1. ¿Pën diˈib të dyajkojtäˈäy tukëˈëyë diˈib jukyˈäjtp?

JA KUGAJPXY Jeremías ojts jyënaˈany: “Jyobaa yëˈë duˈun ja Diosë tëyˈäjtënbë. Yëˈë duˈun ja Diosë juukypyë” (Jeremías 10:10). Yëˈë duˈun diˈib nanduˈun të dyajkojtäˈäy tukëˈëyë diˈib jukyˈäjtp. Extëmë anklëstëjk tˈanmääytyë Dios: “Mijtsë dëˈën të xyajkojtäˈäy tëgekyë diˈibë ijtp, es mgëˈëmtsojkëngyëjxm mij xyaˈity es xyajkojy” (Diˈibʉ Jatanʉp o Apocalipsis 4:11). Etsë rey David duˈun ojts tmëjkumayë Jyobaa mä tuˈugë ëy: “Mä mijts jam myuxyë jukyˈäjtën” (Salmo 36:9). Päätyë jukyˈäjtën yëˈë Dios të xynyamoˈoyëm.

2. ¿Tijaty xymyoˈoyëmë Jyobaa parë njukyˈäjtëm?

² Jyobaa yëˈë diˈib nanduˈun xyajjukyˈäjtëm mët ko xymyoˈoyëm tijaty (Apostʉlʉty 17:28). Yëˈë diˈib xymyoˈoyëmë käˈäy ukën, nëë, poj diˈib nxajëm etsë naxwinyëdë mä ntsënäˈäyëm (käjpxë Apostʉlʉty 14:15-17). Ets duˈun tijaty të xymyoˈoyëm extëm mbäät ndukxondakëmë jukyˈäjtën. Per parë niˈigyë jotkujk njukyˈäjtëm, tsojkëp nnijäˈäwëmë Diosë yˈanaˈamën ets nmëmëdoˈowëm (Santya̱ˈa̱gʉ 1:25).

3. ¿Wiˈix tˈijxyë Dios ko Caín dyaˈoˈkyë Abel?

³ Dios tsyejpy ets nmëjˈijxëmë jukyˈäjtën, duˈunë njaˈäjtëm  ets nanduˈunë wiink jäˈäyë jyukyˈäjtën. Min nˈokˈijxëm tuˈugë ijxpajtën. Caín ja myäängë Adán mëdë Eva ojts ttukjotˈambëkyë yˈutsy diˈib xyëˈäjt Abel. Jyobaa ojts tˈanëëmë Caín ets kyaj nyekyˈawäˈänˈatët, yëˈko mbäädë nety mëjwiin kajaa tyuundëgoy, per ja Caín kyaj ojts tjaygyukë. “Ojts yëˈë yˈutsy tnibëdëˈëky ets ojts dyajˈooky” (Génesis 4:3-8, MNM). Biiblyë myaytyakypy ko Jyobaa ojts ttukumëdoyë Caín ko dyaˈoˈkyë Abel (Génesis 4:9-11).

4. ¿Wiˈixë Dios ojts dyaˈixyëty mä ja Ley diˈibë Moisés yajmooy mä wiˈix mbäät nˈijxëmë jukyˈäjtën?

⁴ Ko kanäk mil jëmëjt nyajxy, ta Jyobaa tmooyë anaˈamënë israelitëty mä tˈanmääy wiˈix ttseky myëdunëdët. Ets yajmooytyë mët yëˈëgyëjxmë Moisés, pääty yaˈixyˈaty extëm ja Ley diˈibë Moisés yajmooy. Tuk pëkyë tyäˈädë anaˈamën jyënaˈany: “Këdii myajjäˈäyˈoogëty” (Deuteronomio 5:17, MNM). Ko duˈunë Dios dyajkyë yˈanaˈamën, yëˈë tyukˈijx ja israelitëty ko yëˈë myëjˈijxypyë jäˈäyë jyukyˈäjtën ets ko tsojkëp niˈamukë jäˈäy tmëjˈixtëdë myëguˈuktëjkë jyukyˈäjtën.

5. ¿Oy ko jäˈäyë uˈunk dyaˈooky mä kyajnëm myaxuˈunkˈaty?

⁵ ¿Ets wiˈixë Dios tˈixyë uˈungë jyukyˈäjtën diˈib kyajnëm myaxuˈunkˈaty? Ja Ley diˈibë Moisés yajmooy jyënaˈany ko Jyobaa mëj tˈixyë uˈungë jyukyˈäjtën diˈib kyajnëm myaxuˈunkˈaty, ets kyaj mbäät nyaˈoˈkëm (käjpxë Éxodo 21:22, 23; Salmo 127:3). Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko axëëk ko jäˈäy këˈëmë uˈunk dyaˈooky mä kyajnëm myaxuˈunkˈaty.

6. ¿Tiko kyaj yˈoyëty nˈaxëkˈijxëmë nmëguˈukˈäjtëm?

⁶ Nmëjˈijxëmë netyë jukyˈäjtën ko oy njäˈäyˈäjtëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm. Mä Biiblyë jyënaˈany: “Diˈibë kyaj ttseky ja myëguˈuk, yëˈë duˈun yajjäˈäyˈoˈkpë. Es miits mnijäˈädëp ko ja yajjäˈäyˈoˈkpë kyaj tmëdaty ja jikyˈäjtën winë xëëw winë tiempë” (1 Fwank 3:15). Pën jukyˈatäˈänëm xëmëkyëjxm, kyaj yˈoyëty nˈaxëkˈijxëmë nmëguˈukˈäjtëm mä jot  korasoon, yëˈko pën tuˈugë jäˈäy yˈaxëkˈijxypyë myëguˈuk, mbäät tyuundëgoy (1 Fwank 3:11, 12). Tsojkëp nnaytsyojkëm nixim niyam.

7. ¿Wiˈix tuˈugë jäˈäy dyaˈixyëty ko kyaj tmëjˈijxyë jukyˈäjtën?

⁷ ¿Wiˈix mbäät nmëjˈijxëmë jukyˈäjtën? Nipën jaˈijty kyaˈoogäˈäny, per mayë jäˈäy tpëjtäˈäktë jyukyˈäjtën jotmayjëjpˈam mët ko jeˈeyë nyayajjotkujkˈatyëty. Extëm nˈokpëjtakëm, mayë jäˈäy jyuˈuktë, tpuˈuytyë mariwanë ets tjëˈxtë droogë tsojkëngyëjxm. Tukëˈëyë tyäˈädë yajpäˈämdëjkëbë niniˈkx këbäjk ets axtë yaˈoˈkypyë jäˈäy. Pääty pënaty duˈun yˈaxëktuumbyë nyiniˈkx kyëbäjk, kyaj nety tmëjˈixyë jyukyˈäjtën. Etsë Dios yˈaxëkˈijxypyë tyäˈädë tuˈunën (käjpxë Romanʉs 6:19; 12:1; 2 Korintʉ 7:1). Pääty tsojkëp nmastutäˈäyëm parë nmëduˈunëmë Dios extëm yëˈë ttseky. Mbäät mëk tsyiptaˈaky, perë Jyobaa mbäät xypyudëjkëm, yëˈë yajtsobatypy ko nduˈunëmë mëjääw parë nguentˈäjtëmë jukyˈäjtën diˈib të xynyamoˈoyëm.

8. ¿Tiko kyaj mbäädë jukyˈäjtën nbëjtakëm jotmay jëjpˈam?

⁸ Pën nmëjˈijxëmë jukyˈäjtën, ta nguentˈäjtëm ets kyaj nbëjtakëm jotmay jëjpˈam. Kyaj nëgoo nyajpëyëˈkëmë karrë extëm mbäät yˈayoˈonbëjtaˈaky, ni ngatuˈunëm tijaty diˈib kutsëˈëgë o diˈib mbäät xyaˈˈayoˈonbatëm (Salmo 11:5). Tuˈugë anaˈamën diˈibë Jyobaa myooy ja israelitëty jyënaˈany: “Ko pën tuˈuk yëˈë tyëjk tkojëty, jam tëjk nëgëjxm nëjkxëp yëˈë pyäˈä tnäbojtsˈowdijtëyë, këdiibë jam pën yˈäwäˈknäxëty, ets këdii pën pyokytyëkëty mä ja jäˈäyëtyën, mëdiˈibë ënety taabë ja jëën tëjk tyuktsënäˈäyëdëbën” (Deuteronomio 22:8, MNM). Tyäˈädë anaˈamën nan mbäät mijts xypyanëjkxy. Extëm nˈokpëjtakëm, pënë mdëjk myëdäjtypyë eskaleerë, yajxon xymyëdatët parë këdiibë pën yˈayoˈonbäädët. Pën jamë mgarrë, mbäät xëmë xyˈixy xytyuny pën kyaj  myäˈädëty. Këdii xynyaˈixy etsë mjëën mdëjk o mgarrë mˈayoˈonmoˈoyëdët o tˈayoˈonmoˈoyëdë wiink jäˈäy.

9. Pën nmëjˈijxëmë jukyˈäjtën, ¿wiˈix kyaj nduˈunëmë jëyujk animal?

⁹ ¿Wiˈixë Jyobaa tˈixyë jëyujk animalë jyukyˈäjtën? Mëj nanduˈun tˈixy. Jyobaa nyasˈijxëp ets nyaˈoˈkëmë jëyujk animal parë ntsuˈtsëm, nwitˈäjt nxoxˈäjtëm o këdiibë wiˈix xytyuˈunëm (Génesis 3:21; 9:3; Éxodo 21:28). Per pënaty jeˈeyë yaˈˈayoowdëbë jëyujk animal o dyaˈooktë nanëgoobë, axëëk yˈadëˈëtstë ets kyaj nety tmëjˈixtë jukyˈäjtën (Proverbios 12:10).

10. ¿Wiˈixë Jyobaa ojts dyaˈixyëty ko tuˈugyë tˈixyë neˈpyny mëdë jukyˈäjtën?

¹⁰ Ko Caín dyaˈoˈkyë Abel, ta Jyobaa yˈanmääyë: “Yëˈë mˈutsy jyot nyeˈpyny, mëdiˈibë të xytyem të xyjyeˈeytyën nääxkëjxy. Yëˈëts xyˈämëdoop, etsëts nibäyoˈoyëty” (Génesis 4:10, MNM). Ko Dios jyënany ja nyeˈpynyë Abel, yëˈë nety yˈandijpy ja jyukyˈäjtënë Abel. Caín të nety tpëjkë ja yˈutsyë jyukyˈäjtën ets kuanë nety yajtukumëdowët. Duˈunxyëp extëm ja nyeˈpynyë Abel o ja jyukyˈäjtën, tˈanëëmë Jyobaa ets ttunëdë tëyˈäjtën. Ko ja Ayoˈonduu nyajxy mä Noé, ojts yajnigajpxy ko neˈpyny yëˈë nanduˈun yˈandijpyë jukyˈäjtën. Mä nety kyaˈAyoˈonduˈuy, ja jäˈäy yëˈë nety jeˈeyë jyëˈxtëbë ääy ujts etsë ääytsyäˈäm ujtstsäˈäm. Per ok, ta Jyobaa ojts tˈanëëmë Noé mëdë yˈuˈunk yˈënäˈk: “Jyëgyejpy mijts xytsyuˈutstëty xyjyëˈkxtëty oy myëdiˈibë jëyujkëty”. Per diˈibë Dios yajkubojk yëˈë tyäˈädë: “Yëˈë tëy käˈäp xyjyëˈkxtëty yëˈë neˈpyny [o jukyˈäjtën]. Yëˈë tsuˈutsy mëdiˈibë neˈpynytyukˈoogën” (Génesis 1:29; 9:3, 4, MNM). Yä nbëjkëmë kuentë ko Jyobaa tuˈugyë tˈixyë neˈpyny mëdë jukyˈäjtën.

11. ¿Ti anaˈamënë Dios myooyë Noé etsë israelitëty?

 ¹¹ Tuk nax wiˈix mbäät nmëjˈijxëmë neˈpyny net ko kyaj njëˈxëm. Mä ja anaˈamën diˈibë Jyobaa ojts tmoˈoytyë israelitëty duˈun jyënaˈany: “Pënë tyujpy tuˈuk yëˈë ujtsjëyujk ëgë joon mëdiˈibë yajtsuˈtspën, jëyëjp mëbäät yajxon dyajwindäjxtäˈäy ets ja nyeˈpyny tnääxnitäjëty. [...] Pääty miitsëty nˈënëëmëdë, ko këdii yëˈë neˈpyny xyjyëˈkxtëty” (Levítico 17:13, 14, MNM). Të netyë Dios tˈanëëmë Noé tyuktujkmëgoˈpx jëmëjtëp ets kyaj tjëˈxtëdë neˈpyny, ko jatëgok tmooyë israelitëtyë tyäˈädë anaˈamën. Jyobaa yajxon dyajjaygyujkë ko niˈamukë pënaty mëduunëdëp mbäät ttsuˈutstë jëyujk animal, per kyaj tjëˈxtët ja neˈpyny. Ojts yaˈˈanëëmëdë ets tnitäjtët ja neˈpyny, ets ko duˈun ttundët duˈunxyëp extëm jatëgokë Dios yajmoˈoy ja jyukyˈäjtënë animal.

12. ¿Ti anaˈamën ojts yajmoˈoytyë ja apostëlëtëjk mët yëˈëgyëjxm ja espiritë santë diˈib axtë tyambäät yajmëmëdoop?

¹² Tyamë Dios mëduumbëty nan të duˈumbë anaˈamën yajmoˈoytyë. Tëëyëp, ja apostëlëtëjk etsë wiinkpë jäˈäy diˈib wyooyoˈoytyë Jesusë yˈëxpëjkpëty, ojts tyuˈukmuktë parë tˈixäˈändë tijaty anaˈamën mbäät tmëmëdowdë. Ets duˈun ojts jyënäˈändë: “Ja espiritë santë es nandëˈën ëëtsëty nˈoyjäˈädëpts es kyajts nmoˈoytyët wiinkpë ëxpëjkën, yëˈëyë tyäˈädë: Kyaj xyjëˈxtët ja jëyujk diˈibë të yajtukwintsëˈëgë agojwinax, kyaj xyjëˈxtët ja neˈpyny es ja tsuˈutsy diˈibë kyaj wäˈäts të wyindäjxtäˈäy, es nandëˈën kyaj mëˈindundët” (Apostʉlʉty 15:28, 29; 21:25). Pääty, kyaj yˈoyëty ets njëˈxëmë neˈpyny. Mëj pokyë Dios tˈixy, duˈun dyajkuboky extëm ko jäˈäy tˈawdatyë awinax o yˈity tsyëënë oypyënëty mëët.

13. ¿Ti ijxpajtën xytyukˈijxëm ko nan kyaj yˈoyëty nyajtëjkëmë neˈpyny eemyoty?

¹³ Ko jyënaˈanyë anaˈamën ko kyaj njëˈxëmë neˈpyny, ¿yëˈë nanduˈun yˈandijpy ko kyaj nyajtëjkëm eemyoty?  Yëˈë. Nˈokpëjtakëm tuˈugë ijxpajtën. Pën mˈanmääyëbë doktoor ko kyaj xynyekyˈuugëdë meskal, ¿waˈanë net kyaj xynyekyˈuugët per mgupëkëp tyëkët mˈeemyoty? Pes kyaj. Nanduˈun ko jyënaˈany ko kyaj njëˈxëmë neˈpyny, yëˈë yˈandijpy ko nimätsoo mbäät ngayajtëjkëm. Pääty, parë nmëmëdoˈowëmë tyäˈädë anaˈamën kyaj yˈoyëty ets nyajtëjkëmë neˈpyny eemyoty.

14, 15. Pën tuˈugë Dios mëduumbë anmääyëbë doktoor ko tsojkëp tyëkëdë neˈpyny nyiniˈxoty, ¿ti mbäät ttuny ets tiko?

¹⁴ Per ¿ti mbäät ttuny tuˈugë Dios mëduumbë ko tsyayutët mëjwiin kajaa o ko tmëdatët tuˈugë päˈäm diˈib yajtsukäämp? Nˈokpëjtakëm ko doktoor jyënäˈänët ko oogëp pën kyaj tyëkë neˈpyny nyiniˈxoty. Seguurë ko ja Dios mëduumbë kyaj yˈoogäˈäny. Kom myëjˈijxypyë jukyˈäjtën diˈibë Dios të myoˈoyëty, ta tˈaxäjët tukëˈëyë diˈib mbäädë doktoor tyuktsooyˈatyëty o tijaty mbäät dyajtuny parë yˈagëdäˈägët, per kyaj tkupëkët etsë neˈpyny tyëkët.

¹⁵ ¿Kyutëjëbë Diosë yˈanaˈamën ja Dios mëduumbë nëgokë dyajˈyonyë jyukyˈäjtën mä tyäˈädë tiempë? Jesus ojts jyënaˈany: “Diˈibë jikyˈatäämp mëdë kyëˈëm winmäˈäny, dëˈëmbë jäˈäy yajtëgeepy ja jyikyˈäjtën, per diˈibë jikyˈatäämp extëmë ëj ndukniˈˈixë, dëˈëmbë jäˈäy kyaj dyajtëgoy ja jyikyˈäjtën” (Matewʉ 16:25). Nipën kyaˈoogäˈäny. Per pën ngutëjëmë Diosë yˈanaˈamën nëgokë nyajˈyoˈonëmë jukyˈäjtën mä tyäˈädë tiempë, tsojk nëjkx nyajtëgoˈoyëmë jukyˈäjtënë winë xëëw winë tiempë. Pääty diˈib niˈigyë oy nduˈunëm, yëˈë nmëbëjkëm ko Diosë yˈanaˈamën yëˈë parë ndukˈoyˈäjtëm. Ets mbäät nˈijtëm seguurë ko pën oˈkëm, nëjkxëp jatëgok xyajjukypyëjkëmë Jyobaa, diˈib yajkypyë jukyˈäjtën (Fwank 5:28, 29; Ebreeʉsʉty 11:6).

16. ¿Wiˈixë Dios mëduumbëty të tpëjtäˈäktë jyot wyinmäˈäny?

¹⁶ Dios mëduumbëty të tpëjtäˈäktë mä jyot wyinmäˈäny  ko myëmëdowandëbë Diosë yˈanaˈamën ets kyaj dyajtëkëyäˈändë neˈpyny nyiniˈxoty. Pääty kyaj tjëˈxtë ets niwiˈixtsoo tkaˈˈaxäjëdë extëmë tsooy parë yˈagëdäˈäktët. * Dios mëduumbëty myëbëjktëp ko Jyobaa niˈigyë tnijawë tijaty mbäät ttukˈoyˈattë, pes yëˈë diˈib të dyajkojˈyë neˈpyny. ¿Mmëbëjkypy mijts nanduˈun?

17. Ja tiempë mä ja israelitëty jyukyˈäjttë, ¿wiˈix jeˈeyë Dios ojts dyajnigutukë ets tyunëdë neˈpyny?

¹⁷ Ja Ley diˈibë Moisés yajmooy yajxon ojts tnigajpxy wiˈix mbäät jeˈeyë ja israelitëty dyajtundë neˈpyny mä Dios awdattë. Jyobaa yˈanmääyëdë: “Tëgokyë mëdiˈibë juukyˈäjtpën mëët yëˈëygyëjxmëdën jyuukyˈaty ko neˈpyny tmëëdëty, yëˈë neˈpyny të yëˈë miitsëty nmoˈodë, ets yëˈë yëˈë mjuukyˈäjtënëty xytyukkuyaktëty jam mä yëˈë potsyën mä ja wintsëˈkën yäjˈyakyën” (Levítico 17:11, MNM). Ko ijty ja israelitëty pyokytyundë, ta ttukwintsëˈëgëdë Dios tuˈugë jëyujk parë ja pyoky yajmaˈkxtët ets ta nanduˈun tmënëjkxtë waanë tyäˈädë jëyujk neˈpyny mä ja altaar diˈib mä tabernakulo, ets ok, ta mä ja Diosë tyëjk. Duˈunën jeˈeyë ojts dyajtundë neˈpyny.

18. ¿Wiˈix ndukˈoyˈäjtëm tyam ko Jesus ojts ttemy dyokyë nyëë nyeˈpyny, ets ti kunuˈkxën nbäädäˈänëm?

 ¹⁸ Pënaty tyamë Dios myëduundëp kyaj tnekypyadundë ja Ley diˈibë Moisés yajmooy, pääty kyaj tnekytyukwintsëˈëgëdë Dios yëˈë jëyujk animal ets ni tkamënëjkxtë neˈpyny mä tuˈugë altaar (Ebreeʉsʉty 10:1). Ko duˈun ja israelitëty ttuundë, yëˈë ojts dyaˈixëdë wiˈixë nety tsyobäädäˈäny ja wintsëˈkën diˈibë Jesus yakaampy. Extëm të nnijäˈäwëm mä kapitulo 5, Jesus tkëyajky ja jyukyˈäjtën mët ko tteemy dyojkyë nyeˈpyny ëtsäjtëmgyëjxm. Ets ko jyëmbijty tsäjpotm, ta Jesus ttukëdëjkë Tyeety ja jyukyˈäjtën o ja nyeˈpyny diˈibë nety të ttemy dyoky, tëgok jeˈeyë winë xëëw winë tiempë (Ebreeʉsʉty 9:11, 12). Duˈuntsoo të yajmeˈkxy ja poky kaytyey ets të yˈawäˈätsy ja tuˈu parë nbatëmë jukyˈäjtën winë xëëw winë tiempë (Matewʉ 20:28; Fwank 3:16). ¡Mëjwiin kajaa tsyobaty ja Jesusë  nyeˈpyny! (1 Peedrʉ 1:18, 19). Pën nmëbëjkëm nuˈunën tsyobääty ko Jesus ojts ttemy dyokyë nyeˈpyny, ta nëjkx nnitsokëm.

19. ¿Ti mbäät ttunyë Dios mëduumbë parë kyaj yajpokyˈixët ko jäˈäy yˈooktët pokyoty?

¹⁹ ¡Mëjwiin kajaa njantsy myëjjäˈäwëm ko Jyobaa xymyoˈoyëmë jukyˈäjtën! Pääty pën nmëjjäˈäwëm, taxyëbë net nˈanmäˈäyëmë jäˈäy ko pyäädëbë jukyˈäjtën winë xëëw winë tiempë pën pyëjtakypyë mëbëjkën ko Jesus ojts xykyuˈoˈkëm. Ets xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot duˈun ndukˈawäˈänëm, mët ko nmëjˈijxëmë jukyˈäjtën extëmë Jyobaa tmëjˈixy (käjpxë Ezequiel 3:17-21). Pën nduˈunëmë tyäˈädë tuunk diˈib nikëjxmˈäjtëm, ta mbäät njënäˈänëm extëmë apostëlë Pablo ojts jyënaˈany: “Pääty tyam nˈanëëmëyäˈändë ko kyajts ëj miits xypyekyˈixtët ko mˈooktët pekyoty, mët ko të nˈawanë tukëˈëyë yëˈë Dios ja yˈayuk es këdiibë myajtëgoyëdët” (Apostʉlʉty 20:26, 27). Duˈunë duˈun, tuk nax wiˈix mijts mbäät xyaˈixyëty ko mmëjˈijxypyë jukyˈäjtën etsë neˈpyny, ja ko mëguˈuk xytyukˈixyˈatëdë Dios ets xytyuknijawët ti tyuknibëjtakëp.