Ir al contenido

Ir al índice

CAPÍTULO 14

¿Ndáa ki̱ʼva koo si̱íyó xíʼin na̱ veʼeyó?

¿Ndáa ki̱ʼva koo si̱íyó xíʼin na̱ veʼeyó?
  • ¿Ndáaña xíniñúʼu keʼé ta̱ ta̱a ña̱ va̱ʼa si̱í koora xíʼin na̱ veʼera?

  • ¿Ndáaña xíniñúʼu keʼé ñá ñaʼá ña̱ va̱ʼa kooñá xíʼin yiíñá?

  • ¿Ndáaña xíniñúʼu keʼé na̱ íyo se̱ʼe?

  • ¿Ndáaña xíniñúʼu keʼé na̱ va̱lí ña̱ va̱ʼa koo si̱ína xíʼin na̱ veʼena?

1. ¿Ndáaña chindeé táʼan xíʼinyó ña̱ va̱ʼa si̱í kundooyó xíʼin na̱ veʼeyó?

JEHOVÁ kúni̱ra ndiʼiyó si̱í ná kooyó xíʼin na̱ veʼeyó. Xa̱ʼa ña̱yóʼo ña̱ Biblia káʼa̱nña ndáaña xíniñúʼu keʼé iin iinyó. Tá ná keʼéyó ña̱ káʼa̱nña, si̱íní kundooyó. Nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús: “Si̱íka ndóo na̱ xíniso̱ʼo tu̱ʼun Ndióxi̱ ta kéʼéna ña̱ káʼa̱nña” (Lucas 11:28).

2. ¿Ndáaña xíniñúʼu kunda̱a̱-iniyó ña̱ va̱ʼa si̱í kundooyó?

2 Ña̱ va̱ʼa si̱í kundooyó xíʼin na̱ veʼeyó, xíniñúʼu kunda̱a̱-iniyó Jehová kúú ta̱ chi̱ndúʼú xa̱ʼa ña̱yóʼo. Mií Jesús ni̱ka̱ʼa̱n Jehová kúú yiváyó (Mateo 6:9). Jehová kúú ta̱ i̱xava̱ʼa miíyó, ña̱kán xíni̱ra ndáa ña̱ʼa sákusi̱í-iniyó (Efesios 3:14, 15). Nda̱a̱ táki̱ʼva káchi Biblia, ¿ndáaña kúni̱ Ndióxi̱ keʼé iin tá iin miíyó?

¿MÍÍ KI̱XAʼÁ XA̱ʼA NA̱ YIVÍ?

3. ¿Ndáa míí ki̱xaʼá xa̱ʼa na̱ yiví káchi Biblia, ta nda̱chun va̱ʼa xíni̱yó ña̱ nda̱a̱ kúúña?

3 Siʼna ta̱ Adán xíʼin ñá Eva i̱xava̱ʼa Jehová ta sa̱tindaʼa̱rana. Ta̱xira iin ñuʼú livi kundoona ña̱ xi̱naní Edén ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ koo se̱ʼena. Ni̱ka̱ʼa̱nra: “Kaku se̱ʼendó ta ku̱a̱ʼá ná koona, ta sakutundó nu̱ú ñuʼú” (Génesis 1:26-28; 2:18, 21-24). Su̱ví iin cuento kúú ña̱yóʼo ni su̱ví iin ña̱ ní ixava̱ʼa inina kúúña. Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ káʼa̱n libro ña̱ Génesis xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼé Ndióxi̱ na̱ yiví (Mateo 19:4, 5). Vitin íyoní ku̱a̱chi va̱ása ndóoyó táki̱ʼva kúni̱ Ndióxi̱, soo va̱ʼava xa̱a̱yó kundoo si̱íyó xíʼin na̱ veʼeyó.

4. a) ¿Ndáaña keʼé iin iinyó ña̱ va̱ʼa si̱í kooyó xíʼin na̱ veʼeyó? b) Ña̱ va̱ʼa koo si̱íyó xíʼin na̱ veʼeyó, ¿nda̱chun ndáyáʼviní sakuaʼayó xa̱ʼa ta̱ Jesús?

4 Iin iin miíyó xíniñúʼu chika̱a̱yó ndée ña̱ va̱ʼa si̱í kooyó xíʼin na̱ veʼeyó. Ña̱kán xíniñúʼu kundiku̱nyó yichi̱ Ndióxi̱ ta na̱ʼa̱yó ña̱ kúʼvi̱-iniyó xíni táʼanyó (Efesios 5:1, 2). Soo, ¿nda̱saa va̱ʼa kundiku̱nyó yichi̱ Ndióxi̱ tá kǒora xíniyó? Va̱ʼava sakuaʼayó xa̱ʼa Jehová chi chi̱ndaʼára se̱ʼera ki̱xi nu̱ú ñuʼú yóʼo (Juan 1:14, 18). Tá ni̱xi̱yo ta̱ Jesús nu̱ú ñuʼú yóʼo xi̱ndiku̱nra yichi̱ yivára. Ña̱kán tá xi̱xiniso̱ʼona ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nra nda̱a̱ táki̱ʼva íyo na̱ xi̱xiniso̱ʼo Jehová saá ni̱xi̱yona (Juan 14:9). Tá ná kundiku̱nyó yichi̱ ta̱ Jesús va̱ʼa xa̱a̱yó kundoo si̱íyó xíʼin na̱ veʼeyó.

YICHI̱ ÑA̱ KUNDIKU̱N TA̱ ÍYO ÑÁ SÍʼÍ

5, 6. a) ¿Ndáa yichi̱ sa̱ndákoo ta̱ Jesús nu̱ú na̱ íyo ñá síʼí? b) ¿Ndáaña xíniñúʼu keʼéyó tá kúni̱yó koo káʼnu-ini Ndióxi̱ xa̱ʼa ku̱a̱chiyó?

5 Ña̱ Biblia káʼa̱nña ta̱ ta̱a xíniñúʼu keʼéra xíʼin ñá síʼíra nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Jesús xíʼin na̱ discípulora. Koto ña̱ káʼa̱n Biblia: “Ndóʼó ta̱a kuʼvi̱-inindó kunindó ñá síʼíndó táki̱ʼva i̱xaa ta̱ Cristo chi xi̱kuʼvi̱-inira xi̱nira na̱ congregación ta nda̱a̱ ni̱xi̱ʼi̱ra xa̱ʼana [...]. Ta̱a xíniñúʼu kuʼvi̱-inira kunira ñá síʼíra nda̱a̱ tá kúʼvi̱-inira xínira miíra. Iin ta̱ kúʼvi̱-ini xíni ñá síʼí saá kúʼvi̱-inira xínira miíra, saáchi ni iinna kǒo sáa̱-inina xínina ku̱ñuna; chi sákuxunaña ta ndáanaña, táki̱ʼva íxaa ta̱ Cristo xíʼin na̱ congregación” (Efesios 5:23, 25-29).

6 Xa̱ʼa ña̱ xi̱kuʼvi̱ní-ini ta̱ Jesús xi̱nira na̱ congregación, sa̱ndákoora iin yichi̱ va̱ʼaní nu̱ú na̱ íyo ñá síʼí. Ni na̱ yiví ku̱a̱chi xi̱kuu na̱ discípulora, xi̱kuʼvi̱-inira xi̱nirana, chi nda̱a̱ ni̱xi̱ʼi̱ra xa̱ʼana (Juan 13:1; 15:13). Ña̱kán kúú ña̱ káʼa̱n Biblia xíʼin na̱ xa̱a̱ ti̱ndaʼa̱ “kuʼvi̱-inindó kunindó ñá síʼíndó ta kǒo sáa̱ndó xíʼinná” (Colosenses 3:19). ¿Ndáaña chindeé táʼan xíʼin ta̱ íyo ñá síʼí ña̱ kundiku̱nra ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun yóʼo, tá va̱ása ndákani vií xi̱ní ñá síʼíra xíʼin ña̱ kéʼéñá? Ná ndakaʼánra ña̱ kíʼvitu miívara ku̱a̱chi, ta ña̱ va̱ʼa koo káʼnu-ini Ndióxi̱ xa̱ʼara xíniñúʼu koo káʼnu-inira xa̱ʼa na̱ kíʼvi ku̱a̱chi nu̱úra. Saátu ñá síʼíra xíniñúʼu koo káʼnu-iniñá xa̱ʼara (kaʼvi Mateo 6:12, 14, 15). Tá saá ná keʼéna si̱íní koona.

7. ¿Ndáaña xi̱kiʼin ta̱ Jesús kuenta xíʼin, ta nda̱saa chíndeé táʼanña xíʼin na̱ ta̱a na̱ xa̱a̱ ti̱ndaʼa̱?

7 Na̱ íyo ñá síʼí xíniñúʼu kiʼinna kuenta ndáa ki̱ʼva xi̱kiʼin ta̱ Jesús kuenta xíʼin na̱ discípulora. Saá xíniñúʼu koona xíʼin ñá síʼína. Chi xi̱kiʼinra kuenta xíʼinna ndáaña va̱ʼa keʼéna ta ndáaña kǒo kívi keʼéna. Iin yichi̱ tá na̱kunaana ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Naʼandó chí nu̱ú kǒoka na̱ yiví yóʼo ña̱ va̱ʼa ndakiʼinndée loʼondó” (Marcos 6:30-32). Tasaá xíniñúʼu keʼé ta̱a xíʼin ñá síʼíra. Ña̱ Biblia káʼa̱nña xa̱ʼa ñá ñaʼá ña̱ íyoñá táki̱ʼva íyo iin vaso ña̱ ndeéní yi̱i̱. Ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ yi̱i̱kaná nu̱ú ta̱a, ña̱kán ta̱ ta̱a xíniñúʼu to̱ʼó koora xíʼin ñá síʼíra. ¿Nda̱chun to̱ʼó koora xíʼinñá? Saáchi u̱vi̱ saána inkáchi íyona nu̱ú Ndióxi̱ ña̱kán taxira kutakuna ndiʼi tiempo (1 Pedro 3:7). Na̱ xa̱a̱ ti̱ndaʼa̱ xíniñúʼu ndakaʼánna, su̱ví xa̱ʼa ña̱ kúúna ta̱a á ñaʼá ndáyáʼvikana nu̱ú Ndióxi̱, chi xa̱ʼa ña̱ va̱ʼa kéʼévana kúúña (Salmo 101:6).

8. a) ¿Ndáa xa̱ʼa kúú ña̱ káʼa̱nyó ta̱a ta̱ kúʼvi̱-ini xíni ñá síʼí, kúʼvi̱-inira xínira miíra? b) ¿Ndáaña kúni̱ kachiña ña̱ iinlá ku̱ñu ndu̱u ta̱ ta̱a xíʼin ñá síʼíra?

8 Ña̱ Biblia káchiña “ta̱a ta̱ kúʼvi̱-ini xíni ñá síʼí kúʼvi̱-inira xínira miíra. Saáchi su̱víka u̱vi̱ kúúna si̱ín ndu̱una”, ka̱chi ta̱ Jesús (Mateo 19:6). Na̱ xa̱a̱ ti̱ndaʼa̱, su̱ví ña̱ va̱ʼa kúú ña̱ kutóona ku̱su̱nna xíʼin inkana (Proverbios 5:15-21; Hebreos 13:4). Ña̱ va̱ʼa ná kǒo keʼéna ña̱yóʼo xíniñúʼu ndi̱ʼi̱-inina xa̱ʼa táʼanna, su̱ví iinlá xa̱ʼa miína ndi̱ʼi-inina (1 Corintios 7:3-5). Tá káchi Biblia “nda̱a̱ ni iin na̱ yiví kǒo sáa̱-inina xínina ku̱ñuna; chi sákuxunaña ta ndáanaña”. Ta̱ ta̱a xíniñúʼu kuʼvi̱-inira kunira ñá síʼíra táki̱ʼva kúʼvi̱-inira xínira miíra, ta xíniñúʼu ndakaʼánra tá va̱ása va̱ʼa kéʼéra ndataxira kuenta ndaʼa̱ ta̱ Jesús (Efesios 5:29; 1 Corintios 11:3).

9. ¿Ndáaña káʼa̱n Filipenses 1:8 xa̱ʼa ta̱ Jesús, ta nda̱chun xíniñúʼu keʼé na̱ íyo ñá síʼí ña̱yóʼo?

9 Ta̱ apóstol Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ta̱ Jesús ña̱ xi̱kuʼvi̱ní-inira xi̱nira na̱ yiví (Filipenses 1:8). Xa̱ʼa ña̱yóʼo ndeéní xi̱kuni̱ na̱ yiví kuniso̱ʼona ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nra. Tá kúú ná ñaʼá ná xi̱ndiku̱n sa̱tára, xi̱kusi̱í-ininá chi i̱xato̱ʼóraná (Juan 20:1, 11-13, 16). Tasaá ná ñaʼá kútóoníná ña̱ ná kuʼvi̱-ini yiíná kuniraná.

YICHI̱ ÑA̱ KUNDIKU̱N NÁ ÍYO YIÍ

10. ¿Ndáa yichi̱ chi̱núu ta̱ Jesús nu̱ú ná ñaʼá ná íyo yií?

10 Táki̱ʼva íyo ndiʼi chiñu chi íyo iin na̱ níʼi yichi̱ nu̱ú na̱ káchíñu, saá íyoyó xíʼin na̱ veʼeyó xíniñúʼu kuniʼi iinna yichi̱ nu̱úyó. Nda̱a̱ ta̱ Jesús íyo inka ta̱ káʼnuka nu̱úra. “Ndióxi̱ kúú ta̱ xáʼndachíñu nu̱ú ta̱ Cristo”, saátu ná ñaʼá ta̱a kúú ta̱ xáʼndachíñu nu̱úná (1 Corintios 11:3). Ta̱ Jesús ndiʼi yichi̱ kéʼéra ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinra. Xa̱ʼa ña̱yóʼo chi̱ndúʼúra iin yichi̱ nu̱úyó chi ndiʼiyó íyo iin na̱ xáʼndachíñu nu̱úyó.

11. ¿Ndáa ki̱ʼva xíniñúʼu koo ñá ñaʼá xíʼin yiíñá, ta ndáaña va̱ʼa ndakiʼinná xa̱ʼa ña̱yóʼo?

11 Xa̱ʼa ña̱ kúúyó na̱ yiví ku̱a̱chi, ta̱ ta̱a sava va̱ása kána va̱ʼa ña̱ kéʼéra. ¿Ndáaña keʼé ñá ñaʼá tá saá? Ná kǒo kakaná natúʼunná xa̱ʼa yiíná ta ni ná kǒo kuni̱ná kuniʼiná yichi̱ nu̱ú na̱ veʼená. Xíniñúʼu ndakaʼánná ña̱ kútóoní Ndióxi̱ kúú ña̱ vitá ná koo ininá ta ná kǒo sa̱a̱ kamaná (1 Pedro 3:4). Tá saá íyoún, va̱ása yo̱ʼvi̱ kooña nu̱ún ña̱ kuniso̱ʼún ña̱ káʼa̱n yiíún xíʼún, ni ná koo tu̱ndóʼo nu̱úndó. Ña̱ Biblia káchiña: “Ta saátu ná si̱ʼí to̱ʼó ná kooná xíʼin yiíná” (Efesios 5:33). Soo, ¿tá kǒo kándíxara ña̱ kundiku̱nra yichi̱ ta̱ Jesús? Ña̱ Biblia káʼa̱nña xíʼin ná ñaʼá ná íyo yií: “Ndóʼó ná si̱ʼí ná xa̱a̱ ti̱ndaʼa̱ kuniso̱ʼondó ña̱ káʼa̱n yiíndó, tá savana su̱ví na̱ káʼvi tu̱ʼun Ndióxi̱ kúúna, va̱ʼa xa̱a̱na sakuaʼana xa̱ʼa Ndióxi̱ xa̱ʼa ña̱ to̱ʼó inindó xíʼinna, chi saá xíni nu̱úna ña̱ kéʼéndó xíʼinna ña̱ íxato̱ʼóndóna” (1 Pedro 3:1, 2).

12. ¿Nda̱chun va̱ʼa ka̱ʼa̱n ñá ñaʼá ña̱ ndákanixi̱níñá?

12 Sava kǒo kutóo ñá ñaʼá ña̱ kéʼé yiíñá, ni sákuaʼara xa̱ʼa Ndióxi̱ á ni kǒo sákuaʼara. Soo tá vií ndákanixi̱níñá ña̱ ka̱ʼa̱nñá xíʼinra, náʼa̱ñá ña̱ íxato̱ʼóñára. Sava ña̱ ka̱ʼa̱nñá, kivi chindeé táʼanña xíʼin na̱ veʼeñá. Ña̱ Biblia káʼa̱nña xa̱ʼa ñá Sara ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼin ta̱ Abrahán ndáaña keʼéna ña̱ kunani ku̱a̱chi ña̱ kúúmiína. Ta̱ Abrahán kǒo níkutóora ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinra, soo Ndióxi̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Kuniso̱ʼo ña̱ káʼa̱nñá” (kaʼvi Génesis 21:9-12). Tá ndáka̱xin yiíñá ña̱ keʼéra ni kǒo kútóoñáña, va̱ʼava kundiku̱nñá ña̱ káʼa̱nra, nani kǒo yáʼandosóra ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱ (Hechos 5:29; Efesios 5:24).

¿Nda̱chun va̱ʼaní yichi̱ sa̱ndákoo ñá Sara nu̱ú ná íyo yií?

13. a) ¿Ndáaña káʼa̱n Tito 2:4, 5 xíʼin na̱ xa̱a̱ ti̱ndaʼa̱? b) ¿Ndáaña káʼa̱n Biblia xa̱ʼa ña̱ taʼví táʼanna á sandákoo táʼanna?

13 Chiñu ná ñaʼá kúú ña̱ kiʼinníná kuenta ña̱ viíní ná koo na̱ veʼená. Ña̱ Biblia káʼa̱nña xíʼin ná ñaʼá ná xa̱a̱ ti̱ndaʼa̱ ‘kuʼvi̱-inindó kunindó yiíndó, kuʼvi̱-inindó kunindó se̱ʼendó, vií ndakanixi̱níndó, to̱ʼó koondó, kachíñundó veʼendó, va̱ʼa koo inindó, kandíxandó yiíndó’ (Tito 2:4, 5). Ná ñaʼá ná kéʼé ña̱yóʼo kúsi̱íní-ini na̱ veʼená xíʼinná ta kúʼvi̱-inina xíninaná (kaʼvi Proverbios 31:10, 28). Soo, ndiʼi na̱ xa̱a̱ ti̱ndaʼa̱ na̱ ku̱a̱chiva kúúna. Ña̱kán sava nda̱a̱ xa̱a̱na taʼví táʼanna á sandákoo táʼanna. Tu̱ʼun Ndióxi̱ sava kuití yichi̱ táxiña ña̱ va̱ʼa taʼví táʼanna. Ta ña̱yóʼo su̱ví iin si̱ki kúúña, chi ña̱ Biblia káʼa̱nña: “Ñá ñaʼá ná kǒo sandákooñá yiíñá; [...] Ta ta̱a ná kǒo sandákoora ñá síʼíra” (1 Corintios 7:10, 11). Soo tá iinna ni̱ki̱si̱na xíʼin inkana ta su̱ví na̱ nítindaʼa̱ xíʼinna kúúna, saá kúúña va̱ʼa sandákoo táʼanna káchi Biblia (Mateo 19:9).

YICHI̱ ÑA̱ KUNDIKU̱N NA̱ ÍYO SE̱ʼE

14. ¿Ndáa ki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Jesús xíʼin na̱ va̱lí, ta ndáaña kúni̱ na̱ va̱lí keʼé yivána xíʼinna?

14 Ta̱ Jesús sa̱ndákoora iin yichi̱ va̱ʼaní nu̱ú na̱ íyo se̱ʼe ña̱ vií koona xíʼinna. Iin yichi̱ na̱ yiví kǒo níxiinna xa̱a̱ na̱ va̱lí nu̱ú ta̱ Jesús, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Taxindó ná kixi na̱ va̱lí nu̱úi̱; kǒo kasindóna”. Ña̱ Biblia káʼa̱nña, ‘ta nu̱mira na̱ va̱lí yóʼo ta chi̱ka̱a̱ra bendiciónna ta chi̱núura ndaʼa̱ra sa̱tána’ (Marcos 10:13-16). Ta̱ Jesús xi̱tavára tiempo ña̱ ni̱xi̱yora xíʼin na̱ va̱lí, ¿á su̱ví saá xíniñúʼu keʼéyó xíʼin na̱ va̱lí se̱ʼeyó? Na̱kán kúni̱na ku̱a̱ʼá tiempo kooyó xíʼinna, ta su̱ví iin rato loʼo. Xíniñúʼu taváyó tiempo ña̱ sanáʼa̱yóna, chi saá káʼa̱n Jehová keʼé na̱ íyo se̱ʼe (kaʼvi Deuteronomio 6:4-9).

15. ¿Ndáaña keʼé na̱ íyo se̱ʼe ña̱ va̱ʼa kundaanana?

15 Iin ñuyǐví ndi̱va̱ʼa kúú ña̱ ndóoyó. Xa̱ʼa ña̱yóʼo xíniñúʼu kundaaníyó na̱ va̱lí se̱ʼeyó nu̱ú tu̱ndóʼo ña̱ kivi kixi nu̱úna, chi íyo sava na̱ kúni̱ keʼé ña̱ kini xíʼinna. Ta̱ Jesús xi̱ndaaníra na̱ discípulora, ta nda̱a̱ xi̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna “se̱ʼe mií”. Tá ki̱vi̱ ti̱innara, tá kúma̱níka kaʼnínara, nda̱a̱ chi̱ndeéra na̱ discípulora ña̱ va̱ʼa ni̱ka̱kuna (Juan 13:33; 18:7-9). Tá íyo se̱ʼún, kiʼin va̱ʼún kuenta xíʼinna nu̱ú ta̱ Ndi̱va̱ʼa. Ta ka̱ʼún xíʼinna ná kundaana miína (1 Pedro 5:8). * Tiempo ndóoyó ndeéníka kini káaña, ña̱kán xíniñúʼu kundaaníyó na̱ va̱lí se̱ʼeyó.

¿Nda̱saa va̱ʼa kundiku̱n na̱ íyo se̱ʼe yichi̱ ta̱ Jesús?

16. ¿Nda̱saa va̱ʼa kundiku̱n na̱ íyo se̱ʼe yichi̱ ta̱ Jesús?

16 Tá xa̱a̱ ku̱nu̱mí kuvi ta̱ Jesús, ñu̱ú saá na̱ discípulora ki̱xaʼána káni táʼanna xa̱ʼa ndáana kúú na̱ káʼnuka. Soo ta̱ Jesús kǒo nísa̱a̱ra xíʼinna, chi viíva ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ta chi̱nu̱úra iin yichi̱ va̱ʼa nu̱úna (Lucas 22:24-27; Juan 13:3-8). Tá íyo se̱ʼún, ¿ndáa ki̱ʼva kundiku̱n yichi̱ ta̱ Jesús tá táxiún consejo ndaʼa̱na? Ña̱ nda̱a̱ kúúña xíniñúʼu ka̱ʼún xíʼinna xa̱ʼa ña̱ va̱ása va̱ʼa kéʼéna, soo kǒo xíniñúʼu nda̱ʼyi̱ kiniún nu̱úna. Tá kúma̱níka ka̱ʼún xíʼinna siʼnaka ndakanixi̱níún xa̱ʼa tu̱ʼun ña̱ ka̱ʼún xíʼinna ña̱kán ná kǒo sáxoʼviúnna (Jeremías 30:11; Proverbios 12:18). Xíniñúʼu viíní ka̱ʼún xíʼinna, tasaá kúú ña̱ kunda̱a̱-inina ña̱ va̱ʼa miína kúúña (Efesios 6:4; Hebreos 12:9-11).

YICHI̱ ÑA̱ KUNDIKU̱N NA̱ VA̱LÍ

17. ¿Nda̱chun va̱ʼaní yichi̱ chi̱núu ta̱ Jesús nu̱ú na̱ va̱lí?

17 ¿Á íyo ña̱ sákuaʼa na̱ va̱lí xíʼin ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús? Íyovaña. Xíʼin ña̱ ke̱ʼéra ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ xíniñúʼu kuniso̱ʼona ña̱ káʼa̱n yivána. Chi ni̱ka̱ʼa̱nra: “Ndiʼi ña̱ káʼi̱n yóʼo káʼi̱nña táki̱ʼva sa̱náʼa̱ yivái̱ yi̱ʼi̱ [...], chi ndiʼi ña̱ kútóora kéʼíi̱” (Juan 8:28, 29). Tá i̱xaa ta̱ Jesús ka̱ndíxaníra yivára saá xíniñúʼu koo na̱ va̱lí xíʼin yivána. Chi saá káʼa̱n Biblia (kaʼvi Efesios 6:1-3). Ta̱ Jesús su̱ví ta̱ ku̱a̱chi níxikuura, ta̱ José xíʼin ñá María na̱ ku̱a̱chiva xi̱kuuna ni saáví va̱ʼaní xi̱niso̱ʼora ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra. Ña̱kán va̱ʼaní ni̱xi̱yona (Lucas 2:4, 5, 51, 52).

18. ¿Nda̱chun ndiʼi yichi̱ xi̱xiniso̱ʼo ta̱ Jesús ña̱ xi̱ka̱ʼa̱n yivára, ta ndáana sákusi̱í na̱ va̱lí ini tá xíniso̱ʼona ña̱ káʼa̱n yivána?

18 ¿Ndáa ki̱ʼva na̱ʼa̱ na̱ va̱lí ña̱ kéʼéna táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Jesús tasaá sákusi̱ína-ini na̱ yivána? Iin ña̱ xíniñúʼu keʼéna kúú ña̱ kuniso̱ʼona ña̱ káʼa̱nna xíʼinna. Ni íxayo̱ʼvi̱vaña xíʼinna ná kuniso̱ʼona chi ña̱kán kúú ña̱ kútóo Ndióxi̱ (Proverbios 1:8; 6:20). Ta̱ Jesús va̱ʼaní xi̱kandíxara yivára, ni i̱xayo̱ʼvi̱níña xíʼinra sava yichi̱. Tá ki̱xa̱a̱ ki̱vi̱ ña̱ sáxínura iin chiñu yo̱ʼvi̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinra keʼéra, ni̱ka̱ʼa̱nra: “Yivá tá kúni̱ún ta va̱ʼa sáka̱kún yi̱ʼi̱”. Ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra ña̱ ná kǒo taxira ndoʼora. Ni saáví, ke̱ʼévara ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinra chi xíni̱ra ña̱ káʼa̱n yivára kúú ña̱ va̱ʼaka (Lucas 22:42). Na̱ va̱lí na̱ va̱ʼaní xíniso̱ʼo sákusi̱ína-ini na̱ yivána xíʼin Jehová (Proverbios 23:22-25). *

¿Ndáaña va̱ʼa ndakanixi̱ní na̱ va̱lí tá yáʼana nu̱ú tu̱ndóʼo?

19. a) ¿Ndáaña kéʼé ta̱ Ndi̱va̱ʼa xíʼin na̱ va̱lí? b) ¿Ndáaña ndóʼo yivá na̱ va̱lí tá kéʼéna ña̱ kini?

19 Ta̱ Ndi̱va̱ʼa xi̱tondosóra ta̱ Jesús, saátu kúni̱ra keʼéra xíʼin na̱ va̱lí ña̱ keʼéna ña̱ kini (Mateo 4:1-10). Tá kúú sava ka̱ʼa̱n na̱ va̱lí escuela xíʼinna ña̱ keʼéna iin ña̱ kini, chi xíni̱ra ña̱ yo̱ʼvi̱ní kundeé-inina xíʼinña. Ña̱kán kúúña ná kǒo kutáʼanna xíʼin na̱ va̱lí na̱ kǒo ndásakáʼnu Jehová (1 Corintios 15:33). Tá kúú ñá Dina, ñá se̱ʼe ta̱ Jacob: ñáyóʼo xi̱táʼanñá xíʼin na̱ va̱ása ndásakáʼnu Jehová, ta ndo̱ʼoñá tu̱ndóʼo (Génesis 34:1, 2). Na̱ va̱lí ndakanixi̱níndó ña̱ ndakavaní-ini na̱ veʼendó tá iinndó ná keʼé ña̱ kini (Proverbios 17:21, 25).

NDÁAÑA KEʼÉYÓ ÑA̱ VA̱ʼA KOO SI̱Í-INIYÓ

20. Ña̱ va̱ʼa koo si̱íyó xíʼin na̱ veʼeyó, ¿ndáaña xíniñúʼu keʼé iin iinyó?

20 Tá ndákava iin ku̱a̱chi nu̱úndó, kamaka ya̱ʼandó nu̱úña tá kéʼéndó ña̱ káʼa̱n Biblia. Táki̱ʼva sa̱kuaʼayó, tá ná keʼéyó ña̱ káʼa̱n Biblia saá kúú ña̱ si̱íka kooyó. Ña̱kán, ndóʼó ta̱a kuʼvi̱-inindó kunindó ñá síʼíndó nda̱a̱ táki̱ʼva i̱xaa ta̱ Jesús xíʼin na̱ congregación. Ndóʼó ná si̱ʼí, kuniso̱ʼondó ña̱ káʼa̱n yiíndó ta kundiku̱ndó yichi̱ ñá ñaʼá ñá káʼa̱n tutu Proverbios 31:10-31 xa̱ʼa. Ndóʼó na̱ íyo se̱ʼe vií sakuaʼanundó se̱ʼendó (Proverbios 22:6). Ndóʼó ta̱a na̱ xa̱a̱ ti̱ndaʼa̱, viíní kundaandó na̱ veʼendó (1 Timoteo 3:4, 5; 5:8). Ndóʼó na̱ va̱lí kuniso̱ʼondó ña̱ káʼa̱n na̱ yivándó (Colosenses 3:20). Ndiʼiyó kúú na̱ yiví ku̱a̱chi, ña̱kán va̱ása kána va̱ʼa chiñu ña̱ kéʼéyó. Tá vitá ná koo iniyó va̱ʼa ndukúyó ña̱ káʼnu-ini nu̱ú táʼanyó.

21. ¿Ndáaña va̱ʼa ni̱ʼíyó chí nu̱únínu, ta ndáaña keʼéyó ña̱ va̱ʼa koo si̱íyó xíʼin na̱ veʼeyó tiempo vitin?

21 Ku̱a̱ʼání consejo va̱xi nu̱ú ña̱ Biblia ña̱ kivi chindeé táʼan xíʼi iin iinyó ti̱xin veʼeyó. Ta saátu káʼa̱nña xíʼinyó xa̱ʼa ñuyǐví xa̱á ña̱ taxi Ndióxi̱ ndaʼa̱yó nu̱ú kundoo nina na̱ ndásakáʼnu-ñaʼá (Revelación 21:3, 4). Ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ʼa ni̱ʼíyó chí nu̱únínu. Ta saátu vitin va̱ʼava koo si̱íyó xíʼin na̱ veʼeyó tá kéʼéyó ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinyó nu̱ú tu̱ʼunra ña̱ Biblia.

^ párr. 15 Nu̱ú capítulo 32 ña̱ libro Aprendamos del Gran Maestro, ña̱ ta̱vá na̱ testigo Jehová, káʼa̱nña ndáa ki̱ʼva kundaayó na̱ va̱lí se̱ʼeyó.

^ párr. 18 Tá káʼa̱n yivá na̱ va̱lí xíʼinna keʼéna iin ña̱ʼa ña̱ kǒo kútóo Ndióxi̱, saá kúú ña̱ kǒo kandíxana ña̱ káʼa̱n yivána (Hechos 5:29).