1. Drei la ka xupe la itre ka mel asë?

KOLA qaja hnei Ieremia perofeta ka hape: “Iehova la Akötesie ka nyipici, Nyidëti la Akötesie ka shewengönie.” (Ieremia 10:10) Ketre, Iehova Akötresie la Atre xupe la itre ewekë asë ka mel. Hna qaja koi Nyidrë hnene la itre hna xup e koho hnengödrai ka hape: “Hnei enëtilai hna xupe la nöjei ewekë asëjëihë, nge thatraqane la aja i enëtilai it’ ej, nge hna xupe fe.” (Hna Amamane 4:​11) Ame ngöne la ketre nyima ne atrunyi Akötresie, hnei Davita joxu hna qaja ka hape: “Thei enëtilai la qeqe ne mel.” (Salamo 36:9) Haawe, ame la mel, celë hi ahnahna i Akötresie.

2. Nemene la hnei Akötresie hna kuca matre troa xomexatuane la mele së?

² Iehova fe a xomexatuan la mele së. (Ite Huliwa 17:28) Nyidrëti a hamën la xen thatraqa së, me tim nyine ij, me eny nyine troa manon, me ihnadro hnë troa mele ngön. (Ite Huliwa 14:​15-​17) Hnei Iehova hna kuca lai, matre tro sa mele madrin. Haawe, maine easë a ajan troa mele madrin, nyipi ewekë tro sa inine la itre trenge wathebo i Akötresie me trongëne itre ej.​—Isaia 48:​17, 18.

3. Nemene la mekune i Akötresie la kola humuthi Abela?

³ Akötresieti a ajan tro sa metrötrën la mel, sipu mele së me mele ne fe la itre xan. Ame ngöne lo hneijine i Adamu ekö me Eva, hna traqa koi Kaina nekö i nyidro trahmany la trenge elëhni atraqatr koi Abela jini angeic. Hnei Iehova hna canga hmekë Kaina ka hape, tro angeic a thixötr me ngazo, e tro angeic a lapa fë la elëhni i angeic. Hnei Kaina hna dreisimin la kola ahmacanyi  angeic, me ‘mejë jë koi Abela jini angeic me humuthi angeic.’ (Genese 4:​3-8) Hnei Iehova hna nyithupene koi Kaina la ngazo i angeic, pine la hnei angeic hna humuthe la jini angeic.​—Genese 4:​9-​11.

4. Ame ngöne la Trenge Wathebo i Mose, hnei Akötresie hna amamane tune kaa ka hape, ka nyipi ewekë catr la mel?

⁴ Thupene hë la 2 400 lao macatre, hnei Iehova hna hamëne kowe la nöje Isaraela la itre trenge wathebo matre troa xatua angatr troa nyihlue hnyawa koi Nyidrë. Pine laka hna hamëne la itre trenge wathebo cili jëne Mose ketre perofeta, ene pe kola hëne itre ej e itre xaa ijin, ka hape, Trenge Wathebo i Mose. Hna qaja hnene la ketre götrane ne la Trenge Wathebo i Mose ka hape: “The tro kö eö a ihumuth.” (Deuteronomi 5:​17) Kolo lai a amamane koi Angetre Isaraela laka, Akötresieti a wangatrun la mele ne la atr, nge loi e tro mina fe la itre atr a nyipiewekën la mele ne la itre xan.

5. Hapeu la thi upune, nemene hë la hne së hna trotrohnin?

⁵ Tune kaa fe la aqane tro sa wai pengöne la melen la nekönatr, e nyën petre kö e kuhu hni thin? Thenge la hna qaja hnine la Trenge Wathebo i Mose, thaa tro kö a zö së la mecin la medreng e kuhu hni ne la thine i nyën. Ka sisitria fe hë koi Iehova la mele ne la medreng hna thaa hnahon petre kö. (Esodo 21:​22, 23; Salamo 127:3) Kolo lai a hape, ka ngazo e troa thi upune.

6. Pine nemen matre thaa tro pi kö sa methinën la itre xaa atr?

⁶ Ame la troa metrötrën la mel, tre ene mina fe la troa atreine ce mele tingetinge memine la itre atr. Tusi Hmitrötr a qaja ka hape: “Ate ihumuthi la ate methinëne la tejine me angeic ; nge ate hë nyipunie laka ame la ate ihumuthi, te, pëkö mele ka tha ase palua kö a lapa e kuhu hni angeic.” (1 Ioane 3:​15) Maine easë a ajan troa mele epine palua, nyipi ewekë tro sa thapatrij qa kuhu itre hni së la imethinë, pine laka eje hi la iwaan la nöjei aqane iakötrë. (1 Ioane 3:​11, 12) Nyipi ewekë tro sa inin troa ihnimikeu.

7. Nemene la itre xaa hna majemine kuca ka amamane ka hape, thaa easë kö a thupëne hnyawa la mel?

⁷ Nge tune kaa fe la troa isa atreine thupë melen? Pëkö atr ka ajan troa mec, ngo hna thele hnei itre xan la mec jëne la itre aja  ne ngönetrei. Tune la ufi sixa, me ufi kanabis, me itre xaa doroge ju kö. Itre ewekë lai ka angazon la ngönetrei nge hna mecin kowe la itre ka xome itre ej. Ame la atr ka majemine xome la itre poizine cili, tre, thaa angeice kö a metrötrën la mel. Itre hna majemine lai ka sisi xajawa i Akötresie. (Roma 6:​19; 12:1; 2 Korinito 7:1) Maine easë a ajan troa nyipi nyihlue i Akötresieti, loi e tro sa nuetrije la itre aja ka menu cili. Ngacama thaa ka hmaloi kö, ngo eje hi laka tro Iehova a hamëne koi së la ixatua ka ijij. Nge Nyidrëti a madrin kowe la aqane catre së troa thupëne hnyawa la mele së, pine laka ahnahna lai qaathei Nyidrë.

8. Pine nemen matre loi e tro pala hi së a wange hnyawa la itre ewekë me hmekëne la itre jëne hulö kowe la mele së?

⁸ Maine tro sa metrötrëne hnyawa la mele së, tro ha cia catr la aja së troa thupëne ej. The tro kö a tune la witri, nge the elo kö memine la meci jëne la itre ewekë nyine amadrinën maine itre ewekë nyine hain. Loi e tro sa thupën la aqane tro sa xomi loto, maine troa neën la itre elo hna mecin. (Salamo 11:5) Hna qaja hnene la trenge wathebo i Akötresie ka hape: “Maine eö a xupi uma ka hnyipixe tro eö a nyi öline fe xöteithe la uma i ’ö e koho, wanga anenine la madra ngöne la uma i ’ö, e thanepi la ate qa koho.” (Deuteronomi 22:8) Loi e troa trongëne thenge la wathebo celë, maine troa thupëne la ija ne la hnalapa, matre thaa tro kö a jenge la waca së, me wali së, ene pe tro sa kei me eatr. Maine hetre loto së, loi e troa wange la itre engazon wanga jëne eatre së pi. Thupëne kö la uma së memine la loto së wanga eatre pi së memine la itre xaa atr hnene lue ej.

9. E hetre ehmitrötren koi së la mel, nemene la ka ijije tro sa kuca kowe la itre öni?

⁹ Tune kaa fe la aqane troa goeën la mele ne la itre öni? Hetre ehmitrötren mina fe la mele ne la itre öni kowe la Atre Ixup. Akötresie a nue troa humuthi nyudren matre tro la atr a öni miitr me heetr qa ngön, maine tro pena itre eje a ithupë. (Genese 3:​21; 9:3; Esodo 21:28) Ngo thaa loi kö e troa axösisine itre ej me humuthe menun matre elon itre ej; ketre, kolo hi lai a amamane laka kola xanadrone itre ej, nge pëkö caa ehmitrötren la mel.​—Ite Edomë 12:10.

10. Nemene la aqane amamane Akötresieti la aqane troa ce wai pengöne la mel memine la madra?

¹⁰ Thupene la hnei Kaina hna humuthi Abela trejine me angeic, öni Iehova jë hi koi Kaina ka hape: “Kola teije la madra ne la jini ’ö koi ni qa kuhu hnadro.” (Genese 4:​10) Ame lai Akötresie a qaja la madra i Abela, Nyidrëti hi a qaja la mele i Abela. Hnei Kaina hna xome la mele i Abela, nge kola hën la thupene koi angeice pine lai huliwa i angeic. Kösë madra i Abela maine mele i angeic a hë draië koi Iehova, matre tro Nyidrë a amekötin la ewekë cili. Kola mama hnyawa la itretrengekeu ne la mel memine la madra, thupene lo hna iwë ekö ngöne lo hneijine i Noa. Qëmekene troa traqa la iwë, kolo hmekuje hi a xeni wene sinöe me dröne sil, me itine feja hnene la atr. Thupene jë hi la iwë, Iehova a qaja koi Noa me itre nekö i angeic trahmanyi ka hape: “Tro ha nune öni nyipunie la ite öni asë ka tro agö ka mel ; asesë hë ni hamëne koi nyipunie tune lo ite sinöe ka lapalapa ka hate.” Ngo Akötresieti a hamëne fe la wathebo celë: “Ngo ame la ijöne memine la mele ne ej, ene la madra ne ej’ te, the tro kö nyipunie a öni.” (Genese 1:​29; 9:​3, 4) Kola mama hnyawa la aqane wai ewekë i Iehova, ame koi Nyidrë, eje e hnine la madra la mele ne la itre hna xupe asë.

11. Nemene la wathebo hnei Akötresie hna hamën göi madra, qaane ekö lo itre ijine i Noa?

¹¹ E thaa tro kö së a öni madra, easë hi a amaman ka hape, ka hetre ehmitrötren la madra. Ame ngöne la wathebo hnei Iehova hna hamën koi angetre Isaraela, öni Nyidrë: “Maine ate ne kete nöj . . . troa hnö öni ne hnit, maine öni ka sheshë nune öni, te, tro angeic’ a anenine la madra ne ej, me kelem’ eje hnei dro. . . . Celë hi mate qajajë ni kowe la ite nekö i Isaraela, the trojë kö nyipunie a öni madra.” (Levitiko 17:​13, 14) Ame la wathebo troa öni madra, tre, hna pane hamëne hë ekö koi Noa; thupene la 800 lao macatre kolo pena ha a hane amexeje hmaca koi angetre Isaraela, nge kola trongëne pala fe enehila ngöne la hneijine së. Thaa ka hace kö e troa trongën la mekuna i Iehova: Ijije hi tro la itre hlue i Nyidrë a öni miitr, ngo thaa madra fe kö. Ame la kola qaja ka hape, troa anenin la madra e kuhu hnadro, tre kolo matre tro hmaca kö a bëeke la mele ne lai öni maine atr koi Akötresie.

12. Nemene la wathebo göi madra hna hamën hnene la uati hmitrötr ngöne lo hneijine i Iesu, nge nyine tro pala hi a trongën enehila?

 ¹² Thatraqane mina fe la itre Keresiano la wathebo cili. Hnene la itre aposetolo memine la itre xaa thupëtresij hna elemeken la trongene la itretre drei Iesu ngöne lo hneijine i nyidrë, me ce axeciëne me angatr la itre wathebo nyine troa trongën hnene la itre ekalesia ne la itre Keresiano asë. Hnei angatr hna ce pune qaja ka hape: “Loi kowe la Uati Hmitöte me eëhuni fe, tha tro kö a nyi atrune la ehnefe koi nyipunie hune la nöjei ewekë celë ka ijij, ka hape ; iananyipi nyipunie memine la nöjei öni hna hujëne kowe la ite idola, me madra, me ite öni hna jele nyinawan [thaa hna triji madrane kö], me kuci ngazo.” (Ite Huliwa 15:​28, 29; 21:25) Qa ngöne lai, loi e tro sa ‘iananyi memine la madra.’ Ame xajawai Akötresie, tre ceitune hi la easë a drengethenge la wathebo cili, memine la easë a trije la kuci idola me kuci ngazo.

13. Hamëne jë la ketre ceitun nyine amamane la kepin matre ame la troa iananyi memine la madra, tre kolo fe a wathebon la troa xom me hamë madra.

¹³ Tune kaa la wathebo göi madra, kolo fe kö a hane qaja la troa athipi madra së maine tro pena a hamë madra? Eje hi. Hanawang la ketre ceitun: önine jë hi la ketre droketre ka hape, thaa tro kö epuni a iji kahaitr. Maine thaa iji kö epun ngo tune kaa ju hë e athipe jë la trenge kahaitr, matre troa saan kowe la ketre non ne la ngönetrei i epun? Ceitune hi la thangan! Drei la alien matre loi e troa iananyi memine la madra, thaa loi kö troa xome la itre xaa jëne alö madra ngöne la ngönetrei së. Haawe, ame la wathebo ene la troa iananyi memine la madra, tre kolo fe a hape, thaa tro kö së a nue la ketre troa hamë madra së jëne la itre none la ngönetrei së.

14, 15. Maine tro la itre droketre a upe la ketre Keresiano troa ami madra i angeice pine la meci angeic, tune kaa la aqane tro angeic a ujë, nge pine nemen?

¹⁴ Ngo e traqa ju eatre angazonyi la ketre Keresiano, maine kolo pena ha a troa xöji angeic? Haawe, önine jë hi la droketre ka hape, loi e troa athipi madra wanga tro angeic a mec. Eje hi lai laka, thaa ajane kö la Keresiano troa mec. Angeic a catre thele jëne troa thupëne hnyawa la ahnahna ka sisitria hna hamën hnei Akötresie ene la mel, matre thaa angeice kö a thipëne la itre xaa aqane nyinyin la meci angeic; madra pe la hna neën troa xom.

¹⁵ Keresiano fe, loi kö e troa ena la wathebo i Akötresie, matre  nango aqean ju la mele ngöne la fene celë? Hnei Iesu hna qaja ka hape: “Ame la ate pi amelene la mele i angeic, te, tro ha pate lai ; ngo ame la ate nue la mele i angeice pi ini, te, tro ha hetenyi lai.” (Mataio 16:25) Thaa ajane kö së troa mec. Ngo maine easë a ena la wathebo i Akötresie hnei pi mel, tro ha hetre ethane la mele së, nge tro hë së lai a aluuzin la mele ka thaa ase palua kö. Haawe, aqane huliwa ne ka inamacan la easë a amë la mejiune së thenge la emekötin la itre wathebo i Akötresie, nge xecie hnyawa koi së laka, maine tro sa mec, tro la Atre Iamele a meku së me amele së hmaca, me hamë së hmaca lo ahnahna ka sisitria ene la mel.​—Ioane 5:​28, 29; Heberu 11:6.

16. Nemene la hna catre lapaa xom hnene la itre hlue i Akötresie göi madra?

¹⁶ Ame enehila, kola catre hnene la itre hlue ka mele nyipici koi Akötresie, troa xötrethenge la hna amekötin hnei Nyidrë göi madra. Thaa tro kö angatr a öni la madra, maine hna kuca ketrepengönëne ju hë. Ketre thaa angatre fe kö a hane kapa la madra, ngacama kola una iele angatr hnene la itre droketre göi troa nyinyin la meci angatr. * Xecie hnyawa koi angatr laka, atre hi la Atre Xupe la madra la ewekë ka sisitria kowe la mele i angatr. Nyipunieti kö a hane mejiune koi Nyidrë?

17. Ame ngöne la hneijine i Isaraela, nemene la sipu aqane wai pengöne madra, hna kapa hnei Iehova Akötresie?

¹⁷ Hna amamane hnene la Trenge Wathebo i Mose la sipu  aqane troa wai pengöne la madra. Hnei Iehova hna amekötin göne la aqane troa hmi koi Nyidrë hnei angetre Isaraela, kola hape: “Mele ne la ngönetei la madra ; nge hnenge hna hamën’ eje koi nyipunie hune la ita ne huje mate troa nyi thupene.” (Levitiko 17:11) Ame ngöne lo kola ena la wathebo hnei angetre Isaraela, hnei angatr hna huujën la itre öni memine la madra ne itre ej hune la ita ngöne la uma ne heta, nge thupene pë hë e hnine la ēnē. Kolo hmekuje hi a kapa ekö la madra ngöne la kola huujën lai itre öni cili.

18. Nemene la itre manathith memine la itre thangane ka loi hne së hna kapa qa ngöne la hnei Iesu hna anenin la madra i Nyidrë?

¹⁸ Thaa itre Keresiano hmaca kö fene la Trenge Wathebo i Mose, celë hi matre thaa angatre hmaca kö a hane huujën la itre öni me dreuthe la madra ne la itre öni cili hune la ita ne huuj. (Heberu 10:1) Ngo ame la kola dreuth la madra hune la ita ngöne la ijine i Isaraela ekö, kolo hi lai a canga qaja amamane la huuj ka sisitria nge tixenuë, ene la Hupuna i Akötresie, ene Iesu  Keriso. Tune la hne së hna ce wang ngöne la Mekene 5 ne la itusi celë, hnei Iesu hna nue la mele i nyidrë koi së, me huujën la madra i nyidrë thatraqa së. Hnei nyidrëti hna elë hnengödrai eë me hamën paluan la enyipiewekën la madra i nyidrë koi Akötresie. (Heberu 9:​11, 12) Kolo hi lai a troa seng la itre ngazo së me fe gojenyi së matre tro sa hane kapa la mele ka thaa ase palua kö. (Mataio 20:28; Ioane 3:​16) Drei la enyipiewekën la aqane troa waipengöne la madra! (1 Peteru 1:​18, 19) Jëne hmekuje hi la lapaune së kowe la madra i Iesu hna anenin, ijije hi tro sa hane kapa la iamele.

19. Nemene la nyine tro sa kuca matre “gufa koi [së] ene la madra ne la nöjei ate asë”?

¹⁹ Ijije hi tro sa olene koi Iehova Akötresie la ahnahna ne mel hnei Nyidrë hna hamën cememin la ihnim! Nge tune kaa la ewekë cili, tro kö eje a hane upi së troa qaja kowe la itre xan la maca ka loi, ene la troa hane kapa la mele ka thaa ase palua kö jëne la lapaun kowe la mele hna huujën hnei Iesu? Tro la ihnimi Akötresie kowe la itre atr a upi së troa madrin me catre qaja lai kowe la itre xan. (Ezekiela 3:​17-​21) Maine tro sa catre thele troa eatrën la hnëqa cili, atreine hi tro sa qaja tui Paulo aposetolo ka hape: “Gufa koi ni ene la madra ne la nöjei ate asë. Ke pëkö hnenge hna juetëne la nöjei hna mekuatin’ asë hnei Akötesie.” (Ite Huliwa 20:​26, 27) Ame la troa qeje Akötresie memine la itre aja i Nyidrë, celë hi aqane troa amamane laka, easë a wangatrune catrën la mel memine la madra.