1. Nani kugangaka bima yonso ya kezingaka?

PROFETE Yeremia kutubaka nde: “Yehowa kele Nzambi na kyeleka. Yandi kele Nzambi ya moyo.” (Yeremia 10:10, NW) Dyaka, Yehowa Nzambi kele Ngangi ya bima yonso ya kezingaka. Bigangwa ya zulu kutubilaka yandi nde: “Nge muntu salaka bima yonso; bima yonso ke zingaka, bo ke na moyo kaka sambu na luzolo na nge.” (Kusonga 4:11) Na nkunga mosi ya kukumisa Nzambi, Ntotila Davidi kutubaka nde: “Nge muntu kele nto ya moyo.” (Nkunga 36:10) Yo yina, luzingu kele dikabu yina mekatukaka na Nzambi.

2. Inki Nzambi kesalaka sambu na kutanina luzingu na beto?

² Yehowa ketaninaka mpi luzingu na beto. (Bisalu 17:28) Yandi kepesaka madya ya beto kedyaka, masa ya beto kenwaka, mupepe ya beto kepemaka, mpi ntoto, kisika ya beto kezingaka. (Tanga Bisalu 14:15-17) Yehowa mesalaka bima yai yonso na mpila nde beto sepela ti luzingu. Kansi, sambu na kusepela mpenza ti luzingu, beto fwete longuka bansiku ya Nzambi mpi kulemfukila yo.​—Yezaya 48:17, 18.

3. Inki mutindu Nzambi kutadilaka lufwa ya Abele?

³ Nzambi kezolaka nde beto zitisa luzingu, yo vanda ya beto mosi to ya bantu yankaka. Mu mbandu, na bilumbu ya Adami ti Eva, mwana na bo Kaini kuwilaka leke na yandi Abele makasi  mingi. Yehowa kukebisaka Kaini nde makasi na yandi lendaka kunata yandi na disumu ya nene. Kaini kulandaka ve lukebisu yina. Yandi “balukilaka leki na yandi, yandi fwaka yandi.” (Kuyantika 4:3-8) Yehowa kupesaka Kaini ndola sambu yandi fwaka mpangi na yandi.​—Kuyantika 4:9-11.

4. Na Nsiku ya Moize, inki mutindu Nzambi kumonisaka dibanza ya mbote ya luzingu?

⁴ Bamvula mingi na nima, Yehowa kupesaka bana ya Izraele bansiku sambu yo sadisa bo na kusadila yandi na mutindu ya yandi kezolaka. Sambu Nzambi kupesaka bansiku yango na nzila ya profete Moize, bantangu yankaka bo kebingaka yo Nsiku ya Moize. Kitini mosi ya Nsiku ya Moize vandaka kutuba nde: “Kufwa muntu ve.” (Kulonga 5:17) Nsiku yai vandaka kumonisa bana ya Izraele nde luzingu ya muntu kele mfunu na meso ya Nzambi mpi nde bantu fwete baka luzingu ya bankaka na valere.

5. Inki mutindu beto fwete tadila kubasisa divumu?

⁵ Inki beto lenda tuba sambu na luzingu ya mwana yina mebutuka ntete ve? Na kutadila Nsiku ya Moize, yo vandaka mbi na kufwa mwana yina kele na divumu ya mama na yandi. Ya kyeleka, ata luzingu ya mutindu yai kele mfunu mingi na meso ya Yehowa. (Tanga Kubasika 21:22, 23; Nkunga 127:3) Yo ketendula nde yo kele mbi na kubasisa divumu.

6. Sambu na nki beto fwete menga ve bantu yankaka?

⁶ Kana beto kezitisaka luzingu, beto fwete vanda mpi ti dibanza ya mbote sambu na bantu yankaka. Biblia ketuba nde: “Muntu yina ke mengaka mpangi na yandi, yandi kele bonso muntu yina me fwa muntu ya nkaka. Beno zaba nde muntu yina me fwa muntu ya nkaka, yandi lenda vanda na moyo ya mvula na mvula ve.” (1 Yoane 3:15) Kana beto kezola kuzinga mvula na mvula, beto fwete mengaka ve bantu yankaka na ntima na beto, sambu kimbeni kevandaka na kisina ya mambu mingi ya mubulu. (1 Yoane 3:11, 12) Yo kele mfunu nde beto longuka na kuzolana.

7. Tanga mwa bisalu yina kemonisaka kukonda luzitu sambu na luzingu.

⁷ Ebuna nki beto lenda tuba na yina metala kuzitisa luzingu na beto mosi? Na kutuba ya mbote bantu kezolaka ve kufwa, kansi bantu yankaka ketulaka luzingu na bo na kigonsa ya lufwa sambu na kusosa kyese. Mu mbandu, bantu mingi kenwaka makaya, dyamba, to kesadilaka bima yina kelausaka sambu na  kyese. Bima ya mutindu yai kebebisaka nitu mpi mbala mingi yo kefwaka bantu yina kesadilaka yo. Muntu yina kevandaka ti kikalulu ya kusadila bima yai kemonaka ve luzingu nde yo kele santu. Bisalu yai kele ya mvindu na meso ya Nzambi. (Tanga Roma 6:19; 12:1; 2 Korinto 7:1) Sambu na kusadila Nzambi mutindu yandi kezolaka, beto fwete buya bisalu ya mutindu yai. Ata kusala mutindu yina lenda vanda mpasi mingi, Yehowa lenda pesa beto lusadisu yina beto kele na yo mfunu. Mpi yandi kebakaka na valere bikesa ya beto kesalaka sambu na kubaka luzingu na beto bonso dikabu mosi ya mfunu ya mekatuka na yandi.

8. Sambu na nki beto fwete kudibanzaka ntangu yonso na yina metala lutaninu?

⁸ Kana beto kezitisaka luzingu, beto takudibanzaka ntangu yonso na yina metala lutaninu. Beto tasalaka ve mambu kukonda kutula dikebi mpi tatulaka ve luzingu na beto na kigonsa kaka sambu na kubaka kyese. Beto tatwadisaka ve kaminio to kima yankaka kukonda dikebi mpi tasalaka ve bansaka ya mubulu to ya kigonsa. (Nkunga 11:5) Nsiku ya Nzambi kupesaka Izraele ya ntama vandaka kutuba nde: “Kana nge tunga nzo ya mpa [yina kele ti ludi ya papala], atasio! nge fweti yidika ludi na yo mbote ti kamwa-lupangu [to, kamwa kibaka] na mpila nde bantu kubwa ve; mpidina nge ta vanda na makambu ve kana muntu kubwa yandi fwa.” (Kulonga 22:8) Na kuwakana ti munsiku ya kele na nsiku yina, bima bonso ba eskalie ya nzo na nge fwete vanda ya mbote na mpila nde muntu kututana ve, kubwa, mpi kulwala. Kana nge kele ti kaminio, zikisa nde nge lenda tambusa yo kukonda kigonsa. Kubika ve nde nzo to kaminio na nge kuvanda kigonsa sambu na nge mosi to sambu na bantu yankaka.

9. Kana beto kezitisaka luzingu, inki fwete vanda bikalulu na beto na ntwala ya bambisi?

⁹ Inki beto lenda tuba na yina metala luzingu ya mbisi? Yo kele mpi kima mosi ya santu na meso ya Ngangi. Nzambi kepesaka nswa ya kufwa bambisi sambu na kuzwa madya mpi bilele to sambu na kutanina bantu na kigonsa. (Kuyantika 3:21; 9:3; Kubasika 21:28) Kansi, kunyokula bambisi na nku to kufwa bo sambu na kusakana kele mbi mpi yo kemonisa kukonda luzitu sambu na busantu ya luzingu.​—Bingana 12:10.

10. Inki mutindu Nzambi memonisaka nde kuwakana kele na kati ya luzingu mpi menga?

¹⁰ Na nima ya kufwa mpangi na yandi Abele, Yehowa kusongaka Kaini nde: “Menga ya leki na nge ke dila ngolo na meso na mono.” (Kuyantika 4:10) Ntangu Nzambi kutubilaka menga ya Abele, yandi vandaka kutubila luzingu ya Abele. Kaini kusukisaka luzingu ya Abele, mpi ntangu yai Nzambi zolaka kupesa yandi ndola. Yo vandaka bonso nde menga ya Abele, to luzingu na yandi, vandaka kuboka na Yehowa sambu yandi zenga mambu na lunungu. Kuwakana na kati ya luzingu mpi menga kumonanaka dyaka na nima ya Mvula ya Ngolo ya bilumbu ya Noa. Na ntwala ya Mvula ya Ngolo, bantu vandaka kudya kaka bambuma, ndunda, bankeni, mpi minkanzi ya bambuma. Na nima ya Mvula ya Ngolo, Yehowa kusongaka Noa ti bana na yandi nde: “Ntangu yai mono me pesa beno bambisi yonso sambu na kudia, mutindu mono pesaka beno ntete matiti yonso ya mubisu.” Kansi Nzambi tulaka nsiku yai: “Beno lenda kudia ve mbisi ti menga na yo sambu moyo [to, luzingu] kele na kati ya menga.” (Kuyantika 1:29; 9:3, 4) Yo ke pwelele nde Yehowa kewakanisaka mingi mpenza luzingu mpi menga ya kigangwa mosi.

11. Inki mutindu ya kusadila menga Nzambi kubuyisaka banda na bilumbu ya Noa?

¹¹ Beto kemonisaka luzitu na menga na ntangu beto kebuyaka kudya yo. Na Nsiku yina Yehowa kupesaka bana ya Izraele, yandi tubaka nde: “[Kana] muntu ya Israele . . . kwenda kuzomba bambisi ebuna yandi fwa mbisi to ndeke yina ya bo ke diaka, yandi fweti losa menga na yo na ntoto ti kufika yo ntoto. . . . Mono tubaka na bantu ya Israele nde: ‘Beno kudia menga ve.’” (Levi 17:13, 14) Nsiku ya Nzambi yina vandaka kubuyisa kudya menga ya mbisi, ya yandi pesaka ntete na Noa bamvula 800 na ntwala, kuvandaka kaka na ngala. Dibanza ya Yehowa kuvandaka pwelele: bansadi na Yandi lendaka kudya musuni ya mbisi kansi menga ve. Yo lombaka nde bo losa menga na ntoto, disongidila kuvutula luzingu ya kigangwa yina na Nzambi.

12. Inki nsiku ya metala menga mpeve santu kupesaka na mvu-nkama ya ntete mpi ya beto fwete zitisa bubu yai?

¹² Bakristu fwete zitisa mpi nsiku ya mutindu mosi. Bantumwa mpi babakala yankaka yina vandaka kutwadisa balongoki ya  Yezu na mvu-nkama ya ntete kuvukanaka sambu na kuzenga nki bansiku bantu yonso na dibundu ya Bukristu zolaka kuzitisa. Bo zengaka nde: “Mpeve ya Nzambi ti beto, beto me zenga na kutula kilo ya nkaka ve na zulu na beno, kansi kilo mosi mpamba ya mfunu yo yai: Beno lenda dia ve mbisi yina ya bo me pesa ntete makabu na banzambi ya biteki, beno lenda nwa ve menga, beno lenda dia ve mbisi yina ya bo me fwa na kukanga mungungu [to ya bo mebika menga na misuni] na yo, beno lenda sala pite mpi ve.” (Bisalu 15:28, 29; 21:25) Yo yina, beto fwete “nwa ve menga.” Na meso ya Nzambi, kusala mutindu yai kele mfunu kiteso mosi ti kubuya kusambila biteki mpi kusala pite.

13. Pesa mbandu ya kemonisa nde nsiku ya kebuyisa kunwa menga ketadila mpi kuvutula menga.

¹³ Keti nsiku ya kunwa ve menga ketadila mpi kuvutula menga? Ee. Beto baka mbandu: Kana munganga mebuyisa nge na kunwa malafu, keti yo ketendula kaka nde nge fwete nwa ve malafu kansi nde bo lenda kotisa nge yo na misisa na nzila ya ntunga? Ata fyoti ve! Mutindu mosi, kubuya kunwa menga kezola kutendula kubuya kukotisa yo na nitu na beto na konso mutindu yina. Yo yina, nsiku ya kebuyisa kunwa menga ketendula nde beto lenda pesa ve nzila na muntu ata mosi nde yandi vutula beto menga na misisa.

14, 15. Kana minganga kutuba nde bo fwete vutula Mukristu mosi menga, yandi tasala inki, mpi sambu na inki?

¹⁴ Inki beto lenda tuba kana Mukristu mosi melwala ngolo kibeni to yo kelomba nde bo sala yandi operasio ya nene? Minganga lenda tuba nde bo fwete vutula yandi menga kana ve yandi tafwa. Ya kyeleka, Mukristu tazola ve kufwa. Yandi tasala ngolo na kutanina dikabu ya luzingu yina Nzambi mepesaka yandi, yo yina yandi tandima nde bo sansa yandi na mitindu yankaka yina kesadilaka ve menga na mutindu ya mbi. Yandi tasosa nde bo sansa yandi na mutindu yai mpi tandima bankisi yankaka yina kesadilaka ve menga.

¹⁵ Keti Mukristu tafwa nsiku ya Nzambi kaka sambu na kuzinga mwa mingi na ngidika yai ya bima? Yezu kutubaka nde: “Konso muntu yina zola kugulusa moyo [to, luzingu] na yandi, yandi ta vidisa yo; kansi konso muntu yina ta vidisa moyo na yandi sambu na mono, yandi ta mona yo.” (Matayo 16:25) Beto kezolaka ve kufwa. Kansi, kana beto fwa nsiku ya Nzambi sambu  na kusosa kugulusa luzingu na beto ya ntangu yai, beto lenda vidisa luzingu ya mvula na mvula. Beto tamonisa mayele kana beto tula ntima na lunungu ya nsiku ya Nzambi, ti kivuvu nde kana beto fwa sambu na konso kikuma yina, Muntu yina Kepesaka Luzingu tayibuka beto na lufutumuku mpi tavutudila beto dikabu ya kitoko ya luzingu.​—Yoane 5:28, 29; Baebreo 11:6.

16. Bansadi ya Nzambi mebakaka lukanu ya kusala nki na yina metala menga?

¹⁶ Bubu yai, bansadi ya kwikama ya Nzambi mebakaka lukanu ya kulanda nsiku na yandi na yina metala menga. Bo tadya ve menga na konso mutindu yina. Bo tandima mpi ve menga sambu bo kezola kusadila yo bonso nkisi sambu na kusansa bo. * Bo ketulaka ntima nde Ngangi ya menga mezaba mambu yina kele mbote sambu na bo. Keti nge kendima nde yandi mezaba yo?

17. Na Izraele ya ntama, inki kuvandaka mutindu mosi kaka ya kusadila menga yina Yehowa Nzambi vandaka kundima?

¹⁷ Nsiku ya Moize kumonisaka mutindu mosi kaka ya mbote ya kusadila menga. Na yina metala lusambu yina Nzambi kulombaka na bantu ya Izraele ya ntama, Yehowa kutubaka nde: “Moyo [to, luzingu] ya konso kima ke vandaka na menga; yo yina mono tubaka nde beno fweti losa menga na zulu ya mesa-kimenga sambu mono landa masumu na beno diaka ve. Ya kieleka,  sambu moyo ke vandaka na menga, yo yina mono ke lolulaka mbi ya muntu sambu na menga.” (Levi 17:11) Ntangu bantu ya Izraele vandaka kusala masumu, bo lendaka kupesa mbisi mpi kutambika ndambu ya menga na yo na mesa-kimenga yina vandaka ntete na tabernakle mpi na nima na tempelo ya Nzambi sambu Nzambi kulolula masumu na bo. Mutindu mosi kaka ya mbote ya kusadila menga kuvandaka na bimenga ya mutindu yai.

18. Inki mambote mpi nki balusakumunu beto lenda baka na menga ya Yezu yina kutyamukaka?

¹⁸ Bakristu ya kyeleka kele ve na nsi ya Nsiku ya Moize, yo yina bo kepesaka ve bimenga ya bambisi mpi ketulaka ve menga ya bambisi na zulu ya mesa-kimenga. (Baebreo 10:1) Kansi, kusadila menga na mesa-kimenga na bilumbu ya Izraele ya ntama vandaka kumonisa kimenga ya mfunu mpi ya nsuka​—kimenga ya Mwana ya Nzambi, Yezu Kristu. Mutindu beto longukaka yo na Kapu ya 5 ya mukanda yai, Yezu kupesaka luzingu na yandi ya kimuntu sambu na beto na ntangu yandi bikaka nde menga  na yandi kutyamuka bonso kimenga. Na nima yandi tombukaka na zulu mpi yandi pesaka Nzambi mbala mosi kaka valere ya menga na yandi yina kutyamukaka. (Baebreo 9:11, 12) Yo tulaka fondasio sambu na ndolula ya masumu na beto mpi yo kangudilaka beto nzila sambu na kubaka luzingu ya mvula na mvula. (Matayo 20:28; Yoane 3:16) Mutindu yai ya kusadila menga memonanaka mfunu mingi kibeni! (1 Piere 1:18, 19) Beto lenda guluka kaka kana beto tula lukwikilu na menga ya Yezu yina kutyamukaka.

19. Inki beto fwete sala sambu na kuvanda “bunkete na yina metala menga ya bantu yonso”?

¹⁹ Beto lenda monisa mpenza ntonda na Yehowa Nzambi sambu na dikabu ya zola ya luzingu! Ebuna, keti dyambu yai fwete pusa beto ve na kuzabisa bantu yankaka dibaku ya kubaka luzingu ya mvula na mvula kana bo tula lukwikilu na kimenga ya Yezu? Dikebi yina Nzambi kele na yo sambu na luzingu ya bantu yankaka tapusa beto na kusala yo ti mpusa ya ngolo mpi kikesa. (Tanga Ezekiele 3:17-21) Kana beto kelungisa mukumba yai ti kikesa yonso, beto takuka kutuba bonso ntumwa Polo nde: “[Mono kele bunkete na yina metala menga ya bantu yonso, NW]. Sambu mono zabisaka beno mambu yonso yina ya Nzambi me kanaka.” (Bisalu 20:26, 27) Kuzabisa bantu yankaka mambu ya metala Nzambi mpi balukanu na yandi kele mutindu ya mbote ya kumonisa nde beto kezitisaka mingi mpenza luzingu mpi menga.