Ir al contenido

Ir al índice

CAPÍTULO 13

¿Á ndáyáʼvi ña̱ tákún nu̱ún?

¿Á ndáyáʼvi ña̱ tákún nu̱ún?
  • ¿Á ndáyáʼvi ña̱ tákuyó nu̱ú Ndióxi̱?

  • ¿Ndáaña ndákanixi̱níra xa̱ʼa na̱ sánuu se̱ʼe?

  • ¿Nda̱saa náʼa̱yó ña̱ íxato̱ʼóyó ña̱ tákuyó?

1. ¿Yukú na̱ i̱xava̱ʼa ndiʼi na̱ yiví?

“JEHOVÁ kúú Ndióxi̱ míí ta̱ nda̱a̱, saá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ profeta Jeremías. Ta̱yóʼo kúú Ndióxi̱ ta̱ táku.” (Jeremías 10:10.) Ta̱yóʼo kúú ta̱ ke̱ʼé ndiʼi na̱ yiví. Saá ni̱ka̱ʼa̱n sava na̱ íyo chí ndiví: “Yóʼó kúú ta̱ i̱xava̱ʼa ndiʼi ña̱ʼa, ta xa̱ʼa ña̱ kúni̱ miíún na̱kuva̱ʼa ndiʼi ña̱yóʼo” (Revelación 4:11). Ta̱ David xi̱tara iin yaa nu̱ú Jehová ta ni̱ka̱ʼa̱nra: “Yóʼó kúú ta̱ táxi ña̱ tákundi̱” (Salmo 36:9). Xa̱ʼa ña̱yóʼo iin ña̱ va̱ʼaní kúú ña̱ táxi Ndióxi̱ tákuyó.

2. ¿Ndáaña kéʼé Ndióxi̱ ña̱ va̱ʼa ná kutakuyó?

2 Jehová ku̱a̱ʼá ña̱ʼa kéʼéra ña̱ va̱ʼa ná kutakuyó (Hechos 17:28). Táxira ña̱ʼa xíxiyó, táxira ti̱kui̱í xíʼiyó, ta̱chí ña̱ ndákiʼinyó xíʼin ñuʼú nu̱ú ndóoyó (kaʼvi Hechos 14:15-17). Ta ndiʼi ña̱yóʼo viíní i̱xava̱ʼaraña ña̱ ná kusi̱í-iniyó xíʼinña. Soo, ña̱ va̱ʼa si̱íka kooyó xíniñúʼu sakuaʼayó xa̱ʼa leyra ta keʼéyó ña̱ káʼa̱nña (Isaías 48:17, 18).

NÁ KUNDAYÁʼVI ÑA̱ TÁKUYÓ NU̱ÚYÓ

3. ¿Ndáaña ke̱ʼé Jehová xíʼin ta̱ Caín xa̱ʼa ña̱ xa̱ʼníra ñanira?

3 Ndióxi̱ kúni̱ra ná kundayáʼvi ña̱ tákuyó nu̱úyó ta saátu ña̱ táku inkana. Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa ta̱ Caín se̱ʼe ta̱ Adán xíʼin ñá Eva, ta̱yóʼo ni̱sa̱a̱ra xi̱nira ñanira ta̱ Abel ta̱ loʼoka nu̱úra. Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra xa̱ʼa ña̱ sáa̱níra nda̱a̱ kivi xa̱a̱ra ki̱ʼvira iin ku̱a̱chi káʼnu, soo kǒo níxiniso̱ʼora ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼinra. Ka̱nira ñanira ta xa̱ʼnírara (Génesis 4:3-8). Ña̱kán Jehová ta̱xira castigo ndaʼa̱ra (Génesis 4:9-11).

4. ¿Ndáaña ni̱na̱ʼa̱ Jehová nu̱ú na̱ ñuu Israel xíʼin ley ña̱ ta̱xira ndaʼa̱ ta̱ Moisés?

4 Ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ ni̱ya̱ʼa, saáví ta̱xi Jehová ley ndaʼa̱ na̱ ñuu Israel ña̱ ná ndasakáʼnunara táki̱ʼva kúni̱ miíra. Ta xa̱ʼa ña̱ ta̱xira ley yóʼo ndaʼa̱ ta̱ Moisés, ña̱kán ku̱a̱ʼána káʼa̱n ña̱ naníña ley ta̱ Moisés. Ta nu̱ú ley yóʼo káʼa̱nña: “Va̱ása va̱ʼa kaʼníún” (Deuteronomio 5:17). Xíʼin ley yóʼo ni̱na̱ʼa̱ Jehová nu̱úna ña̱ ndáyáʼviní ña̱ tákuyó nu̱úra ta saátu xíniñúʼu kooña nu̱ú miíyó.

5. ¿Nda̱chun va̱ása va̱ʼa sánuu ná ñaʼá se̱ʼená?

5 ¿Ta ndáaña ndákanixi̱ní Ndióxi̱ xa̱ʼa na̱ va̱lí na̱ ñúʼu ti̱xin siʼí? Ley ta̱ Moisés ni̱ka̱ʼa̱nña ña̱ ná kǒo kaʼnína na̱ va̱lí na̱ ñúʼu ti̱xin siʼí. Nu̱ú Jehová ndáyáʼviní na̱ va̱lí yóʼo (kaʼvi Éxodo 21:22, 23; Salmo 127:3). Ña̱yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ va̱ása va̱ʼa sánuu ná ñaʼá se̱ʼená.

6. ¿Nda̱chun va̱ása va̱ʼa sa̱a̱-iniyó kuniyó inka na̱ yiví?

6 Ña̱ va̱ʼa na̱ʼa̱yó ña̱ íxato̱ʼóyó ña̱ tákuyó xíʼin ña̱ táku inkaka na̱ yiví xíniñúʼu vií kooyó xíʼinna. Ña̱ Biblia káchiña: “Ndiʼi na̱ sáa̱-ini xíni ñanina táki̱ʼva íyo na̱ xáʼní saá íyona, ta miíndó xíni̱ndó ni iin na̱ xáʼní va̱ása xa̱a̱na kutakuna ndiʼi tiempo” (1 Juan 3:15). Tá kúni̱yó kutakuyó ndiʼi tiempo, va̱ása va̱ʼa sa̱a̱-iniyó kuniyó inkana. Chi ki̱vi̱ sáa̱ní-iniyó, saá kíxaʼá xa̱ʼa ndiʼi ku̱a̱chi (1 Juan 3:11, 12). Ña̱kán ndáyáʼviní ña̱ sákuaʼayó kuʼvi̱-iniyó kuniyó inkana.

7. ¿Ndáa ña̱ʼa kéʼé na̱ yiví tasaá náʼa̱na ña̱ va̱ása chíndayáʼvina ña̱ tákuna?

7 ¿Á íxato̱ʼóyó ña̱ tákuyó? Xíni̱yó nda̱a̱ ni iin na̱ yiví kǒo kúni̱na kuvina, soo ku̱a̱ʼání na̱ yiví kǒo íxato̱ʼóna ña̱ tákuna. Tá kúú, na̱ xáʼmi cigarro, na̱ xáʼmi marihuana á na̱ xíniñúʼu droga xa̱ʼa ña̱ kúsi̱í-inina. Ndiʼi ña̱yóʼo táxiña kue̱ʼe̱ ndaʼa̱yó ta nda̱a̱ sava yichi̱ xáʼníña na̱ yiví. Na̱ kéʼé ndiʼi ña̱yóʼo va̱ása íxato̱ʼóna ña̱ tákuna. Nu̱ú Ndióxi̱ iin ña̱ kini kúú ña̱yóʼo á ña̱ yaku̱a̱ kúúña (kaʼvi Romanos 6:19; 12:1; 2 Corintios 7:1). Ña̱ kivi ndasakáʼnuyó Jehová nda̱a̱ táki̱ʼva kúni̱ miíra xíniñúʼu sandákooyó ndiʼi ña̱yóʼo. Sana yo̱ʼvi̱ kooña nu̱úyó, soo Jehová chindeévara miíyó. Ndáyáʼviníña nu̱ú Ndióxi̱ tá chíka̱a̱yó ndée ña̱ ndáayó miíyó, chi ta̱yóʼo kúú ta̱ táxi ña̱ tákuyó.

8. ¿Nda̱chun xíniñúʼu ndi̱ʼiní-iniyó xa̱ʼa ña̱ va̱ʼa kooyó ndiʼi ki̱vi̱?

8 Tá íxato̱ʼóyó ña̱ tákuyó ndáayó miíyó. Xa̱ʼa ña̱yóʼo kǒo kéʼéyó ña̱ʼa ña̱ kivi sátukue̱ʼe̱ miíyó ni kútóovayóña. Va̱ása kininí kavayó carro, ta kǒo kusíkíyó xíʼin ña̱ʼa ña̱ kivi kaʼní miíyó (Salmo 11:5). Iin ley ta̱xi Ndióxi̱ ndaʼa̱ na̱ ñuu Israel káchiña: “Tá íxava̱ʼún iin veʼe xa̱á, xíniñúʼu keʼún iin nama̱ loʼo chí xi̱níña, tá kǒo chi chika̱ún tu̱ndóʼo nu̱ún xíʼin na̱ veʼún tá ná ndakava iinna” (Deuteronomio 22:8). Ña̱ ley yóʼo íyo iin ña̱ sánáʼa̱ña miíyó. Tá ná kachiyó, veʼún íyo escalera, vií ná kundichinú tasaá va̱ʼa kǒo ndakavana ta tukue̱ʼe̱na. Tá kúúmiíún carro kiʼún kuenta ña̱ viíní ná koonú. Ta saátu kiʼún kuenta xíʼin veʼún ña̱ vií ná kooña ña̱kán va̱ʼa ná kǒo na̱ ndoʼo tu̱ndóʼo.

9. Tá ndáyáʼvi ña̱ tákuyó nu̱úyó, ¿ndáaña keʼéyó xíʼin kití?

9 ¿Á ndáyáʼvi kití nu̱ú Ndióxi̱? Ndáyáʼvivarí. Táxivara kaʼníyórí kuxuyó á taváyó ti̱ko̱to̱ kundixiyó á tá kúni̱rí sátukue̱ʼe̱rí miíyó (Génesis 3:21; 9:3; Éxodo 21:28). Soo, na̱ íxandi̱va̱ʼa xíʼinrí á na̱ xáʼni sána miírí su̱ví ña̱ va̱ʼa kéʼéna (Proverbios 12:10).

NÁ KUNDAYÁʼVI NI̱I̱ NU̱ÚYÓ

10. ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xa̱ʼa ña̱ tákuyó xíʼin ni̱i̱?

10 Tá ki̱vi̱ xa̱ʼní ta̱ Caín ñanira ta̱ Abel, Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: ‘Ni̱i̱ ta̱ ñaniún káʼa̱n ku̱a̱chiña xa̱ʼaña’ (Génesis 4:10). Tá ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xa̱ʼa ni̱i̱ ta̱ Abel, xa̱ʼa ña̱ tákuvara ni̱ka̱ʼa̱nra. Xa̱ʼa ña̱ xa̱ʼní ta̱ Caín ñanira xi̱niñúʼu ndakiʼinra castigo. Nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ku̱a̱chi nu̱ú Jehová saá ni̱xi̱yo ni̱i̱ yóʼo. Tándi̱ʼi ko̱on sa̱vi̱ kini tá tiempo ta̱ Noé saa ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinna ña̱ ndáyáʼvi ña̱ tákuyó xíʼin ni̱i̱. Tá kúma̱ní koon sa̱vi̱ kini na̱ yiví xi̱xaxí kuitína fruta, yiva, cereal xíʼin fruta yi̱chí. Soo tándi̱ʼi na̱samavaña. Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Noé xíʼin na̱ se̱ʼera: “Ndiʼi kití tí táku va̱ʼava kuxundórí”. Síín iinlá ña̱ yóʼo ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinna keʼéna: “Va̱ʼava kuxundó ku̱ñu, soo ni̱i̱ kǒo kívi kuxundóña” (Génesis 1:29; 9:3, 4). Xíʼin ña̱yóʼo kúnda̱a̱-iniyó ña̱ tákuyó ndáyáʼviníña saátu ni̱i̱ ndáyáʼviníña.

11. ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ keʼéna xíʼin ni̱i̱ tá tiempo ta̱ Noé?

11 Iin ña̱ va̱ʼa na̱ʼa̱yó ña̱ ndáyáʼvi ni̱i̱ nu̱úyó kúú ña̱ ná kǒo kaxiyóña. Nu̱ú ley ña̱ ta̱xi Jehová ndaʼa̱ na̱ ñuu Israel ni̱ka̱ʼa̱nra: ‘Nda̱a̱ ndáaka ndóʼó na̱ ñuu Israel tá ná kaʼníndó iin kití yuku̱ á nda̱a̱ ndáaka kití tí va̱ʼa xíxindó xíniñúʼu sánduxundó ni̱i̱rí ta ndasindó nu̱úña xíʼin ñuʼú. Chi ni̱ka̱ʼi̱n xíʼin na̱ ñuu Israel va̱ása va̱ʼa kuxundó ni̱i̱ nda̱a̱ ni iin kití’ (Levítico 17:13, 14). Ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼin ta̱ Noé u̱na̱ ciento ku̱i̱ya̱ chí sa̱tá ña̱ kǒo kaxína ni̱i̱ kití ndáyáʼvikavaña. Ña̱yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó ndáaña ndákanixi̱ní Jehová: va̱ʼava kuxuyó ku̱ñu kití, soo kǒo kaxiyó ni̱i̱rí. Xi̱niñúʼu katayóña nu̱ú ñuʼú, xíʼin ña̱yóʼo na̱ʼa̱yó ña̱ táxiyó ña̱ táku kití yóʼo ndaʼa̱ Jehová.

12. ¿Ndáa ley kúú ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ndaʼa̱ na̱ ñuura tá siglo nu̱ú xa̱ʼa ni̱i̱ ta ndáyáʼvikaña vitin?

12 Nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼin na̱ ñuura tiempo xi̱naʼá, saátu káʼa̱nra xíʼin na̱ ñuura tiempo vitin. Tá siglo nu̱ú, na̱ apóstol xíʼin inka na̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ discípulo ta̱ Jesús nda̱kutáʼanna ña̱ ka̱ʼa̱nna ndáa ley kúú ña̱ xíniñúʼu kundiku̱n na̱ ñuu Ndióxi̱. Ta ña̱yóʼo kúú ña̱ ki̱ndoona: “Espíritu santo xíʼin ndi̱ʼi̱ va̱ʼa túvindi̱, ña̱ kǒoka inka ña̱ʼa ka̱ʼa̱nndi̱ xíʼinndó keʼéndó, ndáa ña̱yóʼo kuití káʼa̱nndi̱ xíʼinndó. Kǒo kuxundó ku̱ñu kití tí xáʼnína nu̱ú ndióxi̱ vatá, ta ni ni̱i̱, ni ku̱ñu tí ni̱xa̱ʼná ni ña̱ kini ña̱ kísi̱ xíʼin táʼanna” (Hechos 15:28, 29; 21:25). Ña̱kán kúú ña̱ va̱ása va̱ʼa kuniñúʼuyó ni̱i̱. Nu̱ú Ndióxi̱ iin ku̱a̱chi káʼnu kúúña nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ña̱ ndasakáʼnuyó ndióxi̱ vatá á ña̱ ki̱ʼviyó ku̱a̱chi kini xíʼin inkana saá íyoña.

Tá na̱ médico ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼún ña̱ kǒo koʼún ndixi, soo ¿á va̱ʼa taúnrá kuñún xíʼin jeringa?

13. ¿Ndáa ejemplo náʼa̱ nu̱úyó ña̱ va̱ása va̱ʼa nde̱e ni̱i̱ miíyó?

13 Ña̱ Biblia káʼa̱nña ña̱ va̱ása va̱ʼa kuniñúʼuyó ni̱i̱, soo ¿á va̱ʼa nde̱e ni̱i̱ miíyó? Va̱ása va̱ʼa. Ná kachiyó saá, tá na̱ médico ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼún ña̱ kǒo koʼún ndixi, soo ¿á va̱ʼa taúnrá ku̱ñún xíʼin jeringa? Va̱ása va̱ʼa. Saá íyotu ña̱yóʼo tá káʼa̱n Biblia ña̱ va̱ása va̱ʼa kuniñúʼuyó ni̱i̱, kúni̱ kachiña ña̱ va̱ása va̱ʼa nde̱e ni̱i̱ miíyó. Ña̱ va̱ʼa kundiku̱nyó ña̱ káʼa̱n Biblia ná kǒo taxiyó taannaña miíyó.

14, 15. a) ¿Ndáaña keʼún tá iin na̱ médico ná ka̱ʼa̱nna xíʼún ña̱ xíniñuʼú nde̱e ni̱i̱ yóʼó? b) ¿Ta nda̱chun keʼún saá?

14 Soo, ¿ndáaña kuu tá iin na̱ ndásakáʼnu Jehová tu̱kue̱ʼe̱na ta xíniñúʼu kaʼndanana? Ná kachiyó na̱ médico káʼa̱nna xíʼinna kuvina tá ná kǒo nde̱e ni̱i̱ miína. Xíni̱yó nda̱a̱ ni iinyó kǒo kúni̱yó kuviyó. Xa̱ʼa ña̱ kúni̱yó kutakuyó, va̱ʼa kuniñúʼuyó nda̱a̱ ndáaka ta̱tán ña̱ táxi na̱ médico, ña̱ va̱ʼa ná kǒo nde̱e ni̱i̱ miíyó.

15 Xa̱ʼa ña̱ kúni̱na kutakuna, ¿á ya̱ʼandosóna ley Ndióxi̱ ña̱ nde̱e ni̱i̱ miína? Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra: “Na̱ kúni̱ sáka̱ku miína na̱ ndiʼi-xa̱ʼava kúúna, ta na̱ xíʼi̱ xa̱ʼíi̱ ka̱kuvana” (Mateo 16:25). Nda̱a̱ ni iin miíyó kǒo kúni̱yó kuviyó. Soo tá kúni̱yó sáka̱kuyó miíyó ta kǒo xíniso̱ʼoyó ña̱ káʼa̱n ley Ndióxi̱, va̱ása xa̱a̱yó kooyó ñuyǐví xa̱á ndiʼi tiempo. Ña̱ va̱ʼaka keʼéyó kúú ña̱ ná kuniso̱ʼoyó ña̱ káʼa̱n ley Ndióxi̱ chi ña̱ va̱ʼa miívayó kúúña. Tá ni̱xi̱ʼi̱yó Jehová sandátakura miíyó (Juan 5:28, 29; Hebreos 11:6).

16. Na̱ ndásakáʼnu Jehová, ¿ndáaña chi̱ka̱a̱-inina keʼéna?

16 Tiempo vitin na̱ ndásakáʼnu Jehová xa̱a̱ chi̱ka̱a̱-inina ña̱ kandíxana ña̱ káʼa̱nra ña̱ kǒo kuniñúʼuna ni̱i̱. Ña̱kán va̱ása xíxinaña ta ni kǒo táxina nde̱e ni̱i̱ miína. * Xíni̱na ndiʼi ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinna ña̱ va̱ʼa miína kúúña. Ta yóʼótu, ¿ndáaña ndákanixi̱níún á ña̱ va̱ʼa kúú ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinyó túviún?

¿NDÁA KI̱ʼVA XI̱XINIÑÚʼUNA NI̱I̱?

17. Tiempo na̱ Israel, ¿ama kúúña xi̱taxi Ndióxi̱ kuniñúʼuna ni̱i̱?

17 Ña̱ ley ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ndaʼa̱ ta̱ Moisés káxiní ni̱ka̱ʼa̱nña ndáa ki̱ʼva kuniñúʼuna ni̱i̱. Tá ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼin na̱ ñuu Israel ndáa ki̱ʼva ndasakáʼnunara ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo: ‘Ni̱i̱ kúú ña̱ táxi ña̱ tákundó, ta táxii̱ña ña̱ va̱ʼa kuniñúʼundóña nu̱ú altar ña̱ va̱ʼa ndoo ku̱a̱chindó, chi ni̱i̱ yóʼó kúú ña̱ va̱ʼa cháʼvi xa̱ʼandó’ (Levítico 17:11). Tá xi̱kiʼvi na̱ ñuu Israel ku̱a̱chi nu̱ú Ndióxi̱, va̱ʼa ndoo ku̱a̱china tá níʼina iin kití ku̱a̱ʼa̱nna tabernáculo á templo ta xáta loʼona ni̱i̱rí nu̱ú altar. Xíʼin ña̱yóʼo kuití kúú ña̱ xi̱taxi Ndióxi̱ xi̱xiniñúʼuna ni̱i̱.

18. ¿Ndáaña va̱ʼa ni̱ʼíyó xa̱ʼa ña̱ ki̱xi ta̱ Jesús ni̱xi̱ʼi̱ra xa̱ʼayó?

18 Miíyó na̱ ndásakáʼnu Jehová va̱ása ndíku̱nkayó ley ta̱ Moisés, ña̱kán va̱ása xáʼnikayó kití ni kǒo níʼiyó ni̱i̱rí ku̱a̱ʼa̱nyó altar (Hebreos 10:1). Soo xa̱ʼa ña̱ xi̱niñúʼu na̱ ñuu Israel ni̱i̱, ni̱na̱ʼa̱na ña̱ saá koo chí nu̱únínu ña̱ taxi Ndióxi̱ se̱ʼera ta̱ Jesús kuvi xa̱ʼayó. Táki̱ʼva sa̱kuaʼayó nu̱ú capítulo 5, ta̱ Jesús ki̱xira ni̱xi̱ʼi̱ra xa̱ʼayó á xa̱tara ni̱i̱ra xa̱ʼayó. Tá nda̱ara ku̱a̱ʼa̱nra chí ndiví saá kúú ña̱ cha̱ʼvira xa̱ʼa ku̱a̱chiyó (Hebreos 9:11, 12). Xa̱ʼa ña̱yóʼo kúú ña̱ va̱ʼa ndo̱o ku̱a̱chiyó ta nda̱kunara yichi̱ nu̱úyó ña̱ va̱ʼa kutakuyó ndiʼi tiempo (Mateo 20:28; Juan 3:16). Ña̱ xa̱tara ni̱i̱ra xa̱ʼayó ña̱yóʼo kúú iin ña̱ káʼnuní ke̱ʼéra (1 Pedro 1:18, 19). Va̱ʼa ka̱kuyó tá ná kandíxayó ta̱ Jesús ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ra xa̱ʼayó ta xa̱tara ni̱i̱ra xa̱ʼayó.

¿Ndáaña keʼéyó ña̱ va̱ʼa na̱ʼa̱yó ña̱ ndáyáʼvi ña̱ tákuyó nu̱úyó ta saátu ni̱i̱?

19. ¿Ndáaña xíniñúʼu keʼéyó ña̱ va̱ʼa ná kǒo kuníkayó xa̱ʼa ni̱i̱ ni iin na̱ yiví?

19 Táxiníyó tixaʼvi ndaʼa̱ Jehová xa̱ʼa ña̱ táxira ña̱ tákuyó. Xa̱ʼa ña̱yóʼo kúú ña̱ xíniñúʼu ka̱ʼa̱nyó xíʼin na̱ yiví tá ná kandíxana ta̱ Jesús, kivi xa̱a̱na kutakuna ndiʼi tiempo. Tá chíka̱a̱yó ndée ña̱ kéʼéyó ña̱yóʼo chi ndáyáʼviní na̱ yiví nu̱úyó nda̱a̱ táki̱ʼva ndáyáʼvina nu̱ú Jehová (kaʼvi Ezequiel 3:17-21). Tá ná keʼéyó chiñu ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ndaʼa̱yó, kivi ka̱ʼa̱nyó táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ apóstol Pablo: “Va̱ása níkái̱ xa̱ʼa ni̱i̱ ni iin na̱ yiví, saáchi ndiʼi tiempo xi̱ka̱ʼi̱n xíʼinna xa̱ʼa Ndióxi̱” (Hechos 20:26, 27). Ña̱ va̱ʼa na̱ʼa̱yó ña̱ ndáyáʼvi ña̱ tákuyó nu̱úyó ta ndáyáʼvitu ni̱i̱ na̱ táʼanyó nu̱úyó, xíniñúʼu ku̱ʼu̱nyó natúʼunyó xíʼinna xa̱ʼa Ndióxi̱.

^ párr. 16 Tá kúni̱ún kunda̱a̱ka-iniún xa̱ʼa ta̱tán ña̱ va̱ʼa kuniñúʼún ña̱ ná kǒo nde̱e ni̱i̱ yóʼó, koto nu̱ú capítulo “Opciones de calidad a la transfusión” ña̱ folleto ¿Cómo puede salvarle la vida la sangre?, na̱ testigo Jehová ta̱vá tutu yóʼo.