1. ¿Imatam rurana ayllupi kusisqa kawsanapaq?

JEHOVÁ DIOSQA munanmi ayllukuna kusisqa kawsakunankuta. Chaymi Palabranpiqa sapakamaman kamachikuykunata qon, willantaqmi paykunamanta ima munasqantapas. Kamachiyninkunata kasukuptinkuqa kusisqam tarikunqaku. Jesuspa nisqanpi hinam: “Aswan kusisqaraqmi Diospa palabranta uyarispa kasukuqkunaqa” (Lucas 11:28).

2. ¿Imatam yachananchik ayllu ukupi kusisqa kawsakunapaq?

² Ayllupi kusisqa kawsakunapaqqa Jehová Dios ayllu unanchaq kasqantam reqsikunanchik. Kikin Jesusmi nirqa Diosqa, ‘Taytanchik’ kasqanta (Mateo 6:9). Hanaq pachapi kaq Taytanchik munasqanraykum kay Pachapi ayllukunaqa kachkan, chaymi payqa yachan imata ruraspam ayllukuna kusisqa kawsakunankumanta. Bibliapa nisqanman hinaqa, ¿imatam Dios munan ayllu ukupi kaqkunamanta?

3. ¿Ima nintaq Biblia ayllukuna imayna qallarisqanmanta, hinaspa imaynanpim yachanchik chay willakuy cheqap kasqanta?

³ Punta tayta-mamanchik Adantawan Evata Jehová Dios unancharuspanmi casararachirqa. Eden sutiyoq huertatam qorqa chaypi  kawsakunankupaq hinaspam kaynata kamachirqa: “Wawa-churiyoqyá kaychik, kay pachamanyá huntaychik”, nispa (Genesis 1:26-28; 2:18, 21-24). Bibliapa kayna nisqanqa manam cuentollachu nitaq yanqa rimayllachu. Jesusmi qawachirqa familia imayna rikurimusqanmanta Genesis libropa willakuynin cheqap kasqanta (Mateo 19:4, 5). Kay tiempopiqa imaymana sasachakuykunapim tarikunchik, kawsakuyqa manam qallariypi Diospa munasqanman hinachu; chayna kaptinpas ayllukunaqa atinmankum kusisqa kawsakuytaqa. Qawarisun imarayku.

4. a) ¿Imaynatam llapallanchik yanapakuchwan ayllunchikpi kusisqa kawsakunapaq? b) Ayllukuna kusisqa kawsanankupaq, ¿imanasqataq Jesuspa imayna kasqanmanta allintapuni yachananku?

⁴ Ayllunchikpi kusisqa kawsakunapaqqa llapallanchikmi yanapakunanchik. Chaypaqqa Diosman rikchakuqmi kananchik hinaspapas kuyanakunanchikmi (Efesios 5:1, 2). Ichaqa, ¿imaynataq Diosmanqa rikchakuchwan mana rikuyllapas-rikuchkaspanchikqa? Mana rikuyta atichkaspanchikpas imayna kasqantaqa yachachwanmi kay Allpa pachaman kachamusqan piwi Churintakama (Juan 1:14, 18). Imayna kayninkunapim Jesucristoqa allintapuni Taytanta qatipakurqa, chaymi Jesusta rikuyqa hinaspa payta uyariyqa, Jehová Diosta uyarichkachwanpas hina chaynataq rikuchkachwanpas hina (Juan 14:9). Chaynaqa, llapallanchikmi yanapakuchwan ayllunchikpi aswan kusisqa kawsakunapaq Jesuspa kuyakuyninpi reparaspaqa chaynataq ejemplonta qatikuspaqa.

5, 6. a) ¿Imatam qosakuna yachananku qatiqninkunata Jesus kuyasqanmanta? b) ¿Imatam rurananchik huchanchikkunamanta Dios pampachaykuwananchikpaq?

⁵ Imaynam Jesuspas qatiqninkunata kuyarqa chaynam qosapas warminta kuyanan, chaynatam Biblia kamachin. Bibliapa kay kamachisqanpi yuyaymanay: “Cristom iñiqkunata kuyaspan paykunapaq entregakurqa, chaynayá qosakunapas warmikichikta kuyaychik [. . .] Chaynallataqyá qosakunapas warmikichikta kuyaychik imaynam kikikichikpa cuerpoykichikta kuyakusqaykichikta hina, warminta kuyaqqa kikintam kuyakun. Manapunim pipas kikinpa cuerpontaqa cheqninmanchu aswanqa mikuchispanmi allinta uywan, chaynatapunim Cristopas ruran iñiqninkunawan” (Efesios 5:23, 25-29).

 ⁶ Qatiqninkunata Jesuspa ancha kuyasqanmi qosakunapaq suma-sumaq ejemplo. Qatiqninkuna pantaq kaptinkupas Jesusqa tukupaykamam paykunataqa ‘kuyarqa’, chaymi paykunapa rantinpi wañurqa (Juan 13:1; 15:13). Chaymi qosakunata Bibliaqa kamachin: “Kuyaychik warmikichikta, amayá qaqchakachariychikchu”, nispa (Colosenses 3:19). ¿Imam qosata yanapanman kay kamachikuyta kasukunanpaq, aswanraq warmin mana yuyayniyoq hina imatapas ruraruptin? Yuyarinanmi paypas pantaq runa kasqanta chaymi huchanmanta Dios pampachaykunanpaqqa paypas kaytam ruranan, ¿imata? Puntataqa paypa contranpi huchallikuqkunatam pampachanan, warminña kaptinpas. Chayllatataqmi warminpas ruranan (Mateo 6:12, 14, 15). Chayraykum ninku: casado vidapi kusisqa kawsakuqkunaqa pampachanakuy yachaqkunam nispa.

7. ¿Imatam Jesusqa qatiqninkunamanta yacharqa, imatam chaymanta qosakuna yachanmanku?

⁷ Qatiqninkunawan Jesus llakipayakuq kasqanpim qosakunapas reparananku. Jesusqa yacharqam atisqankuta mana atisqankutapas chaynataq imam necesitasqankutapas. Ejemplopaq, huk kutipi pisipasqa kachkaptinkum paykunata nirqa: “Hakuchik chunniqman chaypi samarimunaykichikpaq”, nispa (Marcos 6:30-32). Qosapas chaynatam warminta llakipayanan. Bibliaqa warmitam tupachin ‘pakiq vasowan’, chaynata nispanqa kallpanpipas imayna sientekusqanpipas mana qari hina kasqanmantam nichkan, kamachintaqmi qosatapas ‘warminwan allinllata kawsakunankupaq’. ¿Imanasqa? ‘Diospa favorninmanta herencia chaskiqmasin kasqanraykum’ (1 Pedro 3:7). Diospaq ancha valorniyoq kanapaqqa manam qari otaq warmi kasqanchikmantachu penden aswanqa sonqo kasqanchikmantam, chaytam qosakuna yachananku (Salmo 101:6).

8. a) ¿Imaynanpitaq nichwan “warminta kuyaqqa kikintam kuyakun”, nispa? b) ¿Ima ninantaq qosawan warmin ‘hukllaña’ kayninku?

⁸ Bibliam nin pipas “warminta kuyaqqa kikintam kuyakun”, nispa. Chaynataqa ninmi ‘mana iskayña kasqankuraykum aswanqa hukllaña’ kasqankuraykum, Jesuspa nisqanman hinaqa (Mateo 19:6). Chayraykum casada warmiqa qosallanpaq kanan, qosanpas warmillanpaqtaqmi kanan (Proverbios 5:15-21; Hebreos 13:4). Chaypaqmi qosaqa deberninta cumplinan warminwan chaynallataq warmipas deberninta cumplinan qosanwan, manam kikillankupa  munasqallankutachu (1 Corintios 7:3-5). Allinpaqmi Bibliaqa kaynata nin: “Manapunim pipas kikinpa cuerpontaqa cheqninmanchu aswanqa mikuchispanmi allinta uywan”, nispa. Qosaqa kikinta hinam warmintaqa kuyanan, yuyarinantaqmi uman Jesucristoman cuentallikunanmantapas (Efesios 5:29; 1 Corintios 11:3).

9. ¿Jesuspa imayna kasqanmantam Filipenses 1:8 willawanchik, hinaspa imaynanpitaq qosakunapas chayna kananku?

⁹ Apostol Pablom willakurqa ‘Jesucristopa kuyakuyninmanta’ (Filipenses 1:8). Jesuspa kuyakuyninwanmi hukkunapas allinta sientekurqaku. Qatiqnin warmikunapas kusisqallañam sientekurqaku Jesuspa imayna kasqanwan (Juan 20:1, 11-13, 16). Chaynallataqmi casada warmikunapas munanku qosanku ancha kuyaykunankuta.

10. ¿Imatam casada warmikuna Jesusmanta yachananku?

¹⁰ Imaynam llaqtakunapipas nanachikuqkuna kan, chaynam ayllu ukupi allinta kawsakunapaqqa nanachikuqnin kanan. Jesuspa nanachikuqninpas kanmi, paytam paypas kasukun. ‘Diosqa Cristopa umanmi’ chaynam ‘qaripas warminpa uman’ (1 Corintios 11:3). Jesusqa nanachikuqnin Diostam kasukunpuni. Chaynatam sumaq ejemplota qowanchik nanachiqninchikkunata kasukunanchikpaq.

11. ¿Imaynataq warmiqa qosanpaq kanan, hinaspa imapitaq yanapanman chayna kayninqa?

¹¹ Huchallikuq runa kasqankuraykum qosakunapas pantanku, chaymi wakinpiqa mana allintachu ayllunkupi nanachikunku. Chayna kaptinqa, ¿imatataq casada warmiqa ruranman? Manam mana allintaqa qosanmantaqa rimananchu nitaq paypa rantinpiqa churakunanchu ayllunpi nanachikunanpaqqa. Yuyarinanmi hawkalla kawsakuynin chaynataq sumaq espirituyoq kaynin Diospaq aswan valorniyoq kasqanta (1 Pedro 3:4). Chayna kayninmi yanapanqa sasachakuykunaña kaptinpas qosanta kasukunanpaq. Chaymantapas Bibliaqa ninmi: “Warmiñataqyá qosanta respetachun”, nispa (Efesios 5:33). ¿Sichum qosa uman kaq Jesusta mana kasukuptinqa? Bibliam casada warmikunata nin: “Qosaykichiktayá kasuychik, chaynapim Diospa palabranpi mana iñiq qosakunapas mana rimapayachkasqalla allin kawsasqaykichikwan iñikunqaku.  Respetowan allin kawsasqaykichikta qawaspam iñikunqaku”, nispa (1 Pedro 3:1, 2).

12. ¿Imanasqataq allin kanman tanteasqanmanta respetowan warmipa rimariyninqa?

¹² Wakin kutikunapiqa manapaschá warmiqa cristiano kaq otaq mana iñiq qosanwanqa kaqllatachu piensanmanku. Ichaqa piensasqanmanta sumaqllata willaptinqa manam respetasqantaqa qepanchakuchkanchu. Icha allintapas nichkanman hinaspa lliw ayllunpas yanapakuyta tarinman payta uyariptinqa. Bibliam willawanchik Abrahampa Sara sutiyoq warmin wasinpi sasachakuy kasqanta imayna allichananpaq nisqanmanta. Sarapa nisqanta mana uyariyta munachkaptinpas, Diosmi Abrahanta nirqa: “Nisusqaykita ruray”, nispa (Genesis 21:9-12). Diospa munasqanman hina qosa ima rurananpaqpas tantearuptinqa, warminqa respetananmi hinaspapas yanapanantaqmi (Hechos 5:29; Efesios 5:24).

13. a) ¿Imayna kanankupaqmi Tito 2:4, 5 nisqan casada warmikunata kallpanchan? b) ¿Ima nintaq Bibliaqa rakinakuymantawan divorciakuymanta?

¹³ Warmipa imaymana rurayninqa ancha valorniyoqmi ayllun allin tarikunanpaqqa. Ejemplopaq, Bibliam casada warmikunata nin: ‘qosaykichiktawan wawaykichikta kuyaychik, allinta piensaychik, chuya sonqo kaychik, wasikichikpi imatapas rurakuychik, allin sonqo kaychik hinaspa qosaykichikta kasukuychik’, nispa (Tito 2:4, 5). Chaynata ruraq qosayoq hinaspa wawayoq warmiqa kuyasqam hinaspa respetasqam ayllunwan kanqa (Proverbios 31:10, 28). Chayna kaptinpas lliw casado kaqkunaqa pantaqmi kanku. Chaymi sasachakuyninku manaña allichakuyta atikuptinqa ichapas rakinakurunqaku otaq divorciakurunqakupas. Diospa Palabranqa manam harkakunchu wakinpi rakinakuymantaqa. Ichaqa, manam yanqallamantaqa rakinakunmankuchu, Bibliaqa ninmi: “Warmiqa amayá qosanmantaqa rakikuchunchu. [. . .] Qosanpas amataqyá dejachunchu warmintaqa”, nispa (1 Corintios 7:10, 11). Chaymantapas casado kachkaspanku huk kaqnin hukwan pierdekuruptillanmi divorciakunmanku Bibliapa nisqanman hinaqa (Mateo 19:9).

14. ¿Imaynatam Jesusqa wawakunata qawarqa, hinaspa imatam paykunaqa tayta-mamankumanta necesitanku?

¹⁴ Jesusmi tayta-mamakunapaq suma-sumaq ejemplo churi-wawankunata  imayna uywanankupaq. Wawakuna Jesusman asuykamunankuta runakuna harkakuptinkum, nirqa: “Ama harkaychikchu wawakuna ñoqaman hamunanta”, nispa. Bibliam willakun rurasqanta: ‘wawakunatam marqariykurqa, paykunapa hawanman makinta churaykuspanmi paykunata bendecirqa’ (Marcos 10:13-16). Wawakunapaq Jesus tiempota rakichkaptinqa, ¿manachu qampas chayta rurawaq wawaykikunapaq? Wawakunaqa necesitankum paykunawan unay tiempo kanaykita. Allinpunim tiempochakuynikiqa paykunata yachachinaykipaq, chaynatam Jehová Diosqa tayta-mamakunata kamachin (Deuteronomio 6:4-9).

15. ¿Imatam tayta-mamakuna ruranmanku churi-wawankunata mana allinkunamanta waqaychanankupaq?

¹⁵ Kay pachapiqa aswan mana allin ruraqkunapa chawpinpim kawsachkanchik. Chayraykum churi-wawakunaqa necesitanku tayta-mamanku mana allin ruraq runakunamanta waqaychanankuta, imayna abusay munaq runakunamanta. Jesusqa waqaycharqam qatiqninkunata, kuyakuywanmi “churillaykuna” nispa paykunata qayarqa. Wañuchinankupaq hapiruptinkum qatiqninkunata enemigonkunamanta ayqechirqa (Juan 13:33; 18:7-9). Sichu tayta-mama kanki hinaspaqa rikchan-rikchanllayá kay churi-wawaykikuna Diablopa toqllanman mana wichiykunankupaq. Chaymantapas mana allinkunapi ama urmananpaq anyariy (1 Pedro  5:8). * Mana haykapipas hinam kunan tiempopi warmachakunaqa peligropi astawan kachkanku, cuerponkupi, imayna kayninkupi chaynataq Diospi iñiyninkupipas.

16. ¿Imatam tayta-mamakuna yachanmanku qatiqninkunata Jesus imayna corregisqanmanta?

¹⁶ Huk tutallaña Jesus wañunanpaq kachkaptinmi qatiqninkuna mayqanninku astawan reqsisqa kanankumanta atipanakuchkarqaku. Paykunawan piñakurunanmantaqa kuyakuyllawanmi corregirqa rimasqanwanpas, rurayninwanpas (Lucas 22:24-27; Juan 13:3-8). Sichu churi-wawayoq kaptikiqa, ¿imaynatam qampas Jesus hina paykunata corregiwaq? Churi-wawakunataqa necesitasqankuman  hinam ‘corregina’, ichaqa manam haykapipas piñakuywanqa. Piensariy manaraq imatapas nichkaspa, rimasqayki “espadawan tuksichkaq hina” ama nanachinanpaq (Jeremias 30:11; Proverbios 12:18). Churi-wawaykita corregispaykiqa allinninpaq kasqantam qawachinayki (Efesios 6:4; Hebreos 12:9-11).

17. ¿Imatataq churi-wawakunaqa Jesusmanta yachanmanku?

¹⁷ ¿Churi-wawakuna Jesusmanta imallatapas yachanmankuchu? Arí, yachanmankum. Payqa kasukuyninwanmi churi-wawakunata yachachirqa tayta-mamankuta kasukunankupaq. Nirqam: “Taytaypa yachachiwasqallantam ñoqaqa willaykichik [. . .] chaymi ñoqaqa paypa agradonpaq tukuy tiempo rurani”, nispa (Juan 8:28, 29). Imaynam Jesuspas hanaq pachapi kaq Taytanta kasukurqa chaynam churi-wawakunapas tayta-mamankuta kasukunanku. Chaynatapunimá Bibliaqa kamachikun (Efesios 6:1-3). Mana huchayoq warmachallaraq Jesus kachkaspanpas kasukurqam huchayoq kaq Joseytawan Maria tayta-mamanta. Kasukuyninqa yanaparqapunim aylluntinwan kusisqa kawsakunankupaq (Lucas 2:4, 5, 51, 52).

18. Willakuy imanasqam Jesus siemprepuni hanaq pachapi kaq Taytanta kasukusqanmanta, hinaspa kasukuq churi-wawakuna pikunata kusichinankumanta.

¹⁸ ¿Imaynatam churi-wawakuna Jesusman rikchakunmanku tayta-mamankuta kusichinankupaq? Puntataqa, kasukuspankum. Sasallaña kasukuna kaptinpas kasukunankutam Diosqa munan (Proverbios 1:8; 6:20). Jesusqa siemprepunim hanaq pachapi kaq Taytantaqa kasukurqa sasachakuykunapiña tarikuspanpas. Diospa qosqan sasa kamachikuyta kasukunanpaqña kachkaptinmi Taytanta nirqa: “Kay ñakariymantayá libraykuway”, nispa. Chaywanqa nichkarqa kay kamachikuymanta libraykunanpaqmi. Chaywanpas, kasukurqam hanaq pachapi kaq Taytanpa kamachisqantaqa allinninpaq kasqanta yachasqanrayku (Lucas 22:42). Kasukuyta yachaq churi-wawakunaqa tayta-mamankutawan hanaq pachapi kaq Jehová Dios Taytankutam anchata kusichinku (Proverbios 23:22-25). *

19. a) ¿Imaynatam Satanas mozo-sipaskunata tentanman? b) ¿Imaynataq tayta-mamakuna sientekunku churi-wawankuna huchapakuyman wichiykuptinku?

 ¹⁹ Satanasmi Jesusta tentarqa, chaynaqa tentanqapunim churi-wawakunatapas mana allinkunata ruranankupaqqa (Mateo 4:1-10). Ejemplopaq, Satanasmi valekunman warmakunapa warmamasinkunata mana allinta ruranankupaq, yachanmi chayqa sasa atipana kasqanta. Chaynaqa mozo-sipaskunaqa manapunim kuskanchakunankuchu mana allin juntakunawanqa. Reparasun Jacobpa churin Dinapi: paymi Jehová Diosta mana yupaychaq kaq runakunawan kuskanchakurqa, chaymi achka sasachakuykunata apamurqa (Genesis 34:1, 2). Chaynaqa, ¿haykallapipas piensarqankichu maynatataq aylluykikuna ñakarinman sichu huk kaqnikichik huchapakuykunaman wichiykuptikichik? (Proverbios 17:21, 25.)

20. Ayllupi kusisqa kawsakunapaq, ¿imatam sapakama rurananchik?

²⁰ Ayllu ukupi sasachakuykuna kaptinqa facilllatam allichasun  Bibliapa nisqanta kasukuspanchikqa. Yacharusqanchikman hinaqa Bibliapa nisqankunata kasukuspallam ayllu ukupiqa kusisqa kawsakusun. Chaynaqa, qosakuna, imaynam Jesus qatiqninkunata kuyarqa chaynata kuyaychik qamkunapas warmikichikta. Casada warmikuna, qosaykichikta kasukuychik hinaspa Proverbios 31: 10-31 nisqanpi allin warmipa ejemplonta qatikuychik. Tayta-mamakuna, churi-wawaykichikta yachachiychik (Proverbios 22:6). Ayllupi nanachikuqkuna, ‘wasikichikpi kaqkunata’ allintapuni kamachiychik (1 Timoteo 3:4, 5; 5:8). Churi-wawakuna, qamkunapas tayta-mamaykichikta kasukuychik (Colosenses 3:20). Ichaqa yuyarisun, llapallan ayllu ukupi kaqkunam pantaq kanku. Chaynaqa ama hatunchakusunchikchu, aswanqa hukkuna pampachaykuwananchikpaq mañakusunchik.

21. ¿Ima sumaq kawsakuymi suyawachkanchik, hinaspa imatam rurana ayllu ukupi kunanpunipas kusisqa kawsakunapaq?

²¹ Qawasqanchikman hinam Bibliaqa ancha valorniyoq achkallaña yachachikuykunata willawanchik ayllu ukupi imayna kawsakunamanta. Chaymantapas willawanchikmi Paraisomanta hinaspa Jehová Diospa kusisqa siervonkunawan mosoq pacha huntasqa kananmantapas (Apocalipsis 21:3, 4). ¡Ima sumaq kawsakuymi suyawachkanchik! Kunanpunipas ayllu ukupiqa kusisqam kawsakuchwan sichu Diospa Palabranpi kaq kamachikuykunata kasukuptinchikqa.