1. Iya ua tangele viuma viose?

KAPOLOFETO Yelemiya ua handekele ngueni: “Yehova ikeye Njambi vusunga, Ikeye Njambi ua muono.” (Yelemiya 10:10) Yehova Njambi ua pua naua Sakatanga ua viuma viose via muono. Tungelo va handekele nguavo. “Yove ua tangele viuma viose, nomo cizango cove via puile, va vi tangele.” (Ku-Solola 4:11) Muangana Ndaviti uembile mu ku sangala Njambi ngueni: “Kuli yove kua kala ndundzi ya muono.” (Visamo 36:9) Ngeci mukemuo muono ua pua vuana vua tunda kuli Njambi.

2. Vika ue ku linga Njambi mu ku niunga miono yetu?

² Yehova ikeye naua ue ku niunga miono yetu. (Vilinga 17:28) Ue ku tu hana via-ku-lia, mema a tue ku nua, luhundzi lu tue ku huima, na mavu ha tua kala. (Tandenu Vilinga 14:15-17.) Yehova ua tu hana viose evi linga tu yoye mu ndzolela ha mavu. Vunoni nga tu tonda ku yoya mu ndzolela tua pande ku lilongesa masiko a Njambi na ku a niunga.—Isaya 48:17, 18.

3. Vati Njambi ua vuile ku mutima omo va tsihile Avele?

³ Njambi ua tonda ngueni tu singimike muono uetu na ua vakuetu. Ku matangua a va Andama na Eva, muanavo Kaini  uevuililile ntsongo yeni Avele matoto a kama. Yehova ua mamuine Kaini ngueni matoto eni a hasa ku mu lingisa ku panga vupi vua kama. Kaini ua sembuluile cize cimamuna. Ngeci ‘ua vulumuine Avele muanaye, na ku mu tsiha.’ (Njenisisi 4:3-8) Yehova ua hele kasitiku kuli Kaini omo lia ku tsiha muanaye.—Njenisisi 4:9-11.

4. Vati Njambi ua ntsindikile seho ya muono ku hitila mu Masiko a Mosesa?

⁴ Mu nima ya miaka 2.400, Yehova ua hele vaIsaleli masiko linga va hase ku panga muaya cizango ceni. Vamo ve ku a tumbula nguavo Masiko a Mosesa, muomu Njambi ua a hele ku hitila muli kapolofeto Mosesa. Limo lia Masiko a Mosesa lia handeka ngualio: “Kati u ka tsihe.” (Ndeutelonomi 5:17) Eci ca kuasele vaIsaleli ku tantekeya ngecize Njambi ua haka seho ku muono ua muntu kaha ngecize vantu va na pande ku haka seho ku miono ya vakuavo.

5. Vati tua pande ku muenamo ku tundisa lizimo?

⁵ Vati co nga muana uze a ci li muzimo lia naye? Masiko a Mosesa a muesa ngecize ca pua vupi ku tsiha muana a ci li muzimo lia naye. Muono ua muana kanda a ci semuke ua pua ua seho kuli Yehova. (Tandenu Ezundu 21:22, 23; Visamo 127:3.) Eci ca muesa ngecize ku tundisa lizimo ca pua vupi.

6. Omo lia vika ka tua pandele ku zinda vakuetu?

⁶ Ku singimika muono ca lomboloka naua ku mona vakuetu mu njila ya cili. Mbimbiliya nguayo: “Uose a zinda muanaye, ikeye mukua ku tsiha; nenu mua tantekeya ngecize muli mukua ku tsiha, muono ka ue ku hua ka ue ku kalamo.” (1 Yoano 3:15) Nga tu tonda ku ka tambula muono ka ue hua, tua pande ku fumisa vizindo ku mutima, muomu ku zinda vantu cikeco ce ku koka vukenia. (1 Yoano 3:11, 12) Tua pande ku lilongesa ku lilema umo na mukuavo.

7. Vilinga vika ka vie ku muesa kasingimiko ku muono?

⁷ Vuno tua pande ku singimika muono uetu vavene ni? Mua vusunga na umo ua lema kutsa uahi, vunoni vamo ve ku kovelesa muono uavo mu vusonde omo lia senga. Vamo ve ku  sipa na ku nua vidroga omo lia senga. Evi vie ku pihisa muvila na ku tsiha vaze vakua ku vi nua. Uose ue ku fuenia ni ku sipa evi, ka singimikile muono. Evi vilinga via pua mazilo ku meso a Njambi. (Tandenu Loma 6:19; 12:1; 2 Kolintu 7:1.) Tua pande ku litenga ku viuma evi, linga Njambi a tave ku lemesa cetu. Vutuhu ca pua ca cikalu ku linga ngoco, Yehova a hasa ku tu kuasa. Kaha ue ku ivua ku vuaha nga tu singimika muono ku pua vuana vua ku fuma kuli Njambi.

8. Vati tu hasa ku muesa ngecize tua singimika muono?

⁸ Nga tu singimika muono, kaha tu ka litenga ku vimponde. Ka tu ka linga senga ize i hasa ku tu kokela mponde. Ka tu ka kala na vunguliangulia mu ku endesa likalu ni ku linga vueho vua mponde na vukenia. (Visamo 11:5) Njambi ua hele lisiko kuli vaIsaleli ngueni: “Omo u tunga ndzivo ya iha [ya ku salama helu], kaha u ka tunga citungu [ni civumbe ca cihi] helu liayo, linga kati u nehe maninga handzivo yove nga umosi a ka lahukaho.” (Ndeutelonomi 22:8) Ku liya neli lisiko, tu vose tua pande ku niunga mua cili viuma ngeci mua: vindondelo via mu vindzivo linga muntu kati a ue na ku vulumuka. Nga mua kala na likalu mua pande ku liendesa lika nga li li mua cili. Kati mu ecele likalu ni ndzivo yenu linga i mi kokele mponde enu vavene ni vantu veka.

9. Vati tua pande ku yoya na tusitu tu muese ngecize tua haka seho ku muono?

⁹ Ambaco muono ua kasitu? Nauo ua pua ua ku lela kuli Sakatanga. Njambi ua tavesa vantu va tsihe tusitu va lie, na ku uanako vuzalo na ku vaniunga ku vusonde. (Njenisisi 3:21; 9:3; Ezundu 21:28) Vunoni, ca pua vuhenge ku yandesa ni ku tsiha ngoco tusitu omo lia senga, muomu uose ue ku linga ngoco ue ku sembulula seho ya muono.—Visimo 12:10.

10. Vati Njambi ua muesa ku likata ca kala ha muono na maninga?

¹⁰ Omo Kaini ua tsihile muanaye Avele, Yehova ua mu lekele ngueni: “Lizi lia maninga a muanoko li li na ku nji tambeka  ku livu.” (Njenisisi 4:10) Mu ku tumbula maninga a Avele, Njambi ua kele na ku handeka via muono ua Avele. Kaini ua tsihile Avele, ngeci mukemuo ua pandele ku tambula kasitiku. Ca puile ngue maninga ni nguetu muono ua Avele, ua vundilile Yehova a lingule. Yehova ua muesele naua ku likata ca kala ha muono na maninga, mu nima ya Livazi lia ku matangua a Noa. Tele kanda Livazi li ize, vantu va kele lika na ku lia vusuka, mafo na vinona na vimbuto vikuavo. Mu nima ya Livazi, Yehova ua hele lisiko kuli Noa na vana veni ngueni: “[Tusitu] vose ve ku enda va li na muono va ka pua ku-lia cenu. Ngue cisoka ca ku tontola nji na mi hiavo. Njambi ua va vindikile cuma cimo: “Vunoni ntsitu na muono uayo, ukeuo maninga ayo, kati mu ka lie”. (Njenisisi 1:29; 9:3, 4) Eyo, Yehova ua solola ha toma ku likata ca kala ha muono na maninga.

11. Fume ku matangua a Noa, vika Njambi ua vindikile ku tuala ha maninga?

¹¹ Nga tu viana ku lia maninga, tue ku muesa kasingimiko ku maninga. Omo Yehova ua hele Lisiko ku vaIsaleli, ua va sikile ngueni: “Kaha nkala muntu ua ku vaIsaleli, cipue ua ku vangendzi va ku lisuka ha kati kenu, omo mu ku yomba a ku tsiha kasitu cipue kazila umosi citava ku lia; a ka muania maninga eni, na ku a fuika na mpumputa. . . . Ngoco vene nja lekele vaIsaleli nguange: “Ka mu ka lia maninga a nkala ntsitu.’” (Levitiku 17:13, 14) Lisiko lia ku vindika ku lia maninga lia hele Njambi ha katete kuli Noa miaka 800, kasi lia kele na ku panga. Yehova ua lomboluele ha toma visinganieka vieni ngueni: Vangamba veni va pandele ku lia ntsitu ya kasitu vunoni ka va pandele ku lia maninga. Va pandele ku muaniena maninga ha mavu—Eci ca puile ngue ku hiluisa muono ua kasitu kuli Njambi.

12. Lisiko lika ya hele sipilitu santu ku sekulu ya ku livanga ku tuala ha maninga li tua pande ku niunga na lelo?

¹² Vakua Kilistu navo va na pande ku niunga lisiko liaco. Vapostolo na vamala vakuavo va kele na ku tuamenena vakua  ku kavangeya Yesu, va likunguluile linga va hangule masiko aka va pandele ku kava Vakua Kilistu vose mu vikungulukilo. Va litavasianene nguavo: “Ca viukila sipilitu santu, netu naua, kati ku mi hakela citele ca ku hiana viuma evi via mi pande: linga mu zile ku viuma via ku kombeleyela mahamba, na ku maninga, na ku vize via ku tekenia [ku seza maninga mu ntsitu], na ku vupangala.” (Vilinga 15:28, 29; 21:25) Ngeci mukemuo tua pande ‘ku zila ku maninga.’ Kuli Njambi, ku viana maninga ca kala na seho imo lika ngue ku viana ku lemesa tumponia na ku vupangala.

13. Omo lia vika ca pua vupi ku haka maninga mu muvila ua muntu, ku liya na lisiko lia ku zila ku maninga? Hanenu cimueso.

¹³ Vuno ku haka muntu maninga naco ca pua ku lia maninga ci va vindika mu lisiko eli ni? Eyo. Aci singaniekenu ha cimueso eci: Nga ndotolo a mi zilika ku nua vuala, nkuma eci ca lomboloka ngecize va na mi vindika lika ku nua, vunoni mu hasa ku vu haka mu misisa, ni? Houe! Na vuno vene, ku zila ku maninga ca lomboloka ngecize ka tua pandele ku a haka mu muvila uetu mu njila yose-oyo. Eli lisiko lia ku zila ku maninga, lia lomboloka ngecize ka tua pandele ku tavesa na umo uahi ku tu haka maninga mu misisa.

14, 15. Vati na pande ku linga Mukua Kilistu, nga vandotolo va mu leka nguavo va na pande ku mu haka maninga, kaha omo lia vika?

¹⁴ Ambaco nga Mukua Kilistu na vulumuka cikuma ni nga citondeka mu ku mu tavula? Vandotolo va hasa ku handeka nguavo na pande ku mu haka maninga kati ngoco a tsa. Eyo, mukua Kilistu uaco ka tondo ku tsa. Mu ku eseka ku ohiela vuana vua muono vua mu hana Njambi, a tava ku mu saka mu vinjila vieka vize ka vi pangesa maninga mua ku pihia. Citava, a ye ku sipitali va ka mu sake ca ku hona ku mu haka maninga.

¹⁵ Vuno citava Mukua Kilistu a pokole lisiko lia Njambi linga a yoye kantsimbu lika mu mavu ano ni? Yesu ua handekele ngueni: “Uose na zange ku ohiela muono ueni, a ka u zimbalesa: kaha uose a ka zimbalesa muono ueni omo yange,  a ka u uana.” (Mateo 16:25) Eyo ka tu tondo ku tsa. Nga tu tonda ku ovola muono uetu mu ku pokola lisiko lia Njambi tu li haka mu vusonde vua ku hona ku ka tambula muono ka ue ku hua. Nga tu tsiliela, mu ku sungama ca lisiko lia Njambi, tu ka muesa ngecize tu va ku zangama, muomu tua tsiliela nguetu nga tu tsa, Mukua ku hana muono a ka tu vuluka ha cisangukilo kaha a ka tu hiluisila vuana vua muono.—Yoano 5:28, 29; VaHevelu 11:6.

16. Kapandi kaka va lihakela Vakua Kilistu ku tuala ha maninga?

¹⁶ Lelo lino, vangamba va Njambi va cili va lihakela kapandi ka ku niunga lisiko lieni ku tuala ha maninga. Ka ve ku tava ku lia maninga mu njila yose-oyo. Cipue omo lia ku tonda cihindu, ka ve ku tava ku va haka maninga. * Muomu va li na vusunga nguavo Sakatanga ua maninga a tantekeya viuma via cili via va pande. Nenu mua tsiliela ngecize Njambi a tantekeya viuma viaco, ni?

17. Njila ika ya cili ya ku pangesa maninga ya tavele Yehova Njambi, ku ntsimbu ya vaIsaleli?

¹⁷ Lisiko lia Mosesa lia tsindikile ha njila imo lika ya cili ya ku pangeselamo maninga. Yehova ua lekele vaIsaleli va ku laza cifua ci va pandele ku mu lemeselamo, ngueni: “Muono  ua ntsitu u li mu maninga; kaha nja mi hieo ha mutula mu ku minina mata miono yenu: muomu maninga akeo a minina mata omo akeo muono.” (Levitiku 17:11) Omo vaIsaleli va kele na ku vulumuna, linga Njambi a konekele vupi vuavo va kele na ku hana vikombelo via tusitu ha mutula mu tavenakulu na mu miaka ya ku lutue mu tembele ya Njambi. Ku hana vikombelo ikeyo lika ya puile njila ya cili ya ku pangesa maninga.

18. Vivezikiso vika tu hasa ku uana omo lia maninga a Yesu?

¹⁸ Vakua Kilistu va vusunga lelo kavesi mu Lisiko lia Mosesa ngeci ka ve ku linga vikombelo via tusitu na ku haka maninga aco ha mutula. (VaHevelu 10:1) Vunoni, ku pangesa maninga ha mutula ci va lingile vaIsaleli va ku laza cenikilile ku cikombelo ca seho ca muana Njambi, Yesu Kilistu. Ngue mu tua lilongesele mu Kapitulu 5, Yesu ua hele muono ueni omo lietu mu ku tavesa ngecize maninga eni a muanie ngue cikombelo.  Kaha ua ile muilu na ku hana seho ya maninga eni a muaniene, kuli Njambi lumo lika ku ntsimbu yose. (VaHevelu 9:11, 12) Eci cikeco ca lingisa va tu ecele ku vipi vietu na ku tu sokoluela njila linga tu hase ku ka tambula muono ka ue ku hua. (Mateo 20:28; Yoano 3:16) Eyi ya puile njila ya seho ya kama cikuma ya ku pangeselamo maninga! (1 Petulu 1:18, 19) Tu hasa lika ku kovoka nga tu tsiliela mu maninga a cikombelo ca Yesu.

19. Vika tua pande ku panga linga tu “lele ku maninga a [vantu] vose”?

¹⁹ Tua pande ku santsela cikuma Yehova Njambi omo lia vuana vua muono vua tu hana! Eci ca pande ku tu sindiya ku lekako vakuetu via muono ua ya-ye, u va hasa ku ka tambula nga va tsiliela mu cikombelo ca Yesu, ni vati? Ku haka seho ku miono ya vantu ngue mua i haka seho Yehova, ci ka tu sindiya ku linga ngoco na ndzili yetu yose. (Tandenu Ezekiele 3:17-21.) Nga tu puisamo aka kapandi, tu ka hasa ku handeka ngue mua handekele kapostolo Paulu ngueni: “Nji na lele ku maninga a [vantu] vose. Muomu ka nja futukile mu ku mi zimbuila zintsimpi ziose zia Njambi.” (Vilinga 20:26, 27) Njila ya cili cikuma i tu hasa ku muesa ngecize tua singimika muono, ya pua ku ambuluila vantu via Njambi na vutumbe vueni.