Ir al contenido

Tatzʼetaʼ ri rucholajem

TANAJ 14

¿Achike rubʼeyal nawïl kikotem pa awachoch?

¿Achike rubʼeyal nawïl kikotem pa awachoch?
  • ¿Achike nbʼanon chi re jun achin utziläj achijil?

  • ¿Achike nbʼanon chi re jun ixöq utziläj ixjayil?

  • ¿Achike nbʼanon chi re jun winäq utziläj teʼej o tataʼaj?

  • ¿Achike rubʼeyal yetoʼon ri akʼwalaʼ richin kʼo kikotem pa jun jay?

1. ¿Achike nyaʼon ri qitzij kikotem pa jun jay?

RI Jehová nrajoʼ chi konojel winäq yekikot pa kachoch. Ruma riʼ chupam ri Ruchʼabʼäl ruyaʼon utziläj taq naʼoj chi ke ri teʼej tataʼaj chuqaʼ ri akʼwalaʼ. Chuqaʼ nubʼij achike nrajoʼ rijaʼ chi nkibʼän. Toq nabʼän ri nubʼij, ütz yabʼe pa akʼaslem. Ri Jesús xubʼij: ‹¡Más jebʼël yekikot ri yeʼakʼaxan ri rutzij ri Dios y nkibʼän ronojel ri nubʼij!› (Lucas 11:28, Nuevo Testamento en Cakchiquel Oriental).

2. ¿Achike yojtoʼon richin nkʼojeʼ kikotem pa qachoch?

2 Richin yojkikot pa qachoch, kʼo chi nqayaʼ pa qanima chi ja ri Jehová xtikirisan ri familia. Ri Jesús xubʼij chi ri Jehová «Qatataʼ» (Mateo 6:9). Konojel ri familias e kʼo ruma ri Qatataʼ chi kaj, ruma riʼ xa xe rijaʼ etamayon achike nyaʼon kikotem pa kiwiʼ. Ja kʼa, ¿achike nrajoʼ ri Dios chi nqabʼän?

RI JEHOVÁ XTIKIRISAN RI FAMILIA

3. ¿Achike nubʼij ri Biblia chi rij rutikirisaxik kikʼulubʼik ri winäq, chuqaʼ achike ruma qetaman chi qitzij riʼ?

3 Ri Jehová xubʼän ri Adán y Eva chuqaʼ xerukʼulubʼaʼ. Rijaʼ xuyaʼ jun jebʼël kachoch: ja ri kotzʼijaläj ulew pa Edén. Chuqaʼ xubʼij chi ke: «Kixalkʼwalan y kixkʼiyïr y kan tinojisaj kʼa ruwäch chi jun ruwachʼulew» (Génesis 1:26-28; 2:18, 21-24). Re tzijonem reʼ man choj ta tzʼukun (tʼokon) qa. Ri Jesús xuqʼalajrisaj chi ri nubʼij ri Génesis chi rij ri kʼulubʼïk kan qitzij wi (Mateo 19:4, 5). Wakami kʼïy kʼayewal e kʼo pa qawiʼ chuqaʼ ri kʼaslem man achiʼel ta ri xrajoʼ ri Dios pa nabʼey. Stapeʼ ke riʼ, kʼa yojtikïr na nqïl kikotem pa qachoch. Tqatzʼetaʼ achike rubʼanik.

4. a) ¿Achike rubʼanik yojtoʼon richin nkʼojeʼ kikotem pa qachoch? b) Richin yojkikot pa qachoch, ¿achike ruma nkʼatzin nqetamaj chi rij ri Jesús?

4 Qonojel yojtikïr yojtoʼon richin nkʼojeʼ kikotem pa qachoch. Toq ütz nqakʼwaj qiʼ chi qawäch, nqakʼüt chi nqakʼäm qanaʼoj chi rij ri Dios (Efesios 5:1, 2). Rijaʼ man nqatzʼët ta, ¿achike rubʼeyal nqakʼäm qanaʼoj chi rij? Ruma xutäq pe ri Rukʼajol chi Ruwachʼulew yojtikïr nqetamaj achike runaʼoj rijaʼ (Juan 1:14, 18). Ri Jesús kan achiʼel runaʼoj ri Rutataʼ xubʼän, nawakʼaxaj chuqaʼ natzʼët rijaʼ, kan achiʼel ta rikʼin ri Jehová at kʼo wi (Juan 14:9). We nqakʼäm qanaʼoj chi rij ri Jesús xkojrutoʼ richin xtkʼojeʼ kikotem pa qachoch.

TZʼETBʼÄL CHI KIWÄCH RI ACHIJILONEL

5, 6. a) Rikʼin runaʼoj xubʼän ri Jesús kikʼin ri rutzeqelibʼey, ¿achike tzʼetbʼäl xuyaʼ kan chi kiwäch ri achijilonel? b) ¿Achike nqabʼän richin chi ri Dios nuküy ri qamak?

5 Ri Biblia nubʼij chi ri achin achiʼel runaʼoj xubʼän ri Jesús kikʼin ri rutzeqelibʼey, ke riʼ tubʼanaʼ rikʼin ri rixjayil. Ja reʼ nubʼij: «Rïx achiʼaʼ kan rukʼamon wi kʼa chi yeʼiwajoʼ ri iwixjayilal, achiʼel ri Cristo xerajoʼ ri [...] nimanelaʼ, y man xupoqonaj ta xuyaʼ riʼ pa kamïk. [...] Ke riʼ chuqaʼ nkʼatzin chi nibʼän rïx achiʼaʼ kikʼin ri iwixjayilal. Ruma riʼ ri nrajoʼ ri rixjayil, nel chi tzij chi nrajoʼ qa riʼ rijaʼ. [...] Qonojel jebʼël nqatzüq y nqachʼajchʼojrisaj ri qachʼakul, achiʼel nubʼän ri Cristo rikʼin ri tzobʼaj nimanelaʼ» (Efesios 5:23, 25-29).

6 Ri rubʼeyal xerajoʼ rutzeqelibʼey ri Jesús, jun utziläj tzʼetbʼäl chi kiwäch ri achiʼaʼ. Stapeʼ ri rutzeqelibʼey e ajmakiʼ wi, rijaʼ rikʼin ronojel ranima xerajoʼ chi jun rukʼaslem, xuyaʼ riʼ pa kamïk kuma rijeʼ (Juan 13:1; 15:13). Ruma riʼ ri kʼulan taq achiʼaʼ nbʼïx chi ke: «Keʼiwajoʼ ri iwixjayilal, y man kʼa tibʼilaʼ [...] poqön taq chʼabʼäl chi ke» (Colosenses 3:19, CO). ¿Achike ntoʼon jun achin nubʼän reʼ stapeʼ kʼo mul ri rixjayil man ütz ta yerubʼän pe? Toqa pa rujolom chi rijaʼ chuqaʼ xa aj mak. Y richin nkuyutäj rumak ruma ri Dios rijaʼ kʼo chi nuküy kimak ri winäq yemakun rikʼin, ajun rumak ri rixjayil. Ri ixöq ke riʼ chuqaʼ tubʼanaʼ (tasikʼij Mateo 6:12, 14, 15). Ruma riʼ nbʼïx chi ri winäq nkikuyulaʼ kiʼ chi kiwäch, kʼo kikotem pa kachoch.

7. ¿Achike wi kʼo pa ranima ri Jesús chi kij ri rutzeqelibʼey, chuqaʼ achike tzʼetbʼäl nuyaʼ riʼ chi kiwäch ri achiʼaʼ?

7 Ri achiʼaʼ tkiyaʼ pa kanima chi ri Jesús xupoqonaj kiwäch ri rutzeqelibʼey. Rijaʼ retaman wi achike yetikïr nkibʼän chuqaʼ ri man yetikïr ta. Chuqaʼ kʼo wi chi rukʼuʼx chi rijeʼ yekos chuqaʼ yenum. Kʼo jun qʼij toq janila e kosnäq xubʼij chi ke: «Kixampe iyonil rïx ri pa tzʼiran y kixuxlan jubʼaʼ» (Marcos 6:30-32, CR). Ri ixöq nrajoʼ chuqaʼ chi ke riʼ nubʼän ri rachijil rikʼin. Ri Biblia nubʼij chi ri ixoqiʼ «man junan ta kuchuqʼaʼ» kikʼin ri achiʼaʼ, chuqaʼ nubʼij chi ke ri achiʼaʼ chi tkiyaʼ ruqʼij ri kixjayil. ¿Achike ruma nkʼutüx reʼ chi ke ri achiʼaʼ? Ruma ‹junan [...] xtkichinaj ri utziläj kʼaslem ri nuyaʼ ri Dios› (1 Pedro 3:7). Ri achijilonel kʼo chi nkʼojeʼ chi kikʼuʼx chi ri Dios man ja ta ri at achin o at ixöq ri nuyaʼ rejqalem, rijaʼ ja ri awanima nutzʼët (Salmo 101:6).

8. a) ¿Achike ruma nbʼïx chi ri achin «nrajoʼ ri rixjayil» nrajoʼ chuqaʼ riʼ rijaʼ? b) ¿Achike nel chi tzij ri achin chuqaʼ ri ixöq xa jun kibʼanon?

8 Ri Biblia nubʼij chi toq jun achin «nrajoʼ ri rixjayil, [...] nrajoʼ qa riʼ rijaʼ». Reʼ ruma man e kaʼiʼ ta chik «xa jun chik kibʼanon» (Mateo 19:6). Ruma riʼ ri kʼulan taq winäq man tkirayij apo ruwäch jun chik winäq (Proverbios 5:15-21; Hebreos 13:4). Richin yetikïr nkibʼän reʼ man tkiqʼät ri kirayibʼal chi kiwäch (1 Corintios 7:3-5). Ri Biblia nubʼij chi majun winäq «nritzelaj ta qa riʼ. Qonojel jebʼël nqatzüq y nqachʼajchʼojrisaj ri qachʼakul». Ri achin kʼo chi nrajoʼ ri rixjayil achiʼel nrajoʼ qa riʼ rijaʼ. Chuqaʼ tkʼojeʼ pa ranima chi kʼo jun qʼij xtujäch chuwäch ri Jesús ri achike xtubʼän (Efesios 5:29; 1 Corintios 11:3).

9. ¿Achike runaʼoj ri Jesús nubʼij ri Filipenses 1:8, chuqaʼ achike ruma nkʼatzin chi ri achiʼaʼ nkibʼän riʼ?

9 Ri apóstol Pablo xutzijoj ri «ajowabʼäl [...] kʼo rikʼin ri Jesucristo» (Filipenses 1:8). Ri rajowabʼäl ri Jesús xubʼän chi ke ri winäq chi ütz xkinaʼ xekʼojeʼ rikʼin. Ri ixoqiʼ, e rutzeqelibʼey, ütz xkitzʼët ri runaʼoj xubʼän kikʼin (Juan 20:1, 11-13, 16). Ke riʼ ri kʼulan taq ixoqiʼ nkajoʼ yeʼajowäx chuqaʼ nyaʼöx kiqʼij ruma ri kachijil.

TZʼETBʼÄL CHI KIWÄCH RI IXOQIʼ

10. ¿Achike tzʼetbʼäl nuyaʼ ri Jesús chi kiwäch ri kʼulan taq ixoqiʼ?

10 Xa bʼa achike moloj nkʼatzin kʼo jun nukʼwan rubʼey, pa jun jay nkʼatzin chuqaʼ kʼo jun nukʼwan bʼey. Ri Jesús kʼo jun winäq paʼäl pa ruwiʼ. «Ri Dios ja rijaʼ ri jolomaj pa ruwiʼ ri Cristo», ri achiʼaʼ «e jolomaj pa kiwiʼ ri kixjayilal» (1 Corintios 11:3). Ri Jesús ronojel mul nunimaj rutzij ri Dios, ri kʼo pa ruwiʼ. Ruma qonojel kʼo jun winäq pa qawiʼ, ri Jesús nuyaʼ jun utziläj tzʼetbʼäl chi qawäch.

11. ¿Achike runaʼoj xtubʼän ri ixöq rikʼin ri rachijil, chuqaʼ achike xtukʼäm pe ri ke riʼ xtubʼän?

11 Ruma xa e ajmakiʼ ri achiʼaʼ, kʼïy mul yesach rikʼin ri achike yekibʼän, chuqaʼ kʼïy mul man pa rubʼeyal ta yeʼukʼwan bʼey. ¿Achike runaʼoj xtubʼän ri ixöq toq ke riʼ nubʼän ri rachijil? Man ütz ta xtchʼon itzel chi rij o xtrajoʼ ta rijaʼ xtukʼwan bʼey pa rachoch. Kʼo chi noqa pa rujolom chi ri Dios nuyaʼ ruqʼij ri winäq chʼuchʼuj ranima chuqaʼ ri nuqasaj riʼ (1 Pedro 3:4). We ke riʼ runaʼoj xtubʼän, man kʼayew ta xtubʼän chuwäch xtunimaj rutzij ri rachijil stapeʼ kʼo kʼayewal chuwäch. Ri Biblia nubʼij: «Rïx ixoqiʼ tibʼanaʼ chi ke ri iwachijil chi kan kʼo wi kiqʼij» (Efesios 5:33). ¿Achike xtubʼän jun ixöq we ri rachijil man nqʼax ta chuwäch chi ri achiʼaʼ kʼo ri Cristo pa kiwiʼ? Ri Biblia nubʼij: «Rïx ixoqiʼ kan tinimaj kʼa kitzij ri iwachijilal. Richin ke riʼ, we rijeʼ man kiniman ta ri ruchʼabʼäl ri Dios [...], ruma ta ri ikʼaslem rïx xtkinimaj, toq xtkitzʼët chi kan choj ri ikʼaslem y yixniman tzij» (1 Pedro 3:1, 2).

12. ¿Achike ruma ri ixöq man itzel ta nuqʼalajrisaj apo chuwäch ri rachijil ri rusolik jun kʼayewal?

12 Kʼo o manäq ri achin pa rutinamit ri Jehová, kʼo na wi mul ri ixöq man xtqa ta chuwäch ri xtubʼän ri rachijil. We ri ixöq pa rubʼeyal nuqʼalajrisaj chuwäch ri rachijil jun naʼoj, man nuqasaj ta ruqʼij ri rachijil. Rikʼin bʼaʼ ri nubʼij ri ixöq kan ja riʼ wi, xtukʼäm pe utzil pa kiwiʼ we ri achin xtubʼän ri xtubʼij ri rixjayil. Ri Biblia nubʼij chi ri Sara xuyaʼ chuwäch ri Abrahán, ri rachijil, jun naʼoj chi rij rusolik jun kʼayewal. Stapeʼ ri Abrahán man ütz ta xrakʼaxaj ri naʼoj, ri Jehová xubʼij: «Tanimaj ronojel ri nubʼij ri Sara chawe» (tasikʼij Génesis 21:9-12). Toq ri achin xukanoj yan rusolik jun kʼayewal, ri ixöq xtutoʼ chuqaʼ xtunimaj rutzij we nutzʼët chi man nuqʼäj ta rutzij ri Jehová (Hechos 5:29; Efesios 5:24).

¿Achike ruma ri Sara jun utziläj tzʼetbʼäl chi kiwäch ri ixoqiʼ?

13. a) ¿Achike nubʼij ri Tito 2:4, 5 ri ütz nkibʼän ri kʼulan taq ixoqiʼ? b) ¿Achike nubʼij ri Biblia chi rij ri najäch awiʼ chuqaʼ nachüp ruwäch ri akʼulubʼik?

13 Richin ütz nkʼojeʼ jun familia, ri rusamaj ri ixjayilonel janila ruqʼij. Ri Biblia nubʼij chi ri ixoqiʼ «kekajoʼ ri kachijilal y ri kal, [...] nkikʼwaj ta jun kʼaslem chʼajchʼöj, bʼenäq ta ruwäch nkibʼän ri kʼatzinel pa kachoch, nkibʼän ta ri ütz [...] y nkinimaj ta kitzij ri kachijilal» (Tito 2:4, 5). Ri ixöq nbʼanon reʼ kan xtajowäx chuqaʼ xtyaʼöx ruqʼij kuma ri ral chuqaʼ ri rachijil (tasikʼij Proverbios 31:10, 28). Ri kʼulan taq winäq xa e ajmakiʼ y kʼo mul man yetikïr ta nkisöl kikʼayewal. Ruma riʼ e kʼo jujun nkijäch kiʼ o nkichüp ruwäch ri kikʼulubʼik. Ja kʼa ri Biblia nubʼij chi «ri ixoqiʼ e kʼulan man tkijäch kiʼ kikʼin ri kachijilal. [...] Ke riʼ chuqaʼ ri achiʼaʼ, man tkijäch kiʼ kikʼin ri kixjayilal» (1 Corintios 7:10, 11). Ruma riʼ ri ixöq o ri achin mani aninäq nuyaʼ kan ri rukʼulaj. Ri Biblia nubʼij chi toq ri akʼulaj xkotzʼeʼ rikʼin jun chik, xa xe ruma riʼ nuyaʼ qʼij nachüp ruwäch ri akʼulubʼik (Mateo 19:9).

JUN TZʼETBʼÄL CHI KIWÄCH RI TEʼEJ TATAʼAJ

14. ¿Achike runaʼoj xubʼän ri Jesús kikʼin ri akʼwalaʼ, chuqaʼ achike nkʼatzin nkibʼän ri teʼej tataʼaj kikʼin ri kalkʼwal?

14 Ri Jesús xuyaʼ jun utziläj tzʼetbʼäl chi kiwäch ri teʼej tataʼaj achike kinaʼoj nkibʼän kikʼin ri kalkʼwal. Jun qʼij toq ri winäq xekiqʼät ri akʼwalaʼ richin yejel apo rikʼin ri Jesús, rijaʼ xubʼij: «Tiyaʼ qʼij [...] chi ri akʼwalaʼ yepe wikʼin». Ri Biblia nubʼij chi ri Jesús «xeruchʼelelaʼ y xuyaʼ ri ruqʼaʼ pa kiwiʼ ri akʼwalaʼ» (Marcos 10:13-16). Ri Jesús xujäm ruwäch richin xkʼojeʼ kikʼin ri akʼwalaʼ, ¿achike ruma man nakanoj ta rubʼanik chi ke riʼ nabʼän rat chuqaʼ kikʼin ri awalkʼwal? Ri akʼwalaʼ nkajoʼ chi ri kiteʼ kitataʼ nkijäm kiwäch richin yekʼojeʼ kikʼin. Ri Jehová nrajoʼ chi ri teʼej tataʼaj nkikʼüt ri Ruchʼabʼäl chi kiwäch ri kalkʼwal (tasikʼij Deuteronomio 6:4-9).

15. ¿Achike kʼo chi nkibʼän ri teʼej tataʼaj richin yekichajij ri kalkʼwal?

15 Wakami, qʼij qʼij más itzelal nbʼanatäj. Ruma riʼ ri teʼej tataʼaj nkʼatzin yekichajij ri kalkʼwal chi kiwäch ri yeʼitzelan ri akʼwalaʼ, achiʼel ri nkajoʼ yekibʼän violar. Ri Jesús xeruchajij ri rutzeqelibʼey. Ruma janila xerajoʼ xubʼij «walkʼwal» chi ke. Toq xbʼekʼam pe richin nkamisäx, xukanoj rubʼanik richin xkiköl el kiʼ ri rutzeqelibʼey (Juan 13:33; 18:7-9). We rat at teʼej o tataʼaj keʼachajij ri awalkʼwal chi kiwäch ri itzelal nrajoʼ nubʼän pe ri Satanás chi ke. Tatzijoj chi ke ri kʼayewal npe pa kiwiʼ we yeʼitzeläx (1 Pedro 5:8). * Wakami kʼayew yeʼakʼiytisaj ri akʼwalaʼ ruma kʼiyirnäq ri itzelal yebʼanatäj.

¿Achike tzʼetbʼäl nuyaʼ ri Jesús chi kiwäch ri teʼej tataʼaj?

16. ¿Achike rubʼanik kʼo chi yekichojmirisaj ri teʼej tataʼaj ri akʼwalaʼ?

16 Ri rukʼisibʼäl aqʼaʼ rukʼaslem ri Jesús, ri rutzeqelibʼey xkichʼojij chi kiwäch achike chi ke rijeʼ kʼo más ruqʼij. Pa rukʼexel xpe royowal ri Jesús, rikʼin ajowabʼäl xuchojmirisaj ri kinaʼoj, chuqaʼ rikʼin rubʼanobʼal xuyaʼ jun utziläj tzʼetbʼäl chi kiwäch (Lucas 22:24-27; Juan 13:3-8). We rat e kʼo awal o awalkʼwal, ¿achike rubʼanik nakʼäm anaʼoj chi rij ri Jesús? Ri akʼwalaʼ kan nkʼatzin wi chi rat teʼej o tataʼaj yeʼachojmirisaj. Xa xe tabʼanaʼ chi re achiʼel natzʼët ri «rukʼamon» pa kiwiʼ, chuqaʼ man tabʼän rikʼin chaponïk. Mani yeʼakusaj tzij ri «yesokon achiʼel espada» chi kij ri akʼwalaʼ (Jeremías 46:28; Proverbios 12:18). Xa keʼatoʼ richin nqʼax chi kiwäch achike ruma kʼo chi yeniman tzij (Efesios 6:4; Hebreos 12:9-11).

JUN TZʼETBʼÄL CHI KIWÄCH RI AKʼWALAʼ

17. ¿Achike ruma ri Jesús jun utziläj tzʼetbʼäl chi kiwäch ri akʼwalaʼ?

17 ¿Yetikïr nkikʼäm kinaʼoj ri akʼwalaʼ chi rij ri Jesús? Jaʼ yetikïr. Rijaʼ rikʼin rubʼanobʼal xukʼüt chi ri akʼwalaʼ tkinimaj kitzij ri kiteʼ kitataʼ. Xubʼij: «Achiʼel ri rubʼin pe ri nataʼ chwe, ke riʼ kʼa chuqaʼ ninbʼij rïn chiwe [...] ruma rïn kan ninbʼän wi ri nqa chuwäch» (Juan 8:28, 29). Ri Jesús xunimaj rutzij ri Rutataʼ chi kaj, ri akʼwalaʼ ke riʼ chuqaʼ tkibʼanaʼ kikʼin ri kiteʼ kitataʼ. Ja riʼ nubʼij ri Biblia (tasikʼij Efesios 6:1-3). Stapeʼ ri Jesús jun wi akʼwal man aj mak ta, xunimaj kitzij ruteʼ rutataʼ chi Ruwachʼulew. Ri ke riʼ xubʼän ri Jesús, xtoʼon richin xkʼojeʼ kikotem pa kachoch (Lucas 2:4, 5, 51, 52).

18. ¿Achike ruma ri Jesús ronojel mul xunimaj rutzij ri Rutataʼ chi kaj, chuqaʼ achike yekikot toq ri akʼwalaʼ nkinimaj kitzij kiteʼ kitataʼ?

18 ¿Achike rubʼanik ri akʼwalaʼ nkibʼän achiʼel ri Jesús richin nkikotisaj kanima ri kiteʼ kitataʼ? Jun rubʼanik ja ri nkinimaj kitzij. Stapeʼ kʼo mul kʼayew nubʼän chi kiwäch, ja riʼ nrajoʼ ri Dios chi nkibʼän (Proverbios 1:8; 6:20). Ri Jesús ronojel mul xunimaj rutzij ri Rutataʼ chi kaj, stapeʼ chi kiwäch nimaläj taq kʼayewal. Toq xapon ri qʼij richin nubʼän ri rukʼutun ri Jehová chi re, xubʼij: «Tabʼanaʼ kʼa chi man ta ninkʼowisaj re jun tijoj poqonal reʼ». Stapeʼ ke riʼ xubʼij, xubʼän ri nrajoʼ ri Rutataʼ, ruma kʼo pa rujolom chi ri Rutataʼ retaman achike ri más ütz (Lucas 22:42). Ri akʼwalaʼ yeniman tzij man xa xe ta xtkikotisaj kanima ri kiteʼ kitataʼ chuqaʼ xtkikotisaj ranima ri Jehová (Proverbios 23:22-25). *

¿Achike ütz noqa pa kijolom ri xtaniʼ alabʼoniʼ toq e kʼo chuwäch jun kʼayewal?

19. a) ¿Achike nubʼän ri Satanás richin yerutzäq ri xtaniʼ alabʼoniʼ? b) ¿Achike nukʼäm pe pa kiwiʼ ri teʼej tataʼaj toq ri kalkʼwal man yeniman ta tzij?

19 Ri Satanás xrajoʼ xutzäq ri Jesús, ke riʼ chuqaʼ nrajoʼ nubʼän chi ke ri xtaniʼ alabʼoniʼ wakami (Mateo 4:1-10). Rikʼin bʼaʼ nubʼän chi yetaqchiʼïx kuma ri kachibʼil, ri Satanás retaman chi rijeʼ kʼayew nkibʼij mani. Ruma riʼ man ütz ta xa bʼa achike winäq yekachibʼilaj apo (1 Corintios 15:33). Jun tzʼetbʼäl chi rij reʼ ja ri Dina, rumiʼal ri Jacob. Rijaʼ xerachibʼilaj apo winäq ri man nkiyaʼ ta ruqʼij ri Jehová. Ri xubʼän, kʼïy kʼayewal xukʼäm pe (Génesis 34:1, 2). At xtän o at alaʼ, ¿xatzʼët yan ri kʼayewal npe pa awachoch toq jun chi ke ri awachʼalal ntzaq pa kʼayewal? (Proverbios 17:21, 25).

RI NYAʼON KIKOTEM PA JUN JAY

20. ¿Achike nqabʼän richin kʼo kikotem pa qachoch?

20 Man kʼayew ta xkeqasöl ri kʼayewal pa qachoch we xtqabʼän ri nubʼij ri Biblia. Toq nqasamajij ri naʼoj nuyaʼ, kʼo kikotem pa qachoch. Ruma riʼ rïx achiʼaʼ, tiwajoʼ ri iwixjayil, tibʼanaʼ chi re ri inaʼoj achiʼel ri Jesús kikʼin ri runimanelaʼ. Rïx ixoqiʼ, tinimaj kitzij ri iwachijil, tibʼanaʼ achiʼel runaʼoj ri ixöq nutzijoj ri Proverbios 31:10-31. Teʼej tataʼaj, keʼipixabʼaj ri iwalkʼwal (Proverbios 22:6). Rïx achiʼaʼ, ütz rukʼwaxik tibʼanaʼ chi ke ri iwachʼalal pa iwachoch (1 Timoteo 3:4, 5; 5:8). Chuqaʼ rïx akʼwalaʼ, tinimaj kitzij iteʼ itataʼ (Colosenses 3:20). Ruma oj ajmakiʼ qonojel yojmakun pa qachoch, tqaqasaj qiʼ richin nqakuyulaʼ qamak chi qawäch.

21. ¿Achike kʼaslem petenäq chi qawäch apo, chuqaʼ achike rubʼanik nqïl kikotem wakami pa qachoch?

21 Ri Biblia kʼïy utziläj taq naʼoj ri nkʼatzin pa qachoch e kʼo chupam. Chuqaʼ nchʼon chi rij ri kʼakʼaʼ rubʼanik kʼaslem chi qawäch apo. Chuqaʼ nchʼon chi rij ri Kotzʼijaläj Ulew achoj chuwäch xkekʼojeʼ ri utziläj taq rusamajelaʼ ri Jehová (Apocalipsis 21:3, 4). ¡Jun utziläj kʼaslem kʼo chi qawäch apo! Chuqaʼ wakami, yojtikïr nqïl kikotem pa qachoch we nqabʼän ri nubʼij ri Dios chupam ri Ruchʼabʼäl.

^ parr. 15 Chupam ri tanaj 32 chi re ri wuj Aprendamos del Gran Maestro, nyaʼöx utziläj taq naʼoj richin yechajïx ri akʼwalaʼ. Reʼ kiwuj ruqʼalajrisanelaʼ ri Jehová.

^ parr. 18 Ri akʼwalaʼ ütz man nkinimaj ta kitzij ri kiteʼ kitataʼ toq nkitzʼët chi ri nkibʼij, xa nuqʼäj rutzij ri Jehová (Hechos 5:29).