1. Sé mak kria buat hotu-hotu?

PROFETA Jeremias hatete: “Jeová loloos Maromak. Nia mak Maromak neʼebé moris.” (Jeremias [Yeremia] 10:10) Liután neʼe, Maromak Jeová mak kria buat hotu neʼebé moris iha lalehan no iha mundu. Kriatura sira iha lalehan hatete ba nia: “Ita kria ona buat hotu, no tanba Ita-nia hakarak mak buat hotu iha no kria tiha.” (Apokalipse 4:11) Liurai David kanta knananuk ida atu hahiʼi Maromak hodi dehan: “Iha Ita mak moris nia hun.” (Salmo [Mazmur] 36:9) Tanba ida-neʼe, ita bele dehan katak moris mak prezente husi Maromak.

2. Maromak fó saida deʼit atu ita bele kontinua moris?

² Maromak Jeová mós fó buat neʼebé ita presiza atu kontinua moris. (Apóstolu 17:28) Nia fó ai-han, bee, no anin hodi ita bele moris, no nia kria mundu nuʼudar ita-nia hela-fatin. (Apóstolu 14:15-17) Maromak Jeová fó buat neʼebé diʼak tebes, hodi ita bele moris haksolok. Maibé atu moris kontente, ita tenke aprende kona-ba Maromak nia ukun-fuan sira, no halo tuir ukun-fuan sira-neʼe.—Isaías (Yesaya) 48:17, 18.

3. Oinsá mak Maromak Jeová nia hanoin kona-ba Caim oho Abel?

³ Maromak hakarak ita atu hatudu respeitu ba moris.  Neʼe inklui ita-nia moris, no mós ema seluk nian. Porezemplu, iha Adão ho Eva nia tempu, sira-nia oan Caim sai hirus tebes ba ninia alin Abel. Maromak Jeová fó avizu ba Caim katak Caim nia hirus sei lori nia ba sala boot. Caim la rona avizu neʼe. Nia “ataka ninia alin no oho nia”. (Gênesis [Kejadian] 4:3-8) Maromak Jeová fó kastigu ba Caim tanba oho ninia alin.—Gênesis (Kejadian) 4:9-11.

4. Maromak fó ukun-fuan saida atu hatudu katak nia hafolin moris?

⁴ Liutiha tinan rihun ba rihun, Maromak Jeová fó ukun-fuan ba ninia povu Izraél atu ajuda sira serbí nia iha dalan neʼebé nia simu. Maromak fó ukun-fuan sira-neʼe liuhusi profeta Moisés, tan neʼe ita bolu ukun-fuan sira-neʼe Moisés nia Ukun-Fuan. Parte husi Moisés nia Ukun-Fuan hatete: “Ó labele oho ema.” (Deuteronômio [Ulangan] 5:17) Ida-neʼe hatudu ba povu Izraél katak Maromak hafolin ema nia moris, no ita ema mós tenke hafolin ema seluk nia moris.

5. Oinsá mak ita-nia haree kona-ba oho labarik neʼebé seidauk moris?

⁵ Oinsá ho labarik neʼebé seidauk moris? Tuir Moisés nia Ukun-Fuan, se ema ida halo mate labarik iha inan nia kabun, ema neʼe halo sala. Sin, labarik nia moris iha kabun laran mós iha folin-boot ba Maromak Jeová. (Êxodo [Keluaran] 21:22, 23; Salmo [Mazmur] 127:3) Tan neʼe, oho labarik neʼebé seidauk moris, neʼe mós sala. *

6. Tanbasá mak sala atu odi ema?

⁶ Se ita respeitu moris, ita sei hatudu respeitu ba ema seluk. Bíblia hatete: “Ema hotu neʼebé odi ninia maluk, ema neʼe mak ohodór, no imi hatene katak ema neʼebé  ohodór la simu moris rohan-laek.” (1 João 3:15) Se ita hakarak simu moris rohan-laek, ita labele rai odi ba ema seluk iha ita-nia laran, tanba violénsia barak mosu tanba odi. (1 João 3:11, 12) Importante tebes katak ita aprende atu hadomi malu.

7. Toman saida deʼit mak la hatudu respeitu ba moris?

⁷ Oinsá ho hatudu respeitu ba ita rasik nia moris? Klaru katak ema lakohi mate, maibé dala ruma ema tau sira-nia moris iha perigu laran maski la iha razaun neʼebé loos. Porezemplu, ema barak uza tabaku, mama malus, ka uza droga tanba sira gosta deʼit. Maibé, toman sira hanesan neʼe estraga saúde no ikusmai bele halo ema mate. Ema neʼebé halo beibeik toman sira hanesan neʼe la respeitu moris nuʼudar buat neʼebé sagradu. Tuir Maromak nia hanoin, toman sira hanesan neʼe mak foʼer. (Roma 6:19; 12:1; 2 Korinto 7:1) Atu serbí Maromak iha dalan neʼebé loos, ita tenke husik toman aat sira hanesan neʼe. Maski susar tebes atu husik toman hanesan neʼe, maibé Maromak Jeová bele ajuda ita. No mós, Maromak sente kontente kuandu ita hakaʼas an atu hatudu katak ita hafolin ita-nia moris nuʼudar prezente furak husi nia.

8. Tanbasá mak ita tenke kuidadu atu la tau ita-nia moris, ka ema seluk nia moris iha perigu laran?

⁸ Se ita respeitu moris, ita sei kuidadu atu la tau ita-nia moris iha perigu laran. Ita sei kuidadu kuandu ita hodi karreta ka motór, no kuandu ita halimar desportu ruma. Sin, ita sei hasees an husi desportu neʼebé perigu no hatudu violénsia. (Salmo [Mazmur] 11:5) Maromak nia ukun-fuan ba Izraél antigu hatete: “Se ó harii uma foun [ho kakuluk tetuk], ó tenke halo mós moru neʼebé badak iha uma-kakuluk leten, hodi la simu sala kona-ba ema nia raan tanba ema bele monu husi kakuluk leten.” (Deuteronômio [Ulangan] 22:8) Lei neʼe hatudu mai ita katak ita tenke kuidadu atu ita-nia uma la iha perigu  ruma, hanesan varanda nia eskada la bele namdoras tanba ema bele monu no sai kanek. Se ita iha karreta ka motór, kuidadu katak la iha problema ruma ho karreta ka motór neʼe. Labele husik ita-nia uma, karreta, ka motór sai perigu ba ita-nia an rasik, ka ba ema seluk.

9. Se ita hatudu respeitu ba moris, oinsá mak ita sei haree animál nia moris?

⁹ Oinsá ho animál sira-nia moris? Animál sira-nia moris mós buat neʼebé sagradu ba ita-nia Kriadór. Maromak fó lisensa ba ema atu oho animál hodi bele han ka uza atu halo roupa. Sira mós bele oho animál fuik atu proteje ema husi perigu. (Gênesis [Kejadian] 3:21; 9:3; Êxodo [Keluaran] 21:28) Maibé, se ema haterus animál ka oho animál ho razaun neʼebé laloos, neʼe hatudu katak ema neʼe la respeitu duni moris nuʼudar buat neʼebé sagradu.—Provérbios (Amsal) 12:10.

10. Oinsá mak Maromak hatudu katak raan reprezenta moris?

¹⁰ Depois Caim oho ninia alin Abel, Maromak Jeová hatete ba Caim: “Ó-nia alin nia raan hakilar mai haʼu husi rai.” (Gênesis [Kejadian] 4:10) Kuandu Maromak koʼalia kona-ba Abel nia raan, nia koʼalia kona-ba Abel nia moris. Tanba Caim oho Abel, Caim tenke hetan kastigu. Situasaun neʼe hanesan Abel nia raan, ka moris, hakilar ba Maromak Jeová atu husu justisa. Liutiha Rai-Nabeen iha Noé nia tempu, Maromak hatudu tan katak raan reprezenta moris. Molok Rai-Nabeen, ema han deʼit modo, ai-fuan, fore oioin, no fini oioin. Depois Rai-Nabeen, Maromak Jeová hatete ba Noé no nia oan-mane sira: “Animál hotu neʼebé moris no book an, imi bele han. Hanesan haʼu fó ona modo oioin ba imi, haʼu mós fó animál hotu ba imi atu imi bele han.” Maibé, Maromak hatutan tan: “Naʼan neʼebé mak iha moris, ka  raan, imi labele han.” (Gênesis [Kejadian] 1:29; 9:3, 4) Klaru katak ba Maromak Jeová, kriatura nia raan reprezenta kriatura neʼe nia moris.

11. Husi Noé nia tempu, Maromak fó ukun-fuan saida kona-ba raan?

¹¹ Ita hatudu respeitu ba raan hodi la han raan. Tuir ukun-fuan neʼebé Maromak Jeová fó ba ema Izraél, nia hatete: “Ema hotu . . . neʼebé kasa no kaer animál fuik ka manu neʼebé bele han, nia tenkesér fakar animál ka manu nia raan, no taka raan neʼe ho rai. . . . Haʼu hatete ba Izraél nia oan sira: ‘Imi labele han raan husi naʼan hotu-hotu.’” (Levítico [Imamat] 17:13, 14) Maromak fó ukun-fuan ba Noé atu labele han raan, no liutiha tinan 800 nia hatudu katak ukun-fuan neʼe importante nafatin. Maromak Jeová nia haree kona-ba raan klaru tebes: Ninia atan sira bele han naʼan, maibé labele han raan. Sira tenke fakar animál nia raan ba rai, hanesan neʼe, sira fó fali animál nia moris ba Maromak.

12. Iha apóstolu sira-nia tempu, espíritu santu book katuas sira atu dehan sai ukun-fuan saida kona-ba raan? Ema kristaun ohin loron tenke halo tuir ukun-fuan neʼe ka lae?

¹² Maromak mós fó ukun-fuan neʼebé hanesan ba ema kristaun sira. Iha apóstolu sira-nia tempu, katuas sira neʼebé simu knaar atu hanorin ema kristaun, halibur hamutuk atu foti desizaun kona-ba ukun-fuan sira neʼebé ema kristaun tenke halo tuir. Sira halo desizaun tuirmai neʼe: “Espíritu santu no mós ami rasik deside ona atu la fó todan tan ba imi, só deʼit ho buat neʼebé presiza, neʼe mak kontinua hasees an husi buat sira neʼebé hasaʼe ona ba estátua, husi raan, husi animál neʼebé buti mate, [tanba raan iha hela iha naʼan neʼe] no husi sala-foʼer.” (Apóstolu 15:28, 29; 21:25) Tan neʼe, ita tenkesér ‘hasees an husi raan’. Tuir Maromak nia haree, atu hasees an husi raan importante tebes hanesan mós hasees an husi sala-foʼer.

13. Fó ezemplu atu esplika katak hasees an husi raan dehan katak labele simu transfuzaun raan.

 ¹³ Ukun-fuan atu hasees an husi raan inklui mós labele simu transfuzaun raan ka lae? Sin. Ita bele kompara ida-neʼe ho ezemplu tuirmai neʼe: Hanoin toʼok doutór ida hatete katak Ita tenkesér hasees an husi tua. Ida-neʼe dehan katak Ita labele hemu tua, maibé Ita bele hatama tua liuhusi Ita-nia uat ka lae? Lae duni! Hanesan neʼe mós, hasees an husi raan dehan katak la hatama raan ba ita-nia isin liuhusi dalan saida deʼit. Entaun klaru, hodi halo tuir lei atu hasees an husi raan, ita sei nunka simu raan iha ospitál ka fatin seluk.

14, 15. Se doutór sira hatete katak ema kristaun ida tenkesér simu raan, ema kristaun neʼe sei halo saida? Tanbasá?

¹⁴ Maibé, oinsá se ema kristaun ida hetan kanek todan ka presiza operasaun? Oinsá se doutór dehan katak nia tenke simu raan, selae nia sei mate? Klaru katak ema kristaun neʼe lakohi mate. Tanba nia hafolin moris nuʼudar prezente husi Maromak, nia sei simu ai-moruk seluk neʼebé la uza raan. Nuneʼe, duké simu raan, nia sei simu tratamentu seluk husi doutór, no mós ai-moruk oioin neʼebé bele aumenta ninia raan.

¹⁵ Atu hanaruk moris iha mundu aat neʼe, ema kristaun bele kontra Maromak nia lei ka lae? Jesus hatete: “Ema neʼebé hakarak salva nia moris sei lakon nia moris, maibé ema neʼebé lakon nia moris tanba haʼu sei hetan nia moris.” (Mateus 16:25) Ita hotu lakohi mate. Maibé se ita la halo tuir Maromak nia ukun-fuan tanba koko atu salva ita-nia moris agora nian, karik ita sei lakon ita-nia moris rohan-laek nian. Tan neʼe, diʼak liu atu fiar katak Maromak nia ukun-fuan sira mak loos. Ita mós fiar ba Maromak neʼebé fó moris ba kriatura hotu, neʼebé promete atu fó moris-hiʼas ba ema hotu iha rate laran. Tan neʼe, maski buat ruma halo ita mate, ita bele fiar katak  Maromak sei halo ita moris-hiʼas fali.—João 5:28, 29; Ebreu 11:6.

16. Maromak nia atan sira foti desizaun saida kona-ba raan?

¹⁶ Ohin loron, fiar-naʼin sira foti desizaun atu sempre halo tuir Maromak nia ukun-fuan kona-ba raan. Sira la han ka hemu raan. Sira mós la simu raan nuʼudar tratamentu. * Sira fiar duni katak Maromak neʼebé kria raan hatene buat neʼebé loos no diʼak ba sira. Ita mós fiar neʼe ka lae?

17. Maromak Jeová hakarak ema Izraél antigu atu uza raan ba saida?

¹⁷ Moisés nia Ukun-Fuan mós hatudu dalan loos ida deʼit atu uza raan. Kona-ba ema Izraél nia adorasaun, Maromak Jeová hatete: “Raan mak reprezenta kriatura nia moris, no haʼu rasik tau ona raan iha altár leten atu imi bele halo dame no hetan perdua ba imi-nia moris, tanba raan mak halo dame.” (Levítico [Imamat] 17:11) Bainhira ema Izraél halo sala, sira bele hetan perdua hodi fó animál ida nuʼudar sakrifísiu no husu amlulik atu tau raan uitoan husi animál neʼe iha altár leten iha Maromak nia tabernákulu. Ikusmai sira halo ida-neʼe iha Maromak nia templu. Nuneʼe, sira  bele uza deʼit raan atu halo sakrifísiu sira-neʼe, iha tabernákulu ka templu.

18. Tanba Jesus saran ninia moris hodi fakar nia raan nuʼudar sakrifísiu, ita bele hetan bensaun saida deʼit?

¹⁸ Ema kristaun loos la presiza halo tuir Moisés nia Ukun-Fuan, no tan neʼe sira la presiza fó animál ruma nuʼudar sakrifísiu atu tau raan iha altár leten. (Ebreu 10:1) Maibé, raan neʼebé ema Izraél antigu tau iha altár leten reprezenta Maromak nia Oan, Jesus Kristu, nia sakrifísiu neʼebé iha folin boot tebes. Hanesan ita aprende tiha ona iha Kapítulu 5 husi livru neʼe, Jesus saran ninia moris hodi fakar nia raan nuʼudar sakrifísiu. Depois, nia saʼe ba lalehan no saran ninia raan nia folin ba Maromak, dala ida deʼit ba nafatin. (Ebreu 9:11, 12) Liuhusi Jesus nia sakrifísiu neʼe ita bele hetan  perdua no ikusmai hetan moris rohan-laek. (Mateus 20:28; João 3:16) Nuneʼe, Jesus nia raan importante tebetebes mai ita! (1 Pedro 1:18, 19) Se ita la hatudu fiar ba Jesus nia raan neʼebé fakar tiha ona, ita la bele hetan salvasaun.

19. Atubele ‘moos husi ema hotu nia raan’ ita tenke halo saida?

¹⁹ Ita bele agradese ba Maromak Jeová tanba nia fó moris ba kriatura hotu! Ida-neʼe mós book ita-nia fuan atu fó-hatene ema seluk kona-ba moris rohan-laek liuhusi fiar ba Jesus nia sakrifísiu, loos ka lae? Maromak hakarak ema atu hetan salvasaun, tan neʼe ita mós hakarak duni haklaken liafuan diʼak neʼe. (Ezequiel [Yehezkiel] 3:17-21) Se ita hakaʼas an atu halaʼo knaar neʼe, ita bele koʼalia hanesan apóstolu Paulo, neʼebé dehan: “Haʼu moos ona husi ema hotu nia raan tanba haʼu la dada an atu fó-hatene ba imi Maromak nia hakarak hotu.” (Apóstolu 20:26, 27) Fó-hatene ema seluk kona-ba Maromak nia hakarak mak dalan diʼak tebes atu hatudu katak ita respeitu moris no raan.