɔ hyɛmi nɔ́ kɛ tsɔɔ nɔ́ he je nɛ mlaa kaa a yu he kɛ je muɔ he ɔ tsɔɔ hu kaa a ko ngɔ muɔ kɛ wo nɔ mi.

¹³ Anɛ mlaa nɛ a wo kaa waa yu wa he kɛ je muɔ he ɔ kɔ muɔ nɛ a kɛ guu pani mi kɛ woɔ nɔ he mi ɔ he lo? Ee. Ke waa kɛ maa to he ɔ: Ngɔɔ lɛ kaa dɔkita de mo ke o yu o he kɛ je da nɛ nya wa he. Anɛ lɔ ɔ tsɔɔ kaa o be da nue kɛkɛ, se o ma nyɛ kɛ maa gu o pani mi kɛ wo o he mi lo? Dɛbi! Jã nɔuu kɛ̃ nɛ ke a ke o yu o he kɛ je muɔ he ɔ, e tsɔɔ kaa e sɛ nɛ o gu blɔ ko kulaa nɔ nɛ o ngɔ kɛ wo o he mi. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa mlaa nɛ a wo kaa waa yu wa he kɛ je muɔ he ɔ, tsɔɔ kaa e sɛ kaa waa kplɛɛ nɛ nɔ ko nɛ ngɔ muɔ kɛ gu wa pani mi kɛ wo wa he mi.

14, 15. Ke dɔkitahi de ke e sa nɛ a ha Kristofo no ko muɔ ɔ, kɛ e maa pee kɛɛ, nɛ mɛni he je?

¹⁴ Nɛ ke Kristofo no ko plaa wawɛɛ aloo e hia kaa a gba lɛ ɔ nɛɛ? Ngɔɔ lɛ kaa dɔkita de ke, ke a ha we lɛ muɔ ɔ, e ma gbo. E ji anɔkuale kaa Kristofo no ɔ be suɔe kaa e gbo. Lɔ ɔ he ɔ, bɔ nɛ pee nɛ e baa e wami nɛ ji Mawu nike ní nɛ he jua wa a yi ɔ, e maa kplɛɛ kaa a kɛ tsopa kpahi nɛ muɔ be mi ɔ nɛ tsa lɛ. Enɛ ɔ he ɔ, e maa ya dɔkita nɛ ma nyɛ maa ye bua lɛ ɔ ngɔ konɛ e ngɔ tsopa slɔɔtohi nɛ a kɛ daa muɔ nane mi ɔ kɛ tsa lɛ.

¹⁵ Anɛ Kristofo no ko maa suɔ kaa e tɔ Mawu mlaa nɔ bɔ nɛ pee nɛ e wami se nɛ kɛ bɔɔ kɛkɛ ngɛ je nɛ ɔ mi lo? Yesu de ke: “Nɔ tsuaa nɔ nɛ hlaa kaa e baa e klaa yi ɔ, e maa laa lɛ; se nɔ tsuaa nɔ nɛ ngɔɔ e wami ngɔ fɔɔ he ngɛ ye  he ɔ, e nine maa su nɔ ekohu.” (Mateo 16:25) Wa sume nɛ wa gbo. Se ke wa tɔ Mawu mlaa nɔ bɔ nɛ pee nɛ wa kɛ baa wa wami yi amlɔ nɛ ɔ, neneene wami nɛ wa ma ná hwɔɔ se ɔ ma nyɛ ma bɔ wɔ. Enɛ ɔ he ɔ, nile ngɛ mi kaa waa kɛ wa he maa fɔ Mawu mlaa nɛ da a nɔ, nɛ́ wa ná he kɛ nɔ fɔmi kaa ke wa gbo po ɔ, wa Wami Halɔ ɔ ma kai wɔ ngɛ gbogboehi a si temi ɔ mi, nɛ e maa ngɔ wa wami nɛ ji nike ní nɛ he jua wa a kɛ ha wɔ ekohu.—Yohane 5:28, 29; Hebri Bi 11:6.

16. Mɛni yi mi kpɔ Mawu sɔmɔli mwɔ ngɛ muɔ he?

¹⁶ Mwɔnɛ ɔ, Mawu sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ mwɔ a yi mi kpɔ kaa a kɛ Yehowa mlaa ngɛ muɔ he ɔ ma tsu ní. A be muɔ ko muɔ ko yee. Nɛ a be muɔ ngɔe ngɛ hiɔ tsami he je. * A le kaa Nɔ nɛ Bɔ muɔ ɔ le nɔ́ nɛ hi ha mɛ. O he ye jã lo?

17. Ngɛ blema Israel ɔ, mɛni ji nɔ́ kake pɛ nɛ́ a kɛ muɔ tsuɔ nɛ sa Yehowa Mawu hɛ mi?

¹⁷ A tsɔɔ nɔ́ kake pɛ nɛ e sa kaa a ngɔ muɔ kɛ tsu ɔ mi saminya ngɛ Mose Mlaa a mi. Yehowa wo Israel bi ɔmɛ kita kɛ kɔ jami nɛ e sa kaa a kɛ ha lɛ ɔ he ke: ‘Muɔ ji nɔ́ nɛ haa he lo tsuaa he lo wami. Lɔ ɔ he nɛ Yehowa fã ke a ngɔ muɔ kɛ pue bɔ sami la tɛ ɔ nɔ nɛ a kɛ kpata ha nyɛ klaahi ɔ nɛ. Muɔ ji nɔ́ nɛ a kɛ  kpataa nɔ he yayami.’ (3 Mose 17:11) Ke Israel bi ɔmɛ pee yayami nɛ a ngɔ lohwe kɛ sa afɔle, nɛ a ngɔ muɔ ɔ eko kɛ pue afɔle sami la tɛ nɛ ngɛ kpe he bo tsu aloo Mawu sɔlemi we ɔ mi ɔ nɔ ɔ, a ma nyɛ ma ná yayami pami. Afɔle samihi kaa kikɛ nɛ ɔmɛ a mi pɛ lɛ a kɛ muɔ tsuɔ ní ngɛ.

18. Mɛni jɔɔmihi wa ma nyɛ ma ná ngɛ Yesu muɔ nɛ a plɛ pue si ɔ mi?

¹⁸ Akɛnɛ anɔkuale Kristofohi be Mose Mlaa a sisi he je ɔ, a kɛ lohwehi sɛ afɔle, nɛ a kɛ lohwehi a muɔ pue we afɔle sami la tɛ nɔ hulɔ. (Hebri Bi 10:1) Se muɔ nɛ a kɛ pueɔ afɔle sami la tɛ ɔ nɔ ngɛ blema Israel ɔ peeɔ Mawu Bi nɛ ji Yesu Kristo afɔle sami nɛ he jua wa a he foni. Kaa bɔ nɛ wa kase ngɛ womi nɛ ɔ Yi 5 ɔ mi ɔ, Yesu ngɔ e wami kɛ fɔ si ha wɔ kɛ gu e muɔ nɛ e ha nɛ a plɛ pue si kaa afɔle sami nɔ́ ɔ nɔ. Lɔ ɔ se ɔ, e kpale kɛ ho hiɔwe ya nɛ e ngɔ bɔ nɛ e muɔ nɛ e plɛ pue si ɔ he jua wa ha a kɛ ya ha Mawu si kake nyɔngloo.  (Hebri Bi 9:11, 12) Enɛ ɔ nɔ a maa da kɛ ngɔ wa he yayamihi kɛ pa wɔ, konɛ e bli blɔ ha wɔ nɛ wa ná neneene wami. (Mateo 20:28; Yohane 3:16) Hyɛ bɔ nɛ muɔ nɛ a kɛ tsu ní ngɛ blɔ nɛ ɔ nɔ he ba se nami babauu ha! (1 Petro 1:18, 19) Ja wa ná hemi kɛ yemi ngɛ Yesu muɔ nɛ a plɛ pue si ɔ mi loko wa ma ná neneene wami.

19. Mɛni e sa kaa waa pee konɛ wa ko ye nɔ ko muɔ he fɔ?

¹⁹ E sa kaa waa na Yehowa Mawu si kaa e je suɔmi mi nɛ e to blɔ nya ha wɔ konɛ wa ná wami! Anɛ e sɛ kaa enɛ ɔ nɛ wo wɔ gɛjɛmi konɛ wa de nihi kaa ke a ná hemi kɛ yemi ngɛ Yesu afɔle sami ɔ mi ɔ, a ma ná neneene wami lo? Ke wa susuɔ wa nyɛmi adesahi a he kaa bɔ nɛ Mawu susuɔ adesahi a wami he ɔ, waa kɛ gɛjɛmi kɛ kã maa pee enɛ ɔ. (Kane Ezekiel 3:17-21.) Ke wa bɔ mɔde nɛ wa tsu ní nɛ ɔ saminya a, wa ma nyɛ ma de nɔ́ nɛ bɔfo Paulo de ɔ ke: “Ke nyɛ ti nɔ ko hɛ mi kpata a, lɛ nitsɛ e musu tloo lɛ. Ejakaa i jaje Mawu yi mi tomi ɔ tsuo pɛpɛɛpɛ ngɔ tsɔɔ nyɛ nɛ i laa we nyɛ ba.” (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 20:26, 27) Blɔ kpakpa nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ tsɔɔ kaa wa buu wami kɛ muɔ wawɛɛ ji kaa, wa maa sɛɛ Mawu kɛ e yi mi tomi ɔmɛ a he ní ha nihi.