1. Kumbi ndiyani wakulenga vamoyu vosi?

MCHIMI YEREMIYA wangukamba kuti, ‘Yehova ndi Chiuta wauneneska,’ ndipuso “ndi Chiuta wamoyu.” (Yeremiya 10:10) Kweniso, Yehova Chiuta ndiyu Mlengi wa vinthu vosi. Vakulengeka vakuchanya vingumukambiya kuti: “Imwi munguvilenga vosi, ndipu chifukwa cha khumbu linu vinguŵaku, ndipu vingwatika.” (Chivumbuzi 4:11) Mu sumu yaki yakuthamika Chiuta, Fumu Davidi yingukamba kuti: “Chisimi cha umoyu che ndi imwi.” (Sumu 36:9) Mwaviyo, umoyu, nchawanangwa chakutuwa kwaku Chiuta.

2. Kumbi Chiuta waphwere wuli umoyu widu?

² Yehova watitipaska so vinthu vo vingatiwovya kuti tilutirizgi kuja ndi umoyu. (Machitidu 17:28) Ndiyu watitipaska chakurya cho titurya, maji ngo titumwa, mvuchi wo tituta, kweniso charu cho tijapu. (Machitidu 14:15-17) Yehova wapanga vosi ivi m’nthowa yo yichitiska kuti umoyu uje wakukondweska. Kweni kuti tikondwi ukongwa ndi umoyu, titenere kusambira ndi kuvwiya marangu ngaku Chiuta.—Yesaya 48:17, 18.

3. Kumbi Chiuta wanguvwa wuli Abelu wati wabayika?

³ Chiuta wakhumba kuti tiwonengi umoyu widu ndi wa anyidu kuti ngwakuzirwa. Mwakuyeruzgiyapu, munyengu yaku Adamu ndi Eva, mwana wawu Kaini wangumukwiyiya ukongwa mvurwa waki Abelu. Yehova wangutcheŵeska Kaini kuti ukari waki ukhoza  kumuchitiska ubudi ukuru ukongwa. Kweni Kaini wangutoliyaku kanthu cha. Iyu “wangusoke pa mvurwa waki Abelu, ndi wangumubaya.” (Chiyambo 4:3-8) Yehova wangulanga Kaini chifukwa chakubaya mvurwa waki.—Chiyambo 4:9-11.

4. Kumbi Chiuta wangulongo wuli kuti umoyu ngwakuzirwa mu Chilangulu chaku Mosese?

⁴ Pati pajumpha vyaka pafufupi 2,400, Yehova wangupaska Ayisraele marangu kuti ngaŵawovyi kumuteŵete mwakuzomerezgeka. Chifukwa chakuti marangu yanga ngakuperekeka kuziya mwaku Mosese, nyengu zinyaki ngadanika kuti Chilangulu chaku Mosese. Chigaŵa chinyaki cha Chilangulu chaku Mosese ichi chikamba kuti: ‘Ungabayanga cha.’ (Marangu 5:17) Ivi vaŵalongonga Ayisraele kuti Chiuta wawona kuti umoyu wa munthu ngwakuzirwa ukongwa ndipu ŵanthu atenere so kuwona kuti umoyu wa anyawu ngwakuzirwa.

5. Kumbi kutuzga nthumbu titenere kukuwona wuli?

⁵ Kumbi umoyu wa mwana yo wechendaweku nawu ngwakuzirwa? Hinya, mwakuyana ndi Chilangulu chaku Mosese, kubaya mwana yo we mumoyu mwa anyina kwenga kunanga. Mwaviyo, chinanga mbumoyu wa mwana yo wechendaweku ngwakuzirwa pamasu paku Yehova. (Chituwa 21:22, 23; Sumu 127:3) Ivi vilongo kuti kutuzga nthumbu nkhunanga.

6. Nchifukwa wuli titenere cha kutinkha anyidu?

⁶ Asani tiziŵa kuti umoyu ngwakuzirwa, tiwonengi anyidu mwakwenere. Bayibolo likamba kuti: “Munthu yosi yo watinkha mbali waki ngwambanda, ndipu muziŵa kuti wambanda wendi umoyu wa muyaya mwaku iyu cha.” (1 Yohane 3:15) Asani tikhumba umoyu wamuyaya, titenere kumaliska maŵanaŵanu ngengosi ngakutinkha munthu munyidu, chifukwa chakuti kutinkhana ndiku kutambisa viwawa. (1 Yohane 3:11, 12) Titenere kusambira kwanjana.

7. Kumbi vakuchitika vinyaki vo vileka kulongo kuti umoyu ngwakuzirwa ndi nivi?

⁷ Kumbi tingalongo wuli kuti umoyu widu ngwakuzirwa? Palivi munthu yo wakhumba kufwa, kweni anyaki aŵika umoyu wawu pangozi chifukwa cha vakukondweska. Mwakuyeruzgiyapu, ŵanthu anandi akweŵa foja, chamba, pamwenga agwiriskiya nchitu munkhwala wakutimbanyizga wongu pamwenga kumwa moŵa  mwakujumpha mwesu, ndi chilatu chakuti azayengi ndi umoyu. Vinthu ivi vinanga liŵavu la munthu ndipuso kanandi vibaya. Munthu yo watanja kugwiriskiya nchitu vinthu ivi wawona umoyu kuja wakupaturika cha. Chiuta wawona kuti kuchita vinthu ivi mbukazuzi. (Ŵaroma 6:19; 12:1; 2 Ŵakorinte 7:1) Titenere kuleke limu kuchita vinthu venivi kuti titeŵete Chiuta mwakuzomerezgeka. Chinanga wuli kuchita venivi kungaŵa kwakusuzga ukongwa, kweni Yehova wangatipaska chovyu chakwenere. Ndipu iyu walumba phamphu lidu pakwesesa kulongo kuti umoyu widu nchawanangwa chakuzirwa chakutuwa kwaku iyu.

8. Nchifukwa wuli titenere kuvikiriya umoyu widu ku vinthu vo vingatichitiska ngozi?

⁸ Asani tiwona kuti umoyu ngwakuzirwa, tiwonengi so kukhumbika kwa kujivikiriya ku chinthu chechosi cho chingaŵika umoyu widu pangozi. Tichitengi vinthu mwambula kuphwere cha ndipuso kuŵika umoyu widu pangozi chifukwa cha masaza pamwenga vakukondweska. Tiyendesengi galimotu pamwenga njinga mwakuphwere ndi kuleka kuchita masaza ngachiwawa pamwenga ngo ngangatichitiska ngozi. (Sumu 11:5) Dangu lo Chiuta wangupaska Ayisraele lenga lakuti: “Muchizenga nyumba yifya, muyichitiyengi chiguŵa cha pa mutenji winu, alinga kuti mureki kutole kalema ka ndopa pa nyumba yinu, asani weyosi wangawa kutuwa paku yo.” (Marangu 22:8) Mwakukoliyana ndi fundu yo ye mu dangu ili, mutenere kuwonesesa kuti vinthu nge vimbuzi, nkhandu, visimi, nyumba ndi vinyaki va viyo, vakuti vingachitiskanga ngozi cha. Asani mwe ndi galimotu pamwenga njinga muwonesesi kuti yingachitiskanga ngozi cha. Phweriyani kuti vinthu ivi vileki kuŵika umoyu winu pamwenga wa ŵanthu anyaki pangozi.

9. Kumbi tingalongo wuli kuti umoyu wa nyama ngwakuzirwa?

⁹ Kumbi umoyu wa nyama nawu ngwakuzirwa? Nawuso ngwakupaturika kwa Mulengi. Chiuta wazomerezga kubaya nyama kuti musaniyi chakurya, vakuvwara pamwenga kuvikiriya ŵanthu ku ngozi. (Chiyambo 3:21; 9:3; Chituwa 21:28) Kweni kuchitiya nkhaza nyama pamwenga kuzibaya chifukwa cha masaza nkhunanga ndipuso kulongo kuti tiwona umoyu kuti ngwambula kupaturika.—Nthanthi 12:10.

10. Kumbi Chiuta walongo wuli kuti pe kukolerana pakati pa umoyu ndi ndopa?

¹⁰ Kaini wati wabaya mvurwa waki Abelu, Yehova wangumukambiya kuti: “Mazu nga ndopa za mvurwa waku ngatindiliriya kutuwa ku nyata.” (Chiyambo 4:10) Po Chiuta wakambanga za ndopa zaku Abelu, iyu wang’anamuwanga umoyu waku Abelu. Kaini wangubaya Abelu, mwaviyo wakhumbikanga kulangika. Venga nge kuti ndopa pamwenga umoyu waku Abelu waliriyanga Yehova kuti wamuchitiyi urunji. Kukolerana kwa umoyu ndi ndopa kunguwoneka so pavuli pa Zandi yo wanguchitika mu nyengu yaku Nowa. Zandi wechendachitiki ŵanthu aryanga vipasu, mphangwi, tirigu ndi mbarara. Zandi wati wapitapu Yehova wangukambiya Nowa ndi ŵana ŵaki anthurumi kuti: “Chinthu chosi chakwenda cho nchamoyu chikaŵanga kurya kwinu; nge ndimo ndingukupaskiyani mbewu ziŵisi, nditikupaskani vosi.” Kweni Chiuta wanguŵakanizga kurya chinthu chinyaki, iyu wanguti: “Chimoza pe kuti mukaryanga nyama ndi umoyu waki cha, wo ndi ndopa zaki.” (Chiyambo 1:29; 9:3, 4) Ivi vilongole limu kuti Yehova wawona kuti pe kukolerana pakati pa umoyu ndi ndopa za chamoyu chechosi.

11. Kumbi kutuwa mu nyengu yaku Nowa Chiuta wakukanizga kugwiriskiya nchitu ndopa munthowa nizi?

¹¹ Asani tileka kurya ndopa tilongo kuti zakuzirwa. Mu Chilangulu cho Yehova wangupaska Ayisraele, iyu wanguti: “Ndipu yosi . . . pakusaka asani wabaya nyama pamwenga chiyuni vo waturya wadiri pasi ndopa zaki ndi kuziwunda ndi dongu. . . . Ndaŵanene ŵaYisraele, kuti, ‘Mungaryanga cha ndopa za chamoyu chosi.’” (Ŵalevi 17:13, 14) Dangu lakukanizga kurya ndopa za nyama lo pakwamba Chiuta wangupaska Nowa vyaka 800 wechendapereki marangu kwa Ayisraele, leche kugwira nchitu. Yehova wangulongole limu mo wawone nkhani iyi chifukwa wanguzomerezga ateŵeti ŵaki kurya nyama, kweni wanguŵakanizga ndopa. Yiwu akhumbikanga kuwundiya pasi ndopa, ko kuyanana ndi kuwezge umoyu kwaku Chiuta.

12. Kumbi ndi dangu nili lakukwaskana ndi ndopa lo linguperekeka ndi mzimu utuŵa muvyaka 100 vakwamba, lo leche kugwira nchitu mazuŵa nganu?

¹² Marangu ngenanga ngagwira so nchitu kwa Akhristu. Akutumika  ndi anthurumi anyaki wo alongozganga mwa akusambira aku Yesu muvyaka 100 vakwamba, angukumana kuti awoni marangu ngo ngakhumbikanga kuti ŵanthu wosi angalondongi mu mpingu wachikhristu. Pakumaliya anguvwanana ivi: “Chifukwa kunguoneke umampha ku Mzimu Wakupaturika, ndi kwaku isi, kukunyekezgani chizitu chinyaki chakuruska cha, kweni venivo vakukhumbika pe, kujikanizga vakubayikiya ŵangoza, ndi ndopa, ndi vakuphuphunyuka, ndi vauyu [“ureŵi,” NW].” (Machitidu 15:28, 29; 21:25) Mwaviyo titenere ‘kulutirizga kukana ndopa.’ Chiuta wawona kuti kuchita viyo kuyanana waka ndi kuleka kuchita ureŵi pamwenga kusopa angoza.

13. Kumbi nchakuyeruzgiyapu nichi cho chilongo kuti dangu lakukana ndopa ling’anamuwa so kukana kuŵikika ndopa?

¹³ Kumbi dangu lakukana ndopa likwaska so kuŵikika ndopa? Hinya. Tiyeruzgiyi kuti dokotala wakukanizgani kumwa moŵa. Kumbi ndikuti ivi ving’anamuwa kuti muleki moŵa wakumwa kweni mujiserezgengi moŵa muliŵavu mwakuchita kujitholo mu misipi? Kuchita viyo nkhumwa mbwenu moŵa. Mwakuyana waka, kukana ndopa kung’anamuwa kuleka kuziserezga muliŵavu mwidu m’nthowa yeyosi. Mwaviyo, kukana ndopa kung’anamuwa kuleka kuzomerezga munthu weyosi kutiŵika ndopa mu misipi yidu.

14, 15. Kumbi Mkhristu watenere kuchita wuli asani madokotala ngangamukambiya kuti waŵikiki ndopa, nanga nchifukwa wuli wangachita viyo?

¹⁴ Nanga Mkhristu wangachita wuli asani wangapwetekeka ukongwa pamwenga wakhumbika kumuchita opaleshoni yikuru? Tiyeruzgiyi kuti madokotala ngakamba kuti munthu yo waŵikiki ndopa, asani wakana wafwengi. Mbuneneska kuti Mkhristu wangakhumba cha kufwa. Iyu wangazomera chovyu cha mtundu unyaki chambula kugwiriskiya nchitu ndopa, ndi chilatu chakuti wavikiriyi umoyu wo nchawanangwa chakuzirwa chakutuwa kwaku Chiuta. Ndichu chifukwa chaki iyu wangapenja mtundu unyaki wa chovyu cha chipatala asani chingaŵapu ndipu wangazomera munkhwala unyaki wo ugwira nchitu m’malu mwa ndopa.

¹⁵ Kumbi Mkhristu wangaswa dangu laku Chiuta chifukwa chakukhumba kuti waje ndi umoyu utaliku mu mugonezi uwu? Yesu wangukamba kuti: “Yosi yo wangakhumba kutaska umoyu waki, wawutayengi, kweni yosi yo wangataya umoyu waki pa chifukwa  chaku ini, wawusaniyengi.” (Mateyu 16:25) Tosi tikhumba cha kufwa. Kweni asani tingayesa kutaska umoyu widu mwa kuswa dangu laku Chiuta, mbwenu tijiŵikengi pangozi yakutaya umoyu wamuyaya. Mwaviyo, tingachita umampha ukongwa kugomezga kuti marangu ngaku Chiuta ngarunji, ndipuso kuŵa ndi chigomezgu chakuti asani tingafwa pachifukwa chechosi, Mpaski widu wa Umoyu wazakutikumbuka panyengu ya chiyuka ndipu wazakutipaska so mphotu ya umoyu.—Yohane 5:28, 29; Ŵahebere 11:6.

16. Kumbi ateŵeti aku Chiuta mbakusimikizga ndi mtima wosi kuchitanji pa nkhani ya ndopa?

¹⁶ Mazuŵa nganu ateŵeti akugomekezgeka aku Chiuta mbakusimikizga ndi mtima wosi kuvwiya dangu lakukwaskana ndi ndopa. Yiwu aturya ndopa cha m’nthowa yeyosi. Ndipuso azomera cha chovyu cha chipatala chakugwiriskiya nchitu ndopa. * Yiwu aziŵa kuti Chiuta yo wakupanga ndopa waziŵa vo vingaŵawovya. Kumbi imwi muzomerezga fundu yeniyi?

17. Kumbi Yehova wanguzomerezga Ayisraele kugwiriskiya nchitu ndopa munthowa yakuzomerezgeka niyi?

¹⁷ Chilangulu chaku Mosese chilongo nchitu yimoza pe yakwenere yakugwiriskiya nchitu ndopa. Yehova wangupaska Ayisraele marangu ngakukwaskana ndi kusopa kwakuzomerezgeka, iyu wanguti: “Pakuti umoyu wa liŵavu ndi ndopa; reka ndazisankha kuŵa zakupepeske  pa jocheru chifukwa chinu, . . . ndopa, ndizu umoyu, ndizu zichita mphepeska.” (Ŵalevi 17:11) Asani Ayisraele ananga, aperekanga sembi ya nyama ndi kupaka ndopa zinyaki za nyama pa jocheru ku chihema ndipu pavuli paki achiperekanga so ku nyumba yakusopiyamu yaku Chiuta kuti waŵagowoke mphulupulu zawu. Kugwiriskiya nchitu ndopa pakupereka sembi ndiyu nthowa yakuzomerezgeka pe.

18. Kumbi ndi vitumbiku ndi vyandulu nivi vo tingasaniya chifukwa cha kudirika kwa ndopa zaku Yesu?

¹⁸ Akhristu auneneska ŵe pasi pa Chilangulu chaku Mosese cha, ndichu chifukwa chaki yiwu aleka kupereka sembi za nyama ndi kuŵika ndopa zaki pa jocheru. (Ŵahebere 10:1) Kweni nchitu yo ndopa zagwiranga pa jocheru yamiyanga sembi yakumaliya ndipuso yakuzirwa ukongwa yaku Yesu Khristu, Mwana waku Chiuta. Nge mo tikusambiriya mu Mutu 5, Yesu wakupereka umoyu waki mwakuzomerezga kuti ndopa zaki ziperekeki nge sembi. Pavuli paki wangukwere kuchanya ndi kupereka kwaku Chiuta umoyu  waki wakufikapu wo wangupereka sembi yakuti Chiuta wawombole mtundu wa ŵanthu. (Ŵahebere 9:11, 12) Ivi vikuchitiska kuti maubudi ngidu ngagowokerekengi ndipuso kujula mwaŵi wakuti tizisaniyi umoyu wambula kumala. (Mateyu 20:28; Yohane 3:16) Kugwiriskiya nchitu ndopa munthowa yeniyi ndiku kwakwenere pe. (1 Petro 1:18, 19) Kuti tizipozomoki, tikhumbika kuvwana mu sembi ya ndopa zo Yesu wangudira.

19. Kumbi titenere kuchitanji kuti tije “wakusasamu ku ndopa zaku wosi”?

¹⁹ Titenere kumuwonga ukongwa Yehova Chiuta chifukwa chakutipaska chawanangwa cha umoyu. Kumbi venivi vingatiwovya cha kuti tikambiyengeku anyidu vakukwaskana ndi mwaŵi wakuzija ndi umoyu wambula kumala chifukwa cha kugomezga sembi yaku Yesu? Kuŵanaŵaniya umoyu wa ŵanthu anyaki nge mo Yehova wachitiya kutichitiskengi kuti tiŵi ndi phamphu lakupharazgiya anyidu. (Ezekiele 3:17-21) Asani titesesa kufiska udindu wenuwu, tazamukamba nge mo wakutumika Paulo wangukambiya kuti: “Ini nde wakusasamu ku ndopa zaku wosi chifukwa kuti ndingusiya cha kukutauliyani fundu yosi yo yaku Chiuta.” (Machitidu 20:26, 27) Kukambiya ŵanthu vakukwaskana ndi Chiuta ndipuso chilatu chaki ndiyu nthowa yamampha yakulongole kuti tiwona ndopa kweniso umoyu kuja wakuzirwa ukongwa.