Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

KITANGO 14

Byo Mwakonsha Kulengela Kisemi Kyenu Kusangalala

Byo Mwakonsha Kulengela Kisemi Kyenu Kusangalala
  • Ki ka kikebewa pa kuba’mba muntu ekale mwanamulume wawama ku mukazhanji?

  • Mwanamukazhi wakonsha kwingila byepi mwingilo wanji bulongo?

  • Ki ka kikebewa pa kuba’mba wikale nsemi wawama?

  • Baana bakonsha kukwasha byepi kisemi kwikala kyasangalala?

1. Ki ka kilengela kisemi kwikala kyasangalala?

YEHOBA LESA ukeba’mba kisemi kyenu kikale kyasangalala. Mambo anji, Baibolo, apana mikambizho ku muntu yense mu kisemi ne kulumbulula mwingilo Lesa ye akeba’mba yense engilenga. Umvwe ba mu kisemi ke bengile mingilo yabo monka mwayila mafunde a Lesa, mufuma bintu byawama bingi. Yesu waambile’mba: “Batokwa bonkaba bōmvwa mambo a Lesa ne kwialama.”—Luka 11:28.

2. Pa kuba’mba kisemi kikale kyasangalala twafwainwa kuyuka ka?

2 Pa kuba’mba kisemi kikale kyasangalala, twafwainwa kikatakata kuyuka’mba Yehoba ye watendekeshe kisemi, yenka ye batela kwi Yesu amba “Tata wetu.” (Mateo 6:9) Kisemi kyonse panopantanda ko kiji na mambo a Shetu wa mwiulu—kabiji wayuka bingi bulongo kilengela kisemi kwikala kyasangalala. (Efisesa 3:14, 15) Pano nga Baibolo ufunjisha’mba ka pa mambo a mwingilo wa yense wa mu kisemi?

LESA YE WATENDEKESHE KISEMI KYA BANTU

3. Baibolo ulondolola byepi ntendekelo ya kisemi kya bantu, kabiji mambo ka o twayukila’mba byo aamba bya kine?

3 Yehoba walengele bantu batanshi ba Adama ne Evwa, ne kwibaleta pamo kwikala ke ba mulume ne mukazhi. Wibabikile mu muzhi wanengela bulongo wa paladisa panopantanda—bujimi bwa Edena ne kwibambila’mba bekale na baana. Yehoba waambile’mba: “Semainga ne kusemununa, muvule ne kukumbana ponse pa ntanda.” (Ntendekelo 1:26-28; 2:18, 21-24) Jino kechi jishimikila nangwa kishimitu ne, mambo Yesu waambile’mba byambo byaambiwa mu Ntendekelo pa mambo a ntendekelo ya kisemi bya kine. (Mateo 19:4, 5) Nangwa kya kuba tupita mu makatazho avula kabiji ne bwikalo luno kechi buji byonka byo akebelenga Lesa ne, twayai twisambe pa kisemi byo kyakonsha kwikala kyasangalala.

4. (a) Nga yense wa mu kisemi wakonsha kulengela byepi kisemi kwikala kyasangalala? (b) Mambo ka kuyuka bwikalo bwa kwa Yesu o kwanemena pa kuba’mba kisemi kikale kyasangalala?

4 Yense wa mu kisemi wakonsha kulengela kisemi kwikala kyasangalala umvwe ke alonde Lesa mu kumwesha butemwe. (Efisesa 5:1, 2) Pano twakonsha byepi kulonda Lesa ye tubula kumona? Twakonsha kuyuka Yehoba byo oba mambo watumine Mwananji mubeji kufuma mwiulu kwiya panopantanda. (Yoano 1:14, 18) Byo ajinga panopantanda, uno Mwana, Yesu Kilishitu, walondele bingi Shanji wa mwiulu kya kuba kumumona ne kuteleka kwi aye kyajingatu nobe mwaikala pamo na Yehoba ne kumuteleka. (Yoano 14:9) Onkao mambo, umvwe atweba umo umo ke tufunde pa butemwe bo amwesheshe Yesu ne kulondela kya kumwenako kyanji, twakonsha kulengela kisemi kwikala kyasangalala.

BANABALUME YE BAFWAINWA KULONDA

5, 6. (a) Jishinda Yesu jo alaminamo kipwilo jipana byepi kya kumwenako kyawama ku banabalume? (b) Ki ka kyafwainwa kubiwa pa kuba’mba muntu alekelwe mambo?

5 Baibolo wamba’mba banabalume bafwainwa kulama bakazhi babo byonka Yesu byo alama baana banji ba bwanga. Akilangulukai pa uno mukambizho wa mu Baibolo: ‘Anweba banabalume, temwai bakazhi benu, byonka byo atemenwe Kilishitu kipwilo, ne kwipana mwine na mambo a akyo . . . Byonkabyo byo byo kyafwainwa banabalume nabo kutemwa bakazhi babo bene pamo nobe mibiji yabo abo bene. Awa watemwa mukazhanji, witemwa ne aye mwine: mambo kafwako muntu nangwa umo ushikwapo mubiji wanji mwine ne; kana kumujisha ne kumulela bulongo, byonka byo oba Kilishitu na kipwilo.’Efisesa 5:23, 25-29.

6 Yesu byo atemwa kipwilo kya baana banji ba bwanga wapana kya kumwenako kyawama ku banabalume. Yesu “wibatemenwe ne ku mpelo,” ne kwibelela bumi bwanji na mambo a abo, nangwa kya kuba bajinga bambulwakoloka. (Yoano 13:1; 15:13) Banabalume nabo bakambizhiwa’mba: ‘Temwai bakazhi benu, ne kwibashintaukila ne.’ (Kolose 3:19) Ki ka kyakonsha kukwasha mwanamulume kwingijisha jino jifunde, kikatakata umvwe mukazhanji kimye kimo waubila bintu mungi? Wafwainwa kuvuluka’mba ne aye ulenga bilubo kabiji ne kuyuka byo afwainwa kuba pa kuba’mba alekelwe mambo kwi Lesa. Wafwainwa kuba ka? Wafwainwa kulekelako boba bamulenga mambo, kabiji kino kyavwangamo ne mukazhanji. Ne mwanamukazhi naye byobyo afwainwa kuba. (Mateo 6:12, 14, 15) Nanchi mwamona ene mambo bamo o bambila’mba masongola ekala a lusekelo umvwe bonse babiji ke belekeleko mambo nyi?

7. Yesu wayukile ka, kabiji wamwesheshe kya kumwenako ka ku banabalume?

7 Kabiji banabalume bafwainwa kuyuka’mba Yesu kimye kyonse walangulukilangako baana banji ba bwanga. Wayukile kupelelela kwabo ne byo bakebewenga. Kya kumwenako, kimye kyo bakokele, wibambile’mba: “Iyai anweba kwa bunke bwetu mungyetu, mukakokolokepo.” (Mako 6:30-32) Banabakazhi nabo bakebewa kwibalangulukilako. Baibolo wibatela’mba ‘kijiilo kyakila kikwabo mu kubula kukosa’ kyo bakambizhiwa banabalume ‘kunemeka.’ Mambo ka? Mambo bonse babiji ba mulume ne mukazhi baji na “bupe bwa bumi.” (1 Petelo 3:7) Banabalume bafwainwa kuvulukanga’mba bukishinka bo bulengela muntu kwikala wanema kwi Lesa kikale wa mulume nangwa wa mukazhi.—Masalamo 101:6.

8. (a) Kiji byepi kuba’mba mwanamulume “watemwa mukazhanji, witemwa ne aye mwine”? (b) Kwikala “mubiji umotu” kulumbulula ka ku mwanamulume ne mukazhanji?

8 Baibolo waamba’mba mwanamulume “watemwa mukazhanji, witemwa ne aye mwine.” Kino ke na mambo a kuba mwanamulume ne mukazhanji ‘kechi baji babiji ne, ke mubiji umotu,’ byonka byaambile Yesu. (Mateo 19:6) Onkao mambo, kechi bafwainwa kulaala na muntu ungi ne. (Byambo bya Mana 5:15-21; Bahebelu 13:4) Bakonsha kuba kino umvwe ke beubila kikeba mukwabo kukila kwiubilatu kyo akeba mwine bunke. (1 Kolinda 7:3-5) Kyakilamo kunema ke bino byambo bya kuvululako bya kuba’mba: ‘Kafwako muntu nangwa umo ushikwapo mubiji wanji mwine ne; kana kumujisha ne kumulela bulongo.’ Banabalume bafwainwa kutemwa bakazhi babo byonka byo betemwa abo bene, saka bavuluka’mba baketotolwela kwi Yesu Kilishitu mutwe wabo.—Efisesa 5:29; 1 Kolinda 11:3.

9. Ñanyi kyubilo kya kwa Yesu kyatongolwa mu Filipai 1:8, kabiji mambo ka banabalume o bafwainwa kwikimwesheshanga ku bakazhi babo?

9 Mutumwa Paulo waambilepo pa ‘butemwe bujipo na Kilishitu Yesu.’ (Filipai 1:8) Butemwe bwa kwa Yesu bwatundaikañananga bingi, kabiji bwibawamijile bingi banabakazhi baishile kwikala ke baana banji ba bwanga. (Yoano 20:1, 11-13, 16) Kabiji banabakazhi bakeba bamwata wabo kwibamwesha butemwe.

BANABAKAZHI YE BAFWAINWA KULONDA

10. Yesu waikala byepi wa kumwenako banabakazhi?

10 Kisemi ke jibumba, kabiji pa kuba’mba jino jibumba jingilenga bulongo, jafwainwa kwikala na mutwe. Nangwatu Yesu naye uji na Mutwe ye anekenena. “Mutwe wa Kilishitu ye Lesa,” byonkatu byo kiji “mutwe wa mwanamukazhi ye mulume wanji.” (1 Kolinda 11:3) Yesu byo akokela bumutwe bwa Lesa ke kya kumwenako kyawama bingi, mambo atweba bonse tuji na mutwe ye twafwainwa kukokela.

11. Mwanamukazhi wafwainwa kumwesha ñanyi byubilo ku mwatawanji, kabiji ki ka kyakonsha kufumamo?

11 Banabalume bambulwakoloka balenga bilubo kabiji javula bakankalwa kwikala mitwe ya kisemi yawama. Pano nga mukazhi wafwainwa kubapo byepi? Kechi wafwainwa kulengulula byuba mwata wanji nangwa kukeba kumwangata bumutwe ne. Mwanamukazhi wafwainwa kuvuluka’mba, muchima wa bukimote ne wazhindama ye wa buneme ku meso a Lesa. (1 Petelo 3:4) Umvwe ke amweshe bino byubilo, kikamupelela kumwesha lukokelo lukeba Lesa, nangwatu mu bimye bya makatazho. Kabiji Baibolo waamba’mba: “Mwanamukazhi naye anemeke mwata wanji.” (Efisesa 5:33) Pano ibyepi umvwe mwanamulume kechi uswa Kilishitu kwikala Mutwe wanji ne? Baibolo wakambizha banabakazhi amba: ‘Nekenenai bamwata wenu, amba, nangwa bamo babula kukokela mambo, pabula mambo betabishiwe na bwikalo bwa bakazhi babo; byo bamona bwikalo bwenu bwawama bwa mu mushingi.’1 Petelo 3:1, 2.

12. Mambo ka o kyabujila kutama mwanamukazhi kwamba mulanguluko wanji na mushingi?

12 Kikale mwata wanji waitabila nangwa ne, kechi kilumbulula’mba mwanamukazhi ufwaye mushingi umvwe waamba na mushingi mulanguluko wapusana na wa mwata wanji ne. Mulanguluko wanji wakonsha kwikalatu bulongo, kabiji kisemi kyonse kyakonsha kumwenamo umvwe mwata wanji wamumvwina. Nangwa kya kuba Abalahama kechi waumvwijile mukazhanji Sala byo aletelepo mulanguluko wakupwishishamo lukatazho lwa mu nzubo ne, Lesa wamubujile’mba: “Mumvwe jiwi janji.” (Ntendekelo 21:9-12) Pano bino umvwe wamulume wafuukula mulanguluko wapelako ubula kulwañana na mizhilo ya Lesa, mukazhanji wafwainwa kukokela.—Byubilo 5:29; Efisesa 5:24.

Ñanyi bintu banabakazhi basongolwa byo bafwainwa kufunjilako kwi Sala?

13. (a) Nga Titusa 2:4, 5 wakambizha banabakazhi basongolwa kuba ka? (b) Baibolo waambapo’mba ka pa mambo a kwabana ne kwikana?

13 Umvwe ke afikizhe lubaji lwanji, mwanamukazhi wakonsha kwingila mwingilo wanji mu mashinda avula a kulaminamo kisemi kyanji. Kya kumwenako, Baibolo wamba’mba banabakazhi basongolwa bafwainwa ‘kutemwa bamwata wabo, ne kutemwa baana babo, bekale ba michima yatekanya, ba kubula bubi, ba kwingila ku mazubo abo, ba lusa, kasa bebanekenena bamwata wabo abo bene.’ (Titusa 2:4, 5) Wamukazhi kabiji nsemi wingila mu jino jishinda bakamunemeka ne kumutemwa bingi ku ba mu kisemi kyanji. (Byambo bya Mana 31:10, 28) Pano bino na mambo a kuba masongola ke kunungakana kwa bantu bambulwakoloka, kwakonsha kwikalako makatazho amo akatampe akonsha kulengela kwabana nangwa kwikana. Baibolo witabizha kwabana umvwe paikala bintu bimo. Pano bino, kwabana kechi kwafwainwa kumonwa’mba kwapela ne, mambo Baibolo wafundañana’mba: “Mwanamukazhi kechi abane ne mulume wanji ne; . . . kabiji amba, ne mulume naye kechi abane ne mukazhanji ne.” (1 Kolinda 7:10, 11) Kanatu umo wa mu masongola wauba bukende bino kwaikala kwikana kwaswishiwa mu Binembelo.—Mateo 19:9.

BANSEMI YE BAFWAINWA KULONDA

14. Yesu waubile byepi na baana ba bacheche, kabiji baana bakeba ka ku bansemi?

14 Yesu wapaine kya kumwenako kyawama ku bansemi mu byo aubanga na baana ba bacheche. Kimye bantu kyo baesekele kukanya baana ba bacheche kwiya kwi Yesu, aye waambile’mba: ‘Balekai baana bacheche beye kwi amiwa; ne kwibakanya ne.’ Baibolo waamba’mba “wibatambwile mu maboko anji, ne pa kwibabika makasa anji, wibapesheshe.” (Mako 10:13-16) Yesu byo aikele kimye kyabaya na baana ba bacheche, nanchi ne anweba kechi mwakonsha kuba kintutu kimo ku baana benu babalume ne babakazhi ne nyi? Kechi bakeba kwikala nabo kakimyetu kacheche ne, bakeba kwikala nabo kimye kyabaya. Mwafwainwa kwikala na kimye kya kwibafunjisha, mambo kino Yehova kyokyo akambizha bansemi kuba.—Mpitulukilo ya mu mizhilo 6:4-9.

15. Bansemi bafwainwa kuba ka pa kuba’mba bazhikijile baana babo?

15 Ino ntanda byo ibena kuyatu na kutaminako, baana bakeba bansemi ba kwibazhikijila ku bantu bakeba kwibonauna, nabiji boba bakeba kuba nabo bulalelale. Akilangulukai Yesu byo azhikijile baana banji ba bwanga bo atelele’mba “twana.” Byo bamukwachile ne byo kwashajiletu pacheche kumwipaya, Yesu wanengezhejile baana banji ba bwanga jishinda mwakunyemena. (Yoano 13:33; 18:7-9) Byo muji bansemi, mwafwainwa kuyuka meseko a Diabola a kukeba konauna baana benu. Mwafwainwa kwibajimwina jimo. * (1 Petelo 5:8) Luno bizumba byabo bya ku mubiji, ku mupashi, ne mu milanguluko byakilamo bingi kutama kukila byo byajinga kala.

Ñanyi bintu bansemi byo bafwainwa kufunjilako kwi Yesu byo aubanga na bana babacheche?

16. Bansemi bafwainwa kufundako ka ku jishinda Yesu jo aubijilemo na bilubo bya baana banji ba bwanga?

16 Bufuku bwa juba Yesu saka akyangye kufwa, baana banji ba bwanga bepachikilenga pa mambo a ñanyi wajinga mukulumpe mwi abo. Mu kifulo kya kwibazhingijila, Yesu mu butemwe watwajijile kwisamba nabo bulongo mu byambo ne mu byubilo. (Luka 22:24-27; Yoano 13:3-8) Umvwe mwi bansemi, nanchi mwamona byo mwakonsha kulonda kya kumwenako kya kwa Yesu mu jishinda jo molwelamo baana benu nyi? Ee ibyo kuba’mba bakebewa kwibajimuna, pano bino kwafwainwa kubiwa “monka mo kyaolokela” kechi na bukaji ne. Kechi mwafwainwa kwamba byambo bya kupulumuka “byasañana nobe mpoko” ne. (Yelemiya 30:11; Byambo bya Mana 12:18) Lujimuno lwafwainwa kubiwa mu jishinda ja kuba mwana wamona ne kumona’mba ee kyafwainwa.—Efisesa 6:4; Bahebelu 12:9-11.

BAANA YE BAFWAINWA KULONDA

17. Mu ñanyi mashinda Yesu mo amwesheshe kya kumwenako kyalumbuluka ku baana?

17 Nanchi baana bakonsha kufunda kwi Yesu nyi? Ee bakonsha! Na kya kumwenako kyanji mwine, Yesu wamwesheshe baana ba bacheche byo bafwainwa kukokela bansemi babo. Waambile’mba “Mwamfunjishishe Batata, mo mo ñambila bino bintu.” Wanungilepo’mba: “Mbenakuba bya kumutokesha pa muchima moba onse.” (Yoano 8:28, 29) Yesu wakokejilenga Shanji wa mwiulu, kabiji Baibolo wabula baana kukokela bansemi babo. (Efisesa 6:1-3) Nangwa kya kuba Yesu wajinga mwana walumbuluka, wakokelanga bansemi banji ba bumuntu, abo ba Yosefwa ne Maliya bajinga bambulwakoloka. Kino kyaletele lusekelo ku bonse ba mu kisemi kya kwa Yesu!—Luka 2:4, 5, 51, 52.

18. Mambo ka Yesu o akokelanga Shanji wa mwiulu kimye kyonse, kabiji ñanyi usangalala umvwe baana ke bakokele bansemi babo lelo jino?

18 Nanchi baana bakonsha kumonapo mashinda o bakonsha kwikelamo nobe Yesu ne kusangajika bansemi babo nyi? Ee kine kuba’mba baana kimo kimye kyakonsha kwibashupa kukokela bansemi babo, pano bino kino kyokyo akeba Lesa amba baana bobenga. (Byambo bya Mana 1:8; 6:20) Yesu kimye kyonse wakokelanga Shanji wa mwiulu, nangwatu mu bimye byakatazha. Kimye kimo Lesa kyo akebele’mba Yesu obe kintu kimo kyakosele, Yesu waambile’mba: “Kano katomeno [kintu kyakebewenga] mwikamfumye.” Nangwa byonkabyo, Yesu waubile kintu kyo akebelenga Lesa amba obe, mambo wayukile’mba Shanji wayukile kyamuwamijile Yesu pa kyokya kimye. (Luka 22:42) Umvwe bafunda kwikala balukokelo, baana bakasangajika bingi bansemi babo ne Shabo wa mwiulu. *Byambo bya Mana 23:22-25.

Ñanyi bintu banyike byo bafwainwa kulangulukapo inge bebeseka?

19. (a) Satana weseka byepi baana bacheche? (b) Bansemi bakonsha kwiumvwa byepi umvwe baana babo ke bobe byubilo byatama?

19 Diabola wamwesekele Yesu, kabiji twakonsha kusumininwa’mba ukeseka ne baana bacheche kuba byatama. (Mateo 4:1-10) Satana Diabola utundaika kukeba kuba byubilo byuba bakwenu, kabiji kino kyakonsha kushupa bingi kwibikana. Onkao mambo kyanema bingi baana kubula kwendañana na babi! (1 Kolinda 15:33) Mwana wa mukazhi wa kwa Yakoba aye Daina waendañananga na boba babulanga kupopwela Yehoba, kabiji kino kyaletele bingi lukatazho. (Ntendekelo 34:1, 2) Akilangulukai kisemi byo kyakonsha kumvwa ku muchima kukola umvwe kinungwa kimo kyauba bulalelale!—Byambo bya Mana 17:21, 25.

KINE KINTU KILETA LUSEKELO MU KISEMI

20. Pa kuba’mba kisemi kikale kya lusekelo, kinungwa kyonse kya kisemi kyafwainwa kuba ka?

20 Makatazho mu kisemi apela kumona mwa kwiobila umvwe mafunde a mu Baibolo abena kwingijishiwa. Kwingijisha luno lujimuno kyo kintu kileta lusekelo mu kisemi. Onkao mambo, banabalume, temwai bakazhi benu, ne kwibalama byonka Yesu byo alama kipwilo kyanji. Banabakazhi, nekenenai bumutwe bwa bamwata wenu, ne kulondela kya kumwenako kya mwanamukazhi walumbuluka walondololwa mu Byambo bya Mana 31:10-31. Bansemi, funjishai baana benu. (Byambo bya Mana 22:6) Anweba bashabo, ‘lamainga bulongo ba mu nzubo yenu.’ (1 Timoti 3:4, 5; 5:8) Kabiji anweba baana, kokelainga bansemi benu. (Kolose 3:20) Kafwakotu nangwa umo mu kisemi waoloka ne, mambo bonse boba bilubo. Onkao mambo ikalai bepelula, ne kwilomba anwe bene na bene lulekelo lwa mambo.

21. Ñanyi bintu byawama biji kulutwe, kabiji twakonsha kwikala byepi balusekelo mu kisemi luno lonka?

21 Ee kine, mu Baibolo muji mafunde anema bingi ne mikambizho ya pa bwikalo bwa kisemi. Kabiji witufunjisha ne pa mambo a ntanda ipya ya Lesa ya paladisa mukekala bantu balusekelo bakapopwelanga Yehoba. (Lumwekesho 21:3, 4) Bintu biji kulutwe byo byawamapo! Nangwatu luno lonka, twakonsha kwikala balusekelo mu kisemi kupichila mu kulondela mikambizho ya Lesa iji mu Mambo anji, Baibolo.

^ jifu. 15 Bukwasho bwa kuzhikijila baana buji mu kitango 32 kya buku wa Sambilila Kuli Kasambilisha Mukalamba, wanembwa na Bakamonyi ba kwa Yehoba.

^ jifu. 18 Kanatu nsemi waambila mwana amba alale muzhilo wa Lesa bino pa mwana wakana kukokela.—Byubilo 5:29.