1. Барлиқ мәхлуқатларни ким яратқан?

ЙӘҺВӘ “бир һәқ Худа” вә у “тирик Худа” дәп Йәрәмия пәйғәмбәр ейтқан (Йәрәмия 10:10). Бундин башқа, Тәңри Йәһвә барлиқ мәхлуқатларниң Яратқучи егисидур. Асмандики роһий мәхлуқлар Худаға: “Һәммә нәрсә хаһишиң билән яритилип вуҗутқа кәлди” дегән (Вәһийләр 4:11). Давут пәйғәмбәр нахша ейтип Худани: “Һаятниң булиғи” дәп мәдһийлигән (Зәбур 36:9). Һаятлиқ, һәқиқәтән Йәһвә Худадин кәлгән соғаттур.

2. Худа бизниң һаятимизни қоллап-қувәтләш үчүн немә ишларни қилиду?

² Пәрвәрдигар Йәһвә бизгә һаятлиқ берип қалмай, йәнә бизниң һаятимизни қоллап-қувәтләйду (Әлчиләр 17:28). У бизни йәйдиған тамақ, ичидиған су, нәпәслиниш үчүн һава, яшайдиғанға зимин билән тәминләйду (Әлчиләр 14:15—17). Йәһвә буларниң һәммисини бизниң һаятлиқтин һөзүрүлинишимиз үчүн қилған. Һаятлиқтин һәқиқий һөзүрлиниш үчүн Худаниң қанунлирини үгинип, шу қанунларға бой сунушимиз керәк (Йәшая 48:17, 18).

3. Һабил өлтүрүлгәндә Худа қандақ көз қарашта болди?

³ Худа бизниң өз һаятимизни вә башқиларниң һаятини һөрмәтлишимизни халайду. Мәсилән, Адәм ата вә Һава ана яшиған заманда, уларниң оғли Қабил өзиниң иниси Һабилға қаттиқ ғәзәпләнгәндә, Пәрвәрдигар Йәһвә Қабилни агаһландуруп ғәзәплинишниң уни еғир гуна қилишқа башлайдиғанлиғини ейтқан еди. Қабил агаһландурушқа пәрва қилмай, “инисиға қол селип, уни өлтүрүвәтти” (Яритилиш 4:3—8). Йәһвә Худа  Қабилни өз инисини өлтүргәнлиги үчүн җазалиған еди (Яритилиш 4:9—11).

4. Мусаниң қанунлири ичидики қайси қанун, Худаниң һаятқа болған көз қаришини алаһидә тәкитлигән?

⁴ Тәхминән икки миң төрт йүз жилдин кейин, Йәһвә Исраил хәлқи қандақ ибадәт қилса қобул қилидиғанлиғини билдүрүш үчүн уларға қанун чүшүрүп бәргән. Шу қанунлар Муса пәйғәмбәр арқилиқ Исраилларға йәткүзүлгәчкә, улар бәзидә Мусаниң қануни дәпму атиған. Шу қанунларниң биридә: “Қәтли [қатиллиқ] қилмиғин” дейилгән (Тәкрар қанун 5:17). Мошу қанун Исраилларға, Йәһвәниң инсан һаятини етиварлалайдиғанлиғини шуниңдәк уларниңму башқиларниң һаятини чоқум етиварлиши керәклигини көрситиду.

5. Биз бала чүшүрүшкә нисбәтән қандақ көз қарашта болушимиз керәк?

⁵ Ундақта туғулмиған балиниң һаятичу? У етиварлиқму? Муса қануниға асасланғанда, аниниң қосиғидики һамилиниң өлүп кетишигә сәвәпчи болуш җинайәттур. Пәрвәрдигар Йәһвәниң көз алдида һәтта туғулмиған аниниң қосиғидики балиниң һаяти һәм қәдир-қиммәтлик (Чиқиш 21:22, 23; Зәбур 127:3). Буниңдин көрүвелишқа болидуки, бала чүшүрүш яки һамилә чүшүрүш Худаниң көз алдида хата.

6. Биз немә үчүн башқиларға өчмәнлик қилмаслиғимиз керәк?

⁶ Һаятқа һөрмәт билән қараш башқиларни һөрмәт қилишниму өз ичигә алиду. Муқәддәс Китап: “Қериндишиға өчмәнлик қилған киши Худаниң нәзәридә қатилдур. Һеч қандақ бир қатилниң мәңгүлүк һаятқа егә болалмайдиғанлиғини билисиләр” дәйду (Юһаннаниң 1-хети 3:15). Әгәр биз мәңгүлүк һаятлиққа еришишни халисақ, қәлбимиздики башқиларға болған өчмәнликни йилтизидин қомуруп ташливетишимиз керәк. Чүнки, өчмәнлик көпинчә зораванлиқ пәйда қилиду (Юһаннаниң 1-хети 3:11, 12). Бир-биримизни яхши көрүшни үгиниш наһайити муһим.

7. Қайси бәзи қилмишлар һаятқа һөрмәтсизлик қилғанни көрситиду?

⁷ Биз қандақ қилип өз һаятимизға һөрмәт көрситәләймиз? Адәттә, кишиләр өлүшни халимайду, амма бәзи кишиләр һөзүр-һалавәтни қоғлишип өлүмгә тәвәккәл қилиду. Мәсилән, бәзиләр көңүл ечип ич пушқинини чиқириш мәхситидә тамака  вә нәшә чекиду вә яки башқа зәһәрлик нәрсиләрни чекиду. Шу нәрсиләр адәмләрниң бәдинигә зиян йәткүзүп һәмишә җанни алиду. Бәдәнни зәйипләштүридиған шундақ нәрсиләрни чекидиған қилмишларға адәтләнгән кишиләрниң нәзәридә һаят муқәддәс әмәс. Булар Худаниң көз алдида напак қилмишлардур (Римлиқлар 6:19; 12:1; Коринтлиқларға 2-хәт 7:1). Ибадитимизни Худаниң қобул қилиши үчүн шундақ қилмишлардин ваз кечишимиз зөрүр. Гәрчә ваз кечиш тәс болсиму, Йәһвә биз муһтаҗ болидиған ярдәмни бериду. У бизниң һаятлиқни униңдин кәлгән соғат сүпитидә көрүш үчүн чиқарған тиришчанлиғимизни етиварлайду.

8. Немә үчүн биздә һәр дайим бехәтәрлик есимизда болуши лазим?

⁸ Әгәр һаятни һөрмәтлисәк, биздә дайим бехәтәрлик есимизда болуши керәк. Биз һөзүр елиш яки һаяҗанлиниш үчүн тәвәккәл қилмаслиғимиз яки бехәстәлик қилмаслиғимиз лазим. Қарамлиқ билән машина һайдаштин яки зораванлиқ қилмишлардин вә яки хәтәрлик тән тәрбийә паалийәтлири билән шуғуллиништин хали болишимиз керәк (Зәбур 11:5).Худа қедимки Исраил хәлқигә җакалиған қанунда: “Сән бир йеңи өйни ясисаң өгзәңгә бир йорға тамни ясиғин болмиса бир ким униңдин жиқилип чүшсә өзәңниң үстигә қан төкүшниң гунайини кәлтүрмәкчи болурсән” дейилгән (Тәкрар қанун 22:8). Шу қанундики қаидә-низамлар бойичә болғанда, өйиңизниң әслиһәлирини яхши орунлаштурушиңиз керәк. Мәсилән, өйләрниң пәләмпәйлири яхши мустәһкәм орнитилса, кишиләрниң жиқилип бәдәнлириниң еғир ярлинишидин сақланғили болиду. Әгәр өзиңизниң машиниси болса, машинини бехәтәр һайдашқа болидиғанлиғиға һәр-дайим капаләтлик қилишиңиз керәк. Өйлириңизниң вә машиниңизниң, өзиңизгә яки башқиларға хейим-хәтәр елип келиштин сақлинишиңиз керәк.

9. Әгәр биз һаятни һөрмәтлисәк, һайванларға қандақ муамилә қилимиз?

⁹ Һайванларниң һаятичу? Һайванларниң һаяти һәм Яратқучиниң нәзирдә улуқтур. Худа инсанларниң һайванларни озуқлуқ вә кийим-кечәк яки һайванлар елип келидиған хәтәрдин қоғдиниш үчүн өлтүрүшигә рухсәт қилған (Яритилиш 3:21; 9:3; Чиқиш 21:28). Лекин, көңүл ечиш үчүн һайванларни харлаш яки өлтүрүш хата. Һайванларни харлап өлтүрүш һаятниң муқәддәслигини һөрмәтлимигәнликни ипадиләйду (Пәнди-нәсиһәт 12:10).

10. Худаниң қайси буйруғи, қан билән җанниң наһайити зич мунасивити барлиғини көрситиду?

¹⁰ Қабил өзиниң иниси Һабилни өлтүрүвәткәндин кейин, Йәһвә Қабилға: “Иниңниң интиқам елиш үчүн дат-пәрият қиливатқан қени Маңа көрүнүп туриду” дегән (Яритилиш 4:10). Худа ейтқан Һабилниң қени, Һабилниң җенини көрситиду. Қабил Һабилниң җенини алған, Қабил чоқум җазалиниши керәк. Һабилниң қени йәни Һабилниң җени Йәһвәгә адиллиқ үчүн налә-пәрият қилған. Нуһ пәйғәмбәрниң заманидики Топан сүйидин кейин, қан билән җан оттурисидики мунасивәт қайта көрситилгән. Топан сүйи келиштин илгири инсанлар пәқәт мевә-чевә, сәй-көктат, ашлиқ-зираәт вә шакаллиқ мевиләрнила озуқлуқ қилған еди. Топан сүйидин кейин, Йәһвә Нуһ пәйғәмбәр вә униң балилириға: “Бурун силәргә озуқлуқ үчүн көктатларни бәргинимдәк, әнди силәргә һәммә һайванатларниму беримән” дегән. Лекин, Худа уларға: “Қени бар гөшни һәргиз йемәңлар” дәп чәкләш буйруғи чүшәргән (Яритилиш 1:29; 9:3, 4). Мошуниңдин көрүвелишқа болидуки, Йәһвәниң көз алдида җан йәни һаятлиқ билән қанниң наһайити зич мунасивити бар.

11. Нуһ пәйғәмбәрниң күнидин башлап Худа қанни қандақ ишлитишни чәклигән?

¹¹ Биз қанни йемәслик арқилиқ қанға болған һөрмитимизни ипадиләймиз. Пәрвәрдигар Йәһвә Исраил хәлқигә чүшәргән қанунда: бир киши йейишкә рухсәт қилинған бир явайи һайван яки бир учар қушни олап тутса, “қанни еқитип уни топа билән йепип қойсун... [Исраилларға] ейтурмәнки: сиз болсиңиз һеч бир гөшниң қенини йемәңлар” дәп буйруқ қилған (Лавийлар 17:13, 14). Худа Исраилларға қанун чүшириштин 800 жил илгири, тунҗа қетим Нуһ пәйғәмбәргә һайванларниң қенини йемәслик һәққидә чәкләш буйруғи чүшәргән болуп, нәччә йүз жил өтүп кәткән болсиму, бу чәкләш буйруғи йәнила күчкә егә болған. Пәрвәрдигар Йәһвәниң қанға болған көз қариши наһайити ениқ: униң хизмәтчилири һайванларниң гөшини йесә болиду, бирақ қенини йесә болмайду. Улар һайванларниң қенини йәргә чиқириши керәк. Әмәлиятта, мошундақ қилғанлиқ мәхлуқатларниң җенини Йәһвә Худаға қайтурғанлиқ болиду.

12. Биринчи әсирдә Муқәддәс Роһниң илһами билән берилгән қан тоғрисидики қайси буйруқ бүгүнки күндә йәнила күчкә егә?

¹² Әйсаниң һәқиқий әгәшкүчилириму қан тоғрисидики чәкләш  буйруқлириға риайә қилиш керәк. Милади 1-әсирдә, җай-җайлардики барлиқ етиқатчилар җамаәтчиликлири қайси буйруққа риайә қилиш керәклигини бәлгүләш үчүн әлчиләр вә башқа җамаәткә йетәкчилик қилидиған ақсақаллар бир җайға җәм болған. Улар мундақ хуласигә кәлгән: “Муқәддәс Роһниң ярдими билән зөрүр болған икки-үч бәлгүлимидин сирт силәргә һәр қандақ бир еғир жүк жүклимәсликни қарар қилдуқ... у бутларға атап нәзир қилинған гөшләрни йемәңлар. Қанни вә боғуп өлтүрүлгән һайванниң гөшлириниму йемәңлар. Җинсий әхлақсизлиқ қилмаңлар” (Әлчиләр 15:28, 29; 21:25). Шуңа, чоқум “қандин өзимизни сақлишимиз” керәк. Йәһвә Худаниң көз алдида, қандин сақлинишимиз худди бутпәрәслик вә зина қилиштин хали болушимиз керәк болғанға охшашла наһайити муһим.

13. Мисал арқилиқ қандин сақлиниш буйруғиниң немә үчүн қан селишни өз ичигә алидиғанлиғини чүшәндүрүң.

¹³ Қандин сақлиниш буйруғи қан селишни өз ичигә аламду? Әлвәттә, мундақ бир мисал қилайли: дохтур сизниң һарақ-шараплиқ йәни спиртлиқ ичимликләрни ичиштин сақлинишиңизни ейтти дәп пәрәз қилсақ, бу сиз һарақ ичмәслигиңиз керәк. Лекин, сиз уни томуриңизға қуюшқа болиду дегәнликму? Әлвәттә, ундақ дегәнлик әмәс! Шуниңға охшаш, қандин сақлиниш дегәнлик, қанниң һәр қандақ шәкилдә бәдинимизгә киришидин сақлинишни билдүриду. Шуңа, қандин сақлиниш буйруғиға бойсунуп Худаниң қобул қилишқа еришишимиз үчүн қан селишни рәт қилишимиз керәк.

14, 15. Әгәр дохтур бир етиқатчиға чоқум қан селишни қобул қилишни ейтса, у етиқатчи қандақ инкас қайтуриду? Немә үчүн?

¹⁴ Әгәр бир етиқатчи қаттиқ яриланса яки чоң операцияға чүшидиған болуп қалсичу, қандақ қилиду? Дохтур, у чоқум қан селишни қобул қилиши керәк, болмиса у өлиду дейиши мүмкин. Әлвәттә, Йәһвәгә һәқиқий ибадәт қилғучилар өлүшни халимайду. Худа бәргән қиммәтлик һаятлиқ соғитини сақлап қелиш үчүн, у қан билән бағилиниши йоқ башқа давалаш усуллирини қобул қилиду. Шуңа, у етиқатчи һәр хил давалаш усуллири яки дорилар үстидә издинип, қан ишләтмәйдиған давалаш усулни таллайду.

¹⁵ Йәһвәгә һәқиқий ибадәт қилғучи көз алдидики мошу дунияда бир аз узунирақ яшашни дәп Йәһвә Худаниң қанунини бузамду? Әйса Мәсиһ: “Чүнки өзи үчүнла яшайдиғанлар әксичә  һаятидин мәһрум болиду. Бирақ өз хаһишидин ваз кечип, Мениң үчүн яшайдиғанлар һаятлиққа еришиду” дегән (Мәтта 16:25). Биз өлүшни халимаймиз. Амма, Йәһвә Худаниң қанунини бузуп өз һаятимизни сақлап қелишқа тиришсәк, бәлким биз мәңгүлүк һаятлиқни йоқитип қоюшимиз мүмкин. Йәһвәниң қануниға ишәнч қилсақ зиян тартмаймиз. Биз толуп ташқан ишәнч билән һәр қандақ сәвәп түпәйли өлүп кәтсәк, бизгә һаятлиқ бәргүчи Йәһвә бизни унтуп қалмайду. У қиямәт күнидә бизни тирилдүрүп қиммәтлик һаятлиқ соғитиға қайта ериштүриду (Юһанна 5:28, 29; Ибранийлар 11:6). Худаға ишәнч қилиш һәқиқәтән даналиқтур!

16. Йәһвәниң хизмәтчилири қан тоғрисидики немә һәқиқәткә қәтъий ишиниду?

¹⁶ Бүгүнки күндә, Йәһвәниң садақәтмән хизмәтчилири қандин сақлиниш буйруғиға қаттиқ әмәл қилиду. Улар һәр қандақ шәкилдики қанни йемәйду вә қан селип давалашни рәт қилиду *. Улар шу қанни Яратқучиниң, биз инсанларға неминиң пайда-мәнпийәт йәткүзидиғанлиғини ениқ билидиғанлиғиға қәтъий ишиниду. Сизму шуниңға ишинәмсиз?

17. Қедимдә, Йәһвә Худа қобул қилған қанниң бирдин-бир мувапиқ ишлитилиш усули қайси болған?

¹⁷ Муса пәйғәмбәргә чүшүрүлгән қанунда қанниң бирла мувапиқ ишлитилиши алаһидә тәкитләнгән. Қедимдә Исраил хәлқи Пәрвәрдигар Йәһвәгә ибадәт қилғанда қандақ қилиш керәклиги буйруқ қилинған: “Җисим болса униң җени қандадур. Мән уни җанлириңиз үчүн: кәфарәт [гунаниң жуюлуши үчүн  төләйдиған бәдәл] бәрсун дәп бәрдим әмәсму. Мана қан өзи униң ичидә бар җанниң васитиси билән кәфарәт кәлтүрүр” (Лавийлар 17:11). Исраил хәлқи гуна өткүзгәндә, дәсләпки чағларда улар бир җаниварни қурванлиқ қилип униң қенидин азирақ елип, Худаниң ибадәт чедиридики қурванлиқ суписиға қан чечиш арқилиқ кәчүрүмгә еришкән. Бирақ, кейин Худаниң ибадәтханисидики қурванлиқ суписида һәм шундақ қилған. Гунадин пак болуш үчүн җаниварни қурванлиқ қилиш қанниң бирдин-бир мувапиқ ишлитиши болған.

18. Әйсаниң төккән қени арқилиқ биз қандақ пайда-мәнпийәт вә бәхит-саадәткә еришәләймиз?

¹⁸ Әйсаниң һәқиқий әгәшкүчилири Муса пәйғәмбәргә чүшкән қанунниң астида әмәс. Шуңа, җаниварларни қурванлиқ қилмайду вә һайванниң қенини қурванлиқ суписиға чачмайду (Ибранийлар 10:1). Амма, қедимки исраиллар заманида қанниң қурванлиқ суписиға чечилиши, Худаниң оғли Мәсиһ Әйсаниң қиммәтлик қурванлиғиниң алдин бешарити болған. Биз  мошу китапниң 5-бабида үгинип өткәндәк, Әйса қурванлиқ сүпитидә өз қенини төкүп биз үчүн һаятини бәргән. Шундин кейин, у асманға чиққан, һәм өз қенини төкүш бәдили арқилиқ Худаға бир мәртивә мәңгүлүк бәдәлни төлигән (Ибранийлар 9:11, 12). Шу бизниң гунайимизниң кәчүрүлүши үчүн асас салған вә бизниң мәңгүлүк һаятлиққа еришишимизгә йол ачқан (Мәтта 20:28; Юһанна 3:16). Қанниң бирдин-бир мувапиқ ишлитилишиниң испатлиниши нәқәдәр муһим, һә! (Петрусниң 1-хети 1:18, 19). Пәқәтла Әйса Мәсиһниң бәдәл төләш үчүн төккән қениға ишәнч қилиш арқилиқ қутқузулушқа еришәләймиз.

19. Һәр қандақ адәмниң қан қәриздин пак болуш үчүн биз немә қилишимиз керәк?

¹⁹ Меһир-шәпқәтлик Яратқучимиз Йәһвә бәргән һаятлиқ соғитиға көп миннәтдармиз! Мошу бизни Әйса Мәсиһниң қурванлиғиға ишәнч қилиш арқилиқ мәңгүлүк һаятқа еришиш пурсити һәққидики хуш хәвәрни башқиларға ейтип беришкә илһамландурмамду? Тәңри Йәһвә кишиләрниң һаятиға көңүл бөлгәндәк, бизму башқиларниң һаятиға көңүл бөлсәк, бу бизниң хуш хәвәрни қизғинлиқ вә ғәйрәт-шиҗаәтлик билән башқиларға йәткүзүшимизгә түрткә болиду (Һәзқиял 3:17—21). Әгәр биз хошаллиқ билән мошу мәҗбурийәтни ада қилсақ, әлчи Павлус ейтқандәк: “Һәр қандақ бир киши қутқузулмиса, мән җавапкәр әмәсмән. Чүнки мән Худаниң ирадисини қилчә йошурмастин силәргә толуқ йәткүздүм” дәп бизму ейталаймиз (Әлчиләр 20:26, 27). Башқиларға Худа вә униң ирадиси һәққидики хуш хәвәрни вәз ейтиш, бизниң һаятқа һәм қанға һөрмәт көрситишимизниң әң яхши усулидур.