1. Anie okobot kpukpru n̄kpọ emi ẹdude uwem?

PRỌFET Jeremiah ọkọdọhọ ete: “Jehovah edi Abasi akpanikọ, Abasi uwem.” (Jeremiah 10:10) N̄ko-n̄ko, Jehovah Abasi edi Andibot kpukpru n̄kpọ emi ẹdude uwem. Mme edibotn̄kpọ eke heaven ẹdọhọ enye ẹte: “Afo okobot kpukpru n̄kpọ, ndien oto uduak fo ke mmọ ẹkedu, ẹkenyụn̄ ẹbot mmọ.” (Ediyarade 4:11) Edidem David ọkọdọhọ ke ikwọ oro enye ọkọkwọde otoro Abasi ete: ‘Obube mmọn̄ uwem odu ye afo.’ (Psalm 36:9) Ntem, uwem edi enọ Abasi.

2. Nso ke Abasi anam man enịm nnyịn uwem?

² Jehovah n̄ko enịm nnyịn uwem. (Utom 17:28) Enye ọnọ nnyịn udia emi idiade, mmọn̄ emi in̄wọn̄de, ofụm emi in̄wekde, ye isọn̄ emi idụn̄de ke esịt. (Utom 14:15-17) Jehovah anam emi ke usụn̄ oro anamde uwem enem nnyịn. Edi man uwem enen̄ede enem nnyịn, oyom nnyịn ikpep iban̄a ibet Abasi inyụn̄ inịm mmọ.—Isaiah 48:17, 18.

3. Didie ke Abasi ekese ediwot oro ẹkewotde Abel?

³ Abasi oyom nnyịn iwụt ukpono inọ uwem—eke nnyịn ye eke mbon en̄wen. Ke uwụtn̄kpọ, ke eyo Adam ye Eve, Cain, akpan mmọ, ama enen̄ede ayat esịt ye Abel, udọeka esie. Jehovah ama odụri Cain utọn̄ ete ke iyatesịt esie ayanam enye anam akwa idiọkn̄kpọ. Cain ama ofụmi item oro. Enye ‘ama anam ikọ ye Abel, eyeneka esie, onyụn̄ owot  enye.’ (Genesis 4:3-8) Jehovah ama ọnọ Cain ufen ke enye ndikowot eyeneka esie.—Genesis 4: 9-11.

4. Didie ke Abasi ọkọsọn̄ọ owụt nnennen usụn̄ emi ekpesede uwem ke Ibet Moses?

⁴ Ediwak tọsịn isua ke ukperedem, Jehovah ama ọnọ ikọt esie Israel ibet man an̄wam mmọ ẹnam n̄kpọ esie ke usụn̄ oro enye amade. Ndusụk ini ẹsikot ibet emi Ibet Moses koro ẹkedade Moses ẹnọ enye. Kiet ke otu Ibet Moses oro ọkọdọhọ ete: “Kûwot owo.” (Deuteronomy 5:17) Emi ama owụt nditọ Israel nte ke Abasi ada uwem owo ke ọsọn̄urua n̄kpọ ye nte ke ana mme owo ẹda uwem mbon en̄wen ke ọsọn̄urua n̄kpọ.

5. Didie ke nnyịn ikpese usion̄o idịbi?

⁵ Nso kaban̄a uwem nsekeyen oro mîmanake kan̄a? Ọfọn, nte Ibet Moses ọdọhọde, edi idiọkn̄kpọ ndiwot nsekeyen emi mîmanake kan̄a. Ke akpanikọ, uwem nsekeyen oro mîmanake kan̄a edi ọsọn̄urua n̄kpọ ke enyịn Jehovah. (Exodus 21:22, 23; Psalm 127:3) Emi ọwọrọ ke ọdiọk ndision̄o idịbi.

6. Ntak emi nnyịn mîkpasuaha ekemmọ owo?

⁶ Ndinyene ukpono nnọ uwem esịne edinyene nnennen ekikere mban̄a ekemmọ owo. Bible ọdọhọ ete: “Owo ekededi eke asuade eyenete esie edi owotowo, ndien mbufo ẹmefiọk ẹte baba owotowo kiet inyeneke nsinsi uwem ke idemesie.” (1 John 3:15) Edieke nnyịn iyomde ndidu uwem ke nsinsi, oyom nnyịn ision̄o kpukpru usua oro nnyịn inyenede iban̄a ekemmọ owo ifep ke esịt nnyịn, koro usua edi ntak ekese afai. (1 John 3:11, 12) Edi akpan n̄kpọ ete nnyịn ikpep ndima kiet eken.

7. Nso idi ndusụk edinam emi mîwụtke ukpono inọ uwem?

⁷ Nso kaban̄a ediwụt ukpono nnọ uwem nnyịn? Mme owo isiyomke ndikpa, edi ndusụk owo ẹsisịn uwem mmọ ke itiendịk ke ntak inemesịt. Ke uwụtn̄kpọ, ediwak owo ẹsisịn un̄wọn̄, ẹn̄wọn̄ ikọn̄ ekpo, mîdịghe ẹda n̄kpọsọn̄ ibọk man ẹkop inem uwem. Mme utọ n̄kpọ ntem ẹsibiat owo  idem ẹnyụn̄ ẹwak ndiwot mbon oro ẹdade mmọ. Owo oro esidade mme n̄kpọ emi idaha uwem esie ke akpan n̄kpọ. Mme edinam emi ẹdehe ke enyịn Abasi. (Rome 6:19; 12:1; 2 Corinth 7:1) Man inam n̄kpọ Abasi ke usụn̄ oro enye enyịmede, ana nnyịn itre mme utọ edinam oro. Okposụkedi emi ekemede ndidi ọkpọsọn̄ n̄kpọ, Jehovah ekeme ndinọ nnyịn un̄wam oro iyomde. Ndien enye esidara ukeme oro nnyịn isịnde ndida uwem nnyịn nte ọsọn̄urua enọ emi enye ọnọde.

8. Ntak emi ikpekerede ndinam n̄kpọ ke usụn̄ oro mbon efen mîdidaha unan?

⁸ Edieke nnyịn iwụtde ukpono inọ uwem, nnyịn kpukpru ini iyekere ndinam n̄kpọ ke usụn̄ oro mbon efen mîdidaha unan. Nnyịn idinamke n̄kpọ ye unana ntịn̄enyịn idinyụn̄ isịnke uwem nnyịn ke itiendịk ke ntak inemesịt m̀mê nduaidem. Nnyịn idiwatke moto idat idat idinyụn̄ ibreke mbre afai. (Psalm 11:5) Ibet oro Abasi ọkọnọde Israel eset ọkọdọhọ ete: “Ke adan̄aemi afo edibọpde obufa ufọk [emi enyenede mbatmbat ọkọm], nam ọkọ [m̀mê ibio ibibene] ke ọkọm fo kanade kụk, mbak afo edida iyịp odori ufọk fo, ke owo ekededi editode ke esịt ọduọ ke isọn̄.” (Deuteronomy 22:8) Ke ndinam n̄kpọ ke n̄kemuyo ye edumbet oro odude ke ibet oro, nam mme utọ n̄kpọ nte udịghiukot emi ẹdude ke ufọk fo ọfọn mbak owo ediduọ ada unan. Edieke enyenede moto, kụt ete imọdiọn̄ enye ọfọn. Kûyak ufọk m̀mê moto fo edi n̄kpọ afanikọn̄ ọnọ fi m̀mê mbon en̄wen.

9. Edieke nnyịn iwụtde ukpono inọ uwem, didie ke nnyịn idinam n̄kpọ ye unam?

⁹ Nso kaban̄a uwem unam? Uwem unam n̄ko edi ọsọn̄urua n̄kpọ ọnọ Andibot. Abasi enyịme ẹwot unam ndida nnam udia ye edisịnen̄kpọ m̀mê ndikpeme mme owo nsio ke n̄kpọndịk. (Genesis 3:21; 9:3; Exodus 21:28) Nte ededi, ndinam n̄kpọ ye unam ke ibak m̀mê ndiwot mmọ ntre nduọn̄ọ akwan̄a onyụn̄ owụt ata unana ukpono ọnọ uwem emi edide edisana n̄kpọ.—Mme N̄ke 12:10.

10. Didie ke Abasi owụt nte ke uwem ye iyịp ẹnyene ebuana?

¹⁰ Ke Cain ama okowot Abel, eyeneka esie, Jehovah ama ọdọhọ Cain ete: “Iyịp eyen-uka ke isọn̄ ke eseseme ọnọ mi.” (Genesis 4:10) Ke ini Abasi eketịn̄de aban̄a iyịp Abel, enye eketịn̄ aban̄a uwem Abel. Cain ama owot Abel, ndien ke emi Cain ekenyene ndibọ ufen. Eketie nte n̄kpọ eke iyịp, m̀mê uwem Abel, ekesemede ọnọ Jehovah oyom ẹsio usiene. Ẹma ẹfiak ẹwụt ebuana oro odude ke ufọt uwem ye iyịp ke Ukwọ eyo Noah ama ekebe. Mbemiso Ukwọ, mme owo ẹkesidia mfri, ikọn̄, ye n̄kpasịp kpọt. Ke Ukwọ ama ekebe, Jehovah ama ọdọhọ Noah ye nditọ esie ete: “Kpukpru se inyọnide eke odude uwem ẹyedi udia mbufo; mmada kpukpru nnọ mbufo, kpa nte n̄kadade awawa ikọn̄ nnọ.” Nte ededi, Abasi ama odori ukpan emi ete: “Edi mbufo ẹkûta unam ye uwem esie, iyịp esie.” (Genesis 1:29; 9:3, 4) Nte an̄wan̄ade, Abasi owụt nte ke uwem ye iyịp ẹnyene ebuana.

11. Nso ukpan ke Abasi ekenịm aban̄a iyịp toto ke eyo Noah?

¹¹ Nnyịn iwụt ukpono inọ iyịp ke nditre ndidia iyịp. Ke Ibet oro Jehovah ọkọnọde nditọ Israel, enye ama owụk mmọ ete: “Owo ekededi . . . eke ebịnde ikọt omụm unam m̀mê inuen eke ẹtade ẹta; yak enye ọduọk iyịp esie, ndien ada ntan ofụk enye. . . . ndọhọ ndien nditọ Israel, nte, Mbufo ẹkûdia iyịp unam baba kiet.” (Leviticus 17:13, 14) Ewụhọ oro Abasi ọkọnọde ete ẹkûdia iyịp unam, emi enye ekebemde iso owụk Noah ke n̄kpọ nte isua 800 ke mbemiso, okosụk ododu. Ekikere Jehovah ama ana in̄wan̄-in̄wan̄: Mme asan̄autom esie ẹkeme ndita unam edi inaha ẹdia iyịp. Mmọ ẹkenyene ndiduọk iyịp ke isọn̄—ke ntre, ẹfiakde ẹyak uwem unam oro ẹnọ Abasi.

12. Nso ewụhọ aban̄ade iyịp ke ẹkeda edisana spirit ẹnọ ke akpa isua ikie emi osụk enyenede n̄kpọ ndinam mfịn?

¹² Ukem ibet oro ọbọp mme Christian. Mme apostle ye mbon eken emi ẹkedade usụn̄ ke otu mme anditiene Jesus  ke akpa isua ikie ẹma ẹsop idem ọtọkiet man ẹbiere m̀mê mme ibet ewe ke akpana ẹnịm ke esop Christian. Mmọ ẹma ẹdisịm ubiere emi: “Edisana spirit ye nnyịn ke idem nnyịn imokụt ite ọfọn nditre ndidian mbiomo en̄wen nnọ mbufo, ke mîbọhọke mme n̄kpọ emi ẹyomde mi, ite ẹka iso ẹbet mme n̄kpọ eke ẹwade ẹnọ ndem ye iyịp ye mme n̄kpọ eke ẹyịride-yịri ye use.” (Utom 15:28, 29; 21:25) Ntre ana nnyịn ‘ika iso ibet iyịp.’ Ndinam ntre edi akpan n̄kpọ ke enyịn Abasi ukem nte edifep idem ke ukpono ndem ye oburobụt ido idan̄.

13. Nam an̄wan̄a ntak emi ewụhọ ndibet iyịp esịnede edikịm iyịp nsịn ke idem.

¹³ Nte ewụhọ ndibet iyịp esịne edikịm iyịp nsịn ke idem? Ih, esịne. Ke ndinam an̄wan̄a: Yak idọhọ ke abiausọbọ ọdọhọ fi etre ndin̄wọn̄ n̄kpọsọn̄ mmịn. Nte oro ọkpọwọrọ ke afo ukpunyeneke ndin̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn edi ke emekeme ndikekịm enye nsịn ke idem? Baba-o! Kpasụk ntre, ndibet iyịp ọwọrọ nditre ndida enye nsịn ke idem nnyịn ke usụn̄ ekededi. Ntre ewụhọ ndibet iyịp ọwọrọ ke nnyịn idiyakke owo ndomokiet ekịm iyịp esịn nnyịn ke idem.

14, 15. Edieke mbiausọbọ ẹdọhọde ke ana ẹsịn Christian iyịp ke idem, nso ke enye akpanam, ndien ntak-a?

¹⁴ Nso edieke Christian adade akamba unan m̀mê oyomde enye anam akpan usiakidem? Nso edieke abiausọbọ ọdọhọde ke ana ẹsịn fi iyịp ke idem mîdịghe ntre ke ayakpa? Ke akpanikọ, Christian oro idiyomke ndikpa. Man enye ekpeme ọsọn̄urua uwem oro Abasi ọnọde, enye ọyọbọ usọbọ efen oro iyịp mîsịneke. Ntem, Christian oro oyoyom utọ usọbọ oro edieke odude onyụn̄ enyịme ndibọ nsio nsio ibọkusọbọ efen utu ke ndibọ iyịp.

¹⁵ Nte Christian akpabiat ibet Abasi man odu uwem ebịghi ke editịm n̄kpọ emi? Jesus ọkọdọhọ ete: “Owo ekededi eke oyomde ndinyan̄a ukpọn̄ [m̀mê, uwem] esie ọyọduọk enye; edi owo ekededi eke ọduọkde ukpọn̄ esie  ke ntak mi oyokụt enye.” (Matthew 16:25) Nnyịn iyomke ndikpa. Edi edieke nnyịn idomode ndinyan̄a uwem nnyịn ke ndibiat ibet Abasi, nnyịn imekeme nditaba nsinsi uwem. Ntre, oyowụt eti ibuot ndiberi edem ke edinen ibet Abasi ye ọyọhọ mbuọtidem nte ke edieke ikpade ke ntak ekededi, Ọnọ-Uwem eyeti nnyịn onyụn̄ anam nnyịn iset onyụn̄ afiak ọnọ nnyịn ọsọn̄urua enọ uwem.—John 5:28, 29; Hebrew 11:6.

16. Nso ke mme asan̄autom Abasi ẹsọn̄ọ ẹbiere ndinam kaban̄a iyịp?

¹⁶ Mfịn, mme anam-akpanikọ asan̄autom Abasi ẹsọn̄ọ ẹbiere nditiene ndausụn̄ esie kaban̄a iyịp. Mmọ ididiaha iyịp ke usụn̄ ekededi. Mmọ idinyụn̄ ibọhọ iyịp nte ibọkusọbọ. * Mmọ ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke Abasi emi okobotde iyịp ọdiọn̄ọ se itịmde ifọn ye mmimọ. Nte afo emenịm ke akpanikọ ke enye ọdiọn̄ọ?

17. Ke Israel eset, nso ikedi usụn̄ kiet kpọt emi Jehovah Abasi okoyomde ẹda iyịp ẹnam n̄kpọ?

¹⁷ Ibet Moses ama ọsọn̄ọ owụt nnennen usụn̄ kiet kpọt ndida iyịp nnam n̄kpọ. Jehovah ama ọnọ ewụhọ aban̄a utuakibuot oro enye okoyomde oto nditọ Israel eset, ete: ‘Uwem unam odu ke iyịp: ami mmonyụn̄ nda enye, ndori ke itieuwa nnọ  mbufo, ndisio isop nnọ ukpọn̄ mbufo: koro edide iyịp osio isop ọnọ ukpọn̄.’ (Leviticus 17:11) Ke ini nditọ Israel ẹkenamde idiọkn̄kpọ, ẹma ẹkeme ndifen mmọ ebe ke mmọ ndiwa unam nnyụn̄ nda ndusụk iyịp esie ndori ke itieuwa ke ataya utuakibuot, ndien ekem ke temple Abasi. N̄kukụre nnennen usụn̄ ndida iyịp nnam n̄kpọ ekedi ke ndiwa mme utọ uwa oro.

18. Mme ufọn ye edidiọn̄ ewe ke nnyịn ikeme ndibọ nto iyịp Jesus oro ẹkeduọkde?

¹⁸ Ata mme Christian idụhe ke idak Ibet Moses ndien ke ntre isiwaha uwa unam isinyụn̄ idorike iyịp unam ke itieuwa. (Mme Hebrew 10:11) Nte ededi, ndikada iyịp nnam n̄kpọ ke itieuwa ke Israel eset akanyan ubọk owụt ọsọn̄urua uwa Eyen Abasi, Jesus Christ. Nte nnyịn ikokụtde ke Ibuot 5 ke n̄wed emi, Jesus ọkọnọ uwem esie eke owo ke ufọn nnyịn ebe ke ndikayak ẹduọk iyịp esie nte uwa. Ekem  enye ama ọdọk aka heaven ọkọnọ Abasi ekọmurua iyịp esie oro ẹkeduọkde. (Mme Hebrew 9:11, 12) Oro ama anam ẹkeme ndifen mme idiọkn̄kpọ nnyịn onyụn̄ eberede usụn̄ ọnọ nnyịn ndinyene nsinsi uwem. (Matthew 20:28; John 3:16) Ndikada iyịp nnam n̄kpọ ke utọ usụn̄ oro ekenen̄ede edi akpan n̄kpọ didie ntem! (1 Peter 1:18, 19) Nnyịn ikeme ndinyene edinyan̄a n̄kukụre ebe ke ndibuọt idem ke iyịp Jesus oro ẹkeduọkde.

19. Nso ke nnyịn inyene ndinam man ‘isana ke iyịp kpukpru owo’?

¹⁹ Nnyịn ikpowụt esịtekọm didie ntem inọ Jehovah Abasi ke ima ima enọ uwem! Ndien nte oro ikponụkke nnyịn ndisian mmọ en̄wen mban̄a ifet edinyene nsinsi uwem ebe ke ndibuọt idem ke uwa Jesus? Nnyịn ndinyene ekikere Abasi mban̄a uwem ekemmọ owo oyonụk nnyịn ndisịn ifịk nnam emi. (Ezekiel 3:17-21) Edieke nnyịn isịnde ifịk inam emi, nnyịn iyekeme nditịn̄ nte apostle Paul eketịn̄de ete: “Mmasana ke iyịp kpukpru owo, koro mmen̄ketreke ndisian mbufo ofụri uduak Abasi.” (Utom 20:26, 27) Nditịn̄ nnọ mme owo mban̄a Abasi ye mme uduak esie edi eti usụn̄ kiet ndiwụt nte ke nnyịn imenyene ntotụn̄ọ ukpono inọ uwem ye iyịp.