1. Himani muvangi wa zilo zontlhe zi hanyako?

MUPROFETI Jeremia i te ngalo: “Jehova i Nungungulu wa zinene, i Nungungulu loyi a hanyako.” (Jeremia 10:10) A ku hunza lezo, hi yena Muvangi wa zilo zontlhe zi hanyako. A zivangwa za le tilweni zi te ngalo ka yena: “Hi wena u nga vanga zilo zontlhe, hi kota ya kuranza ka wena zi kona, zi vangilwe.” (Kuvululelwa 4:11) Hosi Davida na a yimbelela lisimu la ku dumisa Nungungulu i te ngalo: “A xibuka xa wutomi xi le ka wena.” (Tisimu 36:9) Hikwalaho, Nungungulu i hi nyikile wutomi kota xinyikiwo.

2. Zini lezi Nungungulu a zi mahako lezaku a hi wundla?

² A ku engetela lezo, Jehova wa hi wundla xontlhe xikhati. (Mitiro 17:28) Yena wa hi nyika zakuga, a mati, a moya hi hefemulako, ni misava leyi hi hanyako ka yona. (Mitiro 14:15-17) Jehova wa hi nyika zilo lezo hi ndlela ya kuva zi hi tsakisa. Kanilezi kasi hi fela ku buza a wutomi hi kumbhelela, hi fanele ku gonza milayo ya Nungungulu hi tlhela hi yi lanzela. — Isaya 48:17, 18.

3. Mave wahi a mawonela ya Nungungulu xungetano hi kudawa ka Abeli?

³ Nungungulu i lava lezaku hiva ni xichawo hi wutomi ga hina wutsumbu zinwe ni ga vanwani. Hi xikombiso, le masikwini ya Adamu na Eva, n’wana wabye Kana i lo zangarela nguvu a nzisana yakwe Abeli. Jehova i lo tlharihisa Kana lezaku a zanga yakwe yi wa ta mu yisa xionhweni xa hombe. Hambulezo, Kana i lo  kanyisa a xitlharihiso lexo. Yena “i lo vukela Abeli nakulobye, a mu daya.” (Genesisi 4:3-8) Jehova i lo tsayisa Kana hi lezi a nga daya makabye wakwe. — Genesisi 4:9-11.

4. Xana Nungungulu i ma dlunyatisisile kuyini a mawonela ma faneleko xungetano hi wutomi lomu Nayweni wa Mosi?

⁴ Loku ku hunzile a xipimo xa 2.400 wa malembe anzhako ka ximaho lexo, Jehova i lo nyika va ka Israeli a milayo leyi yi nga wa ta va vuna a ku mu tirela hi ndlela leyi yi amukelekako. Makunu, hi kota ya lezi Mosi a tirisilweko lezaku a va nyika milayo leyo, a zinwani zikhati yona yi vitanwa ku ngalo i Nayo wa Mosi. A xipanze xo kari xa Nayo lowo xi te ngalo: “U nga dayi.” (Deuteronome 5:17) Lezo zi kombile vaIsraeli lezaku Nungungulu wa nyika lisima a wutomi ga vanhu niku vonawu vanhu va fanele ku nyika lisima a wutomi ga vanwani.

5. Xana hi fanele ku ku wonisa kuyini a kubhoxa nyimba?

⁵ Ku nga wuliwa yini hi wutomi ga nwanana loyi a kalako a nga se ku pswaliwa? Maringano ni Nayo wa Mosi, a ku daya nwanana loyi a nga lomu rumbyini ga nyine wakwe zi wa bihile. Hakunene, hambu ni wutomi ga nwanana loyi a kalako a nga se ku pswaliwa gi na ni lisima ka Jehova. (Eksodusi 21:22, 23; Tisimu 127:3) Lezo zi wula ku ngalo a kubhoxa nyimba zi bihile.

6. Hikuyini hi nga faneliko ku venga a vanhu vanwani?

⁶ A ku komba xichawo hi wutomi zi patsa kuva ni mawonela ma nene xungetano hi vanwani vanhu. A Biblia gi ngalo: “Kani hi wihi a vengako makabye wakwe, mudayi; nwina ma zi tiva lezaku a ku kona mudayi a nga ni wutomi ga pinzukelwa, legi gi tshamileko ka yena.” (1 Johani 3:15) Loku hi lava ku hanya kala kupinzuka, hi fanele ku tsika a livengo lontlhe leli zi kotekako ku ngha hi hi nalo hi vanhu vanwani, hakuva a livengo hi lona li nga mutsu wa timholova tinyingi. (1 Johani 3:11, 12) Hikwalaho za lisima a ku gonza ku ranzana.

7. Hi zihi a zilo lezi zi mahiwako kanilezi na zi nga kombisi xichawo hi wutomi?

⁷ Ku nga wuliwa yini hi ku komba xichawo hi wutomi ga hina venyi? Hi kutoloveleka, a vanhu a va zi lavi kufa, kanilezi vanwani va ti veka khombyeni ga kufa hi kota ya ku lava ku ti tsakisa. Hi xikombiso, a kutala ka vona va dzaha fole, ni mbangi, kutani va tirisa mimuri yo lahlisa mapimo hi ku lava ku ti hungata. A zilo  lezi za onha miri niku a kutala ka zikhati za daya lava va zi tirisako. A munhu loyi a tolovelako ku tirisa zilo lezo a nga woni wutomi kota legi gi basileko. Niku zona zilo lezo a zi hlazekangi mahlweni ka Nungungulu. (Va Le Roma 6:19; 12:1; 2 Va Le Korinte 7:1) Kasi ku tirela Nungungulu hi ndlela leyi yi amukelekako, hi fanele ku tsika zilo lezo. Zi nga ha karata nguvu a ku zi tsika, kanilezi Jehova wa zi kota ku hi vuna. Yena kambe wa nyika lisima a mizamo leyi hi yi mahako lezaku hi hlayisa wutomi ga hina kota xinyikiwo xa lisima lexi a hi nyikileko.

8. Hikuyini hi faneleko ku khatalela a wutomi xontlhe xikhati?

⁸ Loku hi kombisa xichawo hi wutomi, hi ta gi khatalela xontlhe xikhati. Hi nga ta tsika ku gi khatalela niku hi nga ta ti nghenisa khombyeni ntsena hi ku fela ku ti tsakisa. Hi ta fambisa khwatsi a mimova niku hi nga ta nghenela mihlakano ya timholova kutani leyi yi zi kotako ku vanga timhango. (Tisimu 11:5) A nayo wa Nungungulu ka Israeli wa kale wu te ngalo: “Loku u aka yindlu ya yiswa u ta yi bhiyela langwa la kona [hi khurisi go koma loku a langwa lelo li hi lo tshamela kona], kasi u nga ti vekeli a nkhata lomu ndlwini ya wena, loku afa munhu hi kuwa lahasi.” (Deuteronome 22:8) Maringano ni lezi zi wulilweko ka nayo lowo, hlayisa matshamela ya yindlu ya wena lezaku a munhu a nga tshuki a ti gumula, awa, a ti bayisa nguvu. Loku u hi nwinyi wa mova, tiyiseka lezaku wu hlayisekile a kuva wu famba. U nga tsiki a yindlu kutani mova wa wena ziva mhango ka wena nwinyi kutani ka vanwani.

9. Loku hi hi ni xichawo hi wutomi, xana hi ta zi hlayisisa kuyini a zihari?

⁹ Ahati a wutomi ga zihari? Na gonawu gi basile ka Muvangi. Nungungulu wa vumelela a kudawa ka zihari kasi ku kuma zakuga ni tinguwo kutani a ku vikela vanhu ka timhango. (Genesisi 3:21; 9:3; Eksodusi 21:28) Kanilezi zi bihile a ku xanisa zihari kutani a ku zi dayela ntsena a ku ti hungata. Lezo zi komba a kukanyisa ka hombe nguvu hi kubasa ka wutomi. — Mavingu 12:10.

10. Xana Nungungulu i kombisile kuyini a kufanana ku nga kona xikari ka wutomi ni nkhata?

¹⁰ Anzhako ka kuva Kana a dele makabye wakwe Abeli, Jehova  i te ngalo ka Kana: “A gezu ga nkhata wa nakuloni gi rilile misaveni gita ka mina.” (Genesisi 4:10) A xikhati lexi Nungungulu a nga wulawula hi nkhata wa Abeli, i wa wula wutomi ga Abeli. Kana i wa dele Abeli, niku makunu Kana i wa fanele ku tsayiswa. Ku wa ku khwatsi a nkhata kutani wutomi ga Abeli gi wa kari gi rila ka Jehova na gi lava ku mahelwa kululama. A kuzwanana ku nga kona xikari ka wutomi ni nkhata ku kombisilwe kambe anzhako ka Ntalo wa masiku ya Noa. Mahlweni ka Ntalo, a vanhu va waga mihanzu, matsawu ni mavele. Anzhako ka Ntalo, Jehova i byelile Noa ni vana vakwe a ku ngalo: “A zilo zontlhe lezi zi fambako, zi hanyako, zi tava kuga ka nwina; nzi mu nyika zona kukotisa lezi nzi mu nyikileko a zibyalo zontlhe zo nyuka.” Hambulezo, Nungungulu i beletele lezi: “A nyama leyi yi nga ni wutomi, gi nga wona nkhata, mu ngagi.” (Genesisi 1:29; 9:3, 4) Zi le kubaseni lezaku a ka Jehova a wutomi ni nkhata wa xivangwa za fanana.

11. Matirisela muni ya nkhata lawa Nungungulu a ma beletelako kusukela masikwini ya Noa?

¹¹ Kasi ku komba xichawo hi nkhata hi fanele a kuva hi nga wugi. A ka Nayo lowu Jehova a nyikileko vaIsraeli, yena i layile ku ngalo: “Kani hi wihi munhu . . . loku a khomile xihari hambu xinyanyani xi giwako lomu kuhloteni, yena i ta halata a nkhata wa xona a wu seletela hi misava. . . . Nzi byelile a vanana va ka Israeli, nziku: Mu ngagi a nkhata ni wa yihi nyama.” (Levi 17:13, 14) A xileletelo xa Nungungulu xa ku ngagi a nkhata wa zihari, lexi Noa a ngave wo sangula a ku xi amukela kwalomu ka 800 wa malembe mahlweni ka nayo lowu, xi wa ha tira. A mawonela ya Jehova ma wa hi kubaseni: A malanza yakwe ma wa zi kota kuga a nyama ya zihari ma tsika nkhata. Ma wa fanele ku halata a nkhata misaveni — ku nga ku tlhelisa wutomi ga zivangwa ka Nungungulu.

12. I nayo muni wu yelanako ni nkhata lowu a moya wa ku basa wu wu nyikileko le ka zana go sangula ga malembe, lowu wa ha tirako ni nyamutlha?

¹² A maKristu ma nyikilwe a nayo wo fana ni lowo. A vapostoli ni vanwani vavanuna va nga hi varangeli xikari ka valanzeli va Jesu le ka zana go sangula ga malembe va lo tlhangana kasi va boha lezaku hi yihi a milayo leyi yi nga fanele ku lanzelwa hi vanhu vontlhe lomu bandleni ga wuKristu. Hi magumo va lo boha lezi: “Zi lo woneka ka Moya wa ku Basa ni ka hina, lezaku zi sasekile loku hi nga mu rwexi a nzhwalo wa hombe wo hunza zilo  lezi zi lavekako; zi nga lezaku mu tsika lezi zi phahlelweko ka zifananiso, ni nkhata, ni lezi zi fileko hi ku tlimbiwa [na ku nga humesiwangi nkhata lomu nyameni ya zona], ni kubhaya.” (Mitiro 15:28, 29; 21:25) Hikwalaho hi fanele ku ‘tsika nkhata.’ A ku maha lezo za lisima nguvu mahlweni ka Nungungulu a ku fana ni ku potsa kukhozela zifananiso zinwe ni ku tirisa ziro za wubeleki hi ndlela yo biha.

13. Hlawutela a mukombiso lowu wu tiyisako lezaku a kucheliwa nkhata ka patsiwa nayweni wa ku tsika nkhata.

¹³ Xana a kucheliwa nkhata ka patsiwa ka nayo lowo wa ku tsika nkhata ke? Ina, ka patsiwa. Kasi ku kombisa: A hi pimeni ku ngalo a dokodela wo kari i ku byela lezaku a wu faneli kunwa byala ga xihokwe. Xana lezo zi wa ta wula ku ngalo a wu fanelangi ku ginwa ntsena kanilezi wa zi kota ku ti tlhava lomu misiheni u gi nghenisa mirini? Hakunene a zi wuli zona! Hi ndlela yo fana, a ku tsika nkhata zi wula a ku nga wu nghenisi mimirini ya hina kani kova hi tihi tindlela. Hikwalaho a nayo wa ku tsika nkhata wu wula lezaku a hi nge tsiki ni munhu a hi chela nkhata lomu misiheni ya hina.

14, 15. Loku vadokodela va ku ngalo a muKristu wo kari i fanele ku cheliwa nkhata, xana yena i fanele ku maha yini, niku hikuyini?

¹⁴ Ahati loku muKristu wo kari a bayisilwe nguvu ke? A nga ku yini loku yena a lava ku hanzulwa hi dokodela lezaku a chumiwa wubabyi ga hombe ke? A hi pimeni lezaku a vadokodela ve ngalo i fanele ku cheliwa nkhata kasi a ngafi. Hakunene, a muKristu a nga zi lavi kufa. Hi ku zama ku hlayisa a xinyikiwo xa Nungungulu xa wutomi, lexi xi nga xa lisima, yena wa zi kota ku vumela tinwani tixaka ta machumela leti ti nga patsiko kutiriswa ka nkhata hi ndlela yo biha. Hikwalaho, i ta lava ku tiriwa hi vadokodela loku zi koteka. I ta tlhela a vumela yinwani mimuri yo valeta nkhata leyi yi nga kona.

¹⁵ Xana a muKristu i ta tshova a nayo wa Nungungulu ntsena hi ku lava ku simama a hanya xikhatanyana lomu ka mafambisela lawa ya zilo? Jesu i te ngalo: “Kani hi wihi a ranzako ku hlayisa a kuhanya kakwe, i ta lahlekelwa ha kona; kanilezi loyi a lahlekelwako hi kuhanya kakwe hi kota ya mina, i ta ku kuma.” (Mateu 16:25) A hi zi lavi kufa. Kanilezi loku hi zama ku ponisa a  wutomi legi hi nga nago zalezi hi ku tshova a nayo wa Nungungulu, ho ti nghenisa mhangweni ya ku luza a wutomi ga pinzukelwa. Makunu, hi tava hi tlharihile loku hi veka kutsumba ka hina kululameni ka nayo wa Nungungulu, na hi hi ni kutsumba ko mbhelela ka lezaku loku hifa hi xigelo xihi ni xihi, a Munyiki wa hina wa wutomi i ta hi alakanya kuvukeni ka vafileko. Yena i ta hi tlhelisela a xinyikiwo lexi xa lisima, a wutomi. — Johani 5:28, 29; Maheberu 11:6.

16. Zini lezi a malanza ya Nungungulu ma ti yimiselako nguvu ka zona xungetano hi nkhata?

¹⁶ Inyamutlha a malanza yo tsumbeka ya Nungungulu ma ti yimisele hi kutiya a ku lanzela a kongomiso wakwe xungetano hi nkhata. Wona ma nga taga a nkhata hambu kova hi ndlela yihi. Ma nga ta vumela a nkhata hi ku lava ku tiriwa mababyi. * Ma tiyiseka lezaku a Muvangi wa nkhata wa zi tiva lezi zi nga za wuchukwana ka wona. Wa kholwa lezaku yena wa zi tiva?

17. Le ka Israeli wa kale, hi yihi a ndlela ya ku tirisa nkhata leyi yi nga hi yona ntsena yi nga amukeleka ka Jehova Nungungulu?

¹⁷ A Nayo wa Mosi wu dlunyatisile a ndlela yinwe ya ku tirisa nkhata. Xungetano hi wukhozeli gi nga laveka ka Israeli wa kale, Jehova i leletele lezi: “A muhefemulo [kutani wutomi] wa nyama wu lomu nkhateni. Hikwalaho nzi mu nyikile wona a ku maha ha wona a  nzhiho wa mihefemulo ya nwina laha alatini, hakuva hi wona nkhata wu mahako nzhiho.” (Levi 17:11) Loku a vaIsraeli va onha, va wa ta kuma a kutsetselelwa hi ku nyikela a zihari ni ku nwatsekela a nkhata wa kona laha alatini ga tabernakeli kutani le tempeleni ya Nungungulu, anzhako ka kuva yi akilwe. A nkhata wu wa fanele ku tiriswa ka miphahlo leyo ntsena.

18. Mabhinzu muni niku makatekwa muni hi ma kumako hi kota ya nkhata wa Jesu?

¹⁸ A maKristu ya lisine a ma ha rangelwi hi Nayo wa Mosi. Hikwalaho a ma nyikeli miphahlo ya zihari hambu ni ku nwatsekela a nkhata wa zona laha alatini. (Maheberu 10:1) Hambulezo, a kutiriswa ka nkhata laha alatini le ka Israeli wa kale ku wa komba a muphahlo wa lisima wa N’wana wa Nungungulu, Jesu Kristu. Kota lezi hi zi gonzileko lomu ka Xipimo 5 xa bhuku legi, Jesu i nyikele wutomi gakwe ga nyama hi kota ya hina hi ku vumela lezaku a nkhata wakwe wu halatwa kota muphahlo. Anzhako ka lezo i lo tlhelela tilweni a ya nyikela ka Nungungulu a lisima la  nkhata wakwe wu halatilweko a khati ginwe hi kugumesa. (Maheberu 9:11, 12) Lezo zi lo zima a xiseketelo xa lezaku kuva kona kutsetselelwa ka zionho za hina zi tlhela zi vulula a ndlela ya kuva hi kuma wutomi ga pinzukelwa. (Mateu 20:28; Johani 3:16) A matirisela lawo ya nkhata mave ya lisima nguvu! (1 Pedro 1:18, 19) A kuhanyiswa ku koteka ntsena loku hi kholwa ka fanelo ya nkhata wu halatilweko wa Jesu.

19. Zini lezi hi faneleko ku maha kasi hi ngave ‘ni nanzu nkhateni wa vanhu vontlhe’?

¹⁹ Ha zi kota ku kombisa kubonga ka hombe ka Jehova Nungungulu hi kota ya xinyikiwo xa wutomi! Xana lezo a zi fanelangi ku hi kuca a ku bhulela vanwani xungetano hi lungelo ga ku kuma wutomi ga pinzukelwa xiseketelweni xa kukholwa muphahlweni wa Jesu? A ku komba kukhatala hi wutomi ga vanhu a ku fana ni lezi Jehova a gi khatalelisako zona zi ta hi kuca a ku va bhulela hi mhaka leyo hi kuxuva ka hombe ni kuhiseka. (Ezekieli 3:17-21) Loku hi tatisa a wutihlamuleli lego hi kutikarata, hi ta zi kota ku wula lezi, a ku fana ni lezi mupostoli Paule a zi wulileko: “A nzi na nanzu nkhateni wa nwina nwentlhe. Hakuva a nzi lovangi a kuba hungu ka nwina hi khungo gontlhe ga Nungungulu.” (Mitiro 20:26, 27) A ku bhulela vanhu ha Nungungulu ni makhungo yakwe i ndlela ya yi nene ya ku komba lezaku ha khatalela nguvu a wutomi ni nkhata.