1. Na cava meda cakava me vakilai kina na bula marau ena noda vuvale?

E VINAKATA o Jiova me vakilai na bula marau ena nomu vuvale. Ya na vuna e sa vakarautaka kina ena nona Vosa na iVolatabu, na ivakasala me muria na lewenivuvale yadua, kei na veika e vinakata meda dui cakava. Nida vakayacora na noda dui itavi me salavata kei na veidusimaki ni Kalou, ena kune dina ga na marau kei na tiko vinaka. A kaya o Jisu: “Era marau o ira na rogoca na vosa ni Kalou ra qai muria tiko ga!”—Luke 11:28.

2. Na bula mamarau ena loma ni vuvale e vakatau ena cava?

² Na vakilai ni bula marau ena noda dui vuvale e vakatau ena noda kilai koya e tauyavutaka na vuvale kece, na Kalou o Jiova, e vakatokai koya o Jisu me ‘Tamada.’ (Maciu 6:9) Era tu na vuvale nikua ena vukuna duadua ga na Tamada vakalomalagi—o koya gona, e kila vinaka o koya na ka mera cakava na lewe ni vuvale yadua me kune kina na bula marau ena nodra matavuvale. (Efeso 3:14, 15) Ia na cava mada e kaya na iVolatabu me baleta na nodra itavi na lewe ni vuvale yadua?

3. Na cava e kaya na iVolatabu me baleta na itekitekivu ni vuvale, eda kila vakacava ni dina na ka e kaya?

³ O Jiova a buli rau na imatai ni tamata, o Atama kei Ivi, qai vakamautaki rau. Mani biuti rau ena dua na parataisi totoka e vuravura—na were o Iteni—qai tukuna vei rau: “Drau vakawa,  mera le levu mai, drau vakasinaiti vuravura, drau vakamalumalumutaka.” (Vakatekivu 1:26-28; 2:18, 21-24) Eda kila ni sega ni italanoa buli se itukuni wale ga qo, baleta ni vakaraitaka o Jisu ni a tekivutaka dina na Kalou na vuvale mai na were o Iteni, me vaka e volai ena Vakatekivu. (Maciu 19:4, 5) Eda sa mai sotava e levu sara na leqa, na bula tale ga ena gauna qo e sega sara ga ni kena a nakita taumada na Kalou, ia meda raica mada na vuna e se rawa tiko ga kina ni kunei na bula marau ena loma ni vuvale.

4. (a) Na cava e rawa ni cakava na lewe ni vuvale yadua me vakilai kina ena vuvale na mamarau? (b) Na cava e bibi kina mera vulica na lewe ni vuvale yadua na bula i Jisu ke ra vinakata me marau na nodra vuvale?

⁴ E rawa ni vakaitavi na lewe ni vuvale yadua ena bula marau ni vuvale ena nodra vakatotomuria na Kalou ena nona dauloloma. (Efeso 5:1, 2) Ia eda na vakatotomuria vakacava na Kalou nida sega ni raici koya? Eda rawa ni vulica na itovo ni Kalou vei koya na Luvena ulumatua, baleta ni a mai bula e vuravura. (Joni 1:14, 18) Ena nona bula voli e vuravura na Luve ni Kalou qo, e ucui Tamana vakalomalagi vinaka sara ga. Ni dua gona e raici Jisu se vakarogoci koya, e vaka sara ga e tiko vata kei Jiova qai vakarogoci koya tiko. (Joni 14:9) O koya gona, na noda vulica na loloma e vakaraitaka o Jisu kei na noda muria na nona ivakaraitaki, sa rawa kina vei keda yadua meda vakaitavi ena kena vakilai vakalevu na marau ena loma ni vuvale.

5, 6. (a) E ivakaraitaki vakacava vei ira na tagane vakawati na ka e dau cakava o Jisu vei ira na lewe ni ivavakoso? (b) Na cava me cakava e dua me rawa kina ni qai vosoti na nona cala?

⁵ E kaya na iVolatabu ni dodonu mera cakava na tagane vakawati vei ira na watidra na ka a cakava o Jisu vei ira na nona tisaipeli. Dikeva na ivakasala qo ena iVolatabu: “Kemuni na tagane vakawati, ni lomani ira tiko ga na watimuni me vaka ga nona lomana na ivavakoso na Karisito qai solia kina nona bula . . . E dodonu gona vei ira na tagane mera lomani watidra me vaka ga nodra lomana na yagodra. Na tagane e lomani watina e lomani koya, e sega ni dua na tagane e cata na yagona, ia ena vakania qai karona me vaka ga nona karona na ivavakoso na Karisito.”—Efeso 5:23, 25-29.

 ⁶ E ivakaraitaki vinaka o Jisu vei ira na tagane vakawati ena nona lomana na ivavakoso, qo o ira na nona tisaipeli. E “lomani ratou ga me yacova sara na iotioti,” e solia na nona bula ena vukudra, e dina nira cala wasoma. (Joni 13:1; 15:13) Oya na vuna era uqeti tale ga kina na tagane vakawati: “Ni lomani ira tiko ga na watimuni, ni kua ni cudruvi ira vakaukaua.” (Kolosa 3:19) Na cava ena vakarawarawataka vua na tagane vakawati me muria na ivakasala qo, vakauasivi ke dau mawi ena so na gauna na itovo nei watina? E dodonu me nanuma tiko ni dau cala tale ga o koya, ena vinakata kina me vosoti koya na Kalou. O koya gona, na cava me cakava? E dodonu me vosoti ira era cala vua, wili kina o watina. Ena yasana adua, me na vakayacora tale ga qo na watina. (Wilika Maciu 6:12, 14, 15.) Sa rauta me dau tukuni ni bula vakawati mamarau e vakatau sara ga ena nodrau veivosovosoti na veiwatini!

7. Na cava e dau kauaitaka o Jisu, e ivakaraitaki vakacava kina vei ira na tagane vakawati?

⁷ E dodonu mera nanuma tale ga na tagane vakawati ni o Jisu e dau kauaitaki ratou na nona tisaipeli ena veigauna kece. E dau kauaitaka na veika ratou lekata, kei na nodratou malumalumu vakayago. Me kena ivakaraitaki, a kaya o Jisu vei ratou ena gauna ratou sa oca kina: “Mai, datou lai vakacegu mada vakalailai ena dua na vanua lala.” (Marika 6:30-32) E bibi tale ga mera dau nanumi ra qai kauaitaki na yalewa vakawati. E vakamacalataki ira na iVolatabu “nira ka malumalumu,” ra qai vakaroti na watidra mera “rokovi ira.” Ena vuku ni cava? Baleta ni o tagane vakawati kei koya na yalewa vakawati erau “taukena vata na bula e rawati ena loloma soli wale ni Kalou.” (1 Pita 3:7) Mera nanuma tiko na tagane vakawati ni o keda kece eda tautauvata ena mata i Jiova, se da tagane se yalewa. E bibi ga vua na Kalou na noda yalodina.—Same 101:6.

8. (a) Na cava eda kaya kina ni o tagane vakawati “e lomani watina e lomani koya”? (b) Ni rau “dua ga na yago” na veiwatini, na cava e kena ibalebale qo?

⁸ E kaya na iVolatabu ni tagane vakawati “e lomani watina e lomani koya.” Na vuna ni o koya na tagane vakawati kei na watina “erau na sega ni lewe rua tiko, erau sa na dua ga na yago,” me vaka e kaya o Jisu. (Maciu 19:6) O koya gona, erau na veidomoni  ga vakataki rau, erau na sega ni lai domona e dua tale. (Vosa Vakaibalebale 5:15-21; Iperiu 13:4) Erau na vakayacora qo ke rau dau veinanumi, rau dau tu vakarau tale ga me rau dau veivakacegui. (1 Korinica 7:3-5) E yaga kina me nanumi na itatau qo: “E sega ni dua na tagane e cata na yagona, ia ena vakania qai karona.” E bibi vei ira na tagane vakawati mera lomani ira na watidra me vaka ga na nodra lomana na yagodra, mera kila tale ga nira na saumitaro vei koya na ‘uludra’ o Jisu Karisito.—Efeso 5:29; 1 Korinica 11:3.

9. Na itovo cava i Jisu e cavuti ena Filipai 1:8? Cava mera vakaraitaka kina na itovo qo na tagane vakawati vei watidra?

⁹ A cavuta na yapositolo o Paula ni “lomani kemuni o Karisito Jisu.” (Filipai 1:8) Io, e dau veivakacegui na yalololoma i Jisu, ra vakila tale ga na yalewa era mai nona tisaipeli. (Joni 20:1, 11-13, 16) Qori tale ga na ka era diva tu na yalewa vakawati vei ira na watidra.

10. E ivakaraitaki vakacava o Jisu vei ira na yalewa vakawati?

¹⁰ Na vuvale e vaka tiko e dua na isoqosoqo lailai, me cicivaki vinaka e dodonu me dua e liutaka. O Jisu mada ga e tiko e dua e dau vakamalumalumu vua me nona iliuliu. “E ulu i Karisito na Kalou,” me vaka ga ni “ulu ni yalewa na tagane.” (1 Korinica 11:3) Na vakamalumalumu nei Jisu ena veiliutaki ni Kalou e ivakaraitaki vinaka vei keda kece, ni tiko tale ga na noda dui iliuliu meda dui vakamalumalumu kina.

11. Me raici watina vakacava o yalewa vakawati? Na cava e rawa ni yaco ni vinaka nona itovo?

¹¹ Eda tamata ga, eda dau cala, o koya gona ena tiko na gauna era na sega ni yacova kina na tagane vakawati na veika e namaki vei ira. Ia na cava me cakava o yalewa vakawati? Me kua ni vakalewai watina, se via suguta na nona itutu vakaulunivale. Me nanuma tiko na yalewa vakawati ni ka talei sara ena mata ni Kalou na yalomalumalumu kei na yalomalua. (1 Pita 3:4) Ni tu vua na yalo qo, ena rawarawa sara me dau vakamalumalumutaki koya ena veidusimaki vakalou, wili kina ena gauna dredre sara mada ga. Kena ikuri e kaya na iVolatabu ni dodonu vua “na yalewa me dokai watina vakalevu.” (Efeso 5:33) Vakacava ke  sega ni doka na veiliutaki i Karisito o watina? E kaya na iVolatabu vei ira na yalewa vakawati: “Ni vakamalumalumu vei ira na dui watimuni, ke ra sega ni talairawarawa ina vosa ni Kalou, ena rawa ni veisautaki ira na nomuni itovo, ke oni sega mada ga ni tukuna e dua na ka, nira na raica ga na nomuni itovo savasava kei na nomuni veidokai dina.”—1 Pita 3:1, 2.

12. Na cava e sega ni cala kina me vakaraitaka ena veidokai o yalewa vakawati na nona nanuma?

¹² Ke tiko ena vakabauta o tagane se sega, e sega ni veibeci ke vakaraitaka na nona nanuma o yalewa vakawati ena yalo e veidokai, dina ni sega ni tautauvata kei na ka e nanuma o ulunivale. De dua e donu na rai nei yalewa vakawati, era na qai vakila tale ga na kena vinaka na lewe ni vuvale kece ni rogoci koya o watina. A sega ni duavata o Eparama kei na watina o Sera ena wali ni dua na leqa vakavuvale, ia e qai kaya na Kalou vei Eparama: “Mo rogoci koya.” (Wilika Vakatekivu 21:9-12.) Ena dua tale na yasana, ke tauca na tagane vakawati na nona lewa qai sega ni veisaqasaqa kei na lawa ni Kalou, e dodonu me vakaraitaka o watina na nona vakamalumalumu ena nona tokona.—Cakacaka 5:29; Efeso 5:24.

13. (a) Na cava e kaya na Taito 2:4, 5 mera cakava na yalewa vakawati? (b) Na cava e kaya na iVolatabu me baleta na veibiu kei na veisere?

¹³ E levu sara na sala e rawa ni qaravi ratou kina na lewe ni nona vuvale na yalewa vakawati. Kena ivakaraitaki, e kaya na iVolatabu ni dodonu vei ira na yalewa vakawati “mera dau lomani watidra, mera lomani luvedra, mera yalomatua, me savasava nodra itovo, mera dau cakacaka ena nodra dui vale, mera dau yalovinaka, mera vakamalumalumu vei ira na dui watidra.” (Taito 2:4, 5) Na yalewa vakawati se dua na tina e vakayacora qo, ratou na lomani koya na lewe ni nona vuvale, ratou na dokai koya tale ga. (Wilika Vosa Vakaibalebale 31:10, 28.) Ia me vaka ni vakawati erau vauci vata tiko kina e rua erau tamata ga, ena rawa ni yaco eso na leqa se cala bibi e rawa ni tini ena veibiu se veisere. E tiko eso na ituvaki e vakatara na iVolatabu me yaco na veibiu. Ia me kua ni raici vakamamada na veibiu, baleta e kaya na iVolatabu: “Me kua ni biuti watina na yalewa vakawati . . . , na tagane vakawati tale ga me kua ni  biuta na watina.” (1 Korinica 7:10, 11) E vakatara duadua ga na iVolatabu na veisere ke dua vei rau na veiwatini e veiyacovi tawadodonu.—Maciu 19:9.

14. E raici ira vakacava na gonelalai o Jisu? Na cava mera solia na itubutubu vei ira na luvedra?

¹⁴ E ivakaraitaki vinaka dina o Jisu vei ira na itubutubu ena nona kauaitaki ira na gone. Era saga eso mera tarovi ira na gone mera kua ni lako vei Jisu, a qai kaya o koya: “Laivi ira na gone lalai mera lako mai vei au, dou kua ni tarovi ira.” Oti e kaya na iVolatabu ni “keveti ira na gone o koya qai vosa vakalougatataki ira, e tabaki ira tale ga e ligana.” (Marika 10:13-16) Me vaka ni solia o Jisu na nona gauna me veimaliwai kei ira na gone lalai, sa qai bibi sara mo vakayacora tale ga qo vei ira na luvemu! E sega ni yaga meda solia vakalailai vei ira na noda gauna, e bibi meda solia sara ga vakalevu. Me levu sara ga na gauna o vakayagataka ena nomu vakavulici ira, qori na ka e vakarota o Jiova vei ira na itubutubu.—Wilika Vakarua 6:4-9.

15. Na cava e rawa nira cakava na itubutubu mera taqomaki ira kina na luvedra?

¹⁵ Sa qai torosobu tiko ga na ivalavala ni tamata ena gauna qo, e bibi kina mera taqomaki na gone vei ira na dau veisagai, kei ira  era dau bacani ira na gone mera vakayacora vei ira na itovo tawakilikili. Dikeva mada na nona taqomaki ratou na nona tisaipeli o Jisu, e kacivi ratou sara mada ga me ratou “gone lomani.” Ena gauna e vesu kina, sa voleka tale ga me vakamatei, sa qai vakarautaka na sala me ratou dro kina nona tisaipeli. (Joni 13:33; 18:7-9) Ni o itubutubu, e dodonu mo dau siqema totolo na sala eso e saga kina na Tevoro me vakaleqa na luvemu. E dodonu mo dau vakasalataki ira ni bera ni yaco na leqa. * (1 Pita 5:8) Sa sega ni vaka na gauna sa oti na gauna qo, nira sa lewe levu sara o ira era dau vakasagai ira na gonelalai. E levu tale ga na ka e rawa ni vakaleqa na nodra bula vakayalo.

16. Na cava mera vulica na itubutubu ena ka e cakava o Jisu me baleta na nodratou malumalumu na nona tisaipeli?

 ¹⁶ Ena bogi ni bera ni mate o Jisu, eratou veibataka na tisaipeli se o cei e uasivi vei ratou. E sega ni cudruvi ratou o Jisu, a tauca ga vakayalololoma na nona vosa ni veivakadreti, e laiva tale ga vei ratou e dua na ivakaraitaki vinaka sara. (Luke 22:24-27; Joni 13:3-8) Ke o itubutubu, vakacava, o sa raica na sala o rawa ni vakatotomuri Jisu kina ena nomu vakadodonutaka na luvemu? E dodonu ga me tau ena so na gauna na vosa ni veivakadodonutaki, ia me tau “vakarauta ga,” me kua ni tau ena dela ni cudru. E sega tale ga ni yaga na vosa vakalialia, ni vosa va qori ena “vaka na isua ni iseleiwau.” (Jeremaia 30:11; Vosa Vakaibalebale 12:18) Me tau ga vakavinaka na vosa ni veivakadodonutaki me rawa ni kila kina e muri o gone na kena yaga.—Efeso 6:4; Iperiu 12:9-11.

17. Sala cava e ivakaraitaki vinaka kina o Jisu vei ira na gone?

¹⁷ Rawa beka nira vuli na gone mai na ivakaraitaki i Jisu? Io! E vakaraitaka o Jisu ena nona bula na sala mera talairawarawa kina na gone vei ira nodra itubutubu. E kaya o koya: “Au tukuna ga na ka e vakavulici au kina o Tamaqu . . . niu dau cakava na ka e vinakata.” (Joni 8:28, 29) Dau talairawarawa o Jisu vua na Tamana vakalomalagi. E uqeti ira tale ga na gone na iVolatabu mera talairawarawa vei ira na nodra itubutubu. (Wilika Efeso 6:1-3.) E bula uasivi o Jisu, ia e talairawarawa ga vei rau na nona itubutubu o Josefa kei Meri, dina ni rau tamata ivalavala ca ga me vakataki keda. Sega ni vakabekataki ni qo e kauta mai na marau vei ira kece na lewe ni vuvale i Jisu!—Luke 2:4, 5, 51, 52.

18. Na cava e dau talairawarawa tu ga kina o Jisu vua na Tamana vakalomalagi? O cei tale ga e marau nira talairawarawa na gone vei ira na nodra itubutubu?

¹⁸ Vakacava e tiko na sala e rawa nira vakatotomuri Jisu kina na gone, mera vakamarautaki ira tale ga na nodra itubutubu? E vinakata o Jiova mera talairawarawa na gone vei ira na nodra itubutubu, e dina ni na dredre qo ena so na gauna. (Vosa Vakaibalebale 1:8; 6:20) O Jisu a dau talairawarawa tu ga vua na Tamana vakalomalagi, ena gauna dredre mada ga. Dua na gauna a vinakata o Jiova me vakayacora o Jisu e dua na ka  dredre sara, mani kaya kina o Jisu: “Ni kauta tani vei au na bilo qo [na ka e dodonu me cakava].” Ia e qai cakava o Jisu na ka a kerea vua na Kalou, baleta ni kila ni o Tamana ga e kila na ka vinaka duadua me vakayacori ena ituvaki ya. (Luke 22:42) Nira saga na gone mera talairawarawa, era sa vakamarautaki ira tiko kina na nodra itubutubu, vaka kina na Tamadra vakalomalagi. *—Vosa Vakaibalebale 23:22-25.

19. (a) E dau temaki ira vakacava na gone o Setani? (b) Ena tarai ira vakacava na itubutubu na nodra itovo ca na gone?

¹⁹ A temaki Jisu na Tevoro, ena saga tale ga me temaki ira na itabagone mera cakava na ka ca. (Maciu 4:1-10) E dau vakayagataka o Setani na Tevoro na idre ni veimurimuri, ni dau dredre sara na vorata. O koya gona, e bibi sara vei ira na gone mera kua ni dau vakailala vata kei ira na dau caka ca! (1 Korinica 15:33) A lai vakailala voli o Taina, na luve i Jekope, kei ira era sega ni qaravi Jiova, qo e yaco kina e levu sara na leqa. (Vakatekivu 34:1, 2) Vakasamataka mada na rarawa e rawa ni vakila e dua na vuvale ni dua e coko ena veiyacovi tawadodonu!—Vosa Vakaibalebale 17:21, 25.

20. Na cava mera cakava na lewe ni vuvale yadua ke ra vinakata me marau na nodra vuvale?

²⁰ E dau rawarawa sara na wali ni leqa vakavuvale ni  muri na ivakasala ena iVolatabu. Me cava tale, na muri ga ni ivakasala qori e ka bibi duadua me vakayacori me rawati kina na bula marau ena vuvale. Vei kemuni gona na tagane vakawati, ni lomani ira na watimuni, ni vakayacora vei ira na ka a vakayacora o Jisu ena ivavakoso. Kemuni na yalewa vakawati, ni vakamalumalumutaki kemuni ena nona veiliutaki na watimuni, ni muria tale ga na nona ivakaraitaki na yalewa maqosa e tukuni ena Vosa Vakaibalebale 31:10-31. Ra itubutubu, ni vakavulica na luvemuni. (Vosa Vakaibalebale 22:6) Kemuni na tama, ni ‘lewa vinaka nomuni vuvale.’ (1 Timoci 3:4, 5; 5:8) Ra gone, ni talairawarawa vei ira nomuni itubutubu. (Kolosa 3:20) Eda tamata ga na lewe ni vuvale, eda dau cala kece. E bibi gona meda dau yalomalumalumu, meda dau veivosoti.

21. Na veika totoka cava eda na waraka me yaco? Cava meda cakava me marau kina na noda vuvale nikua?

²¹ Io, e vutucoqa tu ena iVolatabu na ivakasala momona me baleta na bula vakavuvale. E vakaraitaka tale ga vei keda ni na vakarautaka na Kalou na vuravura vou mera na tawana ga na tamata mamarau era qaravi koya. (Vakatakila 21:3, 4) Sa na totoka mada ga ni sa na yaco ya! Ia ena gauna mada ga qo, eda rawa ni marautaka tiko na noda bula vakavuvale ke da muria na veidusimaki ni Kalou ena nona Vosa na iVolatabu.