1. Ko oi ne faite ne ia a mea ola katoa?

A IEOVA, “ko te Atua tonu,” ko muna a te pelofeta ko Ielemia. A Ia “ko te Atua ola.” (Ielemia 10:10) E se gata i ei, ne faite ne Ieova te Atua a mea ola katoa. Ne fai atu ne tino ola i te lagi a pati konei: “Ne faite ne koe a mea katoa, kae mai i tou loto foki, ne faite ei ne koe a mea ke tino mai kae ke ola foki.” (Fakaasiga 4:11) Ne fai atu te Tupu ko Tavita i se pese tavae ki te Atua, penei: “A koe ko te pogai o te ola katoatoa.” (Salamo 36:9) Tela la, a te ola se meaalofa mai te Atua.

2. Ne a mea e fai ne te Atua ke tumau ei tatou i te ola?

² E fakalagolago faeloa ‵tou ola ki a Ieova. (Galuega 17:28) E tuku mai ne ia a meakai ke ‵kai tatou ki ei, ko vai ke inu ei, te ea ke mā‵nava tatou ki ei, mo te lalolagi ke ‵nofo tatou i ei. (Galuega 14:15-17) Ne fai ne Ieova a mea konei ko te mea ke mafai o ola fia‵fia tatou. Kae ke fia‵fia katoatoa tatou ki ei, e ‵tau o iloa ne tatou a tulafono a te Atua kae faka‵logo ki ei.—Isaia 48:17, 18.

3. Se a te kilokiloga a te Atua ki te tamatega o Apelu?

³ E manako te Atua ke fakatāua ne tatou ‵tou ola, penā foki loa mo ola o nisi tino. I aso ne ola ei a Atamu mo Eva, ne kamata o kaitaua malosi te lā tama tagata ko Kaino ki tena taina foliki, ko Apelu. Ne fai atu a Ieova ki a Kaino ke fakaeteete me e mafai o  iku atu tena kaitaua ki se agasala matagā. Ne seki fia saga atu a Kaino ki pati konā. “Ne mafuli atu a Kaino, tamate eiloa ne ia tena taina.” (Kenese 4:3-8) Ne fakasala ne Ieova a Kaino ona ko te tamatega o tena taina.—Kenese 4:9-11.

4. Ne faka‵mafa mai pefea ne te Atua a te kilokiloga ‵tau ki te ola i te Tulafono a Mose?

⁴ I te fia afe o tausaga mai tua ifo i ei, ne tuku atu ne Ieova a tulafono ki tino Isalaelu ko te mea ke mafai o tavini faka‵lei atu latou ki a ia. E fakaigoa sāle a tulafono konā, ko Tulafono a Mose, me ne tuku atu a tulafono konā e alatu i te pelofeta ko Mose. Ne fai mai se tulafono e tasi i te Tulafono a Mose, penei: “Sa tatino.” (Teutelonome 5:17) Ne fakaasi atu i ei ki te kau Isalaelu me e fakatāua ne te Atua a ola o tino katoa kae e ‵tau foki o fakatāua ne tatou katoa a ola o nisi tino.

5. E ‵tau o pefea te ‵tou kilokiloga ki te faka‵tōga o pepe?

⁵ Kae e a te ola o se pepe telā e seki fanau mai? Ia, e ‵tusa mo te Tulafono a Mose, a te tamatega o se pepe i loto i te moegātama o tena mātua, se mea ‵se. A te ‵tonuga loa, e tāua ‵ki eiloa ki a Ieova a te ola o se pepe telā e seki fanau mai. (Faitau te Esoto 21:22, 23; Salamo 127:3) Ko tena uiga, e masei ‵ki te faka‵tōga o pepe.

6. Kaia e se ‵tau ei o takalia‵lia tatou ki nisi tino?

⁶ A te fakatāuaga o te ola e aofia i ei te mauaga o se kilokiloga ‵lei ki tino. E fai mai te Tusi Tapu, penei: “So se tino e ita ki so se tino, ko tona uiga se tino tatino; kae e iloa ne koutou i te tino tatino, e se nofo i a ia te ola se gata mai.” (1 Ioane 3:15) Kafai e fia maua ne tatou te ola se-gata-mai, e ‵tau o tapale keatea ne tatou mai ‵tou loto te takalialia ki nisi tino, me e māfua mai i te takalialia a te ukega o amioga fakasauā. (1 Ioane 3:11, 12) Se mea tāua ‵ki ke fakatau a‵lofa tatou.

7. Ne a nisi faifaiga kolā e fakaasi atu ei me e se fakatāua ne se tino tena ola?

⁷ Kae e a te fakaasiatuga me e fakatāua ne tatou ‵tou ola? E tiga eiloa e se fia ‵mate sāle a tino, e fai ne nisi tino a mea fakama‵taku ona ko te fakavale‵vale ki fakafiafiaga. E pelā mo tino e tokouke kolā e ‵pusi ki paka, io me e sōna fakaaogā a vailakau tapu ke maua ei te fiafia. E fakalogo‵mae atu i ei ki te foitino kae e mafai o ‵mate foki i ei a tino kolā e fakaaogā ne latou a vaegā mea konei. A te tino telā e fakaaogā faeloa ne ia a mea konei, e  se fakatāua ne ia te ola. E lai‵lai a faifaiga konā i te kilokiloga a te Atua. (Faitau te Loma 6:19; 12:1; 2 Kolinito 7:1) E ‵tau o fakagata ne tatou a vaegā faifaiga penā, ko te mea ke talia ne te Atua te ‵tou taviniga ki a ia. E tiga eiloa kāti e faigata ke taofi aka a faifaiga konā, e mafai eiloa o fesoasoani mai a Ieova ki a tatou. Kae e fakatāua malosi foki ne ia ‵tou taumafaiga ke tausi ‵tou ola e pelā me se meaalofa tāua mai i a ia.

8. Kaia e ‵tau ei o fakaeteete malosi tatou i mea kolā e fakama‵taku ki ‵tou ola?

⁸ Kafai e fakatāua ne tatou te ola, ka fakaeteete faeloa tatou ke mo a ma sōna fai ne tatou se mea fakamataku ki ‵tou ola. E ‵tau o fakaeteete faka‵lei tatou ke mo a ma fai ne tatou a mea va‵lea kolā e mafai o sōna ‵mate fua tatou i ei. E ‵tau foki o fakateletele faka‵lei ne tatou ‵tou motokā io me ko ‵tou pasikaiti, kae ke ‵kalo keatea foki mai i tafaoga fakasauā io me ko tafaoga kolā e mafai o ‵mate a tino i ei. (Salamo 11:5) Ne fai mai te tulafono a te Atua mō tino Isalaelu mua penei: “Kafai e faite se fale fou [mo se tuāfale pāpā] o koe, masaua o faite ne ‵pui [ma‵lalo] i kaokao o te tuāfale. Kafai e tō se tino mai i te tuāfale o tou fale kae mate, e se ‵se koe i te feitu tenā.” (Teutelonome 22:8) E ‵tusa mo te ‵kanotonu o te tulafono tenā, e ‵tau o tausi faka‵lei a mea pelā mo kakega i tou fale, ko te mea ke mo a ma ‵seke, siga, io me e pakia masei se tino i ei. Kafai e isi sau motokā, tausi faka‵lei ki ei ke mo a ma pakia se tino i ei. Ke mo a ma isi se mea fakamataku i tou fale io me ko tau motokā telā e mafai o pakia i ei se tino.

9. Kafai e fakatāua ne tatou te ola, ka pefea ‵tou faifaiga ki manu?

⁹ Kae e a te ola o se manu? E tāua foki te mea tenā ki te Atua. E talia ne te Atua ke tamate a manu mō meakai, gatu io me ke puipui i ei a tino mai mea fakama‵taku. (Kenese 3:21; 9:3; Esoto 21:28) Kae se mea masei ‵ki a te sōna fakasauā atu ki ei io me ko te tamate fua ke fai pelā me se tafaoga kae e fakaasi atu i ei te sē āva ki te tāua o te ola.—Faataoto 12:10.

10. Ne fakaasi mai pefea ne te Atua me e fakauiga te toto ki te ola?

¹⁰ Ko oti ne tamate ne Kaino tena taina ko Apelu, kae ne fai atu a Ieova ki a ia, penei: “A te toto o tou taina ko kalaga mai ki a au mai te laukele.” (Kenese 4:10) I te taimi ne faipati ei te Atua  e uiga ki te toto o Apelu, ne faipati eiloa a ia e uiga ki te ola o Apelu. Ne tamate ne Kaino a Apelu, kae ne ‵tau o fakasala a ia i ei. Ne fai pelā me ne tagi atu te toto o Apelu, io me ko tena ola ki a Ieova ke fakasala aka te tino tatino. Ne fakamaoni aka foki mai tua o te Lolo i aso o Noa me e fakauiga te toto ki te ola. Mai mua o te Lolo, ne ‵kai fua a tino ki fuagālakau, vesiāpolo, saito, mo pīnati. Mai tua o te Lolo, ne fai atu a Ieova ki a Noa mo ana tama tāgata, penei: “A manu vaefa katoa, mo manu eva, e pelā foki mo ika . . . ka mafai o ‵kai ne koutou, e pelā foki mo lakau kaina katoa; a mea katoa konā ko tuku atu ne au ke fai mo meakai a koutou.” Kae ne fai atu ne te Atua te tulafono tenei: “Ko te mea e se ‵tau o ‵kai ne koutou, ko ‵kano o manu kolā koi isi ne toto i ei; e se talia ne au te mea tenā me i te toto ko te ola tenā.” (Kenese 1:29; 9:2-4) E manino ‵lei i ei, me e fakauiga te toto o se manu ki tena ola i te kilokiloga a Ieova.

11. Se a te fakaaogāga o te toto telā ne fakatapu ne te Atua talu mai aso o Noa?

¹¹ E fakatāua ne tatou te toto mai te sē ‵kai ki ei. I te Tulafono telā ne tuku atu ne Ieova ki te kau Isalaelu, ne fakatonu atu a ia, penei: “So se tino Isalaelu io me se fakaalofa e ‵nofo tasi mo tino Isalaelu ne ‵po ne ia se manu vae fa io me se manu eva telā e ‵ma, e ‵tau o ‵ligi ne ia tena toto ki lalo i te laukele kae tanu faka‵lei. . . . Tenā te mea e fakatapu ei ne te Aliki a tino Isalaelu o ‵kai ki ‵kano manu koi isi ne toto i ei.” (Levitiko 17:13, 14) Ko tena uiga, ne tumau eiloa te malosi o te fakatonuga a te Atua ke mo a ma ‵kai ki toto o manu, i te 800 tupu tausaga mai tua ifo o aso o Noa. E manino ‵lei eiloa te kilokiloga a Ieova: E mafai o ‵kai Ana tavini ki ‵kano o manu kae e se ko olotou toto. Ne ‵tau o ‵ligi ne latou te toto ki te laukele—telā e tuku atu ei ne latou te ola o te manu tenā ki te Atua.

12. Se a te tulafono e uiga ki te toto telā ne tuku mai e auala i te agaga tapu i te senitenali muamua kae koi ‵tau eiloa o faka‵logo tatou ki ei i aso nei?

¹² E ‵pau eiloa te fakatonuga tenā mo tena fakatonuga ki Kelisiano. Ne maopoopo a apositolo mo nisi soko o Iesu i te senitenali muamua ke fakaiku aka a tulafono kolā e ‵tau o faka‵logo ki ei a tino katoa i te fakapotopotoga Kelisiano. Ne fai ne  latou te ‵tonu tenei: “Me ko ‵kau fakatasi matou mo te Agaga Tapu, ke sa toe fakaeke atu ki a koutou se isi amoga e fakaopoopo ki tulafono konei: Mo a ma ‵kai ki taulaga ne ofo atu mo tupua; mo a ma ‵kai ki te toto; mo a ma ‵kai ki manu ne ‵kumi a ua kae se fakasali a te toto, mo a foki ma sulaitetapu koutou.” (Galuega 15:28, 29; 21:25) Tela la, e ‵tau mo tatou o tumau i te ‵kalo keatea mai te toto. I te kilokiloga a te Atua, e ‵pau eiloa te tāua o te mea tenā mo te tāua ke ‵kalo keatea mai te ifo ki tupua mo amioga finalalolagi io me ko te sulaitetapu.

13. Fakamatala mai te pogai e aofia i ei a te ‵sukiga o toto i te tulafono ke ‵kalo keatea mai te toto.

¹³ E mata, e aofia te ‵suki ki te toto i te tulafono ke ‵kalo keatea mai te toto? Ao. Ke fai se tala fakatusa: Mafaufau la me ko fai atu se tokitā ke ‵kalo keatea koe mai te fakaaogāga o te kava. E mata, e fakauiga i ei me e se ‵tau fua o inu koe ki te kava kae e mafai fua o ‵suki te kava ki loto i ou uaua? E se penā loa! E penā foki loa a te ‵kalo keatea mai te toto, e fakauiga i ei me e se ‵tau lele eiloa o fāulu mai te toto ki loto i ‵tou foitino. Tela la, a te fakatonuga ke ‵kalo keatea mai te toto, e fakauiga i ei me e se ‵tau eiloa o talia ne tatou se tino ke ‵suki mai ne ia a toto ki loto i ‵tou uaua.

14, 15. Kafai e fai mai a tokitā me e ‵tau o ‵suki se Kelisiano ki te toto, ne a mea ka fai ne ia, kae kaia?

¹⁴ Kae e a māfai ko pakia masei se Kelisiano io me e ‵tau o fai sena ‵tipiga lasi? E a, māfai ko fai atu a tokitā me e ‵tau o ‵suki a ia ki te toto me kafai e se fai penā, ka mate eiloa a ia? E tonu, e se manako te Kelisiano ke mate a ia. I tena taumafaiga ke fakatumau te meaalofa a te Atua ko te ola, e talia ne ia so se vaegā togafiti fakatokitā telā e se fakaaogā i ei te toto. Tela la, ka taumafai eiloa a ia o ‵sala ki nisi togafiti fakatokitā kolā e se fakaaogā i ei te toto.

¹⁵ E mata, ka ‵teke atu se Kelisiano ki te tulafono a te Atua ko te mea ke mafai o tai ola leva malie a ia i te olaga masei tenei? Ne fai mai a Iesu, penei: “Ko te tino e fia fakasaosao ne ia a tona ola mō ia ake eiloa, e se maua ne ia, ka ko te tino e fakamāumāu ne ia a tona ola ona ko au, e maua ne ia.” (Mataio 16:25) E se fia ‵mate tatou. Kae kafai e taumafai tatou o faka‵sao  ‵tou ola nei mai te ‵teke atu ki te tulafono a te Atua, ka ‵tu atu tatou i se tulaga fakamataku me kāti ka se maua ne tatou te ola se-gata-mai. Tela la, se mea poto māfai e fakalago‵lago tatou ki te ‵tonu o te tulafono a te Atua, mai te tali‵tonu katoatoa me kafai e ‵mate tatou, ka masaua tatou ne te Tino telā e tuku mai ne ia te ola i te taimi o te toe‵tuga, kae ka toe fakafoki mai ne ia ki a tatou te meaalofa tāua ko te ola.—Ioane 5:28, 29; Epelu 11:6.

16. Ne a mea e fakaiku aka mo te mautinoa ne tavini a te Atua e uiga ki te toto?

¹⁶ I aso nei, e fakaiku aka mo te mautinoa ne tavini fakamaoni a te Atua ke faka‵logo latou ki tena tulafono e uiga ki te toto. Ka se ‵kai latou ki so se vaegā toto. Kae ka se talia lele foki eiloa ne latou te toto i togafiti fakatokitā. * Ona ko te mea ne faite ne te Atua te toto, ko tali‵tonu ei latou me e iloa ‵lei ne ia a mea kolā ka manuia ei latou. E mata, e talitonu foki koe penā?

17. I Isalaelu mua, se a te auala fua e tasi ne ‵tau ei o fakaaogā te toto telā ne talia ne Ieova te Atua?

¹⁷ Ne faka‵mafa mai i te Tulafono a Mose a te auala fua e tasi e ‵tau o fakaaogā ei te toto. Ne fakatonu atu penei a Ieova e uiga ki te vaegā tapuakiga telā ne ‵tau o fai ne te kau Isalaelu i aso mua: “A te ola o mea katoa ko te toto, tenā te mea ne fai ei a te fakatonuga a te Aliki ke ‵ligi sāle a toto ki luga i te fatafaitaulaga e faka‵mā ei a  agasala a te fenua. A te toto, telā ko te ola, e faka‵mā ne ia a agasala.” (Levitiko 17:11) I te taimi ne agasala ei te kau Isalaelu, ne mafai o fakamagalo olotou agasala mai te ofoatuga o manu kae ‵ligi atu olotou toto ki luga i te fatafaitaulaga i te faleie tapu io me ko te faletapu o te Atua. A te auala fua e tasi ne ‵tau ei o fakaaogā te toto, ko te faiga o taulaga konā.

18. Ne a mea aogā mo fakamanuiaga e mafai o maua ne tatou mai te toto maligi o Iesu?

¹⁸ Ko se ‵nofo atu a Kelisiano ‵tonu mai lalo i te Tulafono a Mose. Tela la, ko se toe ofo atu ei ne latou a taulaga manu kae ‵ligi atu a toto o manu ki luga i se fatafaitaulaga. (Epelu 10:1) Kae ko te fakaaogāga o te toto i aso o te kau Isalaelu ne fakasino atu eiloa ki te ‵toe taulaga tāua—ko te taulaga a te Tama a te Atua, ko Iesu Keliso. E pelā mo te mea ko iloa ne tatou mai te Mataupu e 5 o te tusi tenei, ne tuku atu ne Iesu tena ola faka-te-foitino mō tatou mai te ‵ligi atu o tena toto e pelā me se taulaga. Oti aka, ne fanaka a ia ki te lagi kae ne ofo atu ei ne ia te aogā o tena  toto maligi ki te Atua fakatasi mō taimi katoa. (Epelu 9:11, 12) Ne fakavae te fakamagaloga o ‵tou agasala ki te mea tenā kae ne ‵tala mai ei te auala ke maua ne tatou te ola se-gata-mai. (Mataio 20:28; Ioane 3:16) Ko se faka‵tau eiloa i te tāua o te auala ne fakaaogā ei te toto! (1 Petelu 1:18, 19) E mafai fua o maua ne tatou te fakaolataga māfai e fakatuanaki tatou ki te toto maligi o Iesu.

19. Ne a mea e ‵tau o fai ne tatou ko te mea ke ‘‵mā tatou i te toto o so se tino’?

¹⁹ E mafai o loto fakafetai tatou ki a Ieova te Atua mō te meaalofa gali ko te ola telā ne tuku mai ne ia! Kae e ‵tau o fakamalosi aka i ei tatou ke fakamatala atu ki nisi tino a te avanoaga ke maua te ola se-gata-mai telā e fakavae ki te fakatuanaki ki te taulaga a Iesu, i ne? A te fakatāua ne te Atua o te ola o tino e ‵tau o fakamalosi mai ki a tatou ke fai te mea tenei i te loto fiafia mo te loto finafinau. (Faitau te Esekielu 3:17-21) Kafai e fai ne tatou te tiute tenei mo te loto fiafia, ka mafai ei ne tatou o fai atu, e pelā mo pati a te apositolo ko Paulo, penei: “Au e ‵mā i te toto o so se tino o koutou. Me e seai eiloa se mea e tasi o fuafuaga a te Atua e seki taku atu ne au ki a koutou.” (Galuega 20:26, 27) A te fakamatalaatuga ki tino a mea e uiga ki te Atua mo ana fuafuaga ko te auala ‵lei e tasi ke fakaasi atu ei me e fakatāua malosi ne tatou te ola mo te toto.