1. ¿Ti tsojkëp ttunëdë familyë parë yˈitët jotkujk?

JYOBAA DIOS tsyejpy etsë familyë jyotkujkˈatët. Pääty mä Biiblyë dyakyë käjpxwijën ets tnigajpxy ti tsyejpy nduˈunëm niduˈuk niduˈuk. Ets ko yajkuytyunyë Jyobaa kyäjpxwijën jantsy oy wyimbëtsëmy. Extëmë Jesus ojts jyënaˈany: “¡Niˈigyë jyotkujkëty diˈibë myëdoodëp extëm ja Dios jyënaˈany es myëmëdoodëp!” (Lukʉs 11:28).

2. ¿Ti tsojkëp nnijäˈäwëm parë nmëdäjtëm tuˈugë familyë jotkujk?

² Parë familyë yˈitët jotkujk, tsojkëp nnijäˈäwëm ko Jyobaa yëˈë ojts tpëjtaˈagyë familyë. Jesus jyënany ko Jyobaa yëˈë “nDeetyˈäjtëm” (Mateo 6:9, TNM). Duˈunë duˈun, niˈamukë familyë jyaˈˈaty yä Naxwiiny mët ko Jyobaa të tpëjtaˈaky, pääty yëˈë tnijawë wiˈix mbäät jyotkujkˈattë (Éfesʉ 3:14, 15). Per ¿wiˈixë Biiblyë jyënaˈany ti Dios tsyejpy ets nduˈunëm niduˈuk niduˈuk mä familyë?

3. ¿Wiˈixë Biiblyë jyënaˈany mä wiˈix ojts tsyondaˈagyë familyë, ets wiˈix nnijäˈäwëm ko tëyˈäjtën?

³ Ko Jyobaa Dios ojts dyajkojy ja tim jawyiimbë jäˈäy, Adán mëdë Eva, ta ojts dyajpëktë. Ta tpëjtaky jam Edén mä ja it lugäärë tsujpë parë jam tsyëënëdët, ets ojts tˈanëëmëdë: “Mëëtˈättë ënet mˈuˈunk mˈënäˈkëty, yajwinduktë yëˈë nääxwiinyëdë” (Génesis 1:26-28; 2:18, 21-24, MNM). Diˈibë tyäˈädë tekstë myaytyakypy, kyaj yëˈëjëty tuˈugë apmaytyaˈaky. Pesë Jesus ojts jyënaˈany ko Génesis tëyˈäjtën myaytyaˈaky mä wiˈix ojts tsyondaˈagyë familyë (Matewʉ 19:4, 5). Mä tyäˈädë tiempë mayë amay jotmay nmëdäjtëm ets kyaj dyuˈunëtyë jukyˈäjtën extëmë Dios ojts ttuknibëjtäägë, per oy duˈun njukyˈäjtëm mbäädë familyë yˈittë jotkujk. Min nˈokˈijxëm tiko duˈun njënäˈänëm.

4. 1) ¿Ti tsojkëp nduˈunëm niduˈuk niduˈuk parë nfamilyëˈäjtëm yˈitët jotkujk? 2) Parë familyë yˈitët jotkujk, ¿tiko jyëjpˈamëty ets nnijäˈäwëm wiˈixë Jesus ojts jyukyˈaty?

⁴ Parë nfamilyëˈäjtëm yˈitët jotkujk, tsojkëp niduˈuk niduˈuk niˈˈijxtutëmë Dios wiˈix jyaˈayˈaty ets nyaˈijxëmë tsojkën (Éfesʉ 5:1, 2). Per ¿wiˈix mbäät niˈˈijxtutëmë Dios ets pën kyaj nˈijxëm? Oy ngaˈijxëm, mbäät nnijäˈäwëm wiˈix tijaty ttuny, pes ojts tkexyë yˈUˈunk yä Naxwiiny (Fwank 1:14, 18). Tyäˈädë yˈUˈunk Jesukristë, duˈun ojts jyaˈayˈaty extëmë Tyeety. Pääty, pënaty ojts tˈixtë ets tmëdowdë wiˈixë Jesus myaytyaˈaky, duˈunxyëp extëm ojts tˈixtë Jyobaa ets ojts tmëdoowmaytyäˈäktë (Fwank 14:9). Pääty parë nfamilyëˈäjtëm yˈitët jotkujk, tsojkëp niˈˈijxtutëm wiˈixë Jesus ojts dyaˈixyëtyë tsojkën.

5, 6. 1) Extëmë Jesus ttsejky ja yˈëxpëjkpëty, ¿ti ijxpajtën pyëjtak parë yetyëjk diˈib të pyëjknë? 2) ¿Ti tsojkëp ttunëdë kasäädë jäˈäy parë Dios pyokymyaˈkxëdët?

⁵ Mä Biiblyë jyënaˈany ko yetyëjk duˈun mbäät jyaˈayˈaty  mëdë kyudëjk extëmë Jesus ojts jyaˈayˈaty mëdë yˈëxpëjkpëty. Okˈixë tyäˈädë anaˈamën diˈib yajpatp mä Biiblyë: “Es miitsëty kasäädë yetyëjkëty, mtsoktëp yëˈë mˈuˈunk mnëdoˈoxyëty. Nandëˈën jäjtpë dëˈën ko ja Kristë ttsejky pënaty myëbëjktëp es nyayäjkë wintsëˈkën [...]. Nandëˈën nidëgekyë yetyëjkëty ttsoktët ja yˈuˈunk nyëdoˈoxyëty extëm nyaytsyekyëty këˈëm. Diˈibë tsyejpy ja nyëdoˈoxy, naytsyojkëbë dëˈën këˈëm. Ninäˈänëm pën tkamëtsipˈaty ja kyëˈëm niniˈkx, nek niˈigyë tmoˈoy ja jyeˈxy pyeky es tkuentˈaty yajxon, dëˈën extëm ja Kristë ttuny mët ëtsäjtëm” (Éfesʉ 5:23, 25-29).

⁶ Extëmë Jesus ttsejky ja mëbëjkpëty o yˈëxpëjkpëty, yëˈë tuˈugë oybyë ijxpajtën parë yetyëjk diˈib të pyëjknë. Oy yˈijttë pokyjyaˈay ja yˈëxpëjkpëty “duˈunyëmë naty ttseky”, pes axtë kyëyäjkë jyukyˈäjtën mët yëˈëjëty (Fwank 13:1; 15:13). Päätyë yetyëjk yaˈˈanëëmëdë: “Mtsoktëp yajxonë mˈuˈunk mnëdoˈoxyëty es katë aˈak jotˈakë mëët mtsëënëdë” (Kolosʉ 3:19). ¿Ti pudëkëdëp ja yetyëjk ets tpanëjkxëdë tyäˈädë käjpxwijën ko ja kyudëjk kyaj ti oy ttunët? Diˈib mbäät pyudëkëty, yëˈë ko tjamyatsët ko yëˈë nan tëgoopy, ets parë Dios pyokymyaˈkxëdët tsojkëp jawyiin tpokymyaˈkxët pënaty mëbokytyuunëp extëm ja kyudëjk. Perë toxytyëjk tsojkëp nanduˈun tpokymyaˈkxët ja myëmëjjäˈäy (käjpxë Matewʉ 6:12, 14, 15). Pääty mbäät njënäˈänëm, ko yëˈë jotkujkˈäjtpë kasäädë jäˈäy diˈib naybyokymyaˈkxëdëp.

7. ¿Ti diˈibë Jesus kyuentëpëjtak, ets wiˈixë tyäˈädë mbäät pyudëkëdë yetyëjk diˈib të pyëjknë?

⁷ Yetyëjk diˈib të pyëjknë tsojkëp tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë Jesus mä wiˈix yëˈë ojts tˈijxˈity tkuentˈatyë yˈapostëlëty. Extëm nˈokpëjtakëm, ojts tpëkyë kuentë tijaty myëmadaktë ets tijaty kyaj, näˈä yˈääw jyot ttsojktë tijaty o näˈä pyoˈkxandë. Extëm tëgok tˈijxy ko ja yˈëxpëjkpëty  të nety jyantsy anuˈkxëdë, ta ojts tˈanëëmëdë: “Mindë. Joˈom nˈokpoˈxëm mä tuˈugë abak it” (Markʉs 6:30-32). Nanduˈunën mbäät yajkuentˈatyë toxytyëjk. Mä Biiblyë jyënaˈany “ko toxytyëjkëty yˈamääyëty”, pääty yaˈˈanëëmëdë yetyëjk “wintsëˈëgë” mgudëjk. ¿Tiko? Yëˈko tuˈugyë ja jukyˈäjtën yajmëdatäˈäny diˈibë Dios yakaampy (1 Peedrʉ 3:7). Yetyëjk diˈib të pyëjknë tsojkëp tjamyatsët ko Dios yëˈë mëj yajnäjxypyë jäˈäy diˈib xëmë mëduunëp, kyaj mët ko pën yetyëjkëty o tyoxytyëjkëty (Salmo 101:6).

8. 1) ¿Tiko mbäät njënäˈänëm ko yetyëjk diˈib tsyejpyë kyudëjk këˈëmë nety nyaytsyekyëty? 2) ¿Tidën yˈandijpy ko yetyëjk mëdë kyudëjk “kyaj nyekynyimajtskëty jeˈeyë duˈun tuˈuk”?

⁸ Mä Biiblyë jyënaˈany ko yetyëjk “ttsoktët ja yˈuˈunk nyëdoˈoxyëty extëm nyaytsyekyëty këˈëm”. Pesë Jesus jyënany ko “kyaj nyekynyimajtskëty, jeˈeyë duˈun tuˈuk” (Matewʉ 19:6). Pääty diˈib të pyëjknë jam jeˈeyë tsyojkën tmëdatët mä ja myëmëjjäˈäy o kyudëjk parë mëët tsyëënët (Proverbios 5:15-21; Ebreeʉsʉty 13:4). Pääty tsojkëp nyayajjotkujkˈatëdët nixim niyam (1 Korintʉ 7:3-5). Pes yajnigajpxy ko “ninäˈänëm pën tkamëtsipˈaty ja kyëˈëm niniˈx, nek niˈigyë tmoˈoy ja jyeˈxy pyeky es tkuentˈaty yajxon”. Pääty tsojkëbë yetyëjk ttsokëdë kyudëjk extëm yëˈë këˈëm nyaytsyekyëty, ets tjamyatsët ko kyëyakaambyë kuentë mä Jesukristë diˈib nigëbäjkˈäjtëp (Éfesʉ 5:29; 1 Korintʉ 11:3).

9. ¿Diˈibë Jesusë jyaˈayˈäjtën yajnigäjpxp mä Filipʉs 1:8, ets tiko duˈun mbäät jyaˈayˈatët yetyëjk diˈib të pyëjknë?

⁹ Apostëlë Pablo ojts tnigajpxy “ja Jesukristë tsyojkën” (Filipʉs 1:8). Ja jäˈäyëty oy nyayjäˈäwëdë ko Jesus ojts tsyokëdë. Ets ja toxytyëjkëty diˈib ojts pyanëjkxëdë nan oy ojts nyayjawëdë (Fwank 20:1, 11-13, 16). Nanduˈun tyamë toxytyëjk, oy nyayjawëdë ko myëmëjjäˈäy tsyokëdë ets yˈamäˈtˈatëdë.

10. ¿Ti ijxpajtënë Jesus myoobyë toxytyëjk diˈib të pyëjknë?

¹⁰ Tuˈugë familyë tsojkëp pën tnigëbäjkˈatët parë oy tyuˈuyoˈoyët. Axtë Jesus tam pën nigëbäjkˈäjtëp ets diˈib myëmëdoopy. “Dios tnigëbäjkˈaty yëˈë Jesukristë” duˈun extëmë “kasäädë yetyëjk yëˈë dëˈën nyigëbäjkˈäjtypy ja nyëdoˈoxy” (1 Korintʉ 11:3). Jesus xëmë tmëmëdooyë Dios diˈib nigëbäjkˈäjtëp. Duˈuntsoo xymyoˈoyëm tuˈugë ijxpajtën, pes niˈamukë nmëdäjtëm tuˈugë këbäjk diˈib mbäät nmëmëdoˈowëm.

11. ¿Wiˈix mbäät ja toxytyëjk jyaˈayˈaty mëdë myëmëjjäˈäy, ets wiˈix nëjkx wyimbëtsëmy ko duˈun jyaˈayˈatët?

¹¹ Mët ko nbokyjyaˈayˈäjtëm, näˈäty tëgooytyëbë yetyëjk ets kyaj tnigëbäjkˈattë fyamilyë extëm jyapäätyëty. Ko duˈunë yetyëjk tyëgoyët, ¿ti kyaj mbäät ttuny ja toxytyëjk? Kyaj mbäät tniˈoojë ja jyamyëët, ets nan kyaj net yëˈë tˈanaˈamët ja fyamilyë. Tsojkëp tjamyatsët ko Dios yëˈë yˈoyˈijxypyë jäˈäy diˈib yuunk naxypy ets yujy tudaˈaky (1 Peedrʉ 3:4). Ko duˈun ja toxytyëjk jyaˈayˈatët ta kyaj tmëkjawët ets ja myëmëjjäˈäy tmëmëdowët axtë mä tpäättë amay jotmay. Mä Biiblyë nanduˈun jyënaˈany: “Ets yëˈë kasäädë toxytyëjk twintsëˈëgët yëˈë nyaˈay” (Éfesʉ 5:33). ¿Ets pën ja yetyëjk kyaj tmëmëdoyë Kristë extëmë kyëbäjk? Mä Biiblyë tkäjpxwijy duˈunë kasäädë toxytyëjk: “Naytyukkëdëkëdë [o mëmëdowdë] ja mnyaˈay, es dëˈën, oy[ë] mnyaˈay tkamëbëktë ja Diosë yˈayuk, mdukˈaxäjëdëp ja Jesukristë kyaj jaˈaygyëjxm ko wiˈix xyˈanëëmëdë, jaˈa dëˈën ko tˈixtët ko miits xyjikyˈattë wäˈätspë jikyˈäjtën es wintsëˈkën mëët” (1 Peedrʉ 3:1, 2).

12. ¿Tiko kyaj yˈaxëëgëty ko ja toxytyëjk tˈanëëmëdë myëmëjjäˈäy wiˈix wyinmay?

¹² Näˈäty mbäät ja toxytyëjk kyaj kyijpxyë wyinmäˈäny mët ja myëmëjjäˈäy, oy tmëdunyë Dios o  tkamëduny. Per pën yˈëxtaabyë winmäˈäny wiˈix ti ttukmëtmaytyäˈägäˈäny, kyaj nety dyajtëgoyë wintsëˈkën. Mbäät ja toxytyëjk tmëdatyë tëyˈäjtën, ets pën ja myëmëjjäˈäy jyaygyujkëp mbäät niˈamukë ja familyë ttukˈoyˈaty. Biiblyë tmaytyaˈaky ko Sara ojts tˈanëëmë ja myëmëjjäˈäy ti mbäät ttuny parë yˈoyët ja jotmay diˈibë nety myëdäjttëp. Abrahán kyaj tjaˈoymyëdooy wiˈixë Sara ojts yˈanëˈëmxëty, perë Dios ta yˈanmääyë: “Mëdoowˈit wiˈix mˈanëˈëmxëty” (käjpxë Génesis 21:9-12). Per pën ja yetyëjk të twinmay wiˈix ti dyaˈoyëyaˈany, ets pën extëm dyaˈoyëyaˈany kyaj tmëdëgoyë Dios, ta ja toxytyëjk tmëmëdowëdë myëmëjjäˈäy ets tkupëkët ti tyunaampy (Apostʉlʉty 5:29; Éfesʉ 5:24).

13. 1) Extëm jyënaˈanyë Titʉ 2:4, 5, ¿ti mbäät ttunyë toxytyëjk diˈib të pyëjknë? 2) ¿Wiˈixë Biiblyë jyënaˈany ko jäˈäy nyaymyastuˈudëdë o yaˈˈajääywyäˈkxtë?

¹³ Jëjpˈamë toxytyëjkë tyuunk parë familyë yˈitët oy. Extëm nˈokpëjtakëm, Biiblyë jyënaˈany etsë toxytyëjk “ttsoktët ja nyaˈay es ja yˈuˈunk yˈënäˈkëty, nyayjyëjwijtsëmbitëdët, wäˈäts jyikyˈattët, tkuentˈattët ja jyëën tyëjk,  nyaygyubëkëdët mä nyaˈay” (Titʉ 2:4, 5). Ko toxytyëjk duˈun ttuny, ta ja myëmëjjäˈäy etsë yˈuˈunk yˈënäˈk tsyokëdë ets wyintsëˈëgëdë (käjpxë Proverbios 31:10, 28). Ninuˈunë jäˈäy yˈamajtskˈattë ak tëgooytyëp. Pääty näˈäty mbäät myëjwindëkë jotmay axtë nyaymyastuˈudëdët o yaˈˈajääywyäˈkxtët. Mä Biiblyë kyaj dyajnigutukë ets nanëgoobë o mët waanë ti jäˈäy nyaymyastuˈudëdët, pes duˈun jyënaˈany: “Ja toxytyëjk kasäädë kyaj mbäät tmastuˈuty ja myëmëjjäˈäy; [...] ets ja yetyëjk kasäädë kyaj mbäät tmastuˈuty ja kyudëjk” (1 Corintios 7:10, 11, TNM). Biiblyë yajnigutujkëp etsë jäˈäy yaˈˈajääywyäˈkxtët, per net pën ja yetyëjk o toxytyëjk të yˈity tsyëënë mëdë wiinkpë (Matewʉ 19:9).

14. ¿Ti tyuunë Jesus parë mët ja mutsk ënäˈkuˈunk, ets ti tsyojktëbë ënäˈkuˈunk ets ttundëdë tyääk tyeety?

¹⁴ Jesus ojts dyakyë oybyë ijxpajtën parë uˈunktääk uˈunkteety mä wiˈix yˈittët mëdë yˈuˈunk yˈënäˈk. Ko näägë jäˈäy kyaj ttsojktë ets ja mutsk ënäˈk myëwingonëdët, Jesus ta tˈanmääy: “Mastuˈuttë, waˈantsë ënäˈkuˈungëty xynyimindëts, es katë xyajjëmbity”. Biiblyë tmaytyaˈaky ko ta “net ttsaˈaneˈky ja ënäˈkuˈungëty. Ta tkëxkoony ja kyëˈë mä ja kyëbäjkëty es tkuniˈxy” (Markʉs 10:13-16). Extëm nˈijxëm, Jesus jyuˈtë tiempë parë yajpaty mëdë ënäˈkuˈunk, ¿këdii nanduˈunxyëp mijts xyjuutyë tiempë parë mˈittët mëdë mˈuˈunk mˈënäˈk? Yëˈë ënäˈkuˈunk tsyojktëp ets mijts xyjuudët jekyë tiempë parë mëët myajpäädët. Jëjpˈam ets xyjuudëdë tiempë parë mëët mˈëxpëktët, pes duˈunën ttsekyë Jyobaa ets ttunëdë uˈunktääk uˈunkteety (käjpxë Deuteronomio 6:4-9).

15. ¿Ti mbäät ttundë uˈunktääk uˈunkteety parë tkuentˈattëdë yˈuˈunk yˈënäˈk?

¹⁵ Tyam njukyˈäjtëm mä tiempë niˈigyë myäˈtˈadëtsnë. Pääty tsojkëp etsë uˈunktääk uˈunkteety tkuentˈatëdë yˈuˈunk yˈënäˈk mä jäˈäy diˈib mbäät yˈaxëktunyëty, extëm nˈokpëjtakëm ko tuˈugë jäˈäy aguanë myëttsëënëyäˈänëdët. Jesus ojts tkuentˈatyë yˈëxpëjkpëty, pääty ojts tˈanëëmëdë “ënäˈkuˈunk”. Ko ojts yajmäjtsnë mä nety kyaˈookynyëm, ta ojts tˈëxtäˈäyë winmäˈäny parë ja yˈëxpëjkpëty kyaj wiˈix yajtundët (Juan 13:33, TNM; Fwank 18:7-9). Pën mijts mˈuˈunktääk o mˈuˈunkteety, tsojkëp xykyuentˈatëdë mˈuˈunk mˈënäˈk mä Mëjkuˈu yˈaxëktunäˈänyëty. Tukmëtmaytyäˈäk wiˈix mbäät nyaygyuentˈatëdë (1 Peedrʉ 5:8). * Pes mä tyäˈädë tiempë, niˈigyë tsyekyëty ets yajkuentˈatëdë  mutsk ënäˈk parë këdiibë Diosë yˈëxpëjkën tmastuˈuttët, këdiibë jyot wyinmäˈäny myäˈättët ets këdiibë pën yˈaxëktunëdët.

16. ¿Wiˈix mbäädë uˈunktääk uˈunkteety tpanëjkxë Jesusë yˈijxpajtën ko yˈuˈunk yˈënäˈk tjëjwijtsëmbittët?

¹⁶ Ja ux mä netyë Jesus kyaˈookynyëm, ja yˈëxpëjkpëty ojts dyajtsiptäˈäktë pën diˈib niˈigyë mëj ijtp. Jesus kyaj ojts ttukjotˈambëky ja yˈëxpëjkpëty, niˈigyë tsuj yajxon ojts tjëjwijtsëmbity mëdë yˈääw yˈayuk ets ojts tmoˈoytyë tuˈugë ijxpajtën parë jyaˈayˈattët extëm yëˈë (Lukʉs 22:24-27; Fwank 13:3-8). Pën mijts jamë mˈuˈunk mˈënäˈk, ¿wiˈix mbäädë Jesusë yˈijxpajtën xypyanëjkxy ko mˈuˈunk mˈënäˈk xyjëjpwijtsëmbitët? Tëyˈäjtën ko uˈunk ënäˈk jantsy yajjëjwijtsëmbitäämp, per axtë mäbäät nyitëkëty, kyaj mëdë awäˈänˈat. Winmay jawyiin wiˈix xyˈanëëmëyaˈany, parë këdiibë mˈääw mˈayuk yajtsayutëdët “extëm ko kyumy tuˈugë espäädë” (Proverbios 12:18; Jeremías 30:11). Duˈun mbäädë mˈuˈunk mˈënäˈk xyjëjpwijtsëmbity extëm mbäät ok tjaygyukë ko yëˈë parë ttukˈoyˈatët (Éfesʉ 6:4; Ebreeʉsʉty 12:9-11).

17. ¿Wiˈixë Jesus ojts tpëjtaˈagyë ijxpajtën parë uˈunk ënäˈk?

¹⁷ ¿Mbäädë uˈunk ënäˈk pyudëkëdë Jesusë yˈijxpajtën? Tiko këdii. Jesus mëdë yˈijxpajtën ojts dyaˈixyëty ko tsojkëbë uˈunk ënäˈk tmëmëdowëdë tyääk tyeety. Ojts jyënaˈany: “Ëj kyajts ti nduny mët ja ngëˈëm winmäˈänyëts. Ndiimbyëts jaˈayë diˈibëts ja nDeetyëts të xytyukniˈixë [...], jaˈa kots dëˈënyëm nduny diˈibë yëˈë tsyejpy” (Fwank 8:28, 29). Duˈun extëmë Jesus ojts tmëmëdoyë tyeetyë tsäjpotmëdë, nanduˈun mbäädë uˈunk ënäˈk tmëmëdowdë tyääk tyeety. Pes duˈunë Biiblyë tniˈanaˈamë (käjpxë Éfesʉ 6:1-3). Jesus yëˈë nety tuˈugë mixyuˈunk diˈib wäˈäts jäˈäy, per myëmëdoowë tyääk  tyeety diˈibë nety kyaj wyäˈäts jäˈäyëty, José mëdë María. Ets ko Jesus myëdooy, ta ja fyamilyë yˈijty jotkujk (Lukʉs 2:4, 5, 51, 52).

18. Oknigäjpx tiko Jesus xëmë tmëmëdooyë tyeetyë tsäjpotmëdë. Ets ¿pënatyë uˈunk ënäˈk yajjotkujkˈäjtypy ko myëdowdë?

¹⁸ ¿Wiˈix mbäädë uˈunk ënäˈk jyaˈayˈaty extëmë Jesus ets duˈun dyajjotkujkˈattëdë tyääk tyeety? Tuk pëky net ko myëdowdët. Mbäät näˈätyë uˈunk ënäˈk tmëkjawë ets ja tyääk tyeety tmëmëdowët, perë Dios yëˈë duˈun tsyejpy (Proverbios 1:8; 6:20). Jesus xëmë tmëmëdooyë tyeetyë tsäjpotmëdë, axtë mä ojts tsyiptakxëty tmëmëdowët. Extëm tëgok, ko ttukjäjty ja tiempë parë ttunët diˈibë nety ja tyeety të tyukˈaneˈemyëty, ojts tˈanëëmë: “Yajjëgaˈagë tyäˈädë basë”. Ko duˈun jyënany, yëˈë nety tsyejpy ets ja tyeety yaˈˈawäˈätspëtsëmëdët mä diˈibë nety të tyukˈaneˈemyëty. Per oy duˈunë tyeety tjaˈˈanmääy, ojts ttuunë tsyojkën, pes ojts tpëkyë kuentë ko tyeety nyijäˈäwëbë nety ti diˈib niˈigyë oy (Lukʉs 22:42). Ko uˈunk ënäˈk myëdowdë, duˈun dyajjotkujkˈatyë tyääk tyeety ets nanduˈunë Tyeetyë tsäjpotmëdë Jyobaa Dios (Proverbios 23:22-25). *

19. 1) ¿Wiˈixë Satanás dyajtëgoyaˈanyë ënäˈktëjk? 2) ¿Wiˈixë familyë yˈaxëktunyëty ko tuˈugë uˈunk ti ttuundëgoy?

¹⁹ Mëjkuˈu ojts tjayajtëgoyaˈanyë Jesus, pääty mbäät nˈijtëm seguurë ko nan yajtëgoyaambyë ënäˈktëjk parë ttundëdë axëkˈäjtën (Matewʉ 4:1-10). Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät dyajtunyë myëˈˈënäˈktëjk parë ti tyuktunëdët, pesë yëˈë nyijäˈäwëp ko tsip jyënäˈänët ko kyaj ttunäˈäny. Pääty jyëjpˈamëty etsë ënäˈktëjk kyaj mëët nyaymyayëdëdë jäˈäy diˈib mbäät tyuktunyëtyë axëkˈäjtën (1 Korintʉ 15:33). Extëm ja nyëëxë Jacob  diˈib xyëˈäjt Dina, yëˈë ojts mëët nyaymyayëtyë jäˈäy diˈib kyaj tˈawdattë Jyobaa, ets pääty ojts tpäättë mëjwiin kajaa amay jotmay (Génesis 34:1, 2). Ënäˈktëjk okwinmay nuˈunë jäj jëmuˈumën dyajnaxy tuˈugë familyë ko tuˈugë uˈunk tyuundëgoy, extëm nˈokpëjtakëm ko yˈity tsyëënë mëdë yetyëjk o toxytyëjk mä kyajnëm pyeky (Proverbios 17:21, 25).

20. Parë tuˈugë familyë yˈitët jotkujk, ¿ti diˈib mbäät ttundë niduˈuk niduˈuk?

²⁰ Ko yajpanëjkxyë käjpxwijën diˈib miimp mä Biiblyë, oˈoyëbë amay jotmay diˈib jamˈäjtp mä familyë. Ets extëm të nˈijxëm, ko nguytyuˈunëmë käjpxwijën mbäädë familyë yˈity jotkujk. Pääty miitsëty yetyëjk diˈib të mbëjknëdë, tsoktë mgudëjk ets ijxˈit kuentˈattë extëmë Jesus tkuentˈäjtyë yˈëxpëjkpëty. Toxytyëjk diˈib të mbëjknëdë, mëmëdowdë ja mmëmëjjäˈäy ets tundë duˈun extëm ja toxytyëjk diˈib yajmaytyakp mä Proverbios 31:10-31. Uˈunktääk uˈunkteety, ëwij käjpxwijtë mˈuˈunk mˈënäˈk (Proverbios 22:6). Diˈib nyigëbäjkˈäjtypyë familyë yaˈˈanëëmëdë ets  “tsuj yajxon” dyajnëjkxtëdë jëjpˈamˈäjtën mä jyëën tyëjk (1 Timoteo 3:4, 5, TNM; 1 Timotee 5:8). Ets miitsëty uˈunk ënäˈk mëmëdowdë mdääk mdeety (Kolosʉ 3:20). Mä tuˈugë familyë nipën kyawäˈätsjäˈäyëty, niˈamukë ndëgoˈoyëm. Pääty nˈokˈijtëm tudaˈaky ets nˈoknaybyokymyaˈkxëm.

21. ¿Ti diˈib jantsy oy nˈawijx njëjpˈijxëm, ets wiˈix mbäät mä tyäˈädë tiempë nmëdäjtëm tuˈugë familyë jotkujk?

²¹ Duˈunë duˈun, mä Biiblyë miimp mayë käjpxwijënë oybyë parë familyë. Nanduˈun tmaytyaˈaky ko Dios yˈawäˈänëp ja jembyë jukyˈäjtën, ets ko dyajjëmbitäˈänyë naxwinyëdë extëm tuˈugë it lugäärë tsujpë, mä jyukyˈatäˈändë agujk jotkujk pënatyë Jyobaa myëduundëp (Diˈibʉ Jatanʉp o Apocalipsis 21:3, 4). ¡Jantsy oy ja jukyˈäjtën diˈib nˈawijx njëjpˈijxëm! Per oy jaanëm jyäˈtët ja jotkujkˈäjtën, mbäät tyam nmëdäjtëmë familyë jotkujk pën nguytyuˈunëmë käjpxwijën diˈibë Dios xymyoˈoyëm mä Biiblyë.