1. Ana ŵani ŵaŵapangenye umi?

JWAKULOCESYA Yelemiya ŵatite: “Yehofa ali Mlungu jusyesyene. Jwalakwe ali Mlungu jwacijumi.” (Yeremiya 10:10) Konjecesya pelepa, Yehofa Mlungu ali Mkupanganya jwa ya umi yosope. Pakwamba ya jwalakwe Malayika gatite: “Ŵalakwe ŵapanganyisye yindu yosope, Ŵalakwe ŵasacile kuti yindu yosopeyi paŵe pana, nipo yapanganyidwe.” (Ciunukuko 4:11) Mu nyimbo jakwe jakumlumba Mlungu, Daudi ŵasasile kuti: “Umi ukusatyocela kwa wawojo.” (Salimo 36:9) M’yoyo, umi uli mtuka wakutyocela kwa Mlungu.

2. Ana Mlungu akusatupaga cici kuti tuŵe cijumi?

² Yehofa akusatupaga yakusosecela ya pa umi wetu. (Masengo 17:28) Jwalakwe akusatupaga yakulya, mesi gatukusamwaga, lipuje lyatukusapumula, soni malo gakutama. (Masengo 14:15-17) Yehofa ŵayipangenye yindu yeleyi mu litala lyakuti tusangalaleje nayo. Nambo kuti tusangalaleje mnope ni umi tukusosekwa kulijiganya, soni kupikanila malamusi gakwe.—Yesaya 48:17, 18.

3. Ana Mlungu ŵakuweni wuli kuwulajikwa kwa Abele?

³ Mlungu akusasaka kuti tuwucimbicisyeje umi wetu, soni wa acimjetu. Mwambone, kalakala mu ndaŵi ja Adamu ni Hawa, mwanace jwawo, Kaini ŵamtumbilile mnope Abele mpwakwe. Nambo Yehofa ŵamkalamwisye Kaini kuti kutumbila kwakwe  mpaka kumtendekasye kutenda cakulemweceka cekulungwa. Kaini nganayikosya yaŵamkalamwisyeyo. Jwalakwe ‘ŵamjimucile mpwakwe jula, ni ŵam’wuleje.’ (Genesis 4:3-8) Yehofa ŵampele cilango Kaini ligongo lya kuwulaga mpwakwe.—Genesis 4:9-11.

4. M’malamusi ga Mose, ana Mlungu ŵagombelecesye catuli kawone kakuŵajilwa ka umi?

⁴ Pali papite yaka ciŵandika 2,400, Yehofa ŵapele Ayisalayeli malamusi gakwakamucisya kumtumicila mwakuŵajilwa. Pakuŵa Yehofa ŵapelece malamusiga kupitila mwa Mose, ndaŵi sine gakusakolanjikwa kuti Malamusi ga Mose. Mbali jine ja Malamusi ga Mose jasasile kuti: “Mkawulaga.” (Ekisodo 20:13) Yeleyi yalosisye Ayisalayeli kuti Mlungu akusawuwona umi wa ŵandu kuŵa wapenani mnope, soni ŵandu akusosekwa kuwuwonaga umi wa ŵane kuŵa wapenani.

5. Ana tukuwoneje catuli kwasa citumbo?

⁵ Wuli pakwamba ya umi wa mwanace jwamkanapagwe? Mwakamulana ni Malamusi ga Mose, kutendekasya ciwa ca mwanace jwamkanapagwe jwali m’citumbo ca mamagwe kwaliji kwakulemweceka. Umi wa mwanacejo uli wakusosekwasoni kwa Yehofa. (Eksodo 21:22, 23; Salimo 127:3) Yeleyi yikulosya kuti kwasa citumbo kuli kulemwa.

6. Ligongo cici ngatukusosekwa kwaŵenga acimjetu?

⁶ Kuwucimbicisya umi kukusapwatikapo kwawona acimjetu mwakuŵajilwa. Baibulo jikusati: “Mundu jwalijose jwakuŵengana ni mjakwe, ali jwakuwulaga ŵandu. Soni jemanja mkumanyilila kuti jwalijose jwakuwulaga ŵandu jwangali umi wangamala.” (1 Yohane 3:15) Naga tukusaka umi wangamala, tukusosekwa kumasya uŵengani ni acimjetu, pakuŵa uŵengani ni wawukusatandikasya kuwulasyana. (1 Yohane 3:11, 12) M’yoyo, tukusosekwa kulijiganya kwanonyela acimjetu.

7. Ana yitendo yapi yayikusalosya kuti ngatukuyamicila umi?

⁷ Nambi wuli pakwamba yakuwucimbicisya umi wetu? Ŵandu ŵangasaka kuwa, nambo ŵane akusatendaga yindu yampaka yawulasye, ligongo lya kusaka kusangalala basi. Mwambone, ŵandu ŵajinji akusakwembaga sona, camba, kapena kamulicisya masengo mitela jakusokonasya mtwe pakusaka kusangalala.  Yeleyi yikusajonanga cilu, soni ndaŵi syejinji yikusawulaga ŵakuyitendawo. Mundu jwakwete cisyoŵe cakutenda yeleyi ngakusawuwona umi kuŵa wapajika. Mlungu akusayiwona yitendo yeleyi kuŵa yakusakala. (Aloma 6:19; 12:1; 2 Akolinto 7:1) Kuti tumtumicileje Mlungu mwakuŵajilwa tukusosekwa kuleka yitendo mpela yeleyi. Atamose kuti kutenda yeleyi mpaka kuŵe kwakusawusya, Yehofa mpaka atupe cikamucisyo catukusosecela. Mlungu akusayamicila kulingalinga kwetu kuwuwona umi mpela mtuka wakutyocela kwa jwalakwe.

8. Ligongo cici tukusosekwa kuŵambala ngosi?

⁸ Naga tukusacimbicisya umi, tucikumbucilaga kusosekwa kwa kuŵambala ngosi kapena yiliyose yampaka yituwulasye. Tucisamalaga kuti tukawulala, soni ngasitutenda yindu yampaka yiŵice umi wetu pangosi pakusaka kusangalala. Tuciŵambala kwendesya galimoto kapena njinga mwangasamala, kapenasoni kutenda nawo mawung’asi gakuwulasyana. (Salimo 11:5) Malamusi ga Mlungu kwa Ayisalayeli gatite: “Naga akutaŵa nyumba [jakola malo gatyatyatya gakungulucila penani pakwe], akusosekwa kupanganya lipupa [kapena kalutenje] mungulugulu msakasawo, kuti akasakola magambo ga miyasi pa nyumba jawo, naga jwine akugwa pamsakasapo.” (Deuteronomo 22:8) Mwakamulana ni maloŵe ga mu lilembali, tukusosekwa kuŵambala kwamba kuyileka yindu mwangaŵajilwa yampaka yikuŵasye, soni kuwulasya ŵane. Naga akwete galimoto, kapena njinga akusosekwa kulolecesya kuti yikatendesyaga ngosi. Alolecesye kuti yindu yawo mpela nyumba, galimoto, kapenasoni njinga, yikawulasya wawojo kapena ŵane.

9. Ana tuciŵambala kutenda cici naga tukusacimbicisya umi wa yinyama?

⁹ Nambi wuli ya umi wa yinyama? Welewosoni uli wapenani kwa Mkupanganya. Mlungu akusakunda kuti ŵandu awulajeje yinyama kuti apateje mboga, yakuwala kapenasoni kulicenjela ku ngosi syasikusayika ni yinyama. (Genesis 3:21; 9:3; Eksodo 21:28) Nambope, kuyitendela ngalwe yinyama kapena kuyiwulaga pakwamba kusaka kung’andila kuli kulemwa, soni yikusalosyaga kuti ngatukucimbicisya umi wa yinyama.—Miyambo 12:10.

10. Ana Mlungu alosisye catuli kuti pana kamulana pasikati pa umi ni miyasi?

¹⁰ Kaini ali am’wuleje Abele, Yehofa ŵamsalile Kaini kuti, “Miyasi ja mpwenu jikundilila une kutyocela mwitaka.” (Genesis 4:10) Mlungu paŵasalaga ya miyasi ja Abele, ŵagopolelaga ya umi wakwe. Kaini ŵam’wuleje Abele, jwalakwe ŵasosekwaga kupocela cilango. Yaliji mpela kuti miyasi, kapena kuti umi wa Abele wamlililaga Yehofa kuti atende cilungamo. Kamulana kwa umi ni miyasi kwawonecelesoni pambesi pa Cikumba ca m’moŵa ga Nowa. Cikumbaci mkanicitendekwe, ŵandu ŵalyaga yisogosi, liponda, soni ya mum’gunda yine mpelaga yimanga, mpunga ni yine yejinji. Cili cimasile cikumba, Yehofa ŵamsalile Nowa ni ŵanace ŵakwe kuti: “Mkukomboleka kulya nyama mpela munamlamulile kulya yamasamba kapena kuti liponda. Nampele yosopeyi kuti yiŵe yakulya yenu.” Nambope, Mlungu ŵasasile kuti: ‘Pana cindu cimo cimkakwenela kulya, mkasimlya nyama jili jana miyasi.’ (Genesis 1:29; 9:3, 4) Pelepa yikuwonecela kuti Yehofa akusajiwona miyasi kuŵa jakamulana ni umi.

11. Ana Mlungu aŵele ali mkulekasya kakamulicisye masengo katuli ka miyasi kutandila m’ndaŵi ja Nowa?

¹¹ Tukusalosya kuti tukusacimbicisya miyasi naga ngatukusalya miyasijo. M’malamusi gaŵapelece Yehofa kwa Ayisalayeli, jwalakwe ŵalamwile kuti: “Mundu jwalijose . . . jwakusakula ni akukamula cinyama kapena cijuni yakuligwa, akusosekwa kusulusya miyasi jakwe petaka ni kujisilila ni litaka. . . . Nasalile ŵanace ŵa Ayisalayeli kuti: ‘Mkasimlya miyasi ja cinyama cilicose.’” (Levitiko 17:13, 14) Lilamusi lya Mlungu lyakuti akalya miyasi ja nyama, lyaŵapocele Nowa yaka 800 mtundu wa Ayisalayeli mkaniwupagwe, lyakamulagape masengo mpaka mu ndaŵi ja Ayisalayeli. Ŵakumtumicila Yehofa ŵapikanicisye yeleyi. Jemanjajo nganalyaga nyama pampepe ni miyasi. Ŵasosekwaga kutaga miyasi jakwe pa litaka. Kutenda yeleyi kwaliji mpela kuwucisya umi wa cinyamaco kwa Mlungu.

12. Ana Aklistu ŵandanda ŵapocele lilamusi lyapi kupitila mu msimu weswela lyakwamba miyasi lyalikamulape masengo lelo jino?

¹² Lilamusi lyeleli likusakamulasoni masengo kwa Aklistu. Ŵandumetume, soni acalume ŵaŵalongolelaga ŵakumkuya ŵa  Yesu, ŵa m’yaka 100 yandanda ya m’ndaŵi jetu jino, ŵacingangene ni kusalilana ya malamusi gagasosekwaga kuti ŵandu wosope mu mpingo wa Ciklistu akuyeje. Jemanjaji ŵakamulene kuti: “Pakuti yili yambone kwa msimu weswela ni kwetuwesoni kuti tukamtwika msigo wine, nambo yeleyopeyo yili yakusosekwa. Mkasimlya cakulya cacipelecedwe kwa milungu jakupanganyidwa ni ŵandu, mkalya miyasi kapena nyama jakupopotola [nyama jangasikita], nipo mkatenda cikululu.” (Masengo 15:28, 29; 21:25) M’yoyo ‘tukalyaga miyasi.’ Mlungu akusakuwona kuŵambala kulya miyasi mpela mwakusakuwonela kuŵambala kulambila mitembe, soni ndamo sya cikululu.

13. Asale ciwanicisyo cacikulosya kuti kuŵambala miyasi kukusagopolelasoni kuŵambala kukutaga miyasi.

¹³ Ana lilamusi lyakwamba kuŵambala miyasi likusakwayagasoni kukutaga miyasi m’cilu? Elo. Tuwanicisye kuti ŵacipatala ŵalekasisye kumwa ukana. Ana yeleyi yicigopolelape kuti ngakusosekwa kumwa ukana, nambo komboleka kulitotela ukanawo m’mitasi? Ngasatenda yeleyo kose! Mwakulandana ni yeleyi, kuŵambala miyasi kukugopolela kuti tukajinjisya miyasi m’cilu cetu. M’yoyo, patukupikanila lilamusi lyakuti tuŵambaleje miyasi, ngasitukunda kuti mundu atutaje miyasi.

14, 15. Naga ŵacipatala amsalile Mklistu kuti akusosekwa kumtaga miyasi, ana jwalakwe cacitenda cici, soni ligongo cici?

¹⁴ Wuli naga Mklistu awulele mnope kapena alwasile ulwele wekulungwa mwati akusosekwa kumtenda opaleshoni? Ni tujile kuti ŵacipatala asasile kuti akusosekwa kumtaga miyasi, naga ngakumtaga cawe. Kusala yisyene, Mklistu ngasasaka kuti awe. Jwalakwe pakusaka kuti akulupusye umi wawuli mtuka wapenani wakutyocela kwa Mlungu, cacikunda cikamucisyo cilicose cangakamulicisya masengo miyasi. M’yoyo, jwalakwe mpaka apocele cikamucisyo celeci naga cipali, soni cacikunda cikamucisyo cakwinjila mmalo mwa miyasi.

¹⁵ Ana Mklistu cacikasa lilamusi lya Mlungu ligongo lyakusaka kutama ni umi panandipe m’cilambo cakusakalaci? Yesu ŵatite: “Jwakusaka kuwukulupusya umi wakwe, taciwujasa, nambo jwalijose jwakuwujasa umi wakwe ligongo lya une, taciwusimana.” (Matayo 16:25) M’weji ngatukusasaka kuwa. Nambo naga tukulinga  kukulupusya umi wetu mwa kasa lilamusi lya Mlungu, yiciŵa yakusawusya kupata umi wangamala. M’yoyo, kuŵika cikulupi cetu cosope pa lilamusi lya Mlungu luli lunda. Tusimicisyeje kuti atamose tuwe, Mkupeleka Umi cacitukumbucila pacacijimusyaga ŵandu, ni kutupasoni mtuka wa umi wambone.—Yohane 5:28, 29; Ahebeli 11:6.

16. Ana ŵakumtumicila Mlungu ŵakulupicika akusasimicisya cici pakwamba ya miyasi?

¹⁶ Moŵa agano, ŵakumtumicila Mlungu ŵakulupicika akusasimicisya kukuya malamusi ga Mlungu gakwaya miyasi. Jemanjaji ŵangalya miyasi. Soni palwasile ŵangakunda kwataga miyasi. * Ali ŵakusimicisya kuti Mkupanganya jwa miyasi akusamanyilila cacili cambone mnope kwa jemanjajo. Ana wawojo akusakulupilila yeleyi?

17. Kwa Ayisalayeli, ana kakamulicisye masengo kakuŵajilwa ka miyasi kwa Yehofa Mlungu kaliji katuli?

¹⁷ Cilamusi ca Mose cagombelecesye litala limo lya kakamulicisye masengo kakuŵajilwa ka miyasi. Yehofa ŵasalile Ayisalayeli yakusosekwa kutenda pakumlambila. Jwalakwe ŵasalile kuti: “Pakuŵa umi wa yinyama uli m’miyasi, soni nawuŵisile pa masabawu kuti jamanja mtende cakuwombolela umi wenu, miyasi jili cakuwombolela ligongo lya umi [wawuli mwelemo].” (Levitiko 17:11) Ayisalayeli palemwisye, Mlungu ŵakululucilaga  naga akupeleka mbopesi ja nyama, soni kutaga miyasi jakwe jine pa masabawo m’citando cakulambilila. Kaneko ali ataŵile Nyumba Jakulambilila, ŵatendelagasoni yeleyi kunyumbajo. Kakamulicisye masengo kakuŵajilwa ka miyasi kaliji kujipeleka kuŵa mbopesi.

18. Ana miyasi jaŵasulwisye Yesu mpaka jitukamucisye catuli?

¹⁸ Aklistu ŵasyesyene nganaŵa pasi pa Cilamusi ca Mose, m’yoyo jemanjaji ŵangapeleka mbopesi ja nyama kapenasoni kupeleka miyasi pa masabawo. (Ahebeli 10:1) Nambope, kupeleka kwa miyasi pa masabawo kwa Ayisalayeli, kwaliji cilosyo ca mbopesi japenani, soni jakumalisya jajili mbopesi ja Mwanace jwa Mlungu, Yesu Klistu. Mpela mwatwalijiganyicisye mu Mtwe 5 wa m’buku ajino, Yesu ŵapelece umi wakwe pakukunda kuti miyasi jakwe ajisulusye mpela mbopesi jakutukulupusya. Kaneko jwalakwe ŵajawile kwinani kukupeleka mtengo wa miyasi jakwe kwa Mlungu kamope basi. (Ahebeli 9:11, 12) Yeleyi yakombolekasisye  kuti Mlungu atukululucileje yakulemwa yetu, soni kutuwugulila upile wakupata umi wangamala. (Matayo 20:28; Yohane 3:16) Kakamulicisye masengo ka miyasi keleka kaŵele kakusosekwa mnope! (1 Petulo 1:18, 19) Kola cikulupi pa miyasi ja Yesu jaŵasulwisye kucitukamucisya kuti tukulupuce.

¹⁹ Tukusosekwa kuyamicilaga mnope ligongo lyakuti Yehofa Mlungu mwacinonyelo cakwe ŵatupele umi! Ana yeleyi ngayikusosekwa kutulimbikasya kuti twasalileje ŵane ya upile wakupata umi wangamala wawucipatikana ligongo lya kukulupilila mbopesi ja Yesu? Kwatendela canasa acimjetu mpela mwakusatendela Mlungu, kucitulimbikasya kutenda yeleyi mwakulipeleka, soni mwamtawu. (Ezekieli 3:17-21) Naga tukutenda yeleyi mwakulipeleka, tuciŵeceta mpela mwaŵaŵecetele Paulo kuti, “Naga jwalijose mwa jemanja akwasika, yele ni yawo, une ngayingwaya kose [nganingola magambo pa miyasi ja ŵandu wosope, NW]. Pajatu nganinamsisila kandu kalikose nambo namlalicile yosope yakusaka Mlungu.” (Masengo 20:26, 27) Kwasalila ŵane yakwamba Mlungu, soni lisosa lyakwe lili litala lyambone lyakulosya kuti tukusawuwona umi, soni miyasi kuŵa yapenani.