1. Hin-o an naghimo han ngatanan nga buhi nga mga butang?

“HI Jehova amo an matuod nga Dios,” siring ni propeta Jeremias. “Hiya an buhi nga Dios.” (Jeremias 10:10) Dugang pa, hi Jehova nga Dios amo an Maglalarang han ngatanan nga buhi nga mga butang. An mga linarang ha langit nagsiring ha iya: “Ikaw an nagbuhat han ngatanan nga mga bagay, ngan tungod ha imo kaburut-on nagkahihimo, ngan pinanmuhat hira.” (Pahayag 4:11) Ha usa nga karantahon ha pagdayaw ha Dios, hi Hadi David nagsiring: “Aada ha imo an burabod han kinabuhi.” (Salmo 36:9) An kinabuhi, kon sugad, usa nga regalo tikang ha Dios.

2. Ano an ginbubuhat han Dios ha pagsustinir ha aton kinabuhi?

² Hi Jehova nagsusustinir liwat han aton kinabuhi. (Buhat 17:28) Nagtatagana hiya han pagkaon nga aton kinakaon, han tubig nga aton iniinom, han hangin nga aton giniginhawa, ngan han tuna nga aton inuukyan. (Buhat 14:15-17) Ginbubuhat ini ni Jehova ha paagi nga nagigin makalilipay an kinabuhi. Kondi basi mapahimulosan hin bug-os an kinabuhi, kinahanglan hibaroan naton an mga balaud han Dios ngan sundon ito.—Isaias 48:17, 18.

3. Paonan-o ginhunahuna han Dios an pagpatay kan Abel?

³ Karuyag han Dios nga tahuron naton an kinabuhi—an aton kinabuhi ngan an kinabuhi han iba. Pananglitan, ha panahon hadto nira Adan ngan Eva, an ira anak nga hi Kain nasina gud ha iya manghod nga hi Abel. Hi Jehova nagpahamangno kan Kain  nga an iya kasina mahimo magresulta ha iya seryoso nga pakasala. Ginbalewaray ni Kain ito nga pahamangno. Hiya ‘binangon patok kan Abel nga iya bugto, ngan iya ini pinatay.’ (Genesis 4:3-8) Ginsirotan ni Jehova hi Kain tungod ha pagpatay ha iya bugto.—Genesis 4:9-11.

4. Ha Mosaiko nga Balaud, paonan-o pinabug-atan han Dios an husto nga pagtagad ha kinabuhi?

⁴ Paglabay hin yinukot ka tuig, tinagan ni Jehova an katawohan ha Israel hin mga balaud basi makabulig ha ira ha pag-alagad ha iya ha paagi nga kinakarawat niya. Tungod kay iginhatag ini nga mga balaud pinaagi kan propeta Moises, usahay tinatawag ito nga Mosaiko nga Balaud. Usa nga bahin han Mosaiko nga Balaud an nagsiring: “Diri ka magpatay.” (Deuteronomio 5:17) Ipinakita hini ha mga Israelita nga pinabibilhan han Dios an kinabuhi han tawo ngan kinahanglan pabilhan han mga tawo an kinabuhi han iba.

5. Ano an sadang magin panhunahuna naton ha pagpunit?

⁵ Kumusta man an kinabuhi han diri pa natatawo nga bata? Bueno, sumala ha Mosaiko nga Balaud, sayop an pakapatay hin bata ha tagoangkan han iroy. Oo, bisan an kinabuhi han iginbuburod presyoso kan Jehova. (Eksodo 21:22, 23; Salmo 127:3) Nangangahulogan ini nga sayop an pagpunit.

6. Kay ano nga diri kita angay mangalas ha aton igkasi-tawo?

⁶ Kaupod han pagtahod ha kinabuhi an pagkaada husto nga pagtagad ha mga igkasi-tawo. An Biblia nasiring: “Bisan hin-o an magdumot ha iya bugto, parapamatay; ngan hinbaroan niyo nga waray parapamatay nga may nahibilin dida ha iya nga kinabuhi nga waray kataposan.” (1 Juan 3:15) Kon karuyag naton an kinabuhi nga waray kataposan, kinahanglan bug-os nga kuhaon naton ha aton kasingkasing an anoman nga kangalas ha aton igkasi-tawo, tungod kay an kangalas amo an tinikangan han kadak-an nga kamadarahog. (1 Juan 3:11, 12) Importante nga hibaroan naton an paghigugma ha usa kag usa.

7. Ano an pipira han mga buhat nga nagpapakita hin kawaray-pagtahod ha kinabuhi?

⁷ Kumusta man an pagtahod ha aton kinabuhi mismo? Kasagaran nga an mga tawo diri naruruyag mamatay, kondi iginbubutang han iba an ira kalugaringon ha peligro nga mamatay  tungod la ha kalipayan. Pananglitan, damu an nagtatabako, nagmamamâ, o nagdudroga para ha pagpahalibway. An sugad nga mga bisyo nakakadaot ha lawas ngan agsob nga nakakamatay ha mga nagamit hito. An tawo nga may-ada hini nga mga bisyo diri nagtatagad han kinabuhi sugad nga sagrado. Ini nga mga buhat mahugaw ha paniplatan han Dios. (Roma 6:19; 12:1; 2 Korinto 7:1) Basi karawaton han Dios an aton pag-alagad, kinahanglan bayaan naton an sugad nga mga buhat. Bisan kon bangin makuri hinduro ito bayaan, hi Jehova makakaghatag ha aton han ginkikinahanglan nga bulig. Ngan pinabibilhan niya an aton pangalimbasog nga tagdon an kinabuhi sugad nga presyoso nga regalo tikang ha iya.

8. Kay ano nga kinahanglan maghirot kita pirme?

⁸ Kon gintatahod naton an kinabuhi, kinahanglan maghirot kita pirme. Diri kita magigin mapasibay-on ngan diri magbubuhat hin bisan ano nga magbubutang han kinabuhi ha peligro para la ha kalipayan o pagparayaw. Lilikyan naton an waray-pagtagad nga pagdrayb ngan an madarahog o peligroso nga mga isport. (Salmo 11:5) An balaud han Dios para ha kadaan nga Israel nagsiring: “Kon magtukod ka hin bag-o nga balay [nga planudo an atop], dida hito maghimo ka hin rehas [o, hamubo nga pader] ha imo atop, nga diri ka magdara hin dugo ha imo balay, kon tikang hini mahulog an bisan hin-o nga tawo.” (Deuteronomio 22:8) Uyon ha prinsipyo hito nga balaud, an mga hagdan han imo balay kinahanglan pirme nga maopay an kahimtang basi waray bisan hin-o nga mahibalin-as, mahulog, ngan seryoso nga madaot. Kon may-ada ka awto, siguroha nga maopay an kondisyon hito. Ayaw pasagdi nga an imo balay o an imo awto magin peligro ha imo o ha iba.

9. Kon gintatahod naton an kinabuhi, paonan-o naton tatratuhon an mga hayop?

⁹ Kumusta man an kinabuhi han usa nga hayop? Ito liwat sagrado ha Maglalarang. Itinutugot han Dios an pagpatay hin mga hayop basi magkaada pagkaon ngan bado o mapanalipdan an mga tawo kontra ha peligro. (Genesis 3:21; 9:3; Eksodo 21:28) Kondi, sayop an pagin mabangis ha mga hayop o an pagpatay hito para la ha kaliawan ngan nagpapakita ito hin bug-os nga kawaray-pagtagad ha pagkasagrado han kinabuhi.—Proberbios 12:10.

10. Paonan-o ipinapakita han Dios nga magkakaw-ing an kinabuhi ngan an dugo?

¹⁰ Katapos patayon ni Kain an iya bugto nga hi Abel, hi Jehova nagsiring kan Kain: “An tingog han dugo han imo bugto nagsisinggit ha akon tikang ha tuna.” (Genesis 4:10) Han nagyakan an Dios mahitungod han dugo ni Abel, iginpapasabot niya an kinabuhi ni Abel. Ginpatay ni Kain hi Abel, ngan yana hi Kain kinahanglan sirotan. Baga in an dugo, o kinabuhi ni Abel, nagsisinggit ngadto kan Jehova ha pangaro hin hustisya. Ipinakita utro an koneksyon han kinabuhi ngan han dugo katapos han Baha ha panahon ni Noe. Antes han Baha, mga prutas la, mga utanon, mga lugas, mga liso, ngan mga nuwes, an kinakaon han mga tawo. Katapos han Baha, hi Jehova nagsiring kan Noe ngan ha iya mga anak: “[An] tagsa nga nagkikiwa ngan buhi magigin kan-on niyo: sugad nga an hilaw nga utanon akon iginhatag ngatanan ha iyo.” Kondi, ini an igindiri han Dios: “An unod nga may kinabuhi, nga amo an dugo, diri niyo kaunon.” (Genesis 1:29; 9:3, 4) Matin-aw, ipinapakita ni Jehova nga duok gud nga magkakaw-ing an kinabuhi ngan an dugo han usa nga linarang.

11. Ano nga paggamit han dugo an igindidiri han Dios tikang pa ha panahon ni Noe?

¹¹ Ipinapakita naton an pagtahod ha dugo pinaagi han diri pagkaon hito. Ha Balaud nga iginhatag ni Jehova ha mga Israelita, hiya nagsugo: “Bisan hin-o nga lalaki . . . nga magpanganop ngan magdakop hin bisan ano nga mananap o tamsi nga makakaon; iya itakbo an dugo hito, ngan tabonan hin tapotapo. . . . Ako nagsiring ha mga anak ni Israel: Diri kamo kumaon han dugo han bisan ano nga unod.” (Lebitiko 17:13, 14) An sugo han Dios nga diri kaunon an dugo han hayop, nga siyahan nga iginhatag kan Noe mga 800 ka tuig antes pa hito, naaplikar pa gihapon ha Israel. Matin-aw an iginpapasabot ni Jehova: An iya mga surugoon puydi kumaon han karne han hayop kondi diri han dugo. Kinahanglan nira itakbo an dugo ha tuna—nga sugad hin ira iginbabalik ngadto ha Dios an kinabuhi han hayop.

12. Ano nga sugo may kalabotan ha dugo an iginhatag pinaagi han baraan nga espiritu ha siyahan nga siglo ngan naaplikar pa gihapon yana?

¹² Ito liwat an iginsusugo ha mga Kristiano. An mga apostol ngan iba pa nga kalalakin-an nga nangunguna ha mga  sumurunod ni Jesus ha siyahan nga siglo nagkatirok ha pagdesisyon kon ano nga mga sugo an kinahanglan sundon han ngatanan ha Kristiano nga kongregasyon. Ini an ira desisyon: “Ginmaopay han espiritu santo ngan sugad man namon, nga diri kamo butangan hin daku nga luran, kondi hini nga mga bagay nga kinahanglan: nga maglikay kamo ha mga iginhalad ha mga diosdios; ngan han dugo, ngan han mga panilo, [diin nahibibilin an dugo ha karne], ngan han pakighilawas.” (Buhat 15:28, 29; 21:25) Salit kinahanglan padayon nga ‘maglikay kita ha dugo.’ Ha paniplatan han Dios, an aton pagbuhat hito sugad kaimportante han aton paglikay ha idolatriya ngan ha seksuwal nga imoralidad.

13. Iilustrar kon kay ano nga an sugo nga maglikay ha dugo nag-uupod han pag-abuno hin dugo.

¹³ An sugo ba nga maglikay ha dugo nag-uupod han pag-abuno hin dugo? Oo. Ha pag-ilustrar: Pananglitan an doktor magsiring ha imo nga diri ka uminom hin de-alkohol nga mga irinmon. Mangangahulogan la ba ito nga diri ka sadang uminom hin de-alkohol nga irinmon kondi puydi mo ito iindyeksyon ha imo mga ugat? Syempre diri! Ha sugad man nga paagi, an paglikay ha dugo nangangahulogan hin diri pagpasulod hito ha aton lawas ha anoman nga paagi. Salit an sugo nga maglikay ha dugo nangangahulogan nga diri naton tutugotan an bisan hin-o nga mag-abuno hin dugo ha aton mga ugat.

14, 15. Kon an mga doktor magsiring nga an usa nga Kristiano kinahanglan magpaabuno hin dugo, ano an iya bubuhaton, ngan kay ano?

¹⁴ Ano man kon an usa nga Kristiano nasamad hin grabe o kinahanglan operahan? Pananglitan an mga doktor nasiring nga kinahanglan magpaabuno hiya hin dugo kay kon diri, hiya mamamatay. Syempre, diri maruruyag an Kristiano nga mamatay. Ha pangalimbasog nga matipigan an presyoso nga regalo han Dios nga kinabuhi, kakarawaton niya an iba nga mga klase hin pagtambal nga diri nagkikinahanglan han sayop nga paggamit han dugo. Salit, mamimiling hiya han sugad nga medikal nga pagtambal kon may-ada hito ngan makarawat hiya hin magkalainlain nga tambal nga kasaliwan han dugo.

¹⁵ Tatalapason ba han usa nga Kristiano an balaud han Dios basi la mabuhi pa hin halipot nga panahon dinhi hini nga kalibotan? Hi Jesus nagsiring: “Bisan hin-o an buot magluwas han iya kinabuhi, mawawara ito, ngan bisan hin-o an mawad-an han  iya kinabuhi tungod ha akon, iya hiaagian ito.” (Mateo 16:25) Diri kita naruruyag mamatay. Kondi kon mangalimbasog kita ha pagluwas han aton kinabuhi yana pinaagi han pagtalapas ha balaud han Dios, mamimeligro kita nga mawad-an han kinabuhi nga waray kataposan. Maaramon, kon sugad, nga sumarig kita ha pagkahusto han balaud han Dios, bug-os nga nasarig nga kon kita mamatay tungod ha anoman nga hinungdan, an aton Humaratag-hin-Kinabuhi mahinunumdom ha aton ha pagkabanhaw ngan ibabalik niya ha aton an presyoso nga regalo nga kinabuhi.—Juan 5:28, 29; Hebreo 11:6.

16. Ano an marig-on nga desisyon han mga surugoon han Dios may kalabotan ha dugo?

¹⁶ Yana, an matinumanon nga mga surugoon han Dios marig-on nga nasunod ha iya sugo may kalabotan ha dugo. Diri hira makaon hito ha anoman nga paagi. Diri liwat hira makarawat hin dugo para ha pagtambal. * Sigurado hira nga an Dios nga naglarang han dugo maaram kon ano an pinakamaopay para ha ira. Natoo ka ba hito?

17. Ha kadaan nga Israel, ano an amo la nga paggamit han dugo nga kinakarawat ni Jehova nga Dios?

¹⁷ Pinabug-atan han Mosaiko nga Balaud an amo la nga husto nga paggamit han dugo. Mahitungod han pagsingba nga ginkinahanglan ha kadaan nga mga Israelita, hi Jehova nagsugo: “An kinabuhi han unod aada ha dugo; ngan akon iginhatag ito ha iyo  ha bawbaw han halaran ha paghimo han pagtabon han sala para ha iyo mga kalag; kay an dugo amo an naghimo han pagtabon han sala.” (Lebitiko 17:11) Kon an mga Israelita nakakasala, nakakarawat nira an kapasayloan pinaagi han paghalad hin hayop ngan pagbutang han iba han dugo hito ha halaran ha tabernakulo, o ha templo han Dios han nahuman na ito. Ha mga paghalad la an husto nga paggamit han dugo.

18. Ano nga mga kapulsanan ngan mga bendisyon an makakarawat naton tikang ha pagbuboa han dugo ni Jesus?

¹⁸ An totoo nga mga Kristiano diri sakop han Mosaiko nga Balaud ngan salit diri naghahalad hin mga hayop ngan diri nagbubutang hin dugo han mga hayop ha halaran. (Hebreo 10:1) Kondi, an paggamit hin dugo dida ha halaran ha panahon han kadaan nga Israel nagpadagaw ha presyoso nga halad han Anak han Dios, hi Jesu-Kristo. Sugad han aton hinbaroan ha Kapitulo 5 hini nga libro, iginhatag ni Jesus an iya tawhanon nga kinabuhi para ha aton pinaagi han pagtugot nga igbubo an iya dugo sugad nga  halad. Katapos, sinaka hiya ha langit ngan iginhalad hin makausa la ngadto ha Dios an bili han iya iginbubo nga dugo. (Hebreo 9:11, 12) Ito an nagin basihan para ha kapasayloan han aton mga sala ngan nag-abri han higayon para ha aton nga makarawat an kinabuhi nga waray kataposan. (Mateo 20:28; Juan 3:16) Ito an pinakaimportante gud nga paggamit han dugo! (1 Pedro 1:18, 19) Makakarawat naton an kaluwasan pinaagi la han pagtoo ha bili han iginbubo nga dugo ni Jesus.

19. Ano an kinahanglan buhaton naton basi magin “malinis tikang ha dugo han ngatanan”?

¹⁹ Mapasalamaton gud kita kan Jehova nga Dios tungod han mahigugmaon nga regalo nga kinabuhi! Ngan diri ba ito sadang magpagios ha aton nga isumat ha iba an mahitungod han higayon nga makarawat an kinabuhi nga waray kataposan pinaagi han pagtoo ha halad ni Jesus? Mapapagios kita nga buhaton ini hin kinaburut-on ngan madasigon kon aton gintatagad an kinabuhi han aton mga igkasi-tawo sugad han pagtagad hito han Dios. (Esekiel 3:17-21) Kon maduruto nga tumanon naton ini nga responsabilidad, makakasiring kita, sugad han ginsiring ni apostol Pablo: “Ako malinis tikang ha dugo han ngatanan. Kay ako waray paglikay han panumat ha iyo han bug-os nga pagburut-an han Dios.” (Buhat 20:26, 27) An pagsumat ha mga tawo mahitungod ha Dios ngan han iya mga katuyoan usa nga maopay hinduro nga paagi han pagpakita nga gihitaasi gud an aton pagtagad ha kinabuhi ngan ha dugo.